Η Βλάστη, το στολίδι της Δυτικής Μακεδονίας

20 Ιανουαρίου 202218 Ιανουαρίου 2023kimintenia

Η Βλάστη Εορδαίας

Χωριό στο βορειοδυτικό τμήμα της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης, η Βλάστη υπάγεται στον Δήμο Εορδαίας και είναι χτισμένη αμφιθεατρικά, σε ένα οροπέδιο με υψόμετρο 1.240 μέτρα, σ’ ένα αλπικό οροπέδιο ανάμεσα στα βουνά Σινιάτσικο (Άσκιο) (2.222 μ.) και Μουρίκι (1.650 μ.), βόρεια της Κοζάνης και σε απόσταση 25 χιλ. από την Πτολεμαΐδα. Η ιστορία του χωριού αρχίζει τον 15ο αι. μετά την εγκατάσταση Τούρκων Κονιάρων στην κοιλάδα των Καϊλαρίων (Πτολεμαΐδα), οπότε οι χριστιανικοί πληθυσμοί, που ζούσαν εκεί, αναγκάστηκαν να μετοικίσουν σε πιο ασφαλείς και απρόσιτες περιοχές, κυρίως στα ορεινά τμήματα του Μακεδονικού χώρου.

Χιονισμένα δάση οξιάς συνθέτουν ένα τοπίο μαγευτικό στη Βλάστη

Το χωριό είναι γνωστό και με τις ονομασίες «Μπλάτζι», «Μπλάτσι» και «Βλάτσι». Ο οικισμός άρχισε να αναπτύσσεται ουσιαστικά στο β’ μισό του 18ου αιώνα, μετά την καταστροφή της Μοσχόπολης, σημαντικού βλαχόφωνου κέντρου. Τον 19ο αιώνα η κωμόπολη της Βλάστης γνώρισε περίοδο οικονομικής ακμής χάρη στην κτηνοτροφική και εμπορική δραστηριότητα των κατοίκων της. Η ενδυνάμωση του ντόπιου πληθυσμού με πρόσφυγες από τη Μοσχόπολη έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη και πρόοδο του οικισμού. Ενδεικτικό στοιχείο της αύξησης του πληθυσμού είναι ότι στον κώδικα της Μητρόπολης Σισανίου και Σιατίστης, το 1797, η Βλάστη αναγράφεται ως «κωμόπολις Μπλάτζι».

Το Θωμαΐδειο Διδακτήριο

Η Βλάστη σε ιστορικές πηγές μνημονεύεται ως κεφαλοχώρι που υπαγόταν στη δικαιοδοσία της Σουλτανομήτορος απολαμβάνοντας τα ανάλογα προνόμια. Στις τελευταίες δεκαετίες όμως του 18ου αι. το χωριό μαστίζονταν από άγριες επιδρομές Τουρκαλβανών, ιδίως μετά τη λήξη των Ορλωφικών. Την πιο σοβαρή επιδρομή η Βλάστη δέχτηκε στα 1784 και αυτή είχε ως αποτέλεσμα οι πιο πολλοί κάτοικοι να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να αναζητήσουν ασφάλεια στην Κωνσταντινούπολη και στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Όσοι παρέμειναν ή επέστρεψαν πάλι στη Βλάστη βρίσκονταν σε δεινή οικονομική κατάσταση, καθώς οι άγριες επιθέσεις των Τουρκαλβανών εναντίον της Βλάστης δεν σταμάτησαν. Από της Επαναστάσεως του 1821 μέχρι του πολέμου του 1897 δεν έπαυσαν οι ληστρικές επιδρομές.

Παλαιό αρχοντικό της Βλάστης

Η Βλάστη όμως πάλι ανθεί και προοδεύει στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. Η οικονομική ακμή που γνώρισε τότε ο οικισμός αντανακλάται και στην αστική οργάνωση: τρία σχολεία, τρείς εκκλησίες, βιβλιοθήκη, δημαρχείο και διώροφα πέτρινα αρχοντικά. Με την απελευθέρωση από τον ζυγό της Οθωμανικής δουλείας τον Οκτώβριο του 1912 η Βλάστη ανακηρύσσεται «Δήμος Βλάστης». Θα παραμείνει ως Δήμος μέχρι το 1923 οπότε με την έλευση των Ποντίων, Θρακών και Μικρασιατών προσφύγων στην Πτολεμαΐδα, θα γίνει εκείνη το σημαντικότερο αστικό κέντρο της περιοχής.

Πανοραμική άποψη του χωριού

Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή της Βλάστης στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821. Ανάμεσα στους γενναίους Μπλατσιώτες που βοήθησαν με κάθε τρόπο τον ιερό σκοπό του Γένους για την ελευθερία της πατρίδας, ξεχωριστή θέση κατέχει η μορφή και η θυσία του εθνομάρτυρα Μπλατσιώτη οπλαρχηγού Γιάννη Φαρμάκη.

