Η Καστοριά σε παλαιά καρτ ποστάλ την εποχή της απελευθέρωσής της
H Καστοριά απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό την 11η Νοεμβρίου 1912. Η ημερομηνία αυτή έμελλε να θέσει τέλος στα 527 χρόνια του τουρκικού ζυγού (1385-1912) της πόλης και να την κατατάξει οριστικά στο Νεοελληνικό Κράτος. Ήταν ημέρα εορτής του Αγίου Μεγαλομάρτυρα Μηνά, που από την ημέρα εκείνη έγινε πολιούχος άγιος και προστάτης της πόλεως. Η Καστοριά είναι η τελευταία χρονολογικά πόλη της Μακεδονίας που απελευθερώθηκε κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο μεταξύ των συνασπισμένων βαλκανικών κρατών και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σήμερα, ημέρα μνήμης και δοξολογίας για το σπουδαίο εκείνο γεγονός, είναι και η κατάλληλη στιγμή για μια επετειακή αναφορά στο χρονικό της απελευθέρωσης. Σε κανένα βιβλίο δεν γίνεται αρκετά διεξοδική περιγραφή της απελευθέρωσης της πόλης από τους Οθωμανούς.
Θεράπευε αδιάκριτα Χριστιανούς και Τούρκους. Δεν ξεχώριζε τους ανθρώπους, αλλά τους έβλεπε ως εικόνες του Θεού, άρα ως αδελφούς του, που χρειάζονταν αγάπη και ανοχή. Τα θαύματά του είναι αναρίθμητα, ένας ατέλειωτος ποταμός θείας Χάριτος που στεφάνωνε την οσιακή ζωή του. «Η πίστις μας δεν πουλιέται», συνήθιζε να λέει και εργάστηκε ακούραστα, επί σειρά ετών, για να κρατήσει τους συμπατριώτες του στην πίστη, να μην κλονιστούν και αλλαξοπιστήσουν στις χαλεπές εκείνες ημέρες και εποχές, από τις πολλές και διάφορες πιέσεις των Τούρκων. Εκοιμήθη το 1924 στην Κέρκυρα, όπου ήρθε πρόσφυγας από τα Φάρασα της Καππαδοκίας, πικραμένος από την ανελέητη σφαγή και την άδικη μεταχείριση σε βάρος των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Είναι ο πνευματικός πατέρας του σύγχρονου Αγίου που ανέδειξε η Ορθοδοξία, του Οσίου Παϊσίου του Αγιορείτου.
«Αν θέλουμε να είμαστε πραγματικά Χριστιανοί, πρέπει να ακολουθήσουμε τα χνάρια του Χριστού μας. Ο κόσμος έχει φύγει από την αθωότητα κι από την καλωσύνη» Όσιος Γεώργιος Καρσλίδης
Ο Όσιος Γεώργιος Καρσλίδης γεννήθηκε στη Γεωργία της πρώην Σοβιετικής Ενώσεως. Από μικρό παιδί γνώρισε θλίψεις και πόνους στη ζωή του. Άλλος στη θέση του θα απογοητευόταν, θα παραπονιόταν και θα λογάριαζε ως συνυπεύθυνο για τον φόρτο της δοκιμασίας του τον Ύψιστο. Ο Όσιος Γεώργιος όμως, μέσα από πρωτόφαντους διωγμούς προσφυγιάς, σωματικούς τραυματισμούς, στερήσεις και πόνους, δεν έπαυσε να αγαπά και να δοξολογεί τον Εσταυρωμένο Λυτρωτή μέσα από την καρδιά του. Τριών χρόνων έμεινε πεντάρφανος. Έξι χρόνων τον κατεδίωξε βάναυσα ο αδελφός του. Έφυγε, εξορίστηκε σε μια σπηλιά γεμάτη χιόνι. Αλλά δεν βγήκε από το στόμα του λέξη βλάσφημη.
Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο πρεσβευτής της Ιταλίας στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι επέδωσε στον Ιωάννη Μεταξά τελεσίγραφο της ιταλικής κυβέρνησης. Με αυτό η Ρώμη ζητούσε να επιτραπεί η ελεύθερη διέλευση ιταλικών στρατευμάτων, τα οποία θα κατελάμβαναν απροσδιόριστα «στρατηγικά σημεία» εντός της ελληνικής επικράτειας. Ο Μεταξάς αρνήθηκε, απαντώντας στα γαλλικά: «Alors, c’ est la guerre» («Λοιπόν, έχουμε πόλεμο»). Με το «ΟΧΙ» της Ελλάδος ξεκίνησε ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος, ενώ ταυτόχρονα γραφόταν μία από τις πιο ένδοξες σελίδες της Ελληνικής ιστορίας.
O άγιος Δημήτριος μαζί με τον άγιο Γεώργιο, είναι τα δυο παλληκάρια της χριστιανοσύνης. Aυτοί είναι κάτω στη γη, κ’ οι δυο αρχάγγελοι Mιχαήλ και Γαβριήλ είναι απάνω στον ουρανό. Στα αρχαία χρόνια τους ζωγραφίζανε δίχως άρματα, πλην στα κατοπινά τα χρόνια τους παριστάνουνε αρματωμένους με σπαθιά και με κοντάρια και ντυμένους με σιδεροπουκάμισα. Στον έναν ώμο έχουνε κρεμασμένη την περικεφαλαία και στον άλλον το σκουτάρι, στη μέση είναι ζωσμένοι τα λουριά που βαστάνε το θηκάρι του σπαθιού και το ταρκάσι πόχει μέσα τις σαγίτες και το δοξάρι.
Από τις αρχές Οκτωβρίου του 1912 η Ελλάδα βρισκόταν σε πόλεμο με την παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, έχοντας ως συμμάχους της τη Βουλγαρία και τη Σερβία (Α’ Βαλκανικός Πόλεμος). Θέατρο των επιχειρήσεων, η περιοχή της Μακεδονίας. Ο Ελληνικός Στρατός βάδιζε από νίκη σε νίκη στη Δυτική Μακεδονία. Όμως από την αρχή των εχθροπραξιών σοβούσε σοβαρή διαφωνία μεταξύ του Αρχιστρατήγου Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού, Ελευθερίου Βενιζέλου.
Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλύτης, Μανουήλ Πανσέληνου Πρωτάτο Αγίου Όρους, περίπου 1290 μ.Χ.
Ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε περίπου το 280 μ.Χ., στη Θεσσαλονίκη, όπου και έζησε και μαρτύρησε το 306 μ.Χ., σε ηλικία 26 ετών, επί των αυτοκρατόρων Διοκλητιανού και Μαξιμιανού. Καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Θεσσαλονίκης και διέθετε εξαιρετικά χαρίσματα και σπουδαίες αρετές. Για τούτο σύντομα ανελίχθη στις βαθμίδες του Ρωμαϊκού στρατού με αποτέλεσμα σε ηλικία 22 ετών να φέρει το βαθμό του χιλιάρχου.
Η Μάχη των Γιαννιτσών, στις 19-20 Οκτωβρίου 1912, υπήρξε η πιο φονική αλλά και η σπουδαιότερη του Α’ Βαλκανικού πολέμου. Πρόκειται για μεγαλούργημα του Ελληνικού στρατού, αφού κατά κοινή παραδοχή, η αναχαίτιση των τουρκικών στρατευμάτων απαιτούσε υπερδιπλάσιες δυνάμεις και ισχυρότατο πυροβολικό. Μετά τη νικηφόρα έκβασή της, η ελληνική Στρατιά κινήθηκε προκειμένου να διαβεί τον υπερχειλισμένο Αξιό ποταμό και να προλάβει να ελευθερώσει την Θεσσαλονίκη πριν τους Βουλγάρους. Μετά από τιτάνια συντονισμένη προσπάθεια στην οποία συνέβαλαν με κάθε τους δύναμη οι κάτοικοι της Χαλάστρας και των γύρω περιοχών, κατέστη εφικτό το πέρασμα του Αξιού από τον Ελληνικό στρατό, τη νύχτα της 23-24ης Οκτωβρίου 1912, υπό καταρρακτώδη βροχή και με κατεστραμμένες όλες τις γέφυρες από τον εχθρό κατά το πέρασμά του. Η Μάχη των Γιαννιτσών και το πέρασμα του Αξιού κατέστησαν εφικτή, λίγες ημέρες αργότερα, την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Η οσία Παρασκευή η νέα η Επιβατινή έφθασε σε μεγάλα ύψη αρετής και αγιότητος παρά το γεγονός ότι έζησε τόσο λίγα χρόνια πάνω στη γη. Το άφθαρτο Λείψανό της εδώ και δέκα αιώνες είναι ένα μεγάλο θαύμα καθώς ομοιάζει μ’ ένα ζωντανό άνθρωπο ο όποιος κοιμάται. Φυλάσσεται στο Ιάσιο της Ρουμανίας, μέσα σε ασημένια λειψανοθήκη, και παραμένει μιά αστείρευτη πηγή ιάσεων και ευλογίας για κάθε πιστό και για τους λαούς ολόκληρης της Βαλκανικής, που τόσο δοκιμάστηκαν στην πάροδο της ιστορίας.
