26 Οκτωβρίου 1912
Από τις αρχές Οκτωβρίου του 1912 η Ελλάδα βρισκόταν σε πόλεμο με την παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, έχοντας ως συμμάχους της τη Βουλγαρία και τη Σερβία (Α’ Βαλκανικός Πόλεμος). Θέατρο των επιχειρήσεων, η περιοχή της Μακεδονίας. Ο Ελληνικός Στρατός βάδιζε από νίκη σε νίκη στη Δυτική Μακεδονία. Όμως από την αρχή των εχθροπραξιών σοβούσε σοβαρή διαφωνία μεταξύ του Αρχιστρατήγου Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού, Ελευθερίου Βενιζέλου.
Ο Διάδοχος επιθυμούσε πρώτα την κατάληψη του Μοναστηρίου προς βορράν, ενώ ο Βενιζέλος, βλέποντας την πιθανότητα να καταληφθεί η Θεσσαλονίκη από το βουλγαρικό στρατό, πίεζε τον Κωνσταντίνο να κατευθυνθεί προς τη φυσική πρωτεύουσα της Μακεδονίας, μια περιοχή με στρατηγική σημασία, η απελευθέρωση της οποίας αποτελούσε διακαή πόθο του ελληνισμού. «Καθιστώ υμάς υπευθύνους διά πάσαν αναβολήν έστω και στιγμής», του τηλεγραφεί επιτακτικά.
Ο Ελληνικός στρατός παρελαύνει στην παραλία Θεσσαλονίκης
26 Οκτωβρίου 1912 (thessmemory.gr)
Τελικά, ο Κωνσταντίνος πείθεται με τη μεσολάβηση του πατέρα του, βασιλέως Γεωργίου Α’ και στις 25 Οκτωβρίου η εμπροσθοφυλακή του Ελληνικού Στρατού φθάνει προ των πυλών της Θεσσαλονίκης. Είχε προηγηθεί η καθοριστική νίκη στη Μάχη των Γιαννιτσών (19-20 Οκτωβρίου) και το πέρασμα του Αξιού ποταμού, που είχαν κάνει ευκολότερη την προέλαση του Ελληνικού Στρατού.
Οι ελληνικές εφημερίδες δημοσιεύουν διθυραμβικά πρωτοσέλιδα
για την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη (thessmemory.gr)
Ο Χασάν Ταξίν Πασάς, που υπερασπιζόταν τη Θεσσαλονίκη, δεν είχε άλλη δυνατότητα παρά να ζητήσει μια έντιμη συμφωνία για την παράδοση της πόλης. Στις 25 Οκτωβρίου οι απεσταλμένοι του ζήτησαν από τον Κωνσταντίνο να επιτραπεί στον Ταξίν να αποσυρθεί με το στρατό και τον οπλισμό του στο Καραμπουρνού και να παραμείνει εκεί μέχρι το τέλος του πολέμου. Η Ελληνική πλευρά απέρριψε τους όρους του και του πρότεινε την παράδοση του στρατού του και τη μεταφορά του στη Μικρά Ασία με δαπάνες της ελληνικής κυβερνήσεως.
«Ώρα 4.39 εσπέρας, ο Ταχσίν πασάς μοι έστειλεν επιστολήν δι’ αξιωματικού δηλών μοι ότι δέχεται τας προτάσεις μου. Όθεν διέκοψα αμέσως την προέλασιν και απέστειλα δύο αξιωματικούς προς σύνταξιν σχετικού πρωτοκόλλου καταθέσεως των όπλων και παραδόσεως της πόλεως, προ της οποίας ευρίσκονται ήδη τα στρατεύματα ημών. Κωνσταντίνος».
