kimintenia

Μηλέα (ή Μηλιά) Έβρου (mhlia.blogspot.com)

«Μηλίτσα που ‘σαι στο γκρεμό, τα μήλα φορτωμένη,
τα μήλα σου λαχτάρισα, μα το γκρεμό φοβούμαι.
Σαν τον φοβάσαι το γκρεμό, έλα απ’ το μονοπάτι,
να σου χαρίσω τα γλυκά, τα τρυφερά μου μήλα»
(Παραδοσιακό τραγούδι)

Σήμερα βρεθήκαμε σ’ ένα μικρό χωριό της Θράκης στον νομό Έβρου, πάνω στα σύνορα της Ελλάδας με τη Βουλγαρία. Στην κορυφή ενός λόφου, στην άκρη του χωριού, υπάρχει ένα εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Καθίσαμε στη σκιά των δένδρων, με τον απέραντο Άρδα να κυλάει στα πόδια μας και τα βουλγαρικά χωριά απέναντί μας. Τοπίο αξέχαστο, μοναδικό… Το χωριό λέγεται Μηλέα ή Μηλιά.

Η θέα στη Μηλιά από τον Προφ. Ηλία. Στο βάθος η Βουλγαρία

Ιστορία

«…εν τισι χωρίοις, ως επί της αριστεράς όχθης του ποταμού Άρδας κείμενα, Γιαλιά, Μπεζκτέζιδες, Μπάρη, Ουρούμκιοϊ (Ρωμιοχώρι) κ.λπ. και τα εν τη επαρχία Χάφσας χωρία Πέτρα και Σκόπελος, λαλείται η ελληνική γλώσσα κατ’ ιδιάζοντα τινά τύπον, διαφυλάττουσα πολλάς αρχαίας λέξεις και φράσεις και τινά προσωδίαν, πολύ δε καθαρωτέρα της γλώσσης ήν λαλούσιν οι κάτοικοι των εντεύθεν της Άρδας ελληνικών χωρίων, διεφθαρμένας εκ της αναμίξεως πλείστων τουρκικών λέξεων».

Η Μηλιά συγκαταλέγεται στα γηγενή χωριά του Τριγώνου. Την πρωτοσυναντούμε ως Bektas, βακούφι (τσιφλίκι) του Βαγιαζήτ του Α’ με χριστιανικό πληθυσμό το 1389, παρ’ όλο που η ονομασία του παραπέμπει στο ετερόδοξο Ισλάμ (Μπεκτασισμό).

Η Μηλιά χιονισμένη (mhlia.blogspot.com)

Στην απογραφή του 1877 φέρεται πως είχε 350 κατοίκους. Το 1905 διέθετε 32 μαθητές του Δημοτικού σχολείου. Η παλαιά αγία τράπεζα της εκκλησίας των Δώδεκα Αποστόλων, που σώζεται στην αυλή της εκκλησίας, έχει χαραγμένη την ημερομηνία «1808, 8βρίου 7» και πλήθος ονομάτων.

Η σημερινή τοποθεσία του χωριού δεν είναι η πρώτη όπου αναπτύχτηκε ο οικισμός. Παλαιοτέρα υπήρξε οικισμός στην περιοχή Παλαιοχώρι γύρω στα 500 μέτρα νότια του σημερινού. Το Παλαιοχώρι ήταν κτισμένο κοντά στον πόταμο Άρδα στο φρύδι της πλαγιάς και υπήρχε εύκολη πρόσβαση στο ποτάμι , δεν είναι ωστόσο γνωστό πόσο μεγάλο χωριό ήταν ή πόσο παλιό. Πάντως φαίνεται ότι εκατοικείτο από πολύ παλιά και αυτό το μαρτυρούν αντικείμενα που βρέθηκαν τυχαία από τους κατοίκους χωρίς να γίνει κάποια σοβαρή ανασκαφή.

