kimintenia

Στην ιερή μνήμη του Μακεδονομάχου προπαππού μας, Μανώλη Στ. Πολυκρέτη

γράφει η Σοφία Ε. Παυλάκη, Νομικός

Μανώλης Στ. Πολυκρέτης (ιδιωτικό αρχείο Ελένης Στ. Παυλάκη – Πολυκρέτη)

«Εγώ είμαι ένας, θα περάσω και θα ξεχαστώ. Η πατρίδα όμως θα μείνει,
και η πατρίδα είναι όλες οι γενιές που πέρασαν, και οι γενιές που είναι,
και κείνες που θα έλθουν … Η ευγενική ψυχή δεν κάνει υπολογισμούς
όταν έλθει η ώρα της αυτοθυσίας, όσο βαριά κι αν είναι ..»
Πηνελόπη Δέλτα, «Για την Πατρίδα» (1909)

Δίπλωμα απονομής μεταλλίων Βαλκανικών πολέμων (ιδιωτικό αρχείο Ελένης Στ. Παυλάκη – Πολυκρέτη)

ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ
ΔΙΠΛΩΜΑ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΜΕΤΑΛΛΙΩΝ
ΔΙΑΤΑΓΗ, ΤΗΣ ΑΥΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΙΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
«Απονέμεται εις τον στρατ. Πολυκρέτην Εμμανουήλ του Σταματίου καταγόμενον εξ Απειράνθου του Δήμου Απειρανθίας αναμνηστικόν μετάλλιον:
1ον) Της εκστρατείας κατά της Τουρκίας (1912-1913) ως μετασχόντα αυτής και των μαχών Οστρόβου
2ον) Της εκστρατείας κατά της Βουλγαρίας (1913) ως μετασχόντα αυτής και των μαχών Κρέσνας – Τζουμαγιάς.
Ο ειρημένος ετραυματίσθη εις την μάχην του Οστρόβου.
Εν Αθήναις τη 25η Μαρτίου 1914
Ο Υπουργός των Στρατιωτικών
Ελευθέριος Βενιζέλος
Διά τους γενναίους συμπολεμιστάς μου
δύο ενδόξων πολέμων 1912 & 1913
Κωνσταντίνος β.

Γεννηθείς το 1877 στην όμορφη Απείρανθο της Νάξου, ο προπαππούς μου Μανώλης Πολυκρέτης, άφησε το 1912 πίσω την προγιαγιά μου Ελένη και τα δύο πρώτα από τα παιδιά τους, τον παππού μου Σταμάτη και την αδερφή του Σοφία σε νηπιακή ηλικία, και μετέβη στην Μακεδονία, όπου πολέμησε εναντίον του Τουρκικού και του Βουλγαρικού στρατού, στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913.

Έλαβε μέρος στις πολύνεκρες μάχες του Οστρόβου, της Κρέσνας και της Τζουμαγιάς, όπου και τραυματίστηκε στα δάκτυλα του χεριού του, που έκτοτε έμειναν άκαμπτα δυσκολεύοντάς τον, εφ’ όρου ζωής, ακόμα και σε στοιχειώδεις καθημερινές κινήσεις. Όμως ποτέ δεν είπε τίποτα, ούτε βγήκε ποτέ παράπονο από το στόμα του.. Η θύμηση των νεκρών και ακρωτηριασμένων συντρόφων του στα πεδία των ιστορικών μαχών δεν έφυγε ποτέ από τον νου του.. Αλλά και η ιδέα ότι είχε μπορέσει να προσφέρει τον εαυτό του και τις δυνάμεις του στην πατρίδα έγινε έκτοτε η παντοτινή παρηγοριά του..

Για την συμμετοχή του στις μεγάλες εκείνες εκστρατείες και τις μάχες και για την θυσία της προσωπικής του ακεραιότητας, η πατρίδα του απένημε, μετά τη λήξη των Πολέμων, τα εικονιζόμενα δύο μετάλλια.

Μετάλλια Βαλκανικών πολέμων 1912-1913 (ιδιωτικό αρχείο Ελένης Στ. Παυλάκη – Πολυκρέτη)

Βασίλειος Β’ (976-1025) – «Μακεδονία – Ήπειρος – Αρχιπέλαγος»
(οπίσθια όψη των ως άνω μεταλλίων) (ιδιωτικό αρχείο Ελένης Στ. Παυλάκη – Πολυκρέτη)

Ο προπαππούς Μανώλης έζησε σε μια περίοδο της Ιστορίας (πρώτο μισό του 20ού αιώνα), κατά την οποία οι άνδρες στην Ελλάδα πέρασαν όλα τα δημιουργικά χρόνια της νιότης και της ωριμότητάς τους στα πεδία των μαχών δύο Βαλκανικών πολέμων, της Μικρασιατικής εκστρατείας, δύο Παγκοσμίων Πολέμων και στη συνέχεια, του εμφυλίου πολέμου. Το να έχεις κρατηθεί στη ζωή μέσα σε εκείνον τον όλεθρο ισοδυναμούσε τις περισσότερες φορές από μόνο του με ένα θαύμα, ενώ όσοι κατάφεραν να επιστρέψουν στις εστίες τους κουβαλούσαν για πάντα το δράμα όσων είχαν βιώσει στο μέτωπο και στα χαρακώματα μαζί με κάθε λογής ακρωτηριασμούς …ψυχικούς, σωματικούς, ηθικούς.

«Ο Υπουργός των Στρατιωτικών Ελευθέριος Βενιζέλος»
(ιδιωτικό αρχείο Ελένης Στ. Παυλάκη – Πολυκρέτη)

«Διά τους γενναίους συμπολεμιστάς μου δύο ενδόξων
πολέμων 1912 & 1913 Κωνσταντίνος β.»
(ιδιωτικό αρχείο Ελένη Στ. Παυλάκη – Πολυκρέτη)

Στα μετ’ όπισθεν, γυναίκες μόνες, όπως η προγιαγιά μου Ελένη, έδιναν όπως μπορούσαν τον δικό τους καθημερινό, τραχύ αγώνα για την επιβίωση και τη φροντίδα των αμάχων μελών των οικογενειών τους, με την καρδιά τους να καίγεται από την αγωνία της επιστροφής του στρατευμένου συζύγου, γιού, πατέρα ή αδερφού..

(ιδιωτικό αρχείο Ελένης Στ. Παυλάκη – Πολυκρέτη)

Ο προπαππούς μου είχε αντιμετωπίσει, από την πρώτη στιγμή, τη συμμετοχή του στους Βαλκανικούς πολέμους σαν ένα κάλεσμα για ζωή! Ζωή δική του, μέσα απ’ την προσωπική του περιπέτεια, αλλά και ζωή της πατρίδας και μάλιστα της πατρίδας του αύριο, αφού κανείς απ’ όσους πολεμούσαν δεν εγνώριζε, αν θα ζούσε για να απολαύσει τον καρπό της θυσίας και του αγώνα τους σε μια Ελλάδα μεγάλη, ελεύθερη και δυνατή.

Επιστρέφοντας από το Βαλκανικό μέτωπο, έζησε στον Πειραιά, όπου είχαν ήδη εγκατασταθεί με την προγιαγιά μου από τη Νάξο, και απέκτησαν μαζί ακόμα πέντε παιδιά. Υπήρξε πάντοτε ένας γαλήνιος και ήρεμος άνθρωπος που τον κοσμούσε, μέχρι τα βαθιά του γεράματα, το ήθος και η σοφία του αγαθού Αξώτη. Αγαπούσε να ησυχάζει, ν’ αποτραβιέται από την περιρρέουσα κίνηση και τη βουή του κόσμου και ν’ αφοσιώνεται στη μελέτη των αγαπημένων του βιβλίων ή στο πολυκαιρισμένο του Προσευχητάρι, που με ιερή ευλάβεια είχε πάντοτε μαζί του.

Δίπλωμα απονομής μεταλλίων, μετάλλια και αναμνηστικά Βαλκανικών πολέμων 1912-1913
(ιδιωτικό αρχείο Ελένης Στ. Παυλάκη – Πολυκρέτη)

Έφυγε από τη ζωή σε μεγάλη ηλικία, το 1969, έχοντας δει πολλά εγγόνια -μεταξύ των οποίων και τη μητέρα μου Ελένη- και αφήνοντας ανάμνηση παντοτινή την ευγένεια, την βαθιά πίστη στο Θεό, την καλοσύνη και την πραότητα της συναναστροφής μαζί του σε όσους τον γνώρισαν. 