Ο ανδριάντας του Μπλατσιώτη οπλαρχηγού Γιάννη Φαρμάκη

Ο Γιάννης Φαρμάκης γεννήθηκε στη Βλάστη (τότε: Μπλάτσι) το 1772 και υπήρξε επιφανές μέλος της Φιλικής Εταιρείας, έχοντας μυήσει στην οργάνωση πολλούς Μακεδόνες πολεμιστές και κληρικούς. Μαζί με τον Γεωργάκη Ολύμπιο υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς στη στρατιωτική δύναμη που οργάνωσε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης στη Μολδοβλαχία, τον Φεβρουάριο 1821. Εξήλθε νεότατος ως κλέφτης στα Χάσια. Αναγκάστηκε να πράξει έτσι, όταν ο Αλή πασάς έστειλε στο χωριό του στρατιωτικό απόσπασμα, για να φέρει με τη βία στο χαρέμι του την αδελφή του Φαρμάκη Νούλα, περίφημη για την ομορφιά της. Ο νεαρός Γιάννης φόνευσε τους στρατιώτες του Αλή πασά, υπερασπιζόμενος την οικογενειακή του τιμή. Έκτοτε, η δράση του κοντά στον φημισμένο καπετάνιο Θύμιο Βλαχάβα, δημιούργησε μόνιμο πρόβλημα στα επιτελεία του Αλή πασά και του ίδιου του σουλτάνου.

Αρχοντικό της Βλάστης

Ο Γιάννης Φαρμάκης πολέμησε το καλοκαίρι του 1821 στο Δραγατσάνι μαζί με τον Γεωργάκη Ολύμπιο και συνέδεσε τη μοίρα του με αυτή του Ολύμπιου αρματολού. Στο Ολοκαύτωμα της μονής Σέκου, τον Σεπτέμβριο του 1821, την ώρα που ο Γεωργάκης Ολύμπιος ανατίναζε το κωδονοστάσιο της μονής περνώντας στην αθανασία, ο Φαρμάκης συνέχισε μόνος του με τους άνδρες του την ηρωική αντίσταση στο ιστορικό μοναστήρι της Μολδαβίας για ακόμα 14 ημέρες. Συνελήφθη μετά από παρασπονδία των τούρκων, όταν τα πυρομαχικά του είχαν πια τελειώσει. Οι Τούρκοι αποκεφάλισαν τα παλληκάρια του και τον ίδιο τον μετέφεραν στην Κωνσταντινούπολη, όπου τον αποκεφάλισαν και εκείνον, αφού πρώτα τον έγδαραν ζωντανό.

Αρχοντικό στη Βλάστη

Στο πέρασμα των χρόνων, εκτός από τον Γιάννη Φαρμάκη, σημαντικοί άνθρωποι της πολιτικής, της επιστήμης και της τέχνης από τη Βλάστη προσέφεραν τις υπηρεσίες τους για την πατρίδα, όχι μόνον στην Ελλάδα, αλλά και σε χώρες, στις οποίες έζησαν, όπως Αυστρία, Ρουμανία, Αφρική, Αμερική κ.ά. Η ύπαρξη εξ άλλου σχολαρχείου στη Βλάστη, σε μια εποχή που πνευματικές εστίες σαν και αυτήν υπήρχαν ελάχιστες σε όλη την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, μαρτυρεί πως ο αριθμός των πνευματικών ανθρώπων της Βλάστης δεν ήταν τυχαίος.

Εσωτερικό παραδοσιακής κατοικίας στη Βλάστη

Η Βλάστη γέννησε παιδιά που πρόκοψαν, αλλά και δεν ξέχασαν το χρέος τους. Χρέος προς την ιδιαίτερη πατρίδα τους, αλλά και προς την Ελλάδα. Μερικοί από αυτούς είναι ο Κωνσταντίνος Βέλλιος, βαρόνος της Αυστρίας, το κληροδότημα του οποίου φέρει το όνομά του. Ο Στέργιος Δούμπας, πρόξενος της Βιέννης, ο Νικόλαος Δούμπας, γερουσιαστής και σύμβουλος του αυτοκράτορα της Αυστρίας Ιωσήφ Β’, ο Κωνσταντίνος Δόσιος, Υπουργός εκκλησιαστικών και δημόσιας εκπαίδευσης Ελλάδας, ο Κωνσταντίνος Θωμαΐδης, Πρόεδρος της Μακεδονικής Εκπαιδευτικής Αδελφότητας Κωνσταντινουπόλεως και ο μεγάλος ευεργέτης Χριστόδουλος Γαλάνος.

Άποψη της Βλάστης

Κατά τον 20ό αιώνα, ο Μακεδονικός Αγώνας, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, άφησαν τα σημάδια τους στο χωριό. Η Βλάστη υπήρξε το αρχηγείο και η ψυχή του Μακεδονικού Αγώνα. Η παραμονή του Παύλου Μελά στην περιοχή, όπου άκουγε μόνον Ελληνικά και αντίκριζε το Ελληνικό φρόνημα των κατοίκων, τόνωσε την πεποίθησή του για την έκβαση του Αγώνα. Άλλωστε η μεγαλύτερη μάχη του Μακεδονικού Αγώνα έγινε στη Βλάστη με Βλατσιώτες οπλαρχηγούς.

Τοπική παραδοσιακή γυναικεία ενδυμασία της Βλάστης

Αλλά και την περίοδο της Ναζιστικής κατοχής, η Βλάστη δεν έμεινε αμέτοχη. Αντιστάθηκε και τιμωρήθηκε σκληρά. Πυρπολήθηκε και μέσα σε λίγες ώρες πολιτισμός πέντε αιώνων χάθηκε… Σώθηκαν μόνον οι εκκλησίες λίγα αρχοντικά και το άκαμπτο φρόνημα των Βλατσιωτών.

Κτηνοτροφία στη Βλάστη

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν αφ’ ενός τα σωζόμενα πέτρινα αρχοντικά της Βλάστης, αφ’ ετέρου οι εκκλησίες του Αγίου Μάρκου (σύγχρονος ναός με επιβλητικό κωδωνοστάσιο, ο μεγαλύτερος της Βλάστης, χτισμένος στη θέση ναού του 1856) και του Αγίου Νικολάου (ο παλαιότερος ναός του οικισμού, κτίσμα του 1761, με ξυλόγλυπτο τέμπλο φερμένο από τη Μοσχόπολη το 1769).

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου

Το Θωμαΐδειο Διδακτήριο είναι διώροφο κτίσμα του 1860, που ανακαινίστηκε το 2002. Το εν λόγω αρρεναγωγείο είναι το παλαιότερο από τα σωζόμενα σχολεία του χωριού. Μαζί με το Βρανάκειο Δημοτικό Σχολείο (διώροφο κτίσμα του 1926) και το Μουσίκειο Ελληνικό Παρθεναγωγείο (το κατεστραμμένο στον Εμφύλιο αρχικό κτίσμα του 1881 ανοικοδομήθηκε το 1954 και ανακαινίστηκε το 1990) ήταν άλλοτε τα τρία σχολεία της Βλάστης.

Ο νερόμυλος Γιαννιώτη

Έξω από τον οικισμό βρίσκονται ο νερόμυλος Γιαννιώτη, ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Αθανασίου, το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, στον ομώνυμο κατάφυτο λόφο και το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος, στο όρος Μουρίκι.

Το έθιμο της Κλαδαριάς

Κατά την απογραφή του 1958 η Βλάστη είχε πληθυσμό 2.250 άτομα. Σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 50 κατά τη διάρκεια του χειμώνα, το καλοκαίρι όμως το χωριό ζωντανεύει και πάλι, με τα διάφορα πανηγύρια αλλά και πολλούς Βλατσιώτες που επιστρέφουν στον τόπο τους.

Ο «τρανός χορός»

Από τις τοπικές εκδηλώσεις και τα πανηγύρια του χωριού ξεχωρίζουν το έθιμο της Κλαδαριάς, την τελευταία Kυριακή της Aποκριάς και το πανηγύρι της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο. Τότε χορεύεται ο περίφημος «τρανός χορός», στην περιοχή Λιβάδια, ένα χορευτικό δρώμενο με τελετουργικό χαρακτήρα, που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Για τους Βλατσιώτες αποτελεί τον «τρανό», δηλαδή τον σημαίνοντα, τον σπουδαίο χορό, το σύμβολο της πολιτισμικής τους ταυτότητας.

Οι επισκέπτες της Βλάστης έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τον ορεινό όγκο του Ασκίου αξιοποιώντας το δίκτυο μονοπατιών της περιοχής. Στη Βλάστη λειτουργούν δύο ξενοδοχεία και αρκετοί ξενώνες για τους επισκέπτες της περιοχής. Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους ταβέρνες και καφετέριες μπορούν να εξυπηρετήσουν τους εκδρομείς. Αξίζει κανείς να περπατήσει και στα καλντερίμια του χωριού και να θαυμάσει τα παλιά αρχοντικά, αλλά και τα νεόδμητα κτήρια που ακολουθούν την τοπική αρχιτεκτονική.

Φθινοπωρινό τοπίο στη Βλάστη

Η Βλάστη είναι ένα χωριό ξεχωριστό! Ίσως το μοναδικό κτισμένο σε οροπέδιο πλαισιωμένο από μαγευτικά δάση οξιάς, πεύκων και ελάτης. Το τοπίο και η πλούσια βλάστηση δεν αφήνουν κανέναν ασυγκίνητο! Ο επισκέπτης αξίζει επίσης να δοκιμάσει τα παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής και ιδιαίτερα το ονομαστό μανούρι, το οποίο παρασκευάζεται από κατσικίσιο γάλα και είναι ένα από τα πιο σπάνια τυριά στην Ελλάδα, καθώς υπάρχει για κάποιο διάστημα του έτους μόνο και σε μικρές ποσότητες.