Δώδεκα Μήνες

Ο Νοέμβριος είναι ο ενδέκατος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου, με διάρκεια 30 ημερών. Η ονομασία του ετυμολογείται από τη λατινική λέξη «November», η οποία προέρχεται από το αριθμητικό «novem» (εννέα), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ο Νοέμβριος ήταν ο ένατος κατά σειρά μήνας. Στη συνέχεια, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, το ρωμαϊκό ημερολόγιο έγινε δωδεκάμηνο. Ο Νοέμβριος μετακινήθηκε στην ενδέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία.

Συνέχεια →

Σεπτέμβρης, Σταυριώτης, Σποράρης, Σταυρίτης, Πετμεζάς, Τρυγητής, Ορτυκολόγος, Τρυγομηνάς… Με πόσα ονόματα δεν κόσμησε ο λαός μας τον γλυκό Σεπτέμβρη! Από την κύρια γεωργική ασχολία του μήνα, τον τρύγο των αμπελιών και την αρχή της Ινδίκτου ως την εορτή της παγκόσμιας Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και το άνοιγμα των σχολείων, ο Σεπτέμβρης είναι ένας μήνας πλούσιος σε ασχολίες και γεμάτος δράση που κάνουν κάθε μέρα του ξεχωριστή…

Συνέχεια →

«Τώρα, στη βάρκα όπου κι αν μπεις άδεια θα φτάσει
Εγώ αποβλέπω· σ’ έναν μακρύ θαλασσινό Κεραμεικό
Με Κόρες πέτρινες και που κρατούν λουλούδια. Θα ’ναι νύχτα και Αύγουστος
Τότε που αλλάζουν των αστερισμών οι βάρδιες. Και τα βουνά ελαφρά
Γιομάτα σκοτεινόν αέρα στέκουν λίγο πιο πάνω απ’ τη γραμμή του ορίζοντα
Οσμές εδώ ή εκεί καμένου χόρτου. Και μια λύπη άγνωστης γενεάς
Που από ψηλά κάνει ρυάκι πάνω στην αποκοιμισμένη θάλασσα

Συνέχεια →

Ἔλα λοιπὸν ἀπ’ τὴν ἀρχή νὰ ζήσουμε τὰ χρώματα
Ν’ ἀνακαλύψουμε τὰ δῶρα τοῦ γυμνοῦ νησιοῦ
Ρόδινοι καὶ γαλάζιοι τροῦλλοι θ’ ἀναστήσουν τὸ αἴσθημα
Γενναῖο σὰ στῆθος τὸ αἴσθημα ἕτοιμο νὰ ξαναπετάξῃ
Ἔλα λοιπὸν νὰ στρώσουμε τὸ φῶς
Νὰ κοιμηθοῦμε τὸ γαλάζιο φῶς στὰ πέτρινα σκαλιὰ τοῦ Αὐγούστου

Συνέχεια →

Οι καλοκαιρινές διακοπές, όπως τις αποτύπωσε
ο Ελληνικός Κινηματογράφος, τη δεκαετία του ’60

Η Αλίκη «…στο Ναυτικό»…

και η Μάρθα Καραγιάννη με τη Χλόη Λιάσκου
στον «Αστέρα Βουλιαγμένης»

«Το θερμόμετρο ανεβαίνει,
σπίτι του κανείς δε μένει
Μπλουμ! Στη θάλασσα πηδάει,
όλη η Ελλάδα κολυμπάει»

Συνέχεια →

Καυτός, ερωτικός, ξένοιαστος και ποθητός, ο Ιούλιος είναι ο αγαπημένος μήνας των καλοκαιρινών διακοπών, της χαράς και των αποδράσεων! Η επαφή με τη φύση και οι ευκαιρίες για ταξίδια που προσφέρει απλόχερα, στάθηκαν ανέκαθεν πηγή ανεξάντλητης έμπνευσης και δημιουργίας για τους ποιητές μας

Συνέχεια →

René Burri, «Η χαρά του καλοκαιριού», Μύκονος 1957

«Περαστικός ένας μικρός Ιούλιος
μoίραζε τους Νόμους: ο καθείς και
η λυγαριά του διαλαλούσε»..