Η αγία νεομάρτυς Χρυσή μαρτύρησε στις 13 Οκτωβρίου 1795. Καταγόταν από τα μέρη της κεντρικής Μακεδονίας, από το χωριό Σλάτινο της Επαρχίας Αλμωπίας του νομού Πέλλης, που σήμερα ονομάζεται πια προς τιμήν της Αγίας «Χρυσή».Οι γονείς της ήταν Χριστιανοί, φτωχοί και άσημοι άνθρωποι και είχαν τέσσερες κόρες.
Η πολεμική αναμέτρηση ανάμεσα στη Βαλκανική Συμμαχία (Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Μαυροβούνιο) και τη θνήσκουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία ξεκίνησε τυπικά στις 25 Σεπτεμβρίου 1912 με την κήρυξη του πολέμου από το Μαυροβούνιο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ολοκληρώθηκε στις 17 Μαΐου 1913 με τη συνθήκη του Λονδίνου. Το τέλος του Α’ Βαλκανικού Πολέμου βρήκε την Ελλάδα να έχει απελευθερώσει την Ήπειρο, ολόκληρη τη Θεσσαλία, μεγάλο τμήμα της Μακεδονίας και τα νησιά του Αιγαίου.
Καλωσορίζουμε τον Οκτώβριο με το αγαπημένο τραγούδι του Παντελή Θαλασσινού «Ο Οκτώβρης σημαία στα μπαλκόνια» και με μια αναφορά στα έθιμα, τις παροιμίες και τις παραδόσεις του λαού μας.
Ο Οκτώβρης σημαία στα μπαλκόνια
«Τον ξέρω για ευαίσθητο και για παραπονιάρη τον πάω στην Ακρόπολη, μετά στο Λουμπαρδιάρη Με γιασεμάκι χιώτικο, λευκό χρυσανθεμάκι Οκτώβρης ήρθε κι άνοιξε του κήπου το πορτάκι τα μάτια είχε χαμηλά, σεμνά και λυπημένα και κάτω από τα βλέφαρα δυο σύννεφα κρυμμένα.
Τον ξέρω για ευαίσθητο και για παραπονιάρη τον πάω στην Ακρόπολη, μετά στο Λουμπαρδιάρη. Του Αη Δημήτρη ανήμερα εχάρηκε η ψυχή του έτσι που ήλιος έγινε στα μάτια η βροχή του. Την άλλη μέρα το πρωί, θυμάται το ‘40 τη σχολική παρέλαση, τη μεθυσμένη μπάντα τα γυριστά σαξόφωνα και τα χρυσά τρομπόνια και αυτός σημαία υψώθηκε στης πόλης τα μπαλκόνια.
Τον ξέρω για ευαίσθητο και για παραπονιάρη τον πάω στην Ακρόπολη, μετά στο Λουμπαρδιάρη Του Αη Δημήτρη ανήμερα εχάρηκε η ψυχή του έτσι που ήλιος έγινε στα μάτια η βροχή του»
(από το CD: Μουσικό Καλαντάρι, στίχοι: Ηλίας Κατσούλης, μουσική: Παντελής Θαλασσινός)
Ο Οκτώβριος στην ελληνική παράδοση
Ο Οκτώβρης είναι ο δέκατος μήνας του χρόνου. Το όνομά του σημαίνει όγδοος (λατ. octo = οκτώ). Ήταν όγδοος στα πρώτα χρόνια του ρωμαϊκού κράτους, όταν οι ρωμαίοι άρχιζαν να μετρούν το έτος τους από την 1η Μαρτίου. Ο Οκτώβρης είναι πρώτα από όλα ο μήνας της φθινοπωρινής σποράς. Στην Ήπειρο τον λένε ακόμα «σπαρτό». Βέβαια η φθινοπωρινή σπορά είναι μια μακρόχρονη διαδικασία η οποία ξεκινά από το Σεπτέμβρη και σταματάει τα Χριστούγεννα. Η προετοιμασία του σπόρου ήταν παλιότερα μια σημαντική διαδικασία γιατί η καλοχρονιά της αγροτικής οικογένειας είχε εξάρτηση από την καλή σοδειά.
Ο Οκτώβρης του Γιάννη Τσαρούχη
Μιλάμε, βέβαια, για εκείνα τα χρόνια πριν τη δημιουργία του «κράτους πρόνοιας» και όταν τα αποθέματα τροφών δεν υπήρχαν, όπως και χρήματα δεν υπήρχαν για να αγοράσει κανείς αυτό που του έλειπε. Για να εξασφαλίσουν την τύχη του σπόρου, οι Έλληνες αγρότες, εκτός από την δική τους προσωπική προσπάθεια, ζητούν και την θεία δύναμη και την τύχη. Για να σπείρει ο γεωργός πρέπει πρώτα να βρέξει ο Θεός. Τα πρωτοβρόχια είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για τη σπορά. Με τη λιτανεία των εικόνων οι αγρότες θεραπεύουν το «θείο» και παρακαλούν τον Θεό να βρέξει.
Λιτανεία στη Χαλκιδική το 1950
Η εποχή της σποράς ήταν πολύ σημαντική για τους Νεοέλληνες όπως και για τους Αρχαίους Έλληνες. Η σημασία της στην αρχαιότητα εκδηλώνονταν με την γιορτή της φθινοπωρινής σποράς που ήταν τα Θεσμοφόρια (προς τιμήν της Θεάς Δήμητρας). Ήταν γιορτή αποκλειστικά των γυναικών, γιατί αυτές όμοια με την γη, είναι η πηγή της γονιμότητας.
Σε όλα τα έθιμα για την εξασφάλιση της προκοπής του σπόρου διακρίνει κανείς ομοιότητες και συνάφεια. Έτσι, στον Δρυμό Θεσσαλονίκης ο πρώτος σπόρος παρασκευάζεται με πολλή επιμέλεια. Μέσα στον σάκο του σπόρου βάζουν βασιλικό (συμβολισμός να πρασινίσει), ρόδι (ευφορία), σκόρδο (αποτροπή βασκανίας) και ασημένιο νόμισμα ή δακτυλίδι (καλή ποιότητα μέλλουσας σοδειάς). Όλα αυτά φυλάγονται και είναι δεμένα με μια κόκκινη μεταξωτή κλωστή ως το τέλος της σποράς μέσα στον σάκο. Η πρώτη ημέρα που θα βγάλουν το σπόρο έχει εξαιρετική σημασία για την μέλλουσα ευφορία. Την ημέρα αυτή δεν δίνουν ούτε παίρνουν χρήματα, δεν δανείζουν ψωμί, ούτε δίνουν πράγματα έξω από το σπίτι, για να μη διώξουν έξω το «μπερεκέτι».
Στην Ανατολική Θράκη έκαναν ένα έθιμο που σε άλλα μέρη γίνονταν τις αποκριές. Πρόκειται για το έθιμο της Τζαμάλας στο οποίο γίνεται μια κανονική δραματική παράσταση, όπως και στην αποκριά. Δύο είναι τα βασικά θέματα : α) ο γάμος και β) ο θάνατος και η ανάσταση του γαμπρού. Ο γάμος των δύο πρωταγωνιστών είναι το μαγικό ισοδύναμο του γάμου ουρανού και γης. Ο ουρανός βρέχει και γονιμοποιεί τη γη. Αυτό είναι τουλάχιστον το αρχέτυπο του γάμου για τους αρχαίους.