Ασημένιο νόμισμα 2ου π.Χ. αι. από τη Μηλιά (Μουσείο Κομοτηνής) (inevros.gr)

Στη Μηλιά βρέθηκε ένα ασημένιο νόμισμα του 2ου προ Χριστού αιώνα και φυλάσσεται στο Μουσείο Κομοτηνής. Στη μία όψη φέρει κεφάλι κισσοστεφανωμένου Διόνυσου, ενώ στην άλλη παριστάνεται γυμνή ανδρική μορφή σε όρθια στάση με ρόπαλο, λεοντή και επιγραφή (Η)ΡΑΚΔΕΟΥΣ (Σ)ΩΤΗΡΟΣ ΘΔΣΙΩΝ (διάμετρος 3,1 εκ.) και φέρει μικρό σπάσιμο. Είναι της επoχής της συμμαχίας Ρωμαίων και Μαρωνιτών και ανήκει στην όγδoη περίoδo κoπής νoμισμάτων της Θάσoυ. Την ακριβή χρoνoλόγηση αυτoύ τoυ τύπoυ η Μ. Thompson τoπoθετεί γύρω στo 180 π.Χ.

Τo τετράδραχμo είναι μια καλή τoπική απoμίμηση: τo κεφάλι και τα άκρα τoυ Ηρακλή είναι απιμηκυσμένα, ενώ λείπoυν oι λεπτoμέρειες της λεoντής. Οι απoμιμήσεις αυτές φανερώνoυν την αναγκαιότητα ενός νoμισματικoύ τύπoυ για τις συναλλαγές με τις ελληνικές απoικίες της Θράκης. Τα αργυρά Θασιακά τετράδραχμα στην ελληνική Θράκη φτάνoυν τα 19 από τα οποία τα 17 είναι απoμιμήσεις. Τo γεγoνός αυτό δείχνει την oικoνoμική σημασία των νoμισμάτων αλλά φανερώνει και την oικoνoμική κίνηση της περιoχής.

Έβρος και Άρδας… εκεί που τα ποτάμια σμίγουν

Στην περιοχή του Παλαιοχωρίου βρέθηκαν επίσης δύο κολυμβήθρες, μια μαρμάρινη και η άλλη από πέτρα που βρίσκονται στο σημερινό χωριό. Βρέθηκαν θαμμένα  επίσης κτίσματα, των οποίων οι πλευρές και το δάπεδο ήταν ντυμένα με πλακίδια, γεγονός που μας παραπέμπει σε κτηριακό συγκρότημα λουτρών. Στην παλαιά εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, που επίσης είναι στην ίδια περιοχή, τα θεμέλιά της παρατηρούμε ότι αποτελούνται από πέτρες πολύ μεγάλες όπως οι πρωτοχριστιανικοί ναοί. Η μαρμάρινη επιγραφή στην εκκλησία έγραφε: «ΝΑΟΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΠΕΧΤΕΔΕΣ ΤΩ 1858, ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 20».

Στo Κέντρo Ερεύνης Ελληνικής Λαoγραφίας της Ακαδημίας Αθηνών το χειρόγραφo με αριθ. 2374 περιέχει σημαντικές πληρoφoρίες από εκθέσεις δασκάλων για την περιoχή. Αρτιότερη αυτή τoυ Δημ. Αναγνωστόπoυλoυ για τη Μηλιά. Εξηγεί την oνoμασία Μπεκτεσίδες (Μπεχτέδες) πoυ πρoέρχεται από την αίρεση των Μπεκτασίδων. Μια βρύση σωζόταν με χρoνoλoγία 1846 δωρεά κάπoιoυ Γεωργίoυ από τη Λίτζια τoυ Ορτάκιoϊ και μία άλλη τoυ 1892, τoυ Ανδρέα Γιάτσoυ.

Στην περιοχή του Παλαιοχωρίου οι κάτοικοι κάνοντας τις αγροτικές εργασίες πάντα έβρισκαν κομμάτια από πήλινα αγγεία σημάδια μιας παλαιότερης παρουσίας στην περιοχή. Στο παλαιό νεκροταφείο στο Παλαιοχώρι βρέθηκε ταφόπλακα που αναγράφει: «ΕΝΤΑΥΘΑ ΚΕΙΤΑΙ Η ΔΟΥΛΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΖΟΥΜΠΟΥΛΙΑ, ΕΤΟΣ 1796 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 20».