(Τηλεγράφημα του αρχιστρατήγου προς τον βασιλιά και τον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο, το απόγευμα της 26ης Οκτωβρίου 1912)
«Του Βενιζέλου το μυαλό και του Δαγκλή το βόλι
θα μας ανοίξουν τα στενά, να μπούμε και στην Πόλη! …»
Το Πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό στρατό υπογράφτηκε στο Διοικητήριο (κτήριο του υπουργείου Μακεδονίας – Θράκης), μετά την τηλεγραφική εντολή του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον αρχιστράτηγο του στρατού διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο:
«Να αποδεχθήτε την προσφερομένην υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης
και να εισέλθητε εις ταύτην άνευ χρονοτριβής»
Το πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης (thessmemory.gr)
Οι υπογραφές του πρωτοκόλλου: αριστερά του Χασάν Ταχσίν πασά
και δεξιά των πληρεξουσίων αξιωματικών του Κωνσταντίνου,
Β. Δούσμανη και Ιω. Μεταξά (thessmemory.gr)
Το ιστορικό πρωτόκολλο με δέκα άρθρα, γραμμένο στη γαλλική γλώσσα, υπέγραψαν τελικά ο αρχηγός του τουρκικού στρατού Χασάν Ταχσίν πασάς και από πλευράς των Ελλήνων οι πληρεξούσιοι αξιωματικοί του αρχιστρατήγου Κωνσταντίνου, Β. Δούσμανης και Ι. Μεταξάς. Η παράδοση της πόλεως έγινε άνευ όρων και σύμφωνα με το άρθρο 3 του πρωτοκόλλου: «Η πόλις της Θεσσαλονίκης παραδίδεται στον ελληνικό στρατό ως την συνομολόγηση της ειρήνης». Οι Έλληνες φάνηκαν γενναιόδωροι και έδωσαν το δικαίωμα στους ανώτερους Τούρκους στρατιωτικούς να διατηρήσουν τα ξίφη τους και να είναι ελεύθεροι στη Θεσσαλονίκη (άρθρο 4). Επίσης όλοι οι ανώτεροι πολιτικοί αξιωματούχοι και υπάλληλοι του βιλαετίου ήταν ελεύθεροι (άρθρο 5).
Ο στρατηγός της 8ης τουρκικής στρατιάς Χασάν Ταχσίν πασάς υπογράφει
το πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό στρατό
Πίνακας του γιου του Κενάν Μεσαρέ (thessmemory.gr)
Ήταν το τέλος μιας αγωνιώδους σειράς διαπραγματευτών ανάμεσα στο τουρκικό τότε Διοικητήριο και το ελληνικό επιτελείο του Κωνσταντίνου που είχε εγκατασταθεί στην ιστορική βίλα Μοδιάνο, στη Γέφυρα (το παλιό Τόψιν), που στεγάζει σήμερα το Μουσείο των Βαλκανικών Πολέμων.
Ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ και ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος
εισέρχονται με το επιτελείο τους στη Θεσσαλονίκη (thessmemory.gr)
Στην παράδοση στους Έλληνες -γιατί προέλαυνε και ο βουλγαρικός στρατός με σκοπό να μπει πρώτος στην πόλη- συνέβαλαν, πέρα από τις στρατιωτικές αδυναμίες του τουρκικού στρατού, και τα φιλελληνικά αισθήματα του Τούρκου στρατηγού που είχε σπουδάσει σε ελληνικό γυμνάσιο στα Γιάννενα και προτίμησε να παραδώσει την πόλη στους Έλληνες παρά στους Βουλγάρους.
«Σα θα μπουν στη Σαλονίκη θα γλεντήσουμε τη νίκη
σα θα μπουν μέσα στην Πόλη θα γλεντάει η Ελλάδα όλη!»
Όπως σημειώνει ο στρατηγός Δούσμανης στα απομνημονεύματά του: «Η σύνταξις της συμβάσεως και η υπογραφή επερατώθη περί την 1.30 μετά μεσονύκτιον (της 27ης), εσυμφωνήσαμεν όμως να θέσωμεν ως ημερομηνίαν την 26ην Οκτωβρίου, διότι εξ υπαιτιότητος των Τούρκων εβραδύναμεν να συναντηθώμεν …».
Από τις πρώτες πρωινές ώρες οι ξένοι ανταποκριτές που βρίσκονταν στη Θεσσαλονίκη και παρακολουθούσαν τις εξελίξεις του βαλκανικού πολέμου, έκαναν γνωστή την είσοδο του ελληνικού στρατού στη διεθνή κοινή γνώμη. Το πρώτο τηλεγράφημα του αυστριακού πρακτορείου ειδήσεων έγραφε: «Ταύτην την στιγμήν αγγέλλεται ότι η Θεσσαλονίκη παραδοθείσα κατελήφθη υπό του ελληνικού στρατού».
Είσοδος του βασιλιά Γεωργίου και του διαδόχου Κωνσταντίνου
στη Θεσσαλονίκη – Πίνακας του Πολύκλειτου Ρέγκου,
Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Θεσσαλονίκης (thessmemory.gr)
«Γεια σας θαλασσοπούλια, γεια σ’ έμορφο νησί
γεια σας ξανθιές κοπέλες και λεβεντιά χρυσή!»