Παππού μου, πέρασες μα δεν ξεχάστηκες, μήτε θα ξεχαστείς ποτέ! Θα σε θυμάμαι σε κάθε λεύτερη πολιτεία, σε κάθε λεύτερη κορφή της Μακεδονίας μας, στις διηγήσεις της μάνας μας για σένα, σε τούτα τα ελάχιστα λόγια που παλεύουν να σταθούν στο ύψος της προσφοράς σου. Θα σε θυμάται πάντοτε ευγνωμονούσα η Ελλάδα!

Ο αρχιστράτηγος των ελληνικών δυνάμεων
στους Βαλκανικούς πολέμους, βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’
(ιδιωτικό αρχείο Ελένης Στ. Παυλάκη – Πολυκρέτη)

********

Σημαντικές επιχειρήσεις έγιναν κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και στην θάλασσα. Ο ελληνικός στόλος με αρχηγό τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη κυριάρχησε στο Αιγαίο.

Καρτ-ποστάλ εποχής με τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη
και το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ» (averoph.wordpress.com)

Α’ Βαλκανικός – Η ηρωική Α’ Μεραρχία Πεζικού (eliaserver.elia.org.gr)

«Πολεμούσαμε και Τραγουδούσαμε – Τραγούδια Ιστορικής Μνήμης των Βαλκανικών Πολέμων»

Στο λεύκωμα αποθησαυρίζονται τα γνωστότερα τραγούδια που έπλασε ο ελληνικός λαός με θέμα τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Εκδόθηκε από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία (Αθήνα, 2004).

«Άσπρο πουλί της θάλασσας»
(Ο ποιητής χρησιμοποιεί το πουλί ως μέσο γρήγορης και ασφαλούς επικοινωνίας από την αρχαιότητα)

βασικη παρουσιαση 100χρονια βαλκα from Ελενη Ζαχου

«Πολεμούσαμε και Τραγουδούσαμε – Τραγούδια Ιστορικής Μνήμης
των Βαλκανικών Πολέμων» (Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία)

Από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) και των Ιωαννίνων (21 Φεβρουαρίου 1913) (eliaserver.elia.org.gr)

Η Μάχη του Οστρόβου (4-5 Νοεμβρίου 1912)

Τον Οκτώβριο του 1912, μετά από την γιγαντιαία και νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού Στρατού, απελευθερώθηκαν οι πόλεις της Κεντρικής Μακεδονίας Βέροια και Νάουσα (16-17 Οκτωβρίου), Έδεσσα (18 Οκτωβρίου) και Γιαννιτσά (20 Οκτωβρίου), όπου ο στρατός μας χρειάστηκε να δώσει επί ένα διήμερο σκληρές και πολύνεκρες μάχες, για να φτάσει νικητής και τροπαιούχος, στις 26 Οκτωβρίου 1912, στη Θεσσαλονίκη.

Α’ Βαλκανικός Πόλεμος, σκηνή από τη μάχη του Αξιού (eliaserver.elia.org.gr)

Μετά από την αδικαιολόγητη υποχώρηση της 5ης Μεραρχίας από το Σόροβιτς (Αμύνταιο), ο τουρκικός στρατός σύντομα ανακατέλαβε τη λεκάνη του Οστρόβου (Άρνισσας), κλείνοντας διαβάσεις, δρόμους και επικοινωνίες προς την Έδεσσα, τη Δυτική Μακεδονία και το Μοναστήρι, όπου είχε παραταχθεί ο σερβικός στρατός, αναμένοντας ενισχύσεις από ελληνικής πλευράς.

Πορεία του Ελληνικού στρατού κατά τους Βαλκανικούς πολέμους

Ήταν επιτακτική ανάγκη να απωθηθεί ο τουρκικός στρατός από τις περιοχές αυτές, ώστε ν’ απελευθερωθούν, αλλά παράλληλα να επιτευχθεί και η διάλυσή του, ώστε ν’ αποτραπεί οποιαδήποτε απόπειρα των τουρκικών δυνάμεων να προωθηθούν προς την Ήπειρο, όπου ο Ελληνικός Στρατός προετοιμαζόταν για τη μεγάλη επιχείρηση της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων και ολόκληρης της Ηπείρου.

Για το σκοπό αυτό από το Γενικό Στρατηγείο διατάχθηκε γιγαντιαία αναστροφή των ελληνικών δυνάμεων, μέσω του κάμπου των Γιαννιτσών και της Εδέσσης προς τη Δυτική Μακεδονία, με τελικό προορισμό το Μοναστήρι. Η επιχείρηση αυτή και τα γεγονότα που ακολούθησαν κατά το χρονικό διάστημα από 30 Οκτωβρίου μέχρι 7 Νοεμβρίου 1912, αναφέρονται στην πολεμική ιστορία υπό το όνομα «Επιχειρήσεις του Οστρόβου» γιατί η λεκάνη του Οστρόβου, μεταξύ των ορεινών όγκων Βιτσίου, Βόρα, Βερμίου και Σινιάτσικου, αποτέλεσε το θέατρό τους.

Το σάλπισμα… Α’ Βαλκανικός πόλεμος (historical-quest.com)

Στις 30 Οκτωβρίου 1912 τέσσερις ελληνικές μεραρχίες, 1η, 3η, 4η, 6η και ένα Σύνταγμα Ιππικού, υπό τις άμεσες διαταγές του αρχιστρατήγου – διαδόχου Κωνσταντίνου, ξεκίνησαν από τη Θεσσαλονίκη με αρχικό προορισμό και στόχο την απελευθέρωση της λεκάνης της Βεγορίτιδας, όπου είχαν οχυρωθεί οι τουρκικές δυνάμεις, αποτελούμενες από την 18η Μεραρχία Μοναστηρίου και μία εφεδρική, συνολικά 13.000 ανδρών.

Σκηνή μάχης κατά τον Α’ Βαλκανικό πόλεμο (eliaserver.elia.org.gr)

Με συνεχή πορεία τριών ημερών η ελληνική δύναμη κατόρθωσε να διανύσει απόσταση 90 χιλιομέτρων, υπό καταρρακτώδη βροχή και το απόγευμα της 1ης Νοεμβρίου να βρεθεί στην περιοχή της Έδεσσας. Από εκεί η κάθε μονάδα ανέλαβε την διατεταγμένη αποστολή της. Η 1η Μεραρχία με το Γενικό Στρατηγείο παρέμεινε στη Σκύδρα (Βαρτικόπ). Η 3η Μεραρχία στάθμευσε στην Έδεσσα. Η 4η Μεραρχία κατευθύνθηκε στην Φλαμουριά (Πόδος) και η 6η Μεραρχία με το 1ο Σύνταγμα Ιππικού συνετάχθηκαν στα υψώματα του Άγρα (Βλάδοβο). Τα επόμενο διήμερο η 4η Μεραρχία μετακινήθηκε προς το Κάτω Γραμματικό και η 3η στην Καρυδιά (Τέχοβο).

Στη σκοπιά… Α’ Βαλκανικός πόλεμος (eliaserver.elia.org.gr)

Ο τουρκικός στρατός είχε οχυρωθεί αμυντικά σε θέσεις της περιοχής, γύρω από τον Άγρα, στη θέση Αγία Παρασκευή κοντά στην Καρυδιά, στο Νησί και με τον κύριο όγκο των δυνάμεών του, τρία πλήρη τάγματα, στα υψώματα της Δροσιάς, των Ξανθογείων (Ροσίλοβου) και ανατολικά της Άρνισσας (Οστρόβου). Άλλες δυνάμεις του είχαν κλείσει τις ορεινές διαβάσεις του Γκορνίτσοβου (Κέλλης) και της Μπάνιτσας (Βεύης).

Στις 2 Νοεμβρίου 1912, η 6η Μεραρχία με το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων απέκρουσε επιθέσεις και απώθησε τις τουρκικές δυνάμεις από τον Άγρα. Στις 3 Νοεμβρίου η 3η Μεραρχία ενήργησε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Τεχόβου. Την επομένη, 4 Νοεμβρίου, η ίδια μονάδα ανέλαβε την αποστολή να προωθηθεί, μέσω Καρυδιάς, προς το Όσλοβο (Παναγίτσα) και την Ζέρβη. Δέχτηκε όμως σφοδρά τουρκικά πυρά που την υποχρέωσαν να υποχωρήσει, να συμπτυχθεί και να προωθήσει μόνο ορισμένα αναγνωριστικά της τμήματα μέχρι το βλαχοχώρι Πατετσίν (Πάτημα).

