kimintenia

Sir John William Waterhouse, The Lady of Shalott, 1888 (Tate Britain, London)

Κάθε καλοκαίρι η μικρή νεράιδα Οντίν έρχεται πάλι να μας ψυθιρίσει παιχνιδιάρικα τα αιώνια λόγια του Ποιητή της, Ζαν Ζιρωντού, σαν μιαν υπόσχεση πως δεν θα αργήσει να ‘ρθει ξανά η μαγική αυτή εποχή, η γεμάτη ζωή και ξενοιασιά, να γεμίσει χρώματα και φως τις μέρες μας!

Ο Ζαν Ζιρωντού (Hippolyte Jean Giraudoux) (29 Οκτωβρίου 1882 – 31 Ιανουαρίου 1944) υπήρξε Γάλλος μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος, θεατρικός συγγραφέας και διπλωμάτης. Θεωρείται από τους σπουδαιότερους Γάλλους δραματουργούς του Μεσοπολέμου. Το έργο του διακρίνεται για την κομψότητα του ύφους και την ποιητική φαντασία. Κυρίαρχο θέμα στα έργα του είναι ο έρωτας ή σε ορισμένες περιπτώσεις ένα απραγματοποίητο ιδανικό.

Με λαμπρές σπουδές, δυο φορές πληγωμένος στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και Ιππότης της Λεγεώνος της Τιμής, υπηρέτησε σε διπλωματικές και διοικητικές θέσεις, συγγράφοντας συγχρόνως μυθιστορήματα. Στράφηκε τελικά προς το θέατρο, μετά τη γνωριμία του με τον κωμικό Λουί Ζουβέ, που σκηνοθέτησε και ερμήνευσε τα σπουδαιότερα έργα του. Όπως και άλλοι δραματουργοί της δεκαετίας 1930-1940, «ξαναέγραψε» τους αρχαίους ελληνικούς μύθους ιδωμένους με μια σύγχρονη οπτική. Αναμείγνυε το τραγικό και το ελαφρύ με ασυνήθιστες εικόνες απαράμιλλης κομψότητας και ποίησης.

Παλαιές εκδόσεις του έργου «Ondine» του Jean Giraudoux

Το έργο «Οντίν» (Ondine, η Νεράιδα) είναι ένα από τα θεατρικά του Ζαν Ζιρωντού, που γράφτηκε το 1939. Στη «Νεράιδα» αποτυπώνεται το θέμα του ερωτικού ζευγαριού, που στάθηκε πάντα ένα από τα κεντρικά θέματα του Ζιρωντού, όπως και του παγκόσμιου θεάτρου.

Περισσότερο όμως από το «νόημα» του μύθου, εκείνο που εγγράφεται ζωηρά στη μνήμη μας είναι η χαριτωμένη ύπαρξη της ίδιας της Νεράιδας Οντίν. Πλάσμα δροσερό, που έχει πάρει από το υπερφυσικό στοιχείο την ελαφρότητα του αιθέρα, έχει ιδιότητες ζεστά γήινες, την αφοσίωση, την απλοϊκότητα, την καρδιά, το παιδικό πείσμα. Με αβρότητα απίστευτη την έχει σχεδιάσει ο ποιητής, με μιαν αγάπη ερωτική θα ‘λεγε κανείς προς ένα ιδανικό ασύλληπτο και όμως ενσαρκωμένο.

Το όνομα Όντιν προέρχεται από έναν θρύλο για μια Ondine, μία θαλάσσια νύμφη, που ερωτεύεται έναν Ιππότη, τον οποίο γνωρίζει τυχαία. Αυτή είναι 15, σε μια ηλικία ακόμα σκληρή, απόλυτη, παράφορη. Η Ondine παντρεύεται τον ιππότη, δηλαδή έναν θνητό, γνωρίζοντας πως εκείνος δεν θα μπορούσε πια να ξαναπαντρευτεί μία θνητή γυναίκα. Παρ’ όλα αυτά, όταν αργότερα η Οντίν επιστρέφει στη θάλασσα, ο άντρας της ξαναπαντρεύεται. Η τιμωρία του για αυτή την πράξη διαφέρει στις ποικίλες εκδοχές του θρύλου, αλλά πάντα φαίνεται να περιλαμβάνει την απώλεια του ελέγχου της αναπνοής του.

Μέσα από τον πρώτο αυτό έρωτα, η Οντίν θα βιώσει τις καθοριστικές για την ερωτική ζωή του ανθρώπου εμπειρίες της προδοσίας και της απόρριψης. Η απώλεια του παραδείσου, που αποδίδεται στο έργο με την εικόνα του νεραϊδόκοσμου, είναι το ενέχυρο για την καταβύθισή της στην πραγματική ζωή: «Ο καθένας σκοτώνει αυτά που αγαπά, αλλά δεν πεθαίνει ο καθένας». Η Οντίν, σε ηλικία πιο κοντά ακόμα στο θάνατο από ό,τι στη ζωή, εξορκίζοντας την πραγματικότητα, δε διστάζει να προκαλέσει το μοιραίο και αφορίζει τον αγαπημένο της, αν την προδώσει, να πεθάνει.

Sir John William Waterhouse, The Naiad, 1893

Όμως όλοι, όταν αντιμετωπίσαμε το μοιραίο, θεωρήσαμε ότι το προκαλέσαμε εμείς. Είναι ένα είδος φυσικής άμυνας. Ο Ιππότης, ένας απλός νέος, ένα «ελλατωματικό ον» σε σχέση με την αδιάφθορη μικρή νεράιδα, έχει να αποδείξει έναν άλλο έρωτα στον αντίποδα αυτού του αναπάντεχου. Έναν έρωτα μιας γήινης, γειωμένης γυναίκας που τον διεκδικεί με ανταγωνισμό και υπεροψία, κυρίως επειδή ξέρει ότι δεν μπορεί, ούτως ή άλλως, να τον έχει. Ο έρωτας αυτής της γυναίκας δεν είναι ουτοπικός αλλά καρτερικός, με βαθιά επίγνωση του «αδυνάτου» στοιχείου του έρωτα. Ξέρει ότι ο έρωτας υφίσταται μόνο μετά από την εξολόθρευση ή την αφομοίωση του τρίτου. Και ξέρει κάτι σωτήριο για την πορεία της σε αυτή την ιστορία: η διεκδίκηση προϋποθέτει την απώλεια και συνήθως καταλήγει σε αυτήν.

Ο Ιππότης, σύμβολο βαρβαρότητας και ευγένειας μαζί, ωριμάζει γιατί αναγκάζεται να επιλέξει. Επιλογή θανατηφόρα γι’ αυτόν, γιατί πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο κόσμους, που αντιπροσωπεύουν οι δύο νεαρές γυναίκες: Τον δρόμο της φύσης ή τον κόσμο της κοινωνίας; Την αναπάντεχη ουτοπία του έρωτα ή τη σαρκοβόρα σταθερότητα; Αυτό για το οποίο είναι πλασμένος να ζήσει, το τόσο κοντινό στο ανθρώπινο πρωταρχικό υλικό, ή αυτό που είναι μαθημένος να ζει; Αυτός, ο άθελά του, διαφθορέας και των δύο γυναικών, βάλλεται απ’ όλα τα συστατικά του έρωτα…

«Μύριζε φύκι και αστρολούλουδο…» (Ondine)

Η απλότητα και η συνείδηση είναι αντίδοτα του μοιραίου: το καλύτερο φάρμακο ενάντια στο τραγικό είναι να μην το πιστεύεις. Αυτό προσπαθεί να κάνει ο ιππότης, να μην πιστεύει και γι’ αυτό σιγά σιγά παραδίδεται σε έναν κόσμο ενδιάμεσο, σε έναν κόσμο λήθης. Καθόλου έτοιμος από καιρό, αδημιούργητος γι’ αυτό και τόσο γοητευτικός, εισπράττει μια θεμελιώδη αλήθεια: κάθε βιωμένη επιλογή του είναι ένας μικρός θάνατος. Δεν έχει σημασία. Αν σταματούσε να αναπνέει στον ύπνο του θα ήταν ακόμα μία αβίαστη επιλογή. «Μία μόνο στιγμή απροσεξίας και ξεχνάω να αναπνεύσω. Πέθανε, θα λένε, γιατί δεν του ‘κανε κέφι να ανασάνει …».

Sir John William Waterhouse, Study for a naiad

Στην Ελλάδα, το έργο ανέβηκε, για πρώτη φορά, στις 5 Ιανουαρίου 1956 στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού και μουσική Αργύρη Κουνάδη. Η Βάσω Μανωλίδου ερμήνευε τον κεντρικό ρόλο. Μεταφράστηκε από τον Οδυσσέα Ελύτη και πρωτοεκδόθηκε τον Μάρτιο του 1973 από την Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, στη σειρά Θεατρική Βιβλιοθήκη, με επιμέλεια του Κ.Χ. Κάσδαγλη. Το 2015 κυκλοφόρησε εκ νέου από τις εκδόσεις Ύψιλον. Στην νέα έκδοση προτάσσεται το κείμενο του Άγγελου Τερζάκη, με τίτλο «Ο ποιητής της Νεράιδας», αλλά και το κείμενο του Ζαν Ζιρωντού «Λα Μοτ Φουκέ», που γράφτηκε το 1939. Και τα δύο κείμενα περιλαμβάνονταν στο πρόγραμμα της παράστασης. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν τα στοιχεία των συντελεστών της παράστασης του Εθνικού καθώς και φωτογραφικό υλικό.

Από την παράσταση του Εθνικού Θεάτρου (1956). Αριστερά και κάτω δεξιά: Γιώργος Παππάς, Βάσω Μανωλίδου. Πάνω δεξιά: Μαρία Βούλγαρη (Α’ Νεράιδα), Μαρία Μουτσίου (Δ’ Νεράιδα), Νίκος Παρασκευάς (Νεραϊδοβασιληάς), Μάρω Κοντού (Γ’ Νεράιδα), Φλώρα Στυλιανέα (Ε’ Νεράιδα) (φωτ. αρχείου Εθνικού Θεάτρου)

Η μοναδική σωζόμενη παρτιτούρα του έργου (Δεκέμβρης 1955)
έχει τίτλο «Οντίν, Ζιρωντού» και περιλαμβάνει τέσσερα μέρη για πιάνο.
Υπογράφεται από τον Μάνο Χατζιδάκι αλλ’ αποδίδεται στον Αργύρη Κουνάδη…

Πηγές: georginakakoudaki.org, el.wikipedia.org, panagiotisandriopoulos.blogspot.com, site-magister.com, en.wikipedia.org