Οι πρώτοι της δόξας
Σύμφωνα με τους ιστορικούς, ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός που μπήκε στην πόλη ήταν ο υπομοίραρχος Κωνσταντίνος Μανωλκίδης, ο οποίος επικεφαλής ενός μικρού αποσπάσματος διέσχισε έφιππος την Εγνατία το βράδυ τη 26ης Οκτωβρίου, τέσσερις ώρες πριν την υπογραφή της συμφωνίας, ενώ εκατοντάδες έκπληκτοι Θεσσαλονικείς ακολουθούσαν τον έφιππο αξιωματικό.
Ο Μανωλκίδης είχε διαταγή να παραλάβει και να συνοδεύσει τους Τούρκους αξιωματικούς προς το ελληνικό στρατηγείο στο Τόψιν (σημ. Γέφυρα), στο πλαίσιο των ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων για την παράδοση της πόλης. Διανυκτέρευσε μάλιστα το βράδυ στο ξενοδοχείο «Όλυμπος Παλάς», στην πλατεία Ελευθερίας, ενώ πολλοί Έλληνες κάτοικοι τη πόλεως συνωστίζονταν στις τζαμαρίες του ξενοδοχείου για να δουν από κοντά τον ένστολο Έλληνα αξιωματικό.
Τμήματα του ελληνικού στρατού εισέρχονται στη Θεσσαλονίκη
από τη σημερινή οδό 26ης Οκτωβρίου (thessmemory.gr)
Από τα μεσάνυχτα ακόμη της 26ης Οκτωβρίου είχαν εισέλθει τα πρώτα τμήματα των μακεδονομάχων πολεμιστών με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Μαζαράκη. Μετά την υπογραφή της συμφωνίας, μία ίλη του 1ου συντάγματος Ιππικού υπό τον ίλαρχο Βερύκιο έφτασε ως την πλατεία Ελευθερίας. Τμήματα της εβδόμης μεραρχίας κατέλαβαν το Διοικητήριο και άλλα δημόσια κτήρια, ενώ ο Θεσσαλονικιός Αλέξανδρος Ζάννας ύψωσε με τη βοήθεια ενός ναυτόπουλου την ελληνική σημαία στον ιστό του Λευκού Πύργου.
Το μεσημέρι της 27ης Οκτωβρίου μπήκαν επίσημα στην πόλη, υπό δυνατή βροχή, τα πρώτα τμήματα του ελληνικού στρατού που έγιναν δεκτά με ενθουσιασμό από χιλιάδες Θεσσαλονικείς που πανηγύριζαν για την απελευθέρωσή τους.
Η είσοδος στη Θεσσαλονίκη του μεράρχου Κλ. Κλεομένους και του επιτελάρχη
Ι. Νεγρεπόντη, το πρωί της 27ης Οκτωβρίου 1912 (thessmemory.gr)
Μεταφέρουμε από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου, «Το Μεγάλο άλμα, η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης», ένα απόσπασμα από μια πολύτιμη μαρτυρία του παλαιού πολεμιστή Χαρίλαου Χαρίση από τις πρώτες ώρες του ελληνικού στρατού στη Θεσσαλονίκη:
«Προηγούντο περί τους είκοσι σαλπιγκτάς και έπετο ο αξιωματικός σημαιοφόρος με αναπεπταμένην την σημαίαν και τους παραστάτας εφ’ όπλου λόγχην. Ηκολούθει έφιππος ο συνταγματάρχης Κωνσταντινόπουλος και αυτόν ηκολούθουν οι λόχοι. Όλοι με γυμνά τα ξίφη των με πρόσωπα ηλιοκαμένα και λάμποντα απο ψυχικήν χαράν… Τριακόσιοι μαθηταί με τα μπλε πηλήκια και ένα πλήθος Ελλήνων περικυκλώσαμε και ανεμίζοντας τα πηλήκια στον αέρα, ζητωκραυγάζαμε έξαλλοι. Ζήτω η Ελλάς, Ζήτω ο Διάδοχος, Ζήτω ο γενναίος ελληνικός στρατός. Όλοι φιλήσαμε την πολεμικήν σημαίαν με δάκρυα χαράς. Και επειδή δεν ήτο δυνατόν να σφίξουμε το χέρι του έφιππου συνταγματάρχη, άλλοι θωπεύαμε τις μπότες του και όλοι μαζί βαδίζοντες μεταξύ των τετράδων των ευζώνων και έχοντες εν κύκλω τον συνταγματάρχην, εζητωκραυγάζαμε συνεχώς …».
Η είσοδος των ελληνικών στρατιωτικών τμημάτων προκάλεσε μοναδικές εκρήξεις χαράς και ρίγη έξαλλου ενθουσιασμού. Έχουμε πολλές περιγραφές από αυτές τις συγκλονιστικές στιγμές που έζησε η πόλη, από δημοσιογράφους, λογοτέχνες και στρατιωτικούς, ενώ εντυπωσίαζε το γεγονός πού είχαν βρεθεί σε λίγες μόνο ώρες αμέτρητες ελληνικές σημαίες οι οποίες είχαν υψωθεί στα μπαλκόνια!..
