Ο Μάρτιος είναι ο μήνας των χελιδονιών και των πελαργών. Ο μήνας της βλάστησης και των πρώτων λουλουδιών. Ο μήνας του Ευαγγελισμού και της Εθνεγερσίας, μα και ο μήνας των μεγάλων αντιθέσεων και των απότομων μεταβολών. Καθώς υποδεχόμαστε την άνοιξη, σιγά – σιγά τα δέντρα, με πρώτη την αμυγδαλιά, μπουμπουκιάζουν και η πλάση στολίζεται από τα πολύχρωμα, μυρωμένα άνθη τους! Απρόβλεπτος, άτσαλος, πεισματάρης και ατίθασος, ο Μάρτης παραμένει ένας μήνας αγαπημένος και πάντα ευπρόσδεκτος καθώς σημαίνει τον ερχομό της Άνοιξης, της χαράς, της ζωής και της δημιουργίας! Ας τον υποδεχτούμε με την ευχή να είναι ευτυχισμένος και δημιουργικός για όλους! Καλό και ευλογημένο μήνα φίλοι μας!
Ο Μάρτιος στη λαογραφία των Ελλήνων
Ο Μάρτιος είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης, τρίτος κατά σειρά μήνας του χρόνου του πολιτικού έτους κατά το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Πήρε το όνομά του από τον Ρωμαϊκό θεό του πολέμου Mars, δηλαδή τον αρχαιοελληνικό θεό Άρη. Όπως αναφέρει η ρωμαϊκή ιστορία, οι ιδρυτές της Ρώμης, Ρώμος και Ρωμύλος, ονόμασαν αυτόν τον πρώτο μήνα Μάρτιο, προς τιμήν του πατέρα τους και γενάρχη των Ρωμαίων, του θεού Άρη. Για τούτο και κατά τον Πλούταρχο (Βίος Νουμά, 19), ο Μάρτιος απεικονίζεται ως άνδρας ενδεδυμένος με δέρμα λύκαινας. Οι Ρωμαίοι μάλιστα ξεκινούσαν τις πολεμικές επιχειρήσεις τους την 1η Μαρτίου. Κατά τους χρόνους όμως της «ελεύθερης ρωμαϊκής πολιτείας» ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος στον θεό Ερμή.
Στην αρχαιότητα, ο Μάρτιος ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου και η πρώτη ημέρα του ήταν και Πρωτοχρονιά. Οι αρχαίοι Έλληνες τον ονόμαζαν «Ελαφηβολιώνα» (21 Μαρτίου – 19 Απριλίου), γιατί σηματοδοτούσε την περίοδο που διεξαγόταν το κυνήγι των ελαφιών στην Ελλάδα. Στην αρχαιότητα τα ιερά Ελαφηβόλια τα εόρταζαν προς τιμήν της Αρτέμιδος. Η αντιστοιχία του Μαρτίου με το αρχαίο αττικό ημερολόγιο είναι κατά το πρώτο 15νθήμερο με τον 8ο μήνα, τον Ανθεστηριώνα, κατά δε το 2ο 15νθήμερο με τον 9ο μήνα, τον Ελαφηβολιώνα. Κατά την υπό του Νουμά όμως μεταρρύθμιση ο Μάρτιος μετακινήθηκε και κατέστη τρίτος μήνας του έτους, ενώ πρώτος έγινε ο Ιανουάριος, προς τιμήν του ειρηνικού θεού Ιανού. Για άλλους η μετατόπιση αυτή έγινε μετά το 153 π.Χ.
Η «Τοιχογραφία της Άνοιξης» από το Ακρωτήρι της Θήρας (16ος αι. π.Χ.)
Όμως ο Μάρτης δεν ήταν μόνον θεός του πολέμου, αλλά και των αέρηδων που φυσούσαν την Άνοιξη και βοηθούσαν τη βλάστηση της γης και των χωραφιών ν’ αναπτυχθεί και να καρπίσει. Έτσι, ο Μάρτης λέγεται «Βλάσταρος» και «Ανοιξιάτης», γιατί είναι ο μήνας που φέρνει την άνοιξη. Στις 21 Μαρτίου έχουμε την εαρινή ισημερία, δηλαδή ίση διάρκεια ημέρας και νύχτας. Επίσης ο Μάρτης αποκαλείται «Κλαψομάρτης», «Κλάψας», «Γδάρτης», «Παλουκοκαύτης» και «Φυτευτής». Ονομάστηκε Κλαψομάρτης και Κλάψας, γιατί με τον συνήθως βροχερό του καιρό φαίνεται πως κλαίει. Οι Κρητικοί τον Μάρτιο τον λένε «Πεντάγνωμο» για την αστάθεια και τις απότομες μεταβολές του στις καιρικές συνθήκες.
Τον Μάρτη τον λένε και «Δίγαμο», επειδή θεωρείται ότι έχει δύο γυναίκες, μία πολύ όμορφη και φτωχή και μία πολύ άσχημη, αλλά και πολύ πλούσια. Ο Μάρτης κοιμάται στη μέση. Όταν γυρίζει από την άσχημη, κατσουφιάζει, μαυρίζει και σκοτιδιάζει ο κόσμος, γι’ αυτό τότε τον αποκαλούν «Παλουκοκαύτη». Όταν γυρίζει από την όμορφη, γελάει, χαίρεται και λάμπει όλος ο κόσμος, εξ και η ονομασία του «Ανοιξιάτης». Γι’ αυτό και η παροιμία λέει: «Ο Μάρτης πότε κλαίει και πότε γελάει». Επειδή είναι άστατος λένε για τον Μάρτιο και το ακόλουθο: «Ο Μάρτης ώρα βρέχει και χιονίζει κι ώρα μαρτολουλουδίζει».
Ο Μάρτιος είναι ο μήνας των χελιδονιών και των πελαργών. Ο μήνας της βλάστησης και των πρώτων λουλουδιών, μα και ο μήνας των μεγάλων αντιθέσεων και των απότομων μεταβολών. Τότε βγαίνουν τα μαρτολούλουδα ή μαρτιλάκια ή μαρτοπούλια: «Ο Μάρτης με τα λούλουδα και ο Απρίλης με τα στάχυα».
«Κάθε λέξη κι ἀπό ‘να χελιδόνι
γιά νά σοῦ φέρνει τήν ἄνοιξη»
Οδ. Ελύτης
[πίνακας: Georges Braque, «Les deux oiseaux (Oiseau Χ)», 1956]
Έθιμα και δοξασίες του μήνα Μάρτη
Το έθιμο της κλωστής (Μαρτιάς)
Την παραμονή της πρώτης μέρας του Μαρτίου, συνήθως η γιαγιά του σπιτιού ετοιμάζει την κλωστή, κόκκινη και άσπρη. Τα παλιά χρόνια μάλιστα την στριφογύριζε και την περνούσε σε μια τρύπια δεκάρα. Έκανε κλωστούλες για όλους τους σπιτικούς, γυναίκες και μικρά παιδιά. H διαδικασία αυτή, το δέσιμο της κλωστής έχει βαθύτερο νόημα: Το άσπρο χρώμα συμβολίζει την αγνότητα και το δεσμό της οικογένειας, η δε κόκκινη συμβολίζει την αγάπη. Οι δυο μαζί κλωστές αποτελούν δεσμό και την πίστη προς τη θρησκεία. Οικογένεια και Θρησκεία είναι δυο έννοιες στενά συνδεδεμένες.
Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στη ρωμαϊκή εποχή, μετά πέρασε στους βυζαντινούς, όπου οι βυζαντινές πατρίκιες κρεμούσαν στο λαιμό τους σκόρδο, κρεμμύδι και άλλα μικροπράγματα, καθώς και χρυσή αλυσίδα. Την κλωστή του Μάρτη την κρατούσαν εννιά (9) ημέρες. Την ενάτη μέρα την κρεμούσαν στα μπουμπουκιασμένα κλαδιά έξω απ’ το σπίτι ή σε κάποια τριανταφυλλιά του κήπου. Πίστευαν ότι από εκεί θα την έπαιρνε ο πελαργός και τα χελιδόνια και θα την πήγαιναν στο Θεό και ο Θεός θα τους ανταπέδιδε αυτά που επιθυμούσαν.
Έτσι τα μικρά παιδιά περίμεναν τα δώρα τους όλο το χρόνο. Άλλοι λένε ότι την κλωστή την κρατούσαν μέχρι την 25η Μαρτίου, στη μεγάλη γιορτή, που έχει για τη Ρωμιοσύνη διπλό χαρακτήρα, διπλή σημασία, τη θρησκευτική και την εθνική. Την ημέρα αυτή βγάζουν την κλωστή από τα χέρια τους «τους Μάρτηδες» και τους κρεμούν στα κλαριά για να τους πάρουν τα χελιδόνια. Ο λαός μας πιστεύει ακόμα απόλυτα πως με τον ερχομό της 25ης Μαρτίου μπαίνουμε πια επίσημα στην εποχή της Άνοιξης και έρχονται και τα πρώτα χελιδόνια. H κλωστή του Μάρτη πίστευαν πως είχε μεγάλη δύναμη και πως προφύλασσε τους ανθρώπους από το μαύρισμα του ήλιου, που καίει παράξενα αυτό τον μήνα. Κι αυτό είναι συνδεδεμένο με μια παλιά δοξασία των Βυζαντινών, ο οποίοι πίστευαν ότι η άσπρη κλωστή συμβολίζει το πρωινό φως του ήλιου και η κόκκινη τον μεσημεριάτικο ήλιο και οι δυο μαζί διώχνουν την καυτερή ηλιαχτίδα και έτσι προστατεύεται το πρόσωπο και ο λαιμός από το άρπαγμα του μαρτιάτικου ήλιου. Ακόμα, η κλωστή του Μάρτη πίστευαν πως είχε τη δύναμη να τους προστατεύει και από διάφορες αρρώστιες, ειδικά από τους πυρετούς.
Γύρω από την όμορφη κλωστή αυτή του Μάρτη, υπάρχουν πολλοί ωραίοι θρύλοι. Μια παράδοση λέει ότι τις κλωστές τις έφτιαχναν με τέχνη και τις κρεμούσαν σε κλώνους αμυγδαλιάς ή τριανταφυλλιάς, ενώ συγχρόνως τραγουδούσαν χαρμόσυνες στροφές. Άλλη παράδοση λέει ότι βγάζανε τον Μάρτη, όταν αντίκριζαν το πρώτο χελιδόνι και τραγουδούσαν:
«Χελιδόνι μου γοργό, που ’ρθες απ’ την έρημο, τι καλά μας έφερες;
Την υγειά και τη χαρά και τα κόκκινα τ’ αυγά»
Το βαγένι των δώδεκα μηνών
Στα πολύ παλιά τα χρόνια, ο Μάρτης ήταν ο πρώτος μήνας του έτους. Μια κατεργαριά όμως που έκαμε σε βάρος των αδερφών του, των άλλων μηνών, στάθηκε αιτία να του πάρει την πρωτοκαθεδρία ο Γενάρης. Η σχετική παράδοση για το «Βαγένι των δώδεκα μηνών» ή «Το βουτσί», όπως λέγεται αλλού, έχει καταγραφεί από τον σπουδαίο λαογράφο Νικόλαο Πολίτη ως Κορινθιακή παράδοση και ο μύθος της έχει γίνει θέμα σατιρικής ποίησης.
Μας λέει λοιπόν αυτή η παράδοση: Μια φορά κι έναν καιρό αποφάσισαν οι δώδεκα μήνες να βάλουνε κρασί σ’ ένα βαγένι για να πίνουνε όποτε τους έκανε όρεξη. Έτσι λοιπόν είπε ο Μάρτης: «Εγώ θα ρίξω πρώτα στο βαγένι και ύστερα ρίχνετε και σεις». «Καλά, ρίξε συ», είπαν οι άλλοι. Και έτσι έγινε. Έριξε εκείνος στο βαγένι μούστο πρώτα και ύστερα οι άλλοι. Όταν λοιπόν έγινε το κρασί είπε πάλι ο Μάρτης: «Εγώ έριξα πρώτα, πρώτα θ’ αρχίσω και να πίνω». «Βέβαια», είπαν οι άλλοι. Έτσι λοιπόν τρύπησε το βαγένι στο κάτω μέρος, άρχισε και έπινε, ως που το ήπιε όλο και δεν αφήκε στάλα. Κατόπιν ήρθε η σειρά του Απρίλη να πάει στο βαγένι να πιει κρασί. Πηγαίνει, το βρίσκει άδειο. Θυμώνει, το λέει στους άλλους. Τ’ ακούνε εκείνοι θυμώνουν, σκέφτονται τι να κάνουν. Τέλος μένουν σύμφωνοι μεταξύ τους να τιμωρήσει τον Μάρτιο ο Γενάρης για την κατεργαριά που τους έκανε. Τον πιάνει λοιπόν ο Γενάρης και του τραβάει ένα ξύλο, που είπε αμάν! Του παίρνει και το υπούργημα, άρχιζε δηλαδή πρώτα το νέο έτος από τον Μάρτη και τώρα αρχίζει από τον Γενάρη. Αυτό είναι το υπούργημα που του πήρε. Όταν λοιπόν θυμάται το παιχνίδι που τον έφτιαξε -που ήπιε δηλαδή όλο το κρασί, γελάει και ο καιρός ξαστερώνει. Όταν θυμάται πάλι το ξύλο που έφαγε κλαίει και βρέχει!
Ο Μάρτης και η Τουρκάλα
Οι μήνες αποφάσισαν μια μέρα να βρουν ο καθένας και από μια γυναίκα, για να μην είναι έρημοι και σκοτεινοί χωρίς καμιά παρηγοριά στο σπιτικό τους. Όλοι έβαλαν προξενητάδες και ο καθένας βρήκε την δικιά του. Ο Μάρτης όμως γελάστηκε και πήρε μια χανούμισσα. Είχε μάθει πως οι τουρκάλες είναι όμορφες και γι’ αυτό παντρεύτηκε ανεξέταστα. Το τι έγινε όμως το βράδυ του γάμου δεν περιγράφεται.. H τουρκάλα ήταν πάρα πολύ άσχημη και ο Μάρτης μόλις εκείνη έβγαλε το γιασεμάκι, σηκώθηκε και έφυγε. Από τότε είναι συχνά κατσουφιασμένος και ξαφνικά αστράφτει και βροντά, όταν θυμάται το κακό που έπαθε..
Τ’ς Μπάμπους οι μέρες
Οι τελευταίες μέρες του Μάρτη λέγονται «Τ’ς Μπάμπους οι μέρες», γιατί μια γριά τσομπάνισσα ξεγέννησε τις προβατίνες της μέχρι τις 30 του μήνα με καλοκαιρία και νομίζοντας ότι ξεγέλασε τον Μάρτη, που είχε τότε 30 ημέρες, αφού δεν έπαθαν τίποτα τα αρνάκια της, τον κορόιδευε. Όμως ο Μάρτης θύμωσε για την προσβολή της γριάς και για να την εκδικηθεί, έκλεψε μια μέρα απ’ τον Φλεβάρη, που έμεινε έτσι κουτσός. Η 31η λοιπόν του Μάρτη ήταν σωστή θεομηνία. Χιονοθύελλες και παγωνιές σάρωσαν τη φτωχή γριά, την Μπάμπω και δεν της έμεινε μήτε πρόβατο μήτε προβατίνα..
«Δρόμοι γεμάτοι πιπεριές
και ξαφνικές καλοκαιριές
απ’ τα μισά του μήνα Μάρτη
στον κόσμο τούτο είναι φορές
που πάει κανείς και δίχως χάρτη»
(φωτ.: Αίγινα 1930)
Tοπίο στα Πιέρια Όρη (Ριζώματα Πιέρια Όρη/Σελίδα στο fb)
Καθώς υποδεχόμαστε την άνοιξη, σιγά σιγά τα δέντρα, με πρώτη την αμυγδαλιά, μπουμπουκιάζουν και η πλάση στολίζεται από τα πολύχρωμα μυρωμένα άνθη τους! Ο λαός μας έχει πολλά τραγούδια αφιερωμένα στην ανθοφορία των δέντρων και στην ομορφιά που σκορπούν στη φύση γύρω μας. Ένα από τα ωραιότερα παραδοσιακά τραγούδια μας, με αυτό το θέμα, έρχεται από τη Μακεδονία: «Άνοιξαν τα δέντρα ν’ ούλα». Το τραγούδι ανήκει στη μουσική παράδοση των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης, ενώ διάφορες παραλλαγές του συναντάμε και σε άλλα μέρη της πατρίδας μας. Χαρακτηριστική είναι η επανάληψη της φράσης: «Αλήθεια ν’ αγάπη μου σιαγαπώ» που τονίζει ιδανικά τον σύνδεσμο της άνοιξης με την αγάπη και τον έρωτα:
Ανοιξιάτικο τοπίο στον Βαρνάβα Ν. Αττικής
Πέρα απ’ τα ήθη και τα έθιμα, ο λαός αφιέρωσε στον Μάρτη στίχους και τραγούδια στους έρωτές του, στα κατορθώματά του, στη λεβεντιά του, στη βλάστηση της γης κ.λπ.:
«Όξω, Κουτσοφλέβαρε, να ‘ρθή ο Μάρτης
με χαρά και με πολλά λουλούδια.
Βγαίνει ο κακόχρονος, μπαίνει ο καλόχρονος.
Μέσα Μάρτης και χαρά και καλή νοικοκυρά».
«Μάρτη, Μάρτη βροχερέ και Φλεβάρη χιονερέ,
ηρθ’ Απρίλης ο καλός.
Έβγα, καλή νοικοκυρά βάλε τα πατίκια σου
κι έμπα’ς το κελάρι σου, δως μας ‘κοσοχτώ αυγά
τέσσερα το δάσκαλο και ‘κοστέσσερα για μας!».
«Πανάθεμά σε παχνιστή Γενάρη και Φλεβάρη
και συ Μαρτούλη θλιβερέ που κάνεις το χειμώνα.
Δεν σκέφτεσαι την κλεφτουριά και τα παλικαράκια!
Τα γέλασες, τα πλάνεψες με τον λαμπρό τον ήλιο
και βγήκαν πάνω στα βουνά, στους πάγους και στα χιόνια..».
«Τον Μάρτη να μην χαίρεστε και βγάνετε τις κάπες
πότε γελάει και ξαστερών και πότε ανταριάζει».
«Ήρθε, ήρθε χελιδόνα, ήρθε κι άλλη μελιδόνα
κάθισε και λάλησε και γλυκά κελάηδησε!».
«Μάρτη, Μάρτη μου καλέ και Φλεβάρη φοβερέ
κι αν χιονίσεις κι αν κακίσης, πάλιν άνοιξιν θα ανθίσης!».
«Θάλασσαν επέρασα και στεριάν δεν ξέχασα
Κύματα κι αν έσχισα, έσπειρα, κονόμησα.
Έφυγα κι αφήκα σύκα και σταυρόν και θημωνίτσα
Κι ήρθα τώρα κι ηύρα φύτρα κι ηύρα χόρτα,
σπαρτά βλίστρα, βλίστρα, βλίστρα, φύτρα, φύτρα».
«Συ καλή νοικοκυρά έμπα στο κελάρι σου!
Φέρ’ αυγά, περδικωτά και πουλιά σαρακοστά
Δώσε και μίαν ορνιθίτσα, φέρε και μία κουλουρίτσα».
«Ο Μάρτης φερ’ τα χελιδόνια, κελαηδούν και λιών’ τα χιόνια!».
«Ο Μάρτης όταν μαρτεύκεται, καλοκαιρίαν μυρίζει
κι’ όταν παραχολάσχεται τον Κούντουρου δαβαίνει».
Οι Παροιμίες του Μάρτη
«Από Μαρτιού πουκάμισο κι απ’ Αύγουστο σεγκούνι».
«Ο Μάρτης έχει τ’ όνομα κι ο Απρίλης τα λουλούδια».
«Ο Μάρτης με τα λούλουδα, ο Απρίλης με τα ρόδα».
«Του Μάρτη και του Τρυγητή ίσα τα ημερόνυχτια».
«Τον Μάρτη ξύλα φύλαε μην κάψεις τα παλούκια».
«Τότε να δει τη Μεσαρκά σιτάρι να γιωρκίσει».
«Αν κάμει ο Μάρτης δυο νερά, ο Απρίλης άλλο ένα,
χαρά σε κείνον τον γεωργόν π’ όχει πολλά σπαρμένα».
«Απ’ έχει κόρην όμορφην του Μάρτη δεν τη δείχνει».
«Τον Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε μήνες δεν ξεβάφει».
«Ο ήλιος του Μαρτιού τρουπάει κέρατο βοδιού».
«Τον Μάρτη οι αυγές με κάψανε, του Μάη τα μεσημέρια».
«Το Μάρτη στον ήλιο να μην κοιμηθείς».
«Ο καλός Μάρτης στα κάρβουνα κι’ ο κακός στον ήλιο».
«Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνας».
«Μάρτης έβρεχε, θεριστής χαιρότανε».
«Ο Αύγουστος για τα πανιά κι ο Μάρτης για τα ξύλα».
«Κάλλιο Μάρτης καρβουνιάρης, παρά Μάρτης λιοπυριάρης».
«Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης».
«Μάρτης κλαψής, θεριστής χαρούμενος».
«O Mάρτης το πρωί χιόνισε, κι ο γάιδαρος εψόφησε (από το κρύο)».
«Το μεσημέρι βρώμισε (από τη ζέστη) και το βράδυ τον πήρε το ποτάμι (από τη βροχή)».
«Μάρτης πουκαμισάς, δεν σου δίνει να μασάς».
«Του Mάρτη του αρέσει, να είναι πάντα στο διπλό,
μια στις δέκα να έχει ήλιο, και τις άλλες ξυλιασμό».
«Αν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλα πέντε,
θα δεις το κοντοκρίθαρο να στρίβει το μουστάκι,
να δεις και τις αρχόντισσες να ψιλοκαθαρίζουν,
θα δεις και τη φτωχολογιά να ψιλοκοσκινίζει».
«Βροντή Μαρτιού, φίλεμα με καρύδια».
«Mάρτης άβροχος, μούστος άμετρος».
«Τον Μάρτη χιόνι βούτυρο, μα σαν παγώσει μάρμαρο».
«Μάρτης βρέχει; Ποτέ μην πάψει».
«Φύλαξε τα παλούκια σου να μη στα φάει ο Μάρτης».
«Aκόμη στις δεκαοχτώ, ψοφάει η πέρδικα στ’ αυγό.
Λένε και στις τριάντα, μα δεν ηξεύρω γιάντα».
«Το Μάρτη φύλαε άχερα, μη χάσεις το ζευγάρι».
«Στων αμαρτωλών τη χώρα, το Mαρτάπριλο χιονίζει».
«Λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή;».
«Ακόμη και στις δεκαοχτώ, έχει το μάτι του ανοιχτό».
«Τσοπάνη μου την κάπα σου, το Μάρτη φύλαγε την».
«Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές».
«Σαν ρίξει ο Μάρτης μια βροχή κι Απρίλης άλλη μία, να δεις
κουλούρες στρογγυλές και πίττες σαν αλώνι».
«Ο Μάρτης εδιαλάλησε μικρά μεγάλα απάνου».
«Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνοιωσε πως δεν εξαναχιόνισε».
«Κοίτα να μη σε γελάσει ο Μάρτης και χάσεις την ημέρα».
Γεωργικές εργασίες
Γεωργία: Σπορά καλαμποκιού. Φύτεμα πατάτας (στα ορεινά). Λιπαίνεται, ποτίζεται και αραιώνεται το βαμβάκι. Φύτεμα των πυρηνόκαρπων δέντρων. Φρεζάρονται, κλαδεύονται, λιπαίνονται τα αμπέλια. Λιπαίνονται οι λαχανόκηποι. Σπορά καλοκαιριών – πολυετών φυτών. Σανά: Θερίζουμε τα πρώιμα. Τριφύλλι: Σπέρνουμε στο χωράφι. Κτηνοτροφία: Πρόβατα, κατσίκες, αγελάδες κ.λπ. οδηγούνται στα υπαίθρια λιβάδια για τάισμα. Αρνιά: Τα μικρά αρνιά τα αποκόβουμε από τις μάνες τους. Την 1η-7η Μαρτίου οι ποιμένες οδηγούσαν τα αιγοπρόβατα από τα χειμαδιά στα ορεινά μέρη λέγοντας: «Κούρευε, κουδούνωνε και στα όρη ανέβαινε». Μελισσουργία: Διαχωρίζουμε την κυψέλη για να προλάβουμε τη σμηνουργία.
Εορτολόγιο Μαρτίου
1η Μαρτίου η Αγία Ευδοκία και 2 Μαρτίου η Αγία μάρτυς Ευθαλία και ο Άγιος Νικόλαος ο Πλανάς. 9 Μαρτίου η εορτή των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων. Στη συνείδηση του λαού μας, ο αριθμός 40 είναι ιερός. Γι’ αυτό και οι άγιοι Σαράντα, που μαρτύρησαν το 320 μ.Χ., στη Σεβάστεια, λατρεύονται ιδιαίτερα από τον λαό. Όλες οι συνήθειες και οι προλήψεις της ημέρας αυτής έχουν ως βάση την ιερή σημασία του αριθμού 40.
Στην Κομοτηνή κάνανε φαγητά από 40 είδη χόρτα και 40 σαλιγκάρια, καθώς και 40 λουκουμάδες. Την ημέρα αυτή οι τσοπάνηδες αποκόβουν τ’ αρνιά, οι γεωργοί φυτεύουν δέντρα και κλήματα και οι κοπέλες φυτεύουν λουλούδια γιατί «πιάνουν και δε λαθεύουν». Λένε ακόμα πως τη μέρα αυτή «σαράντα πιοτά κερνούν και σαράντα ψέματα λεν». Σε πολλούς τόπους οι νοικοκυρές φτιάχνουν σαραντόπιτες, πίτες με σαράντα φύλλα που τις κόβουν κομμάτια και τις μοιράζουν για τις ψυχές των ζωντανών ή μαγειρεύουν φαγητό με σαράντα ειδών. Κοινότατη είναι η παροιμία: «Σαράντα φας, σαράντα πιείς, σαράντα δώσ’ για την ψυχή».
11 Μαρτίου η Αγία Θεόδωρα η ευσεβεστάτη βασίλισσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου και πολιούχος της Άρτας. 17 Μαρτίου ο Άγιος Αλέξιος ο Άνθρωπος του Θεού και το Σάββατο μετά την Καθαρά Δευτέρα, οι Μεγαλομάρτυρες και Θαυματουργοί Άγιοι Θεόδωροι, Τήρων και Στρατηλάτης.
Στις 25 Μαρτίου είναι η πιο μεγάλη θρησκευτική γιορτή του μήνα, ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, αλλά και η πιο σπουδαία εθνική μας εορτή, η επέτειος της Εθνεγερσίας και της κήρυξης της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Ορισμένες λαϊκές συνήθειες έχουν ως βάση την αντίληψη ότι η εαρινή περίοδος αρχίζει την ημέρα του Ευαγγελισμού. Έτσι στην Ήπειρο τα παιδιά παίρνουν ένα ταψάκι ή ταβά χωματένιο, το χτυπούν μ’ ένα κουτάλι και λένε: Φευγάτε, φίδια, γκουστερίτσια, σήμερα είναι του Ευαγγελισμού! Αλλού τα κορίτσια βγαίνουν στους αγρούς, κάθονται πάνω στα σπαρτά και τ’ αγκαλιάζουν. Αλλού κάνουν κούνια και κουνιούνται (τραγούδια καλημεριστά). Η αποχή από κάθε εργασία την ημέρα αυτή είναι, εξ αιτίας δεισιδαιμονικών φόβων, απόλυτη: δε σαρώνουν, δε βγάζουν νερό από το πηγάδι, ούτε λάδι από το κιούπι, δεν ανοίγουν σεντούκι, δεν πάνε στα περιβόλια κ.λπ.
Την ημέρα του Ευαγγελισμού καμιά γυναίκα δεν έπρεπε να μείνει έγκυος, έλεγε ο λαός, γιατί το παιδί θα γεννιόταν ανήμερα τα Χριστούγεννα. Και τα παιδιά που γεννιούνται Χριστούγεννα δεν προκόβουν ή γίνονται καλικαντζαράκια! Και βέβαια αυτή τη μέρα δεν έκαναν καμία δουλειά. Ούτε το σεντούκι δεν άνοιγαν. Στη Σωζόπολη της Θράκης λένε πως ούτε τα χελιδόνια φτιάχνουν τη φωλιά τους αυτή τη μέρα. Τόσο μεγάλη γιορτή είναι.
Ο Μάρτιος είναι σημαντικός μήνας και για το ελληνικό έθνος: Το 1821, 3 Μαρτίου ο Αλέξανδρος Υψηλάντης συγκεντρώνει τον Ιερό Λόχο στη Μολδαβία και περνώντας τον Προύθο ποταμό κηρύσσει την Επανάσταση στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες. 17 Μαρτίου για την εορτή του Αγίου Αλεξίου του Ανθρώπου του Θεού, συγκεντρώνονται οι πρόκριτοι και οι οπλαρχηγοί της Πελοποννήσου στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, όπου φυλάσσεται η τιμία κάρα του Αγίου και εκεί αποφασίζουν την κήρυξη της Επαναστάσεως. 23 Μαρτίου η Καλαμάτα γίνεται η πρώτη ελληνική πόλη που απελευθερώνεται από τους Τούρκους. 25 Μαρτίου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει το ιστορικό λάβαρο της Επαναστάσεως στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου στην Πάτρα και ορκίζει σε αυτό τους αρχηγούς του Μεγάλου Αγώνα.
Καθαρά Δευτέρα: Ταυτισμένη με τα Κούλουμα (ομαδική έξοδος στις εξοχές), το Γαϊτανάκι (ειδικός χορός, στον οποίο τα καρναβάλια κινούνταν γύρω από ένα υψηλό κοντάρι, κρατώντας πολύχρωμες κορδέλες, δεμένες στην κορυφή του κονταριού, και «πλέκοντας» με αυτό τον τρόπο το γαϊτανάκι) και το πέταγμα Χαρταετών (τσερκένια στη Σμύρνη, ουτσουρμάδες στην Κωνσταντινούπολη, πουλία στον Πόντο, πετάκια στη Θράκη, αετός – μύλος – ψαλίδα – άστρο – φωτοστέφανο στην κυρίως Ελλάδα, φυσούνα στα Επτάνησα). Επίσης χαρακτηριστικό της Καθαράς Δευτέρας είναι τα αλληλοπειράγματα, τα σκώμματα, η σάτιρα, αλλά και το νηστίσιμο τραπέζι με τα τουρσί, κρεμμυδάκια φρέσκα, ραπανάκια, ταραμά, αλάδωτα όσπρια, τους χαλβάδες, τα θαλασσινά, τα ντολμαδάκια, μα πάνω απ’ όλα την γνωστή σε όλους μας λαγάνα (είδος ψωμιού άζυμου, δηλ. χωρίς προζύμι).
Ο Μάρτης είναι πάντοτε ο μήνας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Έτσι συμβολικά η φράση «Λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή;» λέγεται για ένα πρόσωπο που ποτέ δεν λείπει από μια κοινωνική εκδήλωση ή γιορτή.
Οι Χαιρετισμοί της Θεοτόκου
Η Παναγία μας, το Αμάραντο ρόδο της Οικουμένης
Ο Ακάθιστος Ύμνος (Χαιρετισμοί της Υπεραγίας Θεοτόκου) είναι ένα μεγάλο και σπουδαίο ποίημα, γραμμένο τον 6ο αιώνα μ.Χ., που απευθύνεται στην Παναγία μας και της αποδίδει επαίνους, ευχαριστίες και προσευχές. Στους στίχους του, σε ποιητική μορφή με πανέμορφα λόγια, υπάρχουν όλες οι βασικές διδασκαλίες της Ορθοδοξίας για τον Χριστό, την ενανθρώπισή του, τον ρόλο της Παναγίας για τη σωτηρία του ανθρώπου, την αγνότητα και την αγιότητά Της, αλλά και για τον αγώνα του ανθρώπου για ένωση με το Θεό και τη βοήθεια που ζητάει από το Χριστό και την Παναγία γι’ αυτό. Ποιητής των Χαιρετισμών είναι, κατά την παράδοση, ο άγιος Ρωμανός ο Μελωδός, ένας από τους μεγαλύτερους ελληνόγλωσσους ποιητές όλων των εποχών. Το ποίημα είναι μελοποιημένο και ανήκει στο είδος κλασικής μουσικής του Βυζαντίου που ονομάζεται «κοντάκιο». Έχει 24 στροφές («οίκους»), που αρχίζουν, με τη σειρά, καθένας με ένα από τα 24 γράμματα της αλφαβήτου. Πολύ όμορφοι Χαιρετισμοί έχουν γραφτεί και για πολλούς άλλους αγίους, αλλά οι Χαιρετισμοί της Παναγίας είναι η βασική έμπνευση για όλους τους άλλους.
Τον 7ο αιώνα μ.Χ., όταν ο λαός της Κωνσταντινούπολης σώθηκε από την επίθεση των Αβάρων μετά από παρέμβαση της Παναγίας στα τείχη της πολιορκούμενης Βασιλεύουσας, όλοι έψαλλαν στην Αγία Σοφία τον «Ακάθιστο Ύμνο» όρθιοι (από εκεί και το όνομά του) και τότε μάλλον γράφτηκε το πασίγνωστο αρχικό τροπάριο «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ». Η Ορθόδοξη Εκκλησία ψάλλει τους Χαιρετισμούς κάθε Παρασκευή βράδυ, τις πρώτες 5 εβδομάδες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Για την ακρίβεια, κόβουμε τους Χαιρετισμούς σε 4 τμήματα («4 στάσεις») και λέμε από ένα κάθε Παρασκευή, ενώ την 5η Παρασκευή λέγεται ολόκληρο το έργο.
Τους Χαιρετισμούς τους απαγγέλλει με τη μουσική τους ο ιερέας. Πριν απ’ αυτό, οι ψάλτες έχουν ψάλει ένα άλλο περίφημο μουσικό και ποιητικό έργο, που λέγεται «Κανόνας των Χαιρετισμών» (οι κανόνες είναι ένα άλλο είδος βυζαντινής κλασικής μουσικής) και δημιουργός του είναι ένας ακόμη κορυφαίος ποιητής και μουσικός του Βυζαντίου, ο άγιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος.
Πολλοί ορθόδοξοι χριστιανοί μέσα στους αιώνες (και σήμερα) συνηθίζουν να διαβάζουν τους Χαιρετισμούς κάθε βράδυ, πριν κοιμηθούν, αντί για άλλη προσευχή. Άλλωστε η ίδια η Μητέρα του Κυρίου εμφανισθείσα σε πολλούς Αγίους είπε: «Ἐπειδή μου ἀρέσουν ὑπερβαλλόντως οἱ ὡραῖοι Ὕμνοι τῶν 24 Οἴκων, θά ἀγαπῶ, θά προστατεύω, θά σκέπω, καί θά φυλάττω ἀπό πᾶν κακόν πάνα Χριστιανόν, ὅστις θά μέ χαιρετίζη ἅπαξ τῆς ἡμέρας μέ τούς ὕμνους τούτους, καί θά ζῆ κατά τόν νόμο τοῦ Θεοῦ. Κατά δέ τήν τελευταίαν ἡμέραν τῆς ζωῆς αὐτοῦ θά τόν ὑπερασπιστῶ καί ἐνώπιον τοῦ Υἱοῦ μου».
«Tώρα ειν’ αγιά Σαρακοστή, τώρα ειν’ άγιες μέρες
που λειτουργούν οι εκκλησιές και ψέλνουν οι παπάδες
και λένε τ’ άγιος ο Θεός και τ’ άγιο Ευαγγέλιο.
Όποιος το λέγει σώζεται κι όποιος τ’ ακούει αγιάζει
κι όποιος το καλοφουγκραστεί παράδεισο θα λάβει»
Παραδοσιακό ψαλτοτράγουδο
(φωτ.: Σαντορίνη 1955, Robert McCabe)
Έθιμα του Μάρτη
Την πρώτη μέρα του Μάρτη συνηθιζόταν από τα παλιά χρόνια νέοι και νέες να βγαίνουν στα χωράφια και με τη δρόσο των σπαρτών έπλεναν το πρόσωπό τους για να μη μαυρίσουν. Απέφευγαν τη δρόσο των σπαρτών κριθαριού, γιατί αυτή φέρνει σπυριά (κριθαρκά) κάτω από τα βλέφαρα.
Sophie Anderson, Spring friends
Άλλο έθιμο ήταν να δένουν γύρω από τον καρπό του δεξιού χεριού τους και γύρω από το λαιμό τους κλωστή από χρωματιστά νήματα στριμμένα, κόκκινα, λευκά και χρυσά. Καμμιά φορά στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού για να μη σκοντάφτουν. Η κλωστή λέγεται «Μάρτη» ή «Μαρτιά» ή «Μαρτίτση» και όποιος τη φοράει δεν μαυρίζει από τον ήλιο του Μάρτη και φοριέται μέχρι το Πάσχα.
Στο Λιδωρίκι την πρώτη του Μάρτη φορούσαν στο χέρι ή στο δάχτυλο τον «Μάρτη», μια κόκκινη και μια λευκή κλωστή για το καλό του μήνα και το έβγαζαν στο τέλος του μήνα, αφήνοντάς το πάνω στα δέντρα για να το πάρουν τα χελιδόνια για τις φωλιές τους. Αλλού πάλι το δένουν στις λαμπάδες της Λαμπρής για να καούν μαζί. Στα χωριά της Στυμφαλίας (Δροσοπηγή πρώην Μπάσι) εκτός από τους μάρτηδες που φοράνε, πρωί – πρωί την πρώτη του Μάρτη, η νοικοκυρά, αντί για άλλο πρωινό, φτιάχνει χυλό με μπομπότα και πετιμέζι και τρώνε όλοι για να μην τους πιάσει ο Μάρτης. Τα παιδιά για περισσότερη προστασία βάζουν και λίγο και στη μύτη τους. Σε άλλα μέρη έδιναν στα παιδιά τους αγόρια και κορίτσια να φάνε ένα μήλο για να μη τους κάψει ο Μάρτης και για να έχουν γερά δόντια όλο το χρόνο.
Επίσης, τα μονοετή βρέφη λέγονταν «Πρωτομαρτούδκια» και τα περιτυλίγουν με εφτά μάρτιδες, για να μείνουν άσπρα στη μορφή. Λέγανε ότι το παιδί που γεννιέται το Μάρτη είναι ευτυχισμένο. Μαρτούδκια λεγόντουσαν και τα τριχωτά σκουλήκια που γεννιούνται τον Μάρτη πάνω στα πεύκα σε αράχνες φωλιές και επειδή είναι επικίνδυνα οι άνθρωποι απέφευγαν το Μάρτιο τα πεύκα.
Τα Χελιδονίσματα
Τα Χελιδονίσματα είναι πρωτομαρτιάτικο έθιμο της Βορείου Ελλάδας και των νησιών του Αιγαίου. Ένα μελωδικό καλωσόρισμα της Άνοιξης με ειδικά τραγούδια που λέγουν τα παιδιά γυρίζοντας από σπίτι σε σπίτι κρατώντας στεφάνι λουλουδιών ή ένα κλαδί από κισσό και ομοίωμα χελιδονιού, που έχει ένα «μαγικό χαρακτήρα»:
«Χελιδόνα έρχεται, απ’ τη Μαύρη θάλασσα.
Θάλασσα επέρασε. Έκατσε και λάλησε…
Μάρτης μας ήρθε, τα λουλούδια ανθίζουν,
Όξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα υγεία και χαρά!»
Στην περιοχή του Πύργου Ηλείας τραγουδούσαν:
«Χελιδονάκι πέταξε, ήβρε κήπον κι έκατσε,
και γλυκοκελάηδησε, Μάρτη, Μάρτη μου καλέ.
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ και Απρίλη θαυμαστέ,
τα πουλάκια αβγά γεννούν κι αρχινούν να τα κλωσούν»
Στην Άμφισσα, τα παιδιά γύριζαν τα σπίτια με ένα ξυλένιο χελιδόνι την Πρωτομαρτιά και τραγουδούσαν:
«Μάρτης μας ήρθε, ώραι ανθείτε,
πουλάκια κελαηδείτε, λέει, λέει η χελιδόνα».
Τα παιδιά, με το τραγούδι τους, επικαλούνται τα χελιδόνια και τα προσκαλούν να έρθουν στον τόπο τους και μαζί μ’ αυτά η άνοιξη. Η νοικοκυρά παίρνει λίγα φύλλα κισσού από το καλάθι της χελιδόνας, τα τοποθετεί στο κοτέτσι, για να γεννούν πολλά αυγά οι κότες της και δίνει ένα ή δυο αυγά στα παιδιά που ξεκινούν για άλλο σπίτι. Όπως είναι γνωστό, ο βαθυπράσινος κισσός είναι σύμβολο της αειθαλούς βλαστήσεως και θεωρείται μέσο ικανό να μεταδώσει τη θαλερότητα και τη γονιμότητα στις όρνιθες και τα άλλα ζώα.
Τα παιδιά έπαιρναν για αμοιβή γλυκίσματα και χρήματα, κάτι ανάλογο με την αμοιβή από τα κάλαντα, δίνοντας ευχές για ευημερία και ευγονία. Πρόκειται για έθιμο που κατάγεται από την αρχαιότητα, όπως αποδεικνύει το «χελιδόνισμα», δηλαδή το τραγούδι της χελιδόνας, που μας παρέδωσε ο Αθήναιος γύρω στο έτος 200 μ.Χ., αλλ’ ανάγεται σε πολύ παλαιότερα χρόνια. Η ομοιότητα του τραγουδιού με το σημερινό όχι μόνο εννοιολογική, αλλ’ εν μέρει λεκτική, είναι ολοφάνερη!
Η Κυρά-Σαρακοστή
Έθιμο που συναντάται σε όλη την Ελλάδα. Για τη μεγάλη νηστεία του Πάσχα (50 ημερών), παρίσταναν την Μεγάλη Σαρακοστή σαν μία γυναίκα με όλα τα χαρακτηριστικά της νηστείας: ξερακιανή, αυστηρή, χωρίς στόμα, με χέρια σταυρωμένα (γιατί είναι όλο προσευχή), με σταυρό στο κεφάλι για την ευλάβεια και με 7 πόδια, όσες και οι εβδομάδες για το Πάσχα.
Την έφτιαχναν από χαρτόνι ή πανί παραγεμισμένο με πούπουλα και την κρεμούσαν από το ταβάνι. Κάθε εβδομάδα (ημέρα Σάββατο) που περνούσε, έκοβαν από ένα πόδι μέχρι να φτάσει το Πάσχα. Το τελευταίο πόδι το έβαζαν μέσα σ’ ένα ξερό σύκο ή σ’ ένα καρύδι. Όποιος το ‘βρισκε ήταν ο τυχερός! Σε μερικά μέρη, αντί του σκίτσου, οι γιαγιάδες έφτιαχναν την Κυρά-Σαρακοστή με νηστίσιμο ζυμάρι. Αφού την έψηναν, την έβαζαν στα εικονίσματα. Κάθε Σάββατο κατέβαινε από τη θέση της για να της κοπεί ένα πόδι.
Το τραγούδι της Κυρά-Σαρακοστής
«Την Κυρά Σαρακοστή, που είναι έθιμο παλιό,
οι γιαγιάδες μας την ‘φτιάχναν με αλεύρι και νερό.
Για στολίδι της φορούσαν στο κεφάλι της σταυρό,
μα το στόμα της ξεχνούσαν, γιατί νήστευε καιρό.