Άποψη της Μηλιάς (faros-24.gr)

Αξιοσημείωτη είναι επίσης η ύπαρξη επτά εκκλησιών στην γύρω περιοχή, ενδεχομένως των βυζαντινών χρόνων, αφού εδώ και χρόνια ήταν ερείπια ή φαίνονταν μόνο τα θεμέλιά τους. Στην απέναντι όχθη του ποταμού Άρδα δυτικά του χωριού, σε σημείο με δύσκολη πρόσβαση, βρίσκεται κάστρο μάλλον βυζαντινό. Εκεί κατά την προφορική παράδοση κλείστηκαν κάτοικοι και μετά από πολιορκία σφαγιάστηκαν από τους τούρκους. Οι πολιορκημένοι ήταν πάρα πολλοί και οι τούρκοι όταν κατάφεραν να μπουν στο κάστρο «απ’ τα μπεχτισιώτικα αμπέλια», ήταν ανελέητοι και έσφαξαν αδιακρίτως, ώστε «κολύμπησε το άλογο στο αίμα».

Το κάστρο είναι κατάφυτο από πασχαλιές σε διάφορα χρώματα, που όπως λέει η παράδοση, είναι ένα χρώμα για κάθε ομάδα ανθρώπων που βρήκαν εκεί  βίαιο θάνατο: κόκκινο για τις γυναίκες, μωβ για τους γέροντες, λευκκό για τα παιδιά.. Η σφαγή αυτή, χωρίς επίσημα να υπάρχουν σήμερα στοιχεία, πολύ πιθανόν να έγινε γύρω στο 1770, οπότε συντελέστηκαν ευρύτατες σφαγές στην περιοχή ως αντίποινα για τις επαναστάσεις στην κάτω Ελλάδα. Όταν το 1878 ήρθαν οι Ρώσοι έψαχναν για «το χωριό με τις επτά εκκλησιές και τετρακόσια σπίτια» και δεν το βρήκαν.

Από σχολική εορτή στη Μηλιά, το 1957 (mhlia.blogspot.com)

Τα παραδοσιακά σπίτια της Μηλιάς

Όλα τα κτίσματα στη Μηλιά κατασκευάζονταν από υλικά που εύκολα μπορούσε να βρει κάποιος στην περιοχή. Η πέτρα, το ξύλο, η λάσπη ήταν τα κύρια υλικά που χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή του σπιτιού. Με τα ίδια υλικά βέβαια κατασκεύαζαν και όλα τα αλλά ακίνητα όπως αποθήκες, μάντρες, στάβλους και βέβαια τα μπιτζικλίκια – χώρους εκτροφής του μεταξοσκώληκα. Με τα σημερινά δεδομένα ήταν κτήρια προσαρμοσμένα πλήρως στο φυσικό περιβάλλον από άποψη αισθητικής, με υλικά πλήρως ανακυκλώσιμα, οικολογικά, με εντυπωσιακά αποτελέσματα όσον αφορά τις συνθήκες ανθρώπινης διαβίωσης π.χ. καλή προστασία από ακραίες θερμοκρασίες, ευάερα, φτιαγμένα για πολυπληθείς οικογένειες κ.τ.λ.

Πρόκειται για οικίες διώροφες στην πλειοψηφία τους, πετρόκτιστες, με εσωτερική σκάλα για να επικοινωνούν οι δύο όροφοι. Οι διαστάσεις τους ποικίλουν, συναντάμε σπίτια με 10×10 μ. πρόσοψη x βάθος) , άλλα 15×10 μ. και άλλα 20×10 μ., που αν υπολογίσουμε και τους δύο ορόφους μιλάμε για κατοικίες των 200, 300 έως και 400 τ.μ. Στην πρόσοψη υπήρχε η κεντρική είσοδος στο ισόγειο και πάνω ακριβώς στον όροφο σκεπαστή βεράντα που προστάτευε την είσοδο από τη βροχή, τον ήλιο, το χιόνι.

Παλαιά αγροικία στη Μηλιά (mhlia.blogspot.com)

Για την κατασκευή ενός σπιτιού υπήρχε κινητοποίηση σχεδόν από όλο το χωριό, για το κουβάλημα των υλικών κυρίως, πέτρες, ξύλα, νερό με το μοναδικό μεταφορικό της εποχής, τη βοδάμαξα. Άνοιγαν τα θεμέλια βαθειά με κασμάδες και φτυάρια. Στα θεμέλια του νέου σπιτιού θυσίαζαν πάντα κάποιο ζώο συνήθως αρνί για την καλοτυχία.

Οι τοίχοι πλάτους 80 εκ., όπως είπαμε πετρόκτιστοι, κατασκευάζονταν από ένα είδος τοπικού σχιστόλιθου και συγκρατούνταν μεταξύ τους με ένα μίγμα λάσπης από χώμα, νερό, άχυρο και μαλλί. Σε τακτά διαστήματα παρεμβάλλονταν στη λιθοδομή δοκάρια ξύλινα για να έχει ελαστικότητα το κτίριο σε περίπτωση σεισμού. Οι τέσσερεις γωνίες των σπιτιών στη λιθοδομή παρατηρούμε ότι κτίζονταν με ορθογώνια λευκή πελεκητή πέτρα από ασβεστόλιθο, για να σχηματίζονται οι γωνίες καλυτέρα και να ομορφαίνει το σύνολο.

Οι τοίχοι αυτοί πέρα από τη σταθερότητα του κτηρίου, δημιουργούσαν συνθήκες σταθερής θερμοκρασίας εντός του οικήματος και προστασία τόσο από τους δριμείς χειμώνες που είναι συνήθεις στην περιοχή όσο και από την πολλή ζέστη των καλοκαιρινών μηνών.

Παλαιά αγροικία στη Μηλιά (mhlia.blogspot.com)

Μόνο η πρόσοψη του σπιτιού, κατά κανόνα, καλυπτόταν με ένα είδος σοβά και στο τέλος ασβεστωνόταν. Στο εσωτερικό πολύ χαρακτηριστική ήταν η σκάλα, πάντα φτιαγμένη από ξύλο, που σύνδεε το ισόγειο με τον όροφο. Αριστερά και δεξιά της σκάλας υπήρχαν δυο έως τέσσερα δωμάτια ανάλογα με το μέγεθος του σπιτιού και τις ανάγκες της οικογένειας.

Το ισόγειο το χρησιμοποιούσαν είτε ως αποθηκευτικό χώρο τροφίμων κ.ά. είτε ως κατοικία σε πολυπληθείς οικογένειες αλλά και σε δύσκολα χρόνια ως χώρο φύλαξης μεγάλων ζώων (βοδιών, αλόγων κ.ά.). Στον όροφο, στο κέντρο, υπήρχε η μεγάλη σάλα (χαγιάτι) και συνήθως δύο υπνοδωμάτια. Το ξύλινο δάπεδο στερεωνόταν σε χοντρά ξύλινα δοκάρια από τοπική ξυλεία (καραγάτσι) ή από έλατο (τσιάμι) που αγοραζόταν για την καλύτερη κατασκευή. Σε κάθε οικία μέχρι και το 1970 η θέρμανση τους χειμερινούς μήνες γινόταν με ξύλα στο τζάκι (γωνιά) στο χώρο, όπου ζούσε όλη η οικογένεια. Το ταβάνι στα υπνοδωμάτια κατασκευαζόταν από καλάμι ή από σανίδι, δεν λείπουν βέβαια και τα ξυλόγλυπτα ταβάνια από τοπικούς μαστόρους της περιοχής του Ορτάκιοϊ.

Ο Άρδας με τους μαιανδρισμούς του στην περιοχή της Μηλιάς (i-diakopes.gr)

Πηγές:
– «Μηλέα Τριγώνου Έβρου», ομάδα στο fb
– «Μηλιά», σε: mhlia.blogspot.com
– «Μηλέα Τριγώνου ή Μηλιά όπως την ξέρουμε!», σε: inevros.gr
– Σταύρος Παπαθανάκης, «Μηλιά, ένα γραφικό χωριό του Τριγώνου Ορεστιάδας στην ελληνο-βουλγαρική μεθόριο», σε: faros-24.gr
– «Ορεστιάδα: Εκεί που αρχίζει η Ελλάδα..», σε: i-diakopes.gr
– Στέλιος Τσακίρης, «Τα σπίτια», σε: mhlia.blogspot.com

kimintenia.wordpress.com