Μοναστήρι 1912, ο διάδοχος Κωνσταντίνος
συνολμιλεί με χωρικούς (eliaserver.elia.org.gr)

Την ίδια ημέρα, η 4η Μεραρχία από το Κάτω Γραμματικό, αφού απέκρουσε μικροαντιστάσεις των Τούρκων στην περιοχή, κατέλαβε τις απογευματινές ώρες τα χωριά Κότσανα (Περαία) και Κατράνιτσα (Πύργους), ενώτμήματά της οχυρώθηκαν σε υψώματα νοτιοανατολικά του Οστρόβου (Άρνισσας), σε απόσταση βολής από τις τουρκικές θέσεις. Μικρή μονάδα ιππικού ανέλαβε αναγνωριστική αποστολή των εχθρικών θέσεων καθώς και της δυνατότητας επαφής με τον σερβικό στρατό. Έπεσε όμως σε ενέδρα τουρκική και σκοτώθηκαν δύο άνδρες ιππείς της μονάδας.

Προώθηση του ελληνικού πυροβολικού κατά τους Βαλκανικούς πολέμους
Σε πρώτο πλάνο, ένα άλογο σκοτωμένο από οβίδα (eliaserver.elia.org.gr)

Η 6η Μεραρχία προωθήθηκε προς την Άρνισσα κατά μήκος της αμαξιτής οδού, με εμπροσθοφυλακή το 18ο Σύνταγμα Πεζικού, τρεις ημιλαρχίες ιππικού και το 1ο Ευζωνικό Σύνταγμα. Οι πρώτες συγκρούσεις άρχισαν την πρωία της 4ης Νοεμβρίου και κράτησαν μέχρι αργά το βράδυ, χωρίς όμως θετικά αποτελέσματα. Η εμπροσθοφυλακή, αφού εξουδετέρωσε μικροαντιστάσεις του εχθρού, κατά τις απογευματινές ώρες κατάφερε να φτάσει στη γραμμή των υψωμάτων νοτιοανατολικά της Άρνισσας, όπου όμως δέχτηκε αντεπιθέσεις και σφοδρά πυρά από αμυνόμενες εχθρικές μονάδες και αναγκάστηκε σε μερική υποχώρηση. Με ενισχύσεις της Μεραρχίας αντεπιτέθηκε και κατάφερε να απωθήσει τον εχθρό στις αρχικές του θέσεις. Νυχτερινή επίθεση, που επιχειρήθηκε από το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων, συνάντησε τη λυσσώδη αντίδραση των τουρκικών δυνάμεων και δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία των Βαλκανικών Πολέμων:
ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και ο βασιλεύς Κωνσταντίνος Α’

Την επομένη ημέρα (5 Νοεμβρίου 1912) η επίθεση γενικεύθηκε και ο τουρκικός στρατός υποχρεώθηκε σε υποχωρητικούς ελιγμούς. Μέχρι το απόγευμα της ημέρας αυτής ο ελληνικός στρατός είχε επιβληθεί ολοκληρωτικά και το 1ο Ευζωνικό Σύνταγμα, που με τους οκτώ λόχους του πρωταγωνίστησε στις συμπλοκές, απελευθέρωνε την περιοχή και έμπαινε πρώτο θριαμβευτικά στην κωμόπολη του Οστρόβου (Άρνισσας).

Έτσι από την αυγή της 5ης Νοεμβρίου άνοιγε μια καινούρια σελίδα για τους υπόδουλους χριστιανούς κατοίκους της Άρνισσας, του Αγίου Αθανασίου, του Γραμματικού, της Ζέρβης, των Ξανθογείων και όλων των οικισμών της λεκάνης της Βεγορίτιδας, ένα μήνυμα ελπιδοφόρο για τη ζωή τους, για την τιμή τους, για την ασφάλεια και την προκοπή τους. Ξημέρωσε μια καινούργια ημέρα, όπου όλα έλαμπαν από τον ήλιο της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, που επέστρεφε επιτέλους στον τόπο της ύστερα από 530 μαρτυρικά χρόνια αβάσταχτης σκλαβιάς υπό τον τουρκικό ζυγό (1382-1912).

Πολύχρονοι αγώνες, αμέτρητες θυσίες και άφθονο αίμα μαρτύρων και ηρώων μας κατά τον Μακεδονικό Αγώνα που είχε προηγηθεί, εύρισκαν επιτέλους την αιώνια λύτρωση και τη δικαίωσή τους με τη νικηφόρο προέλαση του Ελληνικού Στρατού και την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Όστροβο, 1912 – Το κοπάδι του Συντάγματος (eliaserver.elia.org.gr)

Την ίδια ημέρα η 3η Μεραρχία εξουδετέρωσε τις εχθρικές θέσεις γύρω από τη Ζέρβη και, μέσω της Τσέγανης (Αγίου Αθανασίου), κατευθύνθηκε προς το Γκορνίτσοβο (Κέλλη) και το Σόροβιτς (Αμύνταιο), όπου υπήρχαν τουρκικές αντιστάσεις. Προς το Σόροβιτς κατευθύνθηκε και η 4η Μεραρχία, ανατολικά της Βεγορίτιδας και το βράδυ στρατοπέδευσε στην Κολάρτσα (Μανιάκι), ενώ η 5η Μεραρχία έφτασε στο Τσαλτζιλάρ (Φιλώτας). Στις 6 και 7 Νοεμβρίου έγιναν συντονισμένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε Γκορνίτσοβο και Μπάνιτσα και στις 7 Νοεμβρίου απελευθερώθηκε η Φλώρινα.

Έφοδος του ελληνικού στρατού κατά τους Βαλκανικούς πολέμους

Το μνημείο της Μάχης του Οστρόβου στη σημερινή Άρνισσα Ν. Πέλλας (karatzova.com)

Η 5η Νοεμβρίου 2012 εορτάζεται κάθε χρόνο στην Άρνισσα, το πάλαι ποτέ Όστροβο των Βαλκανικών πολέμων, ως επίσημη επέτειος της απελευθερώσεώς της από την τουρκοκρατία. Τη σημαντική εκείνη ημέρα έλαβε χώρα η τελική μάχη στο λεκανοπέδιο της Άρνισσας. Σε αυτή την μάχη «έπεσαν» τρεις Έλληνες στρατιώτες:

Στρ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Ιωάννης, ἀπό τούς Κωνσταντίνους Μεσσηνίας
Στρ. ΚΑΡΑΤΖΑΣ Κ. Ανδρέας, ἀπό τήν Ἑρμούπολι Σύρου
Στρ. ΝΤΕΝΤΑΚΗΣ Ν. Βασίλειος, ἀπό τό Δράμεσι Εὐβοίας

Ένα απέριττο μνημείο στήθηκε προς τιμήν αυτών των ηρώων, αλλά και όλων όσων πολέμησαν και αγωνίσθηκαν και έχασαν την ζωή τους κατά την ηρωική μάχη του Οστρόβου.

Αναθηματική επιγραφή της Μάχης του Οστρόβου (dimos-news.gr)

Σημαντική υπήρξε η βοήθεια του Ιωάννη Παπαλαζάρου (συγγραφέα – ιστορικού) καθώς και του Αθανασίου Βαρδάκα (συνταξιούχου δασικού), οι οποίοι συνέβαλαν τα μέγιστα, ώστε να καταγραφεί (μετά από έρευνα και ανεύρεση των στοιχείων και επιστημονική τεκμηρίωση) η ιστορία της μάχης του Οστρόβου, όπως επίσης και για να βρεθούν τα ονόματα των ως άνω πεσόντων, μέσω του Τμήματος Ιστορίας του ΓΕΣ. Σημαντική υπήρξε και η βοήθεια όλων των τοπικών αρχών (δημάρχου, αντιδημάρχου και του ιερέως της Άρνισσας π. Νικολάου Τούλη), ώστε μετά από πρότασή τους να ανεγερθεί μνημείο προς τιμήν των πεσόντων.

Τα εγκαίνια του μνημείου έγιναν την Δευτέρα, 5 Νοεμβρίου 2012, παρουσία όλων των προαναφερομένων αρχών και προσώπων. Παρευρέθη επίσης ο Υποδ/τής της 2ας Μεραρχίας, με τιμητικό άγημα και στρατιωτική μπάντα και άλλες αρχές του τόπου, οι κάτοικοι και αρκετοί επισκέπτες. Μέσα σε κλίμα πατριωτικού ενθουσιασμού και συγκίνησης, όλοι οι παρευρισκόμενοι τίμησαν τους τρεις Πεσόντες και τα αποκαλυπτήρια του μνημείου.

Η Άρνισσα (Όστροβο) σήμερα…

Οι μεγάλες μάχες του Β’ Βαλκανικού πολέμου (1913)

Μετά την σύναψη της συνθήκης ειρήνης των Βαλκανικών κρατών με την Τουρκία στο Λονδίνο (17 Μαΐου 1913), είχε έρθει η ώρα για το τελικό ξεκαθάρισμα των μεταξύ τους διαφορών, που αφορούσαν την διανομή των εδαφών που κατείχε η Τουρκία στην Βαλκανική. Οι μάχες στην ευρύτερη περιοχή Κιλκίς – Κρέσνα – Σιμιτλί – Τζουμαγιά (9-17 Ιουλίου 1913) αποτέλεσαν την τελευταία φάση των ελληνικών επιθετικών επιχειρήσεων στο βουλγαρικό έδαφος κατά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο.

Η επιτυχής έκβασή τους, σε συνδυασμό με τη δυσμενή θέση στην οποία περιήλθε η Βουλγαρία σε όλα τα μέτωπα με τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες (Ρουμανία, Σερβία, Οθωμανική Αυτοκρατορία), οδήγησε στη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, που υπεγράφη στις 28 Ιουλίου 1913 και στον τερματισμό του Β’ Βαλκανικού πολέμου. Οι Έλληνες κατάφεραν να ελευθερώσουν αρκετές περιοχές της Μακεδονίας, τη νότια Ήπειρο, την Κρήτη και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, πλην των Δωδεκανήσων που παρέμεναν υπό ιταλική κατοχή.

(eliaserver.elia.org.gr)

Μετά από τις νικηφόρες για την ελληνική πλευρά μάχες Κιλκίς – Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913) και Δοϊράνης (23 Ιουνίου 1913), ο Ελληνικός Στρατός συνέχισε την προέλασή του βόρεια στην κοιλάδα του ποταμού Στρυμόνα προς τη νοτιοδυτική Βουλγαρία. Ο κύριος άξονας των επιχειρήσεων περνούσε από τα Στενά της Κρέσνας. Τα στενά αυτά βρίσκονται ανάμεσα στα όρη Δυτικός Όρβηλος (Μάλες Πλάνινα) και Πιρίν, συνιστώντας το κυρίαρχο πέρασμα από την Ανατολική Μακεδονία προς τη Δυτική Βουλγαρία, που οδηγεί στην Τζουμαγιά. Ως το 1912 τα στενά της Κρέσνας τα κατείχαν οι Τούρκοι, ενώ οι Βούλγαροι τα κατέλαβαν σχεδόν χωρίς αντίσταση και μάχη.

Πορεία του Ελληνικού στρατού στα Στενά της Κρέσνας (eliaserver.elia.org.gr)

Η τριήμερη καθοριστική Μάχη Κιλκίς – Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913)

Στις 19 Μαΐου 1913, η Ελλάδα και η Σερβία συνδέθηκαν με αμυντική συμμαχία. Ήδη η Βουλγαρία είχε πάρει απόφαση για αιφνιδιαστική επίθεση κατά του Ελληνικού και Σερβικού Στρατού. Την νύκτα 16 προς 17 Ιουνίου 1913, οι Βούλγαροι χωρίς να κηρύξουν τον πόλεμο, επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά κατά των Ελλήνων και των Σέρβων. Με την αιφνιδιαστική τους επίθεση κατόρθωσαν να καταλάβουν τη Γευγελή και να διακόψουν κάθε επικοινωνία μεταξύ Ελλήνων και Σέρβων. Προσωρινά όμως ανέστειλαν την πορεία τους προς την Θεσσαλονίκη, γιατί δεν κατέφεραν να εκτοπίσουν τους Σέρβους πέρα από τον Αξιό ποταμό.

Η Μάχη του Κιλκίς (cognoscoteam.gr)

Εγκαταστάθηκαν έτσι υποχρεωτικά στα γύρω υψώματα, στη γραμμή Κιλκίς – Λαχανά. Η τοποθεσία έχει πολλά αμυντικά πλεονεκτήματα. Το έδαφος είναι τελείως ακάλυπτο και παρέχει άριστη παρατήρηση και πεδία βολής. Κρατώντας αυτήν τη γραμμή οι Βούλγαροι προφύλασσαν τις Σέρρες, το Σιδηρόκαστρο, τη Δοϊράνη και τη Γευγελή, διατηρούσαν τις γέφυρες του Στρυμόνα, που είχαν σημασία για τον εφοδιασμό τους και εξασφάλιζαν την υποχώρησή τους μέσω Στρώμνιτσας σε περίπτωση ανάγκης.

Οι Βούλγαροι παρέταξαν 32 Τάγματα Πεζικού, 1 Σύνταγμα Ιππικού και 62 πυροβόλα. Η συνολική δύναμη του Ελληνικού Στρατού, ανερχόταν σε 73 Τάγματα Πεζικού, 33 Πεδινές Πυροβολαρχίες, 9 Ορειβατικές Πυροβολαρχίες, 8 Ίλες και 8 Ημιλαρχίες.

Η Μάχη του Κιλκίς – Λαχανά (cognoscoteam.gr)

Την νύκτα της 19ης Ιουνίου 1913 τέσσερις Ελληνικές Μεραρχίες (2η, 3η, 4η και 5η) και η Ταξιαρχία Ιππικού κινήθηκαν με σκοπό την κατάληψη του Κιλκίς. Στην πορεία τους συναντήθηκαν με τις βουλγαρικές προφυλακές, οι οποίες αμύνθηκαν σθεναρά. Διεξήχθη τότε σκληρός και επίμονος αγώνας, με τα ελληνικά στρατεύματα να κερδίζουν έδαφος σπιθαμή προς σπιθαμή. Στα υψώματα του χωριού Μάνδρες μαχόταν το 1ο Σύνταγμα Πεζικού, ενώ ανατολικά της Πικρολίμνης πολεμούσε 16ο Σύνταγμα Πεζικού. Όσο προχωρούσε η ημέρα, η επίθεση γενικευόταν. Οι Ελληνικές Μεραρχίες υπέστησαν τρομερές απώλειες, όμως στο τέλος οι Βούλγαροι υποχώρησαν στη γραμμή Λειψυδρίου – Λόφου Μαυρονερίου – Γυναικοκάστρου. Πέφτοντας το σκοτάδι, παρά τη βουλγαρική υποχώρηση, ο αγώνας δεν είχε ακόμα κριθεί..

Ξημερώματα της 20ής Ιουνίου 1913, τα ηρωικά Συντάγματα της 5ης Μεραρχίας, (16ο, 22ο και 23ο), ύστερα από σκληρό και φονικό αγώνα κατέλαβαν το σιδηροδρομικό σταθμό Κρηστώνης, το νότιο τμήμα του χωριού Κρηστώνη και τα γύρω υψώματα. Όμως παρά την ηρωική τους προσπάθεια δεν κατόρθωσαν να προχωρήσουν προς το Κιλκίς, γιατί ολόκληρη την περιοχή τη θέριζαν τα βουλγαρικά πυρά. Η 4η Μεραρχία μαχόμενη γενναία, κατέλαβε το μεσημέρι τα ανατολικά του χωριού Κρηστώνη υψώματα και έφθασε ενώπιον της κυρίας γραμμής αμύνης του εχθρού. Οι απώλειές της ήταν τρομερές. Η 2α Μεραρχία προέλασε κάτω από τα πυρά των Βουλγάρων, ανατρέποντας τον εχθρό και κατέλαβε τα ανατολικά του χωριού Ποταμιά υψώματα. Η 3η Μεραρχία, μετά από σφοδρό αγώνα, ανέτρεψε επίσης τους Βουλγάρους και κατέλαβε τα χωριά Λεβεντοχώρι, Βαπτιστής και Μεγάλη Βρύση.

Έλληνες στρατιώτες στη Μάχη του Κιλκίς – Λαχανά (lydiamagazine.gr)

Η Ταξιαρχία Ιππικού προέλασε προς τα χωριά Μεγάλη Βρύση και Καστανιές, αλλά λόγω της αφίξεως εχθρικών ενισχύσεων, αναγκάστηκε ν’ αποσυρθεί. Παρ’ όλες τις νίκες του Ελληνικού στρατού, το Κιλκίς βρισκόταν ακόμα στα χέρια των Βουλγάρων. Έπρεπε όμως οπωσδήποτε να καταληφθεί. Τότε ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος έστειλε προς όλες τις Μεραρχίες την ιστορική διαταγή, που δείχνει την αλύγιστη και αποφασιστική θέληση για νίκη: «Αύριο αξιώ την πτώσιν του Κιλκίς!».

Σκηνή από τη μάχη του Κιλκίς (orthodoxianewsagency.gr)

Τα χαράματα της 21ης Ιουνίου 1913, ώρα 03:30, ξεκίνησε η επιχείρηση του Ελληνικού στρατού για την απελευθέρωση του Κιλκίς. Τα ηρωικά Συντάγματα της 2ας Μεραρχίας (1ο και 7ο) όρμησαν ακάθεκτα κατά των Βουλγάρων. Εντός 15 λεπτών πλησίασαν την πρώτη γραμμή αμύνης του εχθρού. Οι Βούλγαροι έβαλλαν με πυκνά πυρά κατά των Ελλήνων. Μετά από σκληρό αγώνα στις 04:10 το πρωί κυριεύθηκε η πρώτη γραμμή αμύνης και ο στρατός μας, με τη λόγχη στο χέρι, συνέχισε ακάθεκτος κατά της 2ης αμυντικής γραμμής. Στις 05:00 το πρωί κατέλαβε και αυτή την γραμμή αμύνης και προχώρησε εναντίον της 3ης και σπουδαιότερης γραμμής των Βουλγάρων. Εκεί διεξήχθη σφοδρός αγώνας. Οι Έλληνες προχώρησαν απτόητοι κάτω από τα βουλγαρικά πυρά, ενώ οι Βούλγαροι αμύνονταν με πείσμα.

Στρώμνιτσα 1913, το κοπάδι του Συντάγματος και στο βάθος πυρπολούμενος οικισμός (eliaserver.elia.org.gr)

Στον αγώνα ενεπλάκη και το 3ο Σύνταγμα. Οι Βούλγαροι ενήργησαν σφοδρές αντεπιθέσεις. Χάρις όμως στη δραστηριότητα των εναπομεινάντων αξιωματικών του 1ου και 7ου Συντάγματος και στον απαράμιλλο ηρωισμό των στρατιωτών μας, αποκρούσθηκαν όλες οι αντεπιθέσεις. Ακολούθησαν νέες επιθέσεις των Ελλήνων. Τα Συντάγματά μας κέρδιζαν συνεχώς έδαφος, καταλαμβάνοντας τα χαρακώματα της τελευταίας γραμμής του βουλγαρικού στρατού και διώχνοντας από αυτά τους Βουλγάρους.

Σκηνή από τη μάχη Κιλκίς – Λαχανά (cognoscoteam.gr)

Οι άλλες προ του Κιλκίς Μεραρχίες (4η, 5η και 3η) συνέχιζαν, από τις πρωινές ώρες, τον εναντίον των Βουλγάρων αγώνα. Οι Βούλγαροι προέβαλαν ισχυρή αντίσταση και με τα κανόνια τους κτυπούσαν μανιασμένα τους Έλληνες. Ο αγώνας όμως συνεχίστηκε αμείωτος. Στις 11:00 η ώρα το πρωί, το Κιλκίς κατελήφθη από τον Ελληνικό στρατό και στις 11:15 η Ελληνική σημαία κυμάτιζε περήφανα στο ύψωμα του Αγίου Γεωργίου. Παντού οι Βούλγαροι τρέπονταν σε άτακτη φυγή.

Νεκροί Έλληνες στρατιώτες στο πεδίο της Μάχης του Κιλκίς (orthodoxianewsagency.gr)

Η τριήμερη Μάχη του Κιλκίς έληξε. Η νίκη υπήρξε εξαιρετικά σημαντική και προδίκασε την έκβαση του 2ου Βαλκανικού Πολέμου. Από το Κιλκίς τα ελληνικά στρατεύματα προχώρησαν στην Δοϊράνη, στην Κερκίνη, στην Στρώμνιτσα, στο Δελή Ρισάρ, στα Στενά της Κρέσνας.

Εξώφυλλο της α’ έκδοσης του έργου του Στρ. Μυριβήλη «Η Ζωή εν Τάφω» (1924)

Μεγάλο το μέγεθος της νίκης του Κιλκίς, μεγάλο όμως και το τίμημά της. Οι απώλειες του ελληνικού στρατού ήταν 8.828 νεκροί και τραυματίες. Με τέτοιες θυσίες η Ελλάδα απέκρουσε αποφασιστικά την προσπάθεια ανατροπής των συνόρων της και τις βλέψεις της γείτονος χώρας στα εδάφη της. Στη Μάχη Κιλκίς – Λαχανά συμμετείχε και ο συγγραφέας Στράτης Μυριβήλης, οπότε και τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι του. Την εμπειρία του αυτή περιγράφει στο ιστορικό, αντιπολεμικό μυθιστόρημά του «Η Ζωή εν Τάφω».

Η Μάχη της Δοϊράνης (23 Ιουνίου 1913)

Η Μάχη της Δοϊράνης, μεταξύ ελληνικού και βουλγαρικού στρατού, έλαβε χώρα στις 23 Ιουνίου 1913. Αποτελεί συνέχεια της μάχης του Κιλκίς – Λαχανά και έληξε με νίκη των Ελλήνων.

Μετά την καθοριστικής σημασίας ήττα στο Κιλκίς – Λαχανά (19-21 Ιουνίου), οι βουλγαρικές δυνάμεις συμπτύχθηκαν και οργάνωσαν την άμυνά τους στα υψώματα νότια της λίμνης Δοϊράνης πάνω στο χωριό Βλαντάγια (σημερινός Ακρίτας Κιλκίς). Αποτελούνταν από 19 τάγματα πεζικού της 2ας, 3ης και 6ης Μεραρχίας και από ανάλογο πυροβολικό. Το ελληνικό Στρατηγείο έθεσε ως άμεση προτεραιότητα την ταχεία εκκαθάριση όλης της περιοχής δυτικά του Στρυμόνα και νότια του Μπέλες από τις εχθρικές δυνάμεις και την απώθησή τους προς τα βορειοανατολικά, ώστε να επιτευχθεί επαφή με τους Σέρβους.

Η Μάχη της Δοϊράνης (sansimera.gr)

Την επιχείρηση για την εκπόρθηση της Δοϊράνης ανέλαβαν η 3η Μεραρχία υπό τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Δαμιανό και η 10η Μεραρχία υπό τον συνταγματάρχη Λεωνίδα Παρασκευόπουλο. Λίγο μετά το μεσημέρι της 22ας Ιουνίου 1913, το 4ο Σύνταγμα Ευζώνων της 10ης Μεραρχίας επιτέθηκε και με εφ’ όπλου λόγχη κατέλαβε θέσεις των εχθρικών προφυλακών στο χωριό Βλαντάγια, ενώ το ελληνικό πυροβολικό απαντούσε στα βουλγαρικά πυρά. Η 3η Μεραρχία δεν ανέλαβε δράση εκείνη την ημέρα.

Ο Ελληνικός στρατός στη Δοϊράνη (sansimera.gr)

Η κύρια επίθεση των δύο ελληνικών μεραρχιών άρχισε νωρίς το πρωί της 23ης Ιουνίου. Την κύρια επίθεση εναντίον των οχυρωμένων θέσεων των Βουλγάρων ανέλαβαν μονάδες της 10ης Μεραρχίας. Όταν οι εύζωνοι του 5ου Συντάγματος κατέλαβαν με τη λόγχη τον σιδηροδρομικό σταθμό της Δοϊράνης, οι Βούλγαροι αντιλήφθηκαν ότι υπερφαλαγγίζονται και εγκατέλειψαν τις θέσεις πάνω στα υψώματα, υποχωρώντας προς τα βόρεια. Νωρίτερα είχε σιγήσει το πυροβολικό τους, κατόπιν των πυκνών και εύστοχων βολών του πυροβολικού της 3ης Μεραρχίας, το οποίο διοικούσε ο ταγματάρχης Κωνσταντίνος Γουβέλης. Πολλοί από τους Βούλγαρους στρατιώτες έπεσαν στη λίμνη για να σωθούν και πνίγηκαν.

Ο Ελληνικός στρατός στη Δοϊράνη (sansimera.gr)

Βουλγαρικά πυροβόλα – λάφυρα από τη μάχη της Δοϊράνης (eliaserver.elia.org.gr)

Οι απώλειες της 10ης Μεραρχίας ανήλθαν σε 106 νεκρούς και 755 τραυματίες, ενώ της 3ης Μεραρχίας σε 146 νεκρούς και τραυματίες. Οι απώλειες του βουλγαρικού στρατού υπήρξαν ανυπολόγιστες, ενώ στο πεδίο της μάχης εγκατέλειψαν σημαντικό πολεμικό οπλισμό, ο οποίος περιήλθε στα χέρια των Ελλήνων.

Έλληνας υπαξιωματικός στη λίμνη Δοϊράνη (sansimera.gr)

Ο παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός Στρυμόνα
γεμάτος λάφυρα (κυρίως σακιά με τρόφιμα)
που άφησαν πίσω τους οι Βούλγαροι (φωτ. Zeitz)
(greekmilitaryvoice.wordpress.com)

Η Μάχη της Βέτρινας (26-27 Ιουνίου 1913)

Μετά τη μάχη της Δοϊράνης ακολούθησε νέα αναμέτρηση Ελλήνων και Βουλγάρων, στη Βέτρινα (σημερινό Νέο Πετρίτσι Σερρών), στις 26 Ιουνίου 1913. Η μάχη αυτή είναι γνωστή και ως Μάχη του Δεμίρ Χισάρ (Σιδηροκάστρου). Με τη νίκη του ο ελληνικός στρατός ανάγκασε τους Βουλγάρους να εγκαταλείψουν την ευρύτερη περιοχή των Σερρών, με αποτέλεσμα να γίνει δυνατή η απελευθέρωση της Ανατολικής Μακεδονίας.

Μάχη της Βέτρινας, 1913

Η Βέτρινα είχε καταληφθεί από τους Βουλγάρους στις 19 Οκτωβρίου 1912, κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Μέχρι τότε ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Βούλγαροι φρόντισαν να την οχυρώσουν αμυντικά για να τη χρησιμοποιήσουν ως προγεφύρωμα, ώστε σε περίπτωση μελλοντικού ελληνοτουρκικού πολέμου να εμποδίσουν την πορεία του ελληνικού στρατού προς τα στενά του Ρούπελ.

Η κατεστραμμένη από τους Βουλγάρους σιδηροδρομική γέφυρα
του Στρυμόνα (φωτ.: Zeitz) (greekmilitaryvoice.wordpress.com)

Ο ελληνικός στρατός μετά τη νικηφόρα μάχη της Δοϊράνης (23 Ιουνίου 1913) ξεχύθηκε στην κοιλάδα του Στρυμόνα, με σκοπό να καταλάβει την Ανατολική Μακεδονία. Στην επιχείρηση συμμετείχαν η 1η Μεραρχία υπό τον αντιστράτηγο Εμμανουήλ Μανουσογιαννάκη και η 6η Μεραρχία υπό τον συνταγματάρχη Νικόλαο Δελλαγραμάτικα, με τη συμμετοχή μονάδων της 7ης Μεραρχίας.

Ο Ελληνικός στρατός στη Βέτρινα

Το βράδυ της 25ης Ιουνίου έφθασαν πληροφορίες στο ελληνικό στρατηγείο ότι τη Βέτρινα υπερασπίζονταν 12 τάγματα του βουλγαρικού στρατού, ενώ 10 ακόμη τάγματα του εχθρού βρίσκονταν στην ανατολική όχθη του Στρυμόνα μπροστά από το Δεμίρ Χισάρ (σημερινό Σιδηρόκαστρο). Την επομένη, 26 Ιουνίου, οι ελληνικές δυνάμεις συνέκλιναν στην περιοχή της Βέτρινας, χωρισμένες σε δύο φάλαγγες. Η πρώτη φάλαγγα ευρισκόμενη πλησίον του χωριού Χατζη-μπεϋλίκ (σημερινή Βυρώνεια) δέχθηκε βουλγαρικά πυρά, τα οποία ως επί το πλείστον ήταν άστοχα. Η δεύτερη φάλαγγα κατόρθωσε να καταλάβει μερικά υψώματα της περιοχής και να προκαλέσει ρήγματα στην άμυνα των Βουλγάρων.

Πορεία του Ελληνικού στρατού στην Μακεδονία,
κατά τον Β’ Βαλκανικό πόλεμο (φωτ. αρχεία Μουσείου Μπενάκη)

Νωρίς το πρωί της 27ης Ιουνίου οι ελληνικές δυνάμεις επανέλαβαν την επίθεση στο μέτωπο της Βετρίνας και γρήγορα κατόρθωσαν να κάμψουν την άμυνα των Βουλγάρων, γύρω στις 9:30 το πρωί. Οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και υποχώρησαν ανατολικά του Στρυμόνα, αφού πρώτα ανατίναξαν το μεσαίο τόξο της γέφυρας. Η 6η Μεραρχία ανέλαβε να τους καταδιώξει. Αφού διήλθε από ένα βατό σημείο του ποταμού, την ίδια ημέρα κατέλαβε και απελευθέρωσε το Σιδηρόκαστρο.

Δημοσίευμα σε εφημερίδα της εποχής του Β’ Βαλκανικού πολέμου
για την απελευθέρωση του Σιδηροκάστρου (greekmilitaryvoice.wordpress.com)

Προτού αποχωρήσουν από το Σιδηρόκαστρο, οι Βούλγαροι προέβησαν σε σφαγές κατοίκων της πόλης και πήραν μαζί τους ως ομήρους τον επίσκοπο Πολυανής Φώτιο, τριάντα προκρίτους, καθώς και ιερείς και δασκάλους. Αποτέφρωσαν επίσης την ιερά Μητρόπολη της Πολυανής μαζί με τα αρχεία του Κώδικα, που αποτελούσαν τη σημαντικότερη καταγραφή της ιστορίας της περιοχής. Στο πέρασμά τους κατά την οπισθοχώρηση, οι Βούλγαροι δεν άφησαν τίποτα όρθιο, ούτε έμψυχο ούτε άψυχο. Επρόκειτο για μια ολοκληρωτική καταστροφή..

Ο Σεβ. Μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου
κυρός Φώτιος Παγιώτας

Οι απώλειες των Ελλήνων στη μάχη της Βετρίνας ανήλθαν σε 39 νεκρούς και 209 τραυματίες. Μετά τη μάχη, οι δύο μεραρχίες κινήθηκαν βόρεια, ενώ την κατάληψη των Σερρών, του διοικητικού κέντρου της ευρύτερης περιοχής, ανέλαβε η 7η Μεραρχία του Συνταγματάρχη Σωτήλη.

Η Μάχη της Κρέσνας και του Σιμιτλί (8-13 Ιουλίου 1913)

Τα Στενά της Κρέσνας σχηματίζονται μεταξύ των ορεινών όγκων του δυτικού Ορβήλου και του όρους Πιρίν, διαμέσου των οποίων διέρχεται ο ποταμός Στρυμόνας. Οι Βούλγαροι θα μπορούσαν να οχυρώσουν τα στενά αυτά και να τα καταστήσουν απόρθητα, αλλά προτίμησαν να υποχωρήσουν πέρα από τη βόρεια έξοδό τους, αφού πρώτα κατέστρεψαν τις περισσότερες γέφυρες του Στρυμόνα, που βρίσκονταν μέσα στα Στενά. Σκοπός τους ήταν να καταπονήσουν τα ελληνικά τμήματα και να τα αντιμετωπίσουν μετά τη διάβαση, κερδίζοντας έτσι χρόνο και συγκεντρώνοντας μεγαλύτερες δυνάμεις.

Το Ελληνικό πυροβολικό περνάει τα στενά της Κρέσνας
(φωτ. αρχεία Μουσείου Μπενάκη) (benaki.org)

H μετωπική διάβαση των Στενών δεν ήταν εύκολο εγχείρημα, γι’ αυτό ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος αποφάσισε η διάβαση να γίνει από τις 1η, 2α και 5η Μεραρχίες και να υποβοηθηθούν αυτές πλευρικά από την 6η Μεραρχία ανατολικά και την 4η δυτικά.

Έτσι, η 6η Μεραρχία ξεκίνησε το πρωί της 8ης Ιουλίου 1913, από το χωριό Γκραδέσνιτσα προς το χωριό Πολιάνα. Αφού έφθασε ανενόχλητη στην Πολιάνα, εξακολούθησε την πορεία και μέχρι το βράδυ έφθασε στο χωριό Χουστάβα, χωρίς να συναντήσει εχθρό, όπου διανυκτέρευσε. Εκεί έμεινε τις επόμενες δύο ημέρες, περιμένοντας να φθάσουν στο ύψος της οι τρεις μεραρχίες, 1η, 2α και 5η, που περνούσαν τα Στενά της Κρέσνας. Το πρωί της 11ης Ιουλίου ξεκίνησε και πάλι και το βράδυ έφθασε στους λόφους, στα βόρεια του χωριού Χάνια Σουρμπίν, όπου δέχθηκε πυρά εχθρικού πυροβολικού.

Καταυλισμός των ελληνικών στρατευμάτων στα Στενά της Κρέσνας (eliaserver.elia.org.gr)

Εκεί εγκατέστησε προφυλακές και διανυκτέρευσε. Εξ άλλου, η 4η Μεραρχία κινήθηκε το πρωί της 8ης Ιουλίου από τις θέσεις της βόρεια του χωριού Μίκροβο και μέχρι το βράδυ έφθασε στα υψώματα Τζαμί Τεπέ. Την επομένη, 9 Ιουλίου, σύμφωνα με διαταγή του Γενικού Στρατηγείου, βοήθησε τον αγώνα της 10ης Μεραρχίας στα υψώματα του Ρούγκεν και στις 11 Ιουλίου ενήργησε αποφασιστική επίθεση και με τη λόγχη εκτόπισε τους Βούλγαρους από το ύψωμα Ρούγκεν.

Ο Ελληνικός στρατός στα Στενά της Κρέσνας (onalert.gr)

Το Ελληνικό Πυροβολικό στα στενά της Κρέσνας (eliaserver.elia.org.gr)

Τις ίδιες ημέρες, η 1η Μεραρχία κινήθηκε το πρωί της 8ης Ιουλίου από το Χάνι Γκραδέσνιτσα διά της αμαξιτής οδού προς τα βόρεια, αλλά στην πορεία βρήκε μεγάλες δυσκολίες, γιατί όταν έφθασε στη γέφυρα Γενίκιοϊ, που συνέδεε την οδό προς Πέτσοβο με την οδό Κρέσνας, τη βρήκε κατεστραμμένη. Ωστόσο, ανέφερε ότι το γεγονός αυτό δεν θα δυσκόλευε καθόλου την προέλασή της. Μόλις όμως προχώρησε πέρα από τη γέφυρα, άρχισε να βάλλεται συνεχώς από το βουλγαρικό πυροβολικό, αλλά δεν σταμάτησε την προέλασή της. Μετά από σκληρό αγώνα ανέτρεψε ισχυρές βουλγαρικές αντιστάσεις οπισθοφυλακής, στην περιοχή του χωριού Γενίκιοϊ και τις βραδινές ώρες κατέλαβε σημαντικά ερείσματα, στη νότια έξοδο των Στενών της Κρέσνας.

Σκηνές από τη μάχη της Κρέσνας (eliaserver.elia.org.gr)

Την επομένη ημέρα, ένα τάγμα της πέρασε τα Στενά της Κρέσνας και στις 10 Ιουλίου απώθησε βουλγαρικό τάγμα στο χωριό Κρούπνικ. Την ίδια ημέρα πέρασε τα Στενά και το 5ο Σύνταγμα και την επομένη, 11 Ιουλίου, και η υπόλοιπη μεραρχία. Κατά το μεσημέρι, η μεραρχία συγκεντρώθηκε στη γέφυρα της Κρέσνας, περιμένοντας την άφιξη της 5ης Μεραρχίας, που με διαταγή του Γενικού Στρατηγείου, τέθηκε υπό τις διαταγές της 1ης Μεραρχίας και από το πρωί της 8ης Ιουλίου ξεκίνησε από την περιοχή του χωριού Πλόσκα και μέχρι το βράδυ έφθασε στο Χάνι Γκραδέσνιτσας, όπου και διανυκτέρευσε. Εκεί έμεινε δύο ημέρες περιμένοντας να περάσει η 1η Μεραρχία τα Στενά και στις 11 Ιουλίου την ακολούθησε με κατεύθυνση τη γέφυρα της Κρέσνας.

Τέλος, η 2α Μεραρχία, ακολουθώντας παράλληλη πορεία με την 1η, έφθασε τις βραδινές ώρες της 8ης Ιουλίου στο χωριό Μοράσκα και στις 9 Ιουλίου κινήθηκε από τη Μοράσκα και κατέλαβε το χωριό Μπρέζνιτσα, όπου έμεινε ολόκληρη την επόμενη ημέρα. Στις 11 Ιουλίου, ύστερα από διαταγή του Γενικού Στρατηγείου, προέλασε και έφθασε τις βραδινές ώρες στο χωριό Σούσιτσα, στο ύψος των υπόλοιπων μεραρχιών, όπου και διανυκτέρευσε. Με τη διάβαση των Στενών της Κρέσνας τα ελληνικά στρατεύματα εισέρχονταν στην Παλαιά Βουλγαρία.

Ο Μέραρχος στρατηγός Εμμανουήλ Μανουσογιαννάκης
στον καταυλισμό στην έξοδο της Κρέσνας (eliaserver.elia.org.gr)

Τις μεσημβρινές ώρες της 11ης Ιουλίου, η 1η Μεραρχία έλαβε διαταγή του Γενικού Στρατηγείου, που καθόριζε ως αποστολή της 1ης και της 5ης Μεραρχίας, την επίθεση κατά του χωριού Σιμιτλί. Σε εκτέλεση της διαταγής αυτής, η 1η Μεραρχία, αφού συγκέντρωσε τον όγκο των δυνάμεών της κατά τη διάρκεια της νύχτας της 11ης προς 12η Ιουλίου, κοντά στο χωριό Κρούνικ, το πρωί της 12ης Ιουλίου επιτέθηκε κατά των εκεί προωθημένων βουλγαρικών θέσεων. O αγώνας όλη την ημέρα υπήρξε σκληρός και η μεραρχία πέτυχε μέχρι το βράδυ να απωθήσει τους Βουλγάρους προς την οργανωμένη τοποθεσία του Σιμιτλί.

Ανάπαυση Ελλήνων στρατιωτών γύρω απ’ τη φωτιά στην Κρέσνα (eliaserver.elia.org.gr)

Την επομένη, 13 Ιουλίου 1913, η 1η Μεραρχία στην οποία υπήχθη με διαταγή του Γενικού Στρατηγείου και η 5η, ενήργησε νυχτερινή επίθεση με δύο συντάγματα κατά των βουλγαρικών θέσεων προ του Σιμιτλί και πέτυχε να διεισδύσει σε ικανό βάθος μέσα στη βουλγαρική τοποθεσία. Εκεί όμως τα δύο συντάγματα δέχθηκαν σφοδρές αντεπιθέσεις από ισχυρά βουλγαρικά τμήματα και αναχαιτίστηκαν προσωρινά.

Το πρωί της 13ης Ιουλίου, η μεραρχία ενίσχυσε τις δυνάμεις που ήταν στην πρώτη γραμμή με ένα ακόμη σύνταγμα και εξαπέλυσε νέα σφοδρή επίθεση κατά του Σιμιτλί. Παρά την πείσμονα αντίσταση των Βουλγάρων, οι ελληνικές δυνάμεις κέρδιζαν συνεχώς έδαφος και μέχρι το μεσημέρι πέτυχαν να καταλάβουν τα υψώματα νοτιοδυτικά του Σιμιτλί. Οι Βούλγαροι, βλέποντας να κινδυνεύει η τοποθεσία τους, άρχισαν να αποσύρονται από τις θέσεις τους και να συμπτύσσονται προς τα βόρεια. O διοικητής της Μεραρχίας έκρινε κατάλληλη τη στιγμή και έβαλε στη μάχη ένα ακόμη σύνταγμα και διέταξε γενική κατά μέτωπο επίθεση κατά του Σιμιτλί.

Κανόνια του Ελληνικού πυροβολικού στα στενά της Κρέσνας (eliaserver.elia.org.gr)

Ταυτόχρονα, το 4ο Σύνταγμα της Μεραρχίας, που ενεργούσε ανατολικά του Στρυμόνα, αφού κατέλαβε το χωριό Ορέχοβο, στράφηκε προς τα δυτικά και προσέβαλε το πλευρό των βουλγαρικών τμημάτων που αμύνονταν εκεί, με αποτέλεσμα να προκληθεί σε αυτά σοβαρή σύγχυση. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, οι Βούλγαροι άρχισαν να υποχωρούν πανικόβλητοι προς τα βόρεια. Τα τμήματα της 1ης και της 5ης Μεραρχίας καταδίωξαν τους Βουλγάρους και στις 15:30 κατέλαβαν το Σιμιτλί και στη συνέχεια προωθήθηκαν και κατέλαβαν τα βόρεια υψώματά του.

Οι απώλειες της 1ης Μεραρχίας, κατά τη μάχη του Σιμιτλί, ανήλθαν σε έναν αξιωματικό και 40 οπλίτες νεκρούς και επτά αξιωματικούς και 336 οπλίτες τραυματίες. H 5η μεραρχία είχε πολύ μικρές απώλειες.

Μεταφορά τραυματιών μετά τη μάχη της Κρέσνας (eliaserver.elia.org.gr)

Η Μάχη της Τζουμαγιάς (14-15 Ιουλίου 1913)

Η Μάχη της Τζουμαγιάς (ή Μάχη του Υψοδείκτη 1378), όπως είναι γνωστή στην στρατιωτική ιστορία, τον Ιούλιο του 1913, ήταν αναντίρρητα η πιο σκληρή και η πιο αιματηρή από όσες έδωσε ο Στρατός μας και στους δύο βαλκανικούς. Ήταν δε και η τελευταία του πολέμου αυτού. Η μοίρα θέλησε στην μάχη αυτή να αναμετρηθεί το άνθος των στρατιωτικών δυνάμεων των εμπολέμων. Η Βουλγαρία εκμεταλλευόμενη την προσωρινή στάση των πολεμικών επιχειρήσεων της Σερβίας, μετέφερε απέναντι στον Ελληνικό Στρατό το σύνολο σχεδόν των δυνάμεών της με αιχμή του δόρατος το Σύνταγμα της Βασιλικής Φρουράς του Φερδινάνδου, δηλαδή το πιο ανδρειωμένο Τμήμα του στρατού των Βουλγάρων.

Η Μάχη της Τζουμαγιάς (cretalive.gr)

Από την άλλη το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων του Συνταγματάρχη Δ. Παπαδόπουλου, αποτελούμενο από το 9ο Τάγμα Ευζώνων (Διοικητής Ταγματάρχης Βελισσαρίου), το 8ο Τάγμα Ευζώνων (Διοικητής Ταγματάρχης Βασιλούνης) και το Ανεξάρτητο Τάγμα Κρητών (Διοικητής ο Ταγματάρχης Γώγος Κολοκοτρώνης, πρωτότοκος γιος του Πάνου Κολοκοτρώνη, εγγονός του Γέρου του Μωριά), δηλαδή το ηρωικότερο και πιο εμπειροπόλεμο τμήμα του Ελληνικού Στρατού.

Το ηρωικό Σύνταγμα τρεις φορές κυρίευσε δια της λόγχης το ύψωμα 1378 και άλλες τόσες εκτοπίσθηκε από τους Βουλγάρους. Στην επική αυτή μάχη σκοτώθηκε ο Διοικητής του Τάγματος Κρητών Ταγματάρχης Γώγος Κολοκοτρώνης καθώς και ο θρυλικός Διοικητής του 9ου Τάγματος Ευζώνων Ταγματάρχης Ιωάννης Βελισσαρίου, γεγονός που αποδεικνύειότι πολεμούσαν και οι δύο δίπλα στους στρατιώτες τους και δεν ήταν στα μετ’ όπισθεν δίνοντας απλώς διαταγές..

Η Μάχη της Τζουμαγιάς (fb: Fotis Sarantopoulos)

Οι Βούλγαροι άφησαν εκατοντάδες νεκρούς στο πεδίο της μάχης μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής του Συντάγματος της Βασιλικής Φρουράς που πολέμησε μέχρις εσχάτων. Από τους αξιωματικούς του ελληνικού Συντάγματος παρέμειναν όρθιοι μόνο ο Διοικητής του Συντάγματος, ένας Λοχαγός, ένας Υπολοχαγός και τρεις Ανθυπολοχαγοί. Οι συνολικές απώλειες του Συντάγματος στο ύψωμα 1378 ανήλθαν σε 859 άνδρες. Από το 9ο Τάγμα Ευζώνων επέζησαν ένας Υπολοχαγός και 79 Εύζωνοι. Λίγες ημέρες μετά, στις 18 Ιουλίου 1913, υπεγράφη ανακωχή με τη Βουλγαρία και ο πόλεμος τερματίστηκε.

Το στρατηγείο του βασιλιά Κωνσταντίνου κατά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο
στο Χατζή-Μπεϊλίκ (σημερινή Βυρώνεια), όπου με τον πρωθυπουργό
Ελ. Βενιζέλο δέχθηκε, την 1η Ιουλίου 1913, την αντιπροσωπεία της Βουλγαρίας
για την υπογραφή της Συνθήκης ανακωχής (serrestv.gr)

Ως θέση του στρατηγείου θεωρείται ο πλάτανος
του Σιδηροδρομικού Σταθμού Βυρώνειας (serrestv.gr)

Πηγές:
– Ιωάννης Παπαλαζάρου, «Η Μάχη του Οστρόβου (4-5 Νοεμβρίου 1912)», σε: averoph.wordpress.com
– Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων ΓΕΣ/Δ.Ι.Σ., Αθήνα 1987.
– Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους ΓΕΣ/Δ.Ι.Σ., 1988.
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (τόμ. ΙΘ’).
– Πρακτικά Β’ Πανελ. Ιστορικού Συνεδρίου Βαλκανικών Πολέμων (Γιαννιτσά 2002).
– Σπύρου Μελά, «Οι Πόλεμοι 1912-1913» εκδ. Μπίρης, 1972.
– Ημερολόγιο Μ.Ε.Σ.Ν.Α. 1994.
– Ιωάννης Παπαλαζάρου, «Άγιος Αθανάσιος (Τσέγανη)», 2008.
– «Μάχη της Κρέσνας (11-15 Ιουλίου 1913), η θρυλική νίκη των Ελλήνων στα απόρθητα στενά της Κρέσνας», σε: epilekta.com
– Φώτης Σαραντόπουλος, «Εμπρός δια της λόγχης – Η μεγάλη εξόρμηση 1912- 1913», εκδ. ΝΙΔΑ, Αθήνα 2012.
– Κωνσταντίνος Αραμπάμπασλης, «Ύψωμα 1378: Το Τέλος Ενός Επιτυχούς Πολέμου», σε: cognoscoteam.gr
– Γιώργης Αεράκης, «Για ένα χατίρι στέκει ο κόσμος!», σε: cretalive.gr
– «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμ. ΙΔ’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1980.
– «Ιστορικό της Μάχης του Κιλκίς – Λαχανά (19-21/6)», σε: orthodoxianewsagency.gr
– Κωνσταντίνος Αραμπάμπασλης, «Μάχη Κιλκίς – Λαχανά: Το έπος των Ελλήνων», σε: cognoscoteam.gr
– «Η μάχη της Τζουμαγιάς και το ορυχείο σμύριδας της Νάξου», σε: orinosaxotis.blogspot.com
– «Οἱ μάχες στήν Κρέσνα καί στό Σιμιτλῆ (12-13 Ἰουλ. 1913)», σε: averoph.wordpress.com
– «Η Μάχη της Δοϊράνης», σε: sansimera.gr
– «Πολεμούσαμε και Τραγουδούσαμε – Τραγούδια Ιστορικής Μνήμης των Βαλκανικών Πολέμων», Ιστορικό λεύκωμα και cd rom, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Αθήνα 2004.
– Πηνελόπη Δέλτα, «Για την πατρίδα», εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας.
– Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, «Κάποτε στη Μακεδονία – Ιστορία της Μακεδονίας για παιδιά», University Studio Press.
– Πηνελόπη Δέλτα, «Τα Μυστικά του Βάλτου», εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας.
– Μαρκ Μαζάουερ, «Τα Βαλκάνια», 18η έκδοση, εκδ. Πατάκη 2013.
– Παναγιώτης Σαββίδης, «Η μάχη της Βέτρινας» (25, 26, 27/6/1913), σε: greekmilitaryvoice.wordpress.com

kimintenia.wordpress.com