Και τις μέρες τις μετρούσαν με τα πόδια της τα επτά
‘κόβαν ένα τη βδομάδα, μέχρι να ‘ρθει η Πασχαλιά».
Η φοβέρα του Κουκαρά (Πόντος)
Ο Κουκαράς ήταν ένα σκιάχτρο, που έφερνε σε θεογνωσία τους μικρούς κι ανήξερους. Ήταν ένα κρεμμύδι μεγάλο με μουστάκες (ίνες της ρίζας του), μαυρισμένο καλά. Και οι μουστάκες του καψαλισμένες για να μαυρίζουν κι αυτές. Μάτια άσπρα, φτιαγμένα με κιμωλία. Στα πλευρά του -στη μεγάλη διάμετρο της μέσης του- ολόγυρα μπηγμένα κάθετα και σε ίσα διαστήματα μεταξύ τους, 7 φτερά από κότα, ισάριθμα με τις εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Το έδεναν από την ουρά και το κρέμαγαν νωρίς το πρωί της Καθαρής Δευτέρας από τη μέση της οροφής της τραπεζαρίας.
Έξι Ποιήματα φέρνουν την άνοιξη
Μάρτης, ο πρώτος μήνας της άνοιξης κι εμείς θυμόμαστε αγαπημένα ποιήματα που την εξυμνούν!
Μπορεί η 20ή Μαρτίου να είναι επίσημα η πρώτη μέρα της άνοιξης, αλλ’ όλοι έχουμε συνδέσει την 1η Μαρτίου με την είσοδό της στη ζωή μας! Για τούτο ξεχωρίσαμε έξι ποιήματα με στίχους, που μιλούν για την πιο γλυκιά και ενδιαφέρουσα πλευρά της άνοιξης:
Σταύρος Λουκάς, Άνοιξη στην Αφάμη
Ἄνοιξη
Λάμπρος Πορφύρας
Ἄνοιξη! Μόλις ξέσπασε τοῦ φθινοπώρου ἡ μπόρα,
κι ἐγὼ τὸ καραβάκι σου νειρεύομαι ἀπὸ τώρα
ν᾿ ἀράζει στὸ λιμάνι μας, μὲ τ᾿ ἄρμενα ἀνθισμένα,
πλάι στὰ καϊκάκια τὰ φτωχά, τὰ θαλασσοδαρμένα.
Νὰ φέρεις τὸν αἰθέριο ἀχὸ του ἀφροῦ στὰ ὑγρὰ χαλίκια,
γύρω στὰ βράχια τῶν φυκιῶν τὶς πράσινες νταντέλες,
καὶ γιὰ τοὺς ἥσκιους ποὺ περνοῦν ἢ μένουν στ᾿ ἀκρογιάλι,
νὰ φέρεις ἀπ᾿ τὴ Βενετιὰ τὸ πιὸ λαμπρὸ κρουστάλλι.
Στὰ δέντρα, ποὺ θρηνοῦν βραχνὰ στοῦ κάμπου τὴ μαυρίλα,
νὰ φέρεις γέλια ὁλόδροσα, στὰ νιόφυτά τους φύλλα.
Μέσα στὰ ρόδα τ᾿ οὐρανοῦ τὸ φῶς τοῦ Ἀποσπερίτη,
κι ἐμένα μιὰ μικρὴ φωλιὰ χελιδονιῶν στὸ σπίτι.
Ἀστεροσκοπεῖο
Μίλτος Σαχτούρης
Διαρρῆχτες τοῦ ἥλιου
δὲν εἶδαν ποτέ τους πράσινο κλωνάρι
δὲν ἄγγιξαν φλογισμένο στόμα
δὲν ξέρουν τί χρῶμα ἔχει ὁ οὐρανὸς.
Σὲ σκοτεινὰ δωμάτια κλεισμένοι
δὲν ξέρουν ἂν θὰ πεθάνουν,
παραμονεύουν μὲ μαῦρες μάσκες καὶ βαριὰ τηλεσκόπια
μὲ τ᾿ ἄστρα στὴν τσέπη τους βρωμισμένα μὲ ψίχουλα
μὲ τὶς πέτρες τῶν δειλῶν στὰ χέρια
παραμονεύου σ᾿ ἄλλους πλανῆτες τὸ φῶς.
Νὰ πεθάνουν
Νὰ κριθεῖ κάθε Ἄνοιξη ἀπὸ τὴ χαρά της
ἀπὸ τὸ χρῶμα του τὸ κάθε λουλούδι
ἀπὸ τὸ χάδι του τὸ κάθε χέρι
ἀπ᾿ τ᾿ ἀνατρίχιασμά του τὸ κάθε φιλὶ.
Κρητικό ανοιξιάτικο τοπίο
Ἕνα ἔρημο ἄνθος
Νίκος Καροῦζος
Βαθύτερο ἀπ᾿ τὴν ἀγάπη καὶ τὴν ταραχὴ
ποὺ φέρνει μέσ᾿ στὸ στῆθος ἡ ἐπιθυμία
ζεῖ στὸ θαλάσσιο βράχο ἕν᾿ ἄνθος ὁλομόναχο.
Ποιὰ φωνὴ τὸ κυρίεψε καὶ μοιάζει σὰν νὰ δείχνει
τὴν ἄγνωστη γαλήνη μὲ μικρὰ χρώματα…
Εἶναι βγαλμένο στοὺς κινδύνους τῆς χαρᾶς ἀμέριμνο σὰν ἰδέα.
Άνοιξη στον Πενταδάκτυλο
Όταν μιαν άνοιξη
Μανόλης Αναγνωστάκης
Όταν μιαν άνοιξη χαμογελάσει
θα ντυθείς μια καινούργια φορεσιά
και θα ‘ρθεις να σφίξεις τα χέρια μου παλιέ μου φίλε.
Κι ίσως κανείς δε σε προσμένει να γυρίσεις
μα εγώ νιώθω τους χτύπους της καρδιάς σου
κι ένα άνθος φυτρωμένο στην ώριμη,
πικραμένη σου μνήμη.
Κάποιο τρένο, τη νύχτα, σφυρίζοντας,
ή ένα πλοίο, μακρινό κι απροσδόκητο
θα σε φέρει μαζί με τη νιότη μας
και τα όνειρά μας.
Κι ίσως τίποτα, αλήθεια, δεν ξέχασες
μα ο γυρισμός πάντα αξίζει περισσότερο
από κάθε μου αγάπη κι αγάπη σου
παλιέ μου φίλε.
Οδυσσέας Φωκάς, Πρώτη άνοιξη
Άνοιξη
Κώστας Καρυωτάκης
Έφτασ’ η ώρια Άνοιξη -το λεν τα χελιδόνια-
κι ο σκυθρωπός Χειμώνας εκίνησε να φύγει·
του στέλνει κείνη λούλουδα, αυτός της ρίχνει χιόνια,
και με τ’ αθώο γέλιο της τα δάκρυά του σμίγει.
Στο γαλανό παλάτι του ο Φοίβος τριγυρίζει
και, χύνοντας, αφόβιστα ολόχρυσες αχτίδες,
σ’ ό,τι στο δρόμο του βρεθεί το χρώμα του χαρίζει
κι αφήνει πίσω του χαρά και άσβεστες ελπίδες.
Τα δέντρα πρασινίσανε
και γιόμισαν λουλούδια·
του πιστικού ακούγεται η γέρικη φλογέρα
να σιγολέει άφταστα κάθε πρωί τραγούδια,
και τα πουλιά να κελαηδούν τον ύμνο τους στη μέρα.