Η πανηγυρική είσοδος του Γεωργίου Α’ και του διαδόχου
Κωνσταντίνου στην ελεύθερη Θεσσαλονίκη (in.gr)
Οι πανηγυρισμοί της απελευθέρωσης
Οι πανηγυρισμοί κορυφώθηκαν την επομένη, Κυριακή 28 Οκτωβρίου, όταν έφθασε στο σιδηροδρομικό σταθμό ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος. Του έγινε μεγαλειώδης υποδοχή και έφιππος με τη συνοδεία του κατευθύνθηκε στο Διοικητήριο, όπου δέχτηκε τις αρχές της πόλης και τους ξένους προξένους στη Θεσσαλονίκη.
Την ίδια ημέρα κατέφθασαν έξω από τη Θεσσαλονίκη και οι Βούλγαροι, όμως για τους γείτονες ήταν ήδη αργά… Ο επικεφαλής της μεραρχίας τους, στρατηγός Τεοντορόφ, ζήτησε να εισέλθει στην πόλη για να στρατοπεδεύσει. Εισέπραξε την αρνητική απάντηση του Κωνσταντίνου και ύστερα από διαπραγματεύσεις επετράπη να μπουν στην πόλη για ολιγοήμερη ανάπαυση δύο τάγματα με επικεφαλής τους βουλγάρους πρίγκιπες Βόριδα και Κύριλλο.
Επικράτησε όμως σύγχυση και τελικά εισήλθε στη Θεσσαλονίκη ένα ολόκληρο βουλγαρικό σύνταγμα, γεγονός που εκνεύρισε τον Βενιζέλο. Οι Βούλγαροι δήλωναν εμφατικά παρόντες στις εξελίξεις στη Μακεδονία. Ο σπόρος του Β’ Βαλκανικού Πολέμου είχε ριχτεί…
«Βενιζέλε, Βενιζέλε, δώσε μία διαταγή,
να σκορπίσουν τα ‘βζωνάκια πάνω στην Ανατολή!»
Τη Δευτέρα 29 Οκτωβρίου με ειδικό τρένο από τη Βέροια έφτασε στην πόλη ο βασιλιάς Γεώργιος, όπου τον υποδέχτηκαν οι αρχές και χιλιάδες κόσμου που είχε παραταχθεί κατά μήκος των πεζοδρομίων ως την βίλα Χατζηλαζάρου, στην περιοχή της Ανάληψης, όπου κατέλυσε η βασιλική οικογένεια. «Ολόκληρος η πόλις», έγραφαν οι εφημερίδες, «είχε διακοσμηθεί πλουσίως και εορταστικώς, από πρωίας δε, παρά την πίπτουσαν βροχήν, είχε προσλάβει όψιν πρωτοφανώς πανηγυρικήν».
Η λαμπρή δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης, «χοροστατούντος του μητροπολίτου Γενναδίου και παρουσία του ανωτάτου άρχοντος, της βασιλικής οικογενείας, των τοπικών και προξενικών αρχών και πλήθους ενθουσιώδους λαού», έγινε στην εκκλησία του Αγίου Μηνά, στις 30 Οκτωβρίου. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ επισφράγισε την κατάληψη της Θεσσαλονίκης με την είσοδό του και τη μόνιμη παραμονή του στην πόλη ως την ανεξιχνίαστη ακόμη δολοφονία του τον Μάρτιο του 1913.
Στον ελληνικό στρατό, που συνέχισε την προέλαση στα ενδότερα, παραδόθηκαν 25.000 οπλίτες της 8ης τουρκικής στρατιάς και 1.000 αξιωματικοί. Επίσης περιήλθαν στους Έλληνες ως λάφυρα πολέμου 70 πυροβόλα, 30 πολυβόλα, 7.000 τυφέκια, 1.200 ίπποι και άφθονα υλικά επιμελητείας.
Πηγές:
– «Η παράδοση της Θεσσαλονίκης στον ελληνικό στρατό τον Οκτώβριο του 1912», σε: thessmemory.gr
– «26/10/1912: Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον Ελληνικό Στρατό», σε: in.gr
– «Πολεμούσαμε και Τραγουδούσαμε – Τραγούδια Ιστορικής Μνήμης των Βαλκανικών Πολέμων», Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, 90 χρόνια από τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, 1913-2003.
kimintenia 