Ένας πολύ παραστατικός μύθος στην αρχαιότητα, μιλάει για τη Δήμητρα, την μητέρα του σιταριού, που ξάπλωσε με έναν ωραίο θνητό, τον Ιασίωνα, σε ένα μαλακό χωράφι, οργωμένο τρεις φορές. Δεν είναι δύσκολο λοιπόν να καταλάβουμε και την συμβολική σημασία που έχει ο γάμος στα έθιμα που συνδέονται με τη σπορά. Τι σημαίνει ο θάνατος και η ανάσταση του πρωταγωνιστή; Μα και ο σπόρος το ίδιο δεν παθαίνει; Πρέπει πρώτα να πεθάνει, για να μπορέσει να βλαστήσει. Όπως λέει και η γνωστή περικοπή από το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο: «εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γήν αποθάνει, αυτός μόνος μένει, εάν δε αποθάνει πολύν καρπόν φέρει».
Για την σπορά, το θρησκευτικό σημάδι του χρόνου είναι η Κυριακή του Σπορέως στην ορθόδοξη εκκλησία μας και πέφτει μέσα στον Οκτώβρη. Ένα άλλο σημάδι του χρόνου μέσα στον Οκτώβρη, ίσως το πιο σημαντικό είναι η γιορτή του Αγίου Δημητρίου. Γι’ αυτό σε πολλά μέρη ο Οκτώβρης λέγεται «Αγιοδημήτρης» ή «Αγιοδημητριάτης». Η γιορτή του Αγίου Δημητρίου, στις 26 του μήνα και του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου είναι για τους κτηνοτρόφους και τους γεωργούς τα δύο «συνόρατα» του χρόνου, όπου σε αυτές τις δύο ημέρες τελειώνουν και αρχίζουν τις συμβάσεις και τις άλλες συμφωνίες αναμεταξύ τους.
Εργασίες κατά τον μήνα Οκτώβριο
Όργωμα και σπορά σιτηρών, κριθαριού και βρώμης. Σπορά τριφυλλιού. Ολοκλήρωση τρύγου και παραγωγή κρασιού. Μάζεμα φθινοπωρινών φρούτων και πατάτας. Κάψιμο φυτών, που έδωσαν καρπούς, για να καταστρέψουν τα αυγά των εντόμων. Κατεβαίνουν οι βοσκοί από τα βουνά στους χαμηλούς κάμπους (τα χειμαδιά).
Παροιμίες για τον Οκτώβριο
«Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακιά δε γέμισες». «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκαμες». «Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι». «Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια». «Αη Δημητράκη μου, Μικρό καλοκαιράκι μου». «Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ’ το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια». «Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει» «Αν δε βρέξει, πως θα ξαστερώσει;» «Αν δε χορτάσει ο Οκτώβριος τη γη, πούλησε τα βόδια σου και αγόρασε σιτάρι». «Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις». «Βαθιά τ’ αυλάκια να φουντώσουνε τα στάχυα». «Δεύτερο αλέτρι, δεύτερο δεμάτι». «Μακριά βροντή, κοντά βροχή». «Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται». «Οκτώβρη και δεν έσπειρες καρπό πολύ δεν παίρνεις». «Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ‘χεις». «Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις» «Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός». «Οκτώβρης – Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι». «Τ’ άη Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ‘μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό». «Τ’ Αϊ Λουκά σπείρε τα κουκιά». «Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα».
Μ' αρέσουν τα ποιήματα που ζουν στο δρόμο, έξω απ' τα βιβλία: αυτά που τουρτουρίζουν στις γωνιές κι όλο καπνίζουν σαν φουγάρα· που αναβοσβήνουν, μες στη νύχτα, σαν Χριστουγεννιάτικα λαμπάκια... [Νίκος Χουλιαράς]
kimintenia 