Παντού ξεχύνετ’ η χαρά. Μόνον εσύ, μικρή μου,
βλέπεις τις τόσες ομορφιές με μάτια δακρυσμένα.
Έλα να βρεις παρηγοριά στ’ ολόθερμο φιλί μου!
Επρόβαλε η Άνοιξη! Ξέχνα τα περασμένα!
Ἄνοιξη μ.Χ.
Γιῶργος Σεφέρης
Πάλι μὲ τὴν ἄνοιξη
φόρεσε χρώματα ἀνοιχτὰ
καὶ μὲ περπάτημα ἀλαφρὺ
πάλι μὲ τὴν ἄνοιξη
πάλι τὸ καλοκαίρι χαμογελοῦσε.
Μέσα στοὺς φρέσκους ροδαμούς
στῆθος γυμνὸ ὡς τὶς φλέβες
πέρα ἀπ᾿ τὴ νύχτα τὴ στεγνὴ
πέρα ἀπ᾿ τοὺς ἄσπρους γέροντες
ποὺ συζητοῦσαν σιγανὰ
τί θά ῾τανε καλύτερο
νὰ παραδώσουν τὰ κλειδιὰ
ἢ νὰ τραβήξουν τὸ σκοινὶ
νὰ κρεμαστοῦνε στὴ θηλιὰ
ν᾿ ἀφήσουν ἄδεια σώματα
κεῖ ποὺ οἱ ψυχὲς δὲν ἄντεχαν
ἐκεῖ ποὺ ὁ νοῦς δὲν πρόφταινε
καὶ λύγιζαν τὰ γόνατα.
Μὲ τοὺς καινούργιους ροδαμούς
οἱ γέροντες ἀστόχησαν
κι ὅλα τὰ παραδώσανε
ἀγγόνια καὶ δισέγγονα
καὶ τὰ χωράφια τὰ βαθιὰ
καὶ τὰ βουνὰ τὰ πράσινα
καὶ τὴν ἀγάπη καὶ τὸ βιός
τὴ σπλάχνιση καὶ τὴ σκεπὴ
καὶ ποταμοὺς καὶ θάλασσα
καὶ φύγαν σὰν ἀγάλματα
κι ἄφησαν πίσω τους σιγὴ
ποὺ δὲν τὴν ἔκοψε σπαθὶ
ποὺ δὲν τὴν πῆρε καλπασμός
μήτε ἡ φωνὴ τῶν ἄγουρων
κι ἦρθε ἡ μεγάλη μοναξιὰ
κι ἦρθε ἡ μεγάλη στέρηση
μαζὶ μ᾿ αὐτὴ τὴν ἄνοιξη
καὶ κάθισε κι ἀπλώθηκε
ὡσὰν τὴν πάχνη τῆς αὐγῆς
καὶ πιάστη ἀπ᾿ τ᾿ ἀψηλὰ κλαδιὰ
μέσ᾿ ἀπ᾿ τὰ δέντρα γλίστρησε
καὶ τὴν ψυχή μας τύλιξε.
Μὰ ἐκείνη χαμογέλασε
φορώντας χρώματα ἀνοιχτὰ
σὰν ἀνθισμένη ἀμυγδαλιὰ
μέσα σε φλόγες κίτρινες
καὶ περπατοῦσε ἀνάλαφρα
ἀνοίγοντας παράθυρα
στὸν οὐρανὸ ποὺ χαίρονταν
χωρὶς ἐμᾶς τοὺς ἄμοιρους.
Κι εἶδα τὸ στῆθος της γυμνὸ
τὴ μέση καὶ τὸ γόνατο
πῶς βγαίνει ἀπὸ τὴν παιδωμὴ
νὰ πάει στὰ ἐπουράνια
ὁ μάρτυρας ἀνέγγιχτος
ἀνέγγιχτος καὶ καθαρός,
ἔξω ἀπ᾿ τὰ ψιθυρίσματα τοῦ λαοῦ
τ᾿ ἀξεδιάλυτα στὸν τσίρκο τὸν ἀπέραντο
ἔξω ἀπ᾿ τὸ μαῦρο μορφασμὸ
τὸν ἱδρωμένο τράχηλο τοῦ δήμιου
π᾿ ἀγανάχτησε χτυπώντας ἀνωφέλευτα.
Ἔγινε λίμνη ἡ μοναξιὰ
ἔγινε λίμνη ἡ στέρηση ἀνέγγιχτη κι ἀχάραχτη.
«Κι εσύ ‘σαι πολιτεία που σε ψάχνω μες στο χάρτη
κι εγώ ‘μαι φυλλαράκι μες στις παγωνιές του Μάρτη»
«Δρόμοι γεμάτοι πιπεριές και ξαφνικές καλοκαιριές
απ’ τα μισά του μήνα Μάρτη στον κόσμο τούτο είναι φορές
που πάει κανείς και δίχως χάρτη»
«Θα ‘ρθω ξανά απ’ τα παλιά, σαν το πουλί απ’ το νοτιά
την πόρτα να χτυπήσω.
Θα ‘ναι μια άνοιξη πικρή, που όλα θ’ ανοίγουνε στη γη
κι απ’ την αρχή θ’ αρχίσω»
«Μια Κυριακή του Μάρτη και μια Σαρακοστή
εσύ ‘σουν στο κατάρτι κι εγώ στην κουπαστή.
Κρατούσαμε το δάκρυ στα ματοτσίνορα,
για μας δεν είχαν άκρη της γης τα σύνορα.
Δε σου ‘στειλα το μήλο και σ’ έχασα από φίλο,
μα μ’ ένα πορτοκάλι θα σε κερδίσω πάλι»
«Θα ‘ταν 12 του Μάρτη, μεσημέρι Κυριακής,
τότε που ‘φευγες στρατιώτης μ’ ένα τρένο της γραμμής.
Μάρτης στη Θεσσαλονίκη, καλοκαίρι στο Ντεπό
τα τραγούδια σου θυμάμαι, τα τραγούδια που αγαπώ»
«Μάρτης, Μάρτης μίλησε και είπε πως θ’ αργήσει
έχει ακόμα δυο βροχές και μία να χιονίσει.
Ένα δεντράκι τ’ άκουσε και πήγε να λυγίσει
του είπα να έχει υπομονή, το φόβο να νικήσει.
Ό,τι αργεί κι ό,τι στη Γη είναι βαθιά κρυμμένο.
πάλι στο φως θα βαφτιστεί και θα’ ρθει ευλογημένο.
Ο Μάρτης χείλη έσκασε, στον ήλιο να γελάσει
είπε θ’ αργήσει, μα θα ‘ρθεί ο κόσμος να χαλάσει.
Θα βάλει τ’ Ανοιξιάτικα να ομορφύνει η πλάση,
στα μπλε και στα κατάλευκα θα βγει να παρελάσει.
Ό,τι αργεί κι ό,τι στη Γη είναι βαθιά κρυμμένο,
πάλι στο φως θα βαφτιστεί και θα’ ρθει ευλογημένο»
Καλό μήνα Μάρτη φίλοι μας και καλή Άνοιξη!
Πηγές:
– Δ. Λουκόπουλου, «Φως από τους μύθους μας», σε: gardikiomilaion.wordpress.com
– Στέργιος Γ. Παλπάνης, σε: opaliouriotis.blogspot.com
– Θανάσης Ξάνθος, σε: koitamagazine.gr
– users.sch.gr, mhnes-12.weebly.com, proskynitis.blogspot.gr, diakonima.gr
kimintenia.wordpress.com
kimintenia 