Συνέχεια →

Αλώνι, Σίφνος (φωτ.: Ζαχαρίας Στελλάς)

«Στ’ αλώνια καλοσάρωτα και ξεχορταριασμένα θα ξαπλωθούν οι θημωνιές ξανθόμαλλες πλεξίδες», λέει ο ποιητής μας Γεώργιος Δροσίνης. Ιούλιος ο αλωνάρης, αλωνιστής, αλωνίτης, αλωνιάτης, αλωνευτής, χαλαζάρης, δευτερόλης, δευτερογιούλης, Αηλιάς ή Αηλιάτης, Φουσκομηνάς, Χασκομηνάς, Γυαλιστής ή Γυαλινός, Αηκερατίτης και Χορτοκόπος. Ονομασίες που συναντάμε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και δηλώνουν συνήθως τις γεωργικές δουλειές ή συνήθειες, που ίσχυαν τον Ιούλιο, για κάθε τόπο.

Συνέχεια →

Ο Μάιος είναι ο πέμπτος μήνας του ημερολογίου, με διάρκεια 31 ημερών. Αρχικά ήταν ο τρίτος μήνας του δεκάμηνου Ρωμαϊκού ημερολογίου (Majus) και πήρε το όνομά του, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, από τη θεότητα Μαία (λατινικά Μάγια), μητέρα του θεού Ερμή. Ήταν η θεά της γονιμότητας και ετιμάτο με θυσίες χοιριδίων στο βωμό της.

Συνέχεια →

Ο Απρίλης είναι ο μήνας της άνοιξης και των λουλουδιών, αλλά και της ζωής, της θυσίας, του έρωτα και της αγάπης! Όλη η πλάση ξυπνά, λουλουδιάζει και ετοιμάζεται να πανηγυρίσει τη μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης, το Άγιο Πάσχα και την Ανάσταση του Χριστού! Πολλά σημαντικά γεγονότα της Ιστορίας μας έλαβαν χώρα τον μήνα Απρίλιο. Την Πρωταπριλιά αναβιώνει το έθιμο με τα αθώα ψέματα. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή κορυφώνεται και ετοιμαζόμαστε για το Μεγαλοβδόμαδο, με τις Λαζαρίνες και τα Κάλαντα του Λαζάρου, τα Βάγια και τα Άγια Πάθη του Χριστού, μέχρι το μυρωμένο αεράκι του Επιταφίου και το «Χριστός Ανέστη!». Τέλος, ο Απρίλης είναι ο μήνας του Αη Γιώργη. Ο μεγάλος άγιος της Χριστιανοσύνης προβάλλει πάνω στο άλογό του, αγέρωχος και κραταιός, με τα πολλά του θαύματα και τη φοβερή του προστασία που σκέπει και αγιάζει τη ρωμιοσύνη.

Συνέχεια →

Αετομηλίτσα Γράμμος

Φεβρουάριος, ο Κουτσός, ο Γκουζούκης, ο Κούντουρος, ο Κλαδευτής

Ο δεύτερος μήνας του έτους, με διάρκεια 28 ημέρες για τα κοινά έτη και 29 ημέρες για τα δίσεκτα. Αρχικά ήταν ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου.

Γύρω στο 153 π.Χ, όταν ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, ο Φεβρουάριος καθιερώθηκε ως δεύτερος, θέση που διατηρεί μέχρι σήμερα στο δωδεκάμηνο πολιτικό ημερολόγιο. Με την ημερολογιακή μεταρρύθμιση του Ιουλίου Καίσαρα το 45 π.Χ. ο Φεβρουάριος είχε 29 μέρες τα κοινά έτη και 30 μέρες στα δίσεκτα. Όμως, το 4 π.Χ. ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος αφαίρεσε από τον Φεβρουάριο μία μέρα και την προσέθεσε στον Αύγουστο, που ήταν αφιερωμένος στο πρόσωπό του. Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα februare (εξαγνίζω, καθαίρω), λόγω των τελετών εξαγνισμού και καθαρμού που τελούνταν στη Ρώμη (Februa και Feralia), από τις οποίες προέρχονται οι μεταγενέστερες γιορτές των Απόκρεω και οι εκδηλώσεις του Καρνάβαλου. Τον Φεβρουάριο γιορτάζονταν στην Αρχαία Ρώμη και οι γιορτές:

Συνέχεια →

«Tου Κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν,
και του Τροχού, που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν·
και του Καιρού τα πράματα, που αναπαημό δεν έχουν,
μα στο Kαλό κ’ εις το Kακό περιπατούν και τρέχουν…»
Ερωτόκριτος, Βιντσέντζου Κορνάρου

Ονομασίες των μηνών ανάλογα με τις γεωργικές ασχολίες

Ο λαός μας φαντάζεται τον χρόνο σαν έναν ασπρομάλλη γέροντα, γεμάτο σοφία που του χαρίζει ο καιρός καθώς γυρνάει σαν πελώριος κύκλος από τον Γενάρη ως τον Δεκέμβρη και πάλι απ’ την αρχή! Είναι περιστοιχισμένος από δώδεκα παλικάρια, τους γιους του τους μήνες, καθένας με τη δική του ξεχωριστή ομορφιά, τα χαρίσματα και τα δώρα του προς τους ανθρώπους και την πλάση! Εκτός από την επίσημη ονομασία των μηνών η ελληνική παράδοση τους έχει δώσει και διάφορα άλλα, λαϊκά ονόματα, σύμφωνα κυρίως με τις γεωργικές ασχολίες που γίνονται κατά τη διάρκεια καθενός:

Συνέχεια →

Ασημοχώρι Κόνιτσας

Ο Δεκέμβριος είναι ο δωδέκατος μήνας και τελευταίος του Γρηγοριανού Ημερολογίου, με διάρκεια 31 ημερών. Η ονομασία του ετυμολογείται από τη λατινική λέξη December, η οποία προέρχεται από το αριθμητικό decem (δέκα), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ο Δεκέμβριος ήταν ο δέκατος κατά σειρά μήνας. Στη συνέχεια, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, το ρωμαϊκό ημερολόγιο έγινε δωδεκάμηνο. Ο Δεκέμβριος μετακινήθηκε στη δωδέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία, παρ’ ότι τον 2ο αιώνα μ.Χ. ο ρωμαίος αυτοκράτορας Κόμμοδος θέλησε να τον μετονομάσει σε Αμαζόνιο, προς τιμήν της σύζυγό του Βρουτίας, που ήταν όμορφη σαν Αμαζόνα.

Συνέχεια →

Ασημοχώρι, Ήπειρος

Συνέχεια →

Καλωσορίζουμε τον Οκτώβριο με το αγαπημένο τραγούδι του Παντελή Θαλασσινού «Ο Οκτώβρης σημαία στα μπαλκόνια» και με μια αναφορά στα έθιμα, τις παροιμίες και τις παραδόσεις του λαού μας.

(από το CD: Μουσικό Καλαντάρι, στίχοι: Ηλίας Κατσούλης, μουσική: Παντελής Θαλασσινός)

«Τον ξέρω για ευαίσθητο και για παραπονιάρη
τον πάω στην Ακρόπολη, μετά στο Λουμπαρδιάρη
Με γιασεμάκι χιώτικο, λευκό χρυσανθεμάκι
Οκτώβρης ήρθε κι άνοιξε του κήπου το πορτάκι
τα μάτια είχε χαμηλά, σεμνά και λυπημένα
και κάτω από τα βλέφαρα δυο σύννεφα κρυμμένα.

Τον ξέρω για ευαίσθητο και για παραπονιάρη
τον πάω στην Ακρόπολη, μετά στο Λουμπαρδιάρη.
Του Αη Δημήτρη ανήμερα εχάρηκε η ψυχή του
έτσι που ήλιος έγινε στα μάτια η βροχή του.
Την άλλη μέρα το πρωί, θυμάται το ‘40
τη σχολική παρέλαση, τη μεθυσμένη μπάντα
τα γυριστά σαξόφωνα και τα χρυσά τρομπόνια
και αυτός σημαία υψώθηκε στης πόλης τα μπαλκόνια.

Τον ξέρω για ευαίσθητο και για παραπονιάρη
τον πάω στην Ακρόπολη, μετά στο Λουμπαρδιάρη
Του Αη Δημήτρη ανήμερα εχάρηκε η ψυχή του
έτσι που ήλιος έγινε στα μάτια η βροχή του».

Ο Οκτώβριος στην ελληνική παράδοση

Ο Οκτώβρης είναι ο δέκατος μήνας του χρόνου. Το όνομά του σημαίνει όγδοος (λατ. octo = οκτώ). Ήταν όγδοος στα πρώτα χρόνια του ρωμαϊκού κράτους, όταν οι ρωμαίοι άρχιζαν να μετρούν το έτος τους από την 1η Μαρτίου.

Ο Οκτώβρης είναι πρώτα από όλα ο μήνας της φθινοπωρινής σποράς. Στην Ήπειρο τον λένε ακόμα «σπαρτό». Βέβαια η φθινοπωρινή σπορά είναι μια μακρόχρονη διαδικασία η οποία ξεκινά από το Σεπτέμβρη και σταματάει τα Χριστούγεννα. Η προετοιμασία του σπόρου ήταν παλιότερα μια σημαντική διαδικασία γιατί η καλοχρονιά της αγροτικής οικογένειας είχε εξάρτηση από την καλή σοδειά. Μιλάμε, βέβαια, για εκείνα τα χρόνια πριν τη δημιουργία του «κράτους πρόνοιας» και όταν τα αποθέματα τροφών δεν υπήρχαν, όπως και χρήματα δεν υπήρχαν για να αγοράσει κανείς αυτό που του έλειπε.

Για να εξασφαλίσουν την τύχη του σπόρου, οι Έλληνες αγρότες, εκτός από την δική τους προσωπική προσπάθεια, ζητούν και την θεία δύναμη και την τύχη. Για να σπείρει ο γεωργός πρέπει πρώτα να βρέξει ο Θεός. Τα πρωτοβρόχια είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για τη σπορά. Με τη λιτανεία των εικόνων οι αγρότες θεραπεύουν το «θείο» και παρακαλούν το Θεό να βρέξει.

Λιτανεία στη Χαλκιδική το 1950

Η εποχή της σποράς ήταν πολύ σημαντική για τους Νεοέλληνες όπως και για τους Αρχαίους Έλληνες. Η σημασία της στην αρχαιότητα εκδηλώνονταν με την γιορτή της φθινοπωρινής σποράς που ήταν τα Θεσμοφόρια (προς τιμήν της Θεάς Δήμητρας). Ήταν γιορτή αποκλειστικά των γυναικών, γιατί αυτές όμοια με την γη, είναι η πηγή της γονιμότητας.

Σε όλα τα έθιμα για την εξασφάλιση της προκοπής του σπόρου διακρίνει κανείς ομοιότητες και συνάφεια. Έτσι, στον Δρυμό Θεσσαλονίκης ο πρώτος σπόρος παρασκευάζεται με πολλή επιμέλεια. Μέσα στον σάκο του σπόρου βάζουν βασιλικό (συμβολισμός να πρασινίσει), ρόδι (ευφορία), σκόρδο (αποτροπή βασκανίας) και ασημένιο νόμισμα ή δακτυλίδι (καλή ποιότητα μέλλουσας σοδειάς). Όλα αυτά φυλάγονται και είναι δεμένα με μια κόκκινη μεταξωτή κλωστή ως το τέλος της σποράς μέσα στον σάκο. Η πρώτη ημέρα που θα βγάλουν το σπόρο έχει εξαιρετική σημασία για την μέλλουσα ευφορία. Την ημέρα αυτή δεν δίνουν ούτε παίρνουν χρήματα, δεν δανείζουν ψωμί, ούτε δίνουν πράγματα έξω από το σπίτι, για να μη διώξουν έξω το «μπερεκέτι».

Στην Ανατολική Θράκη έκαναν ένα έθιμο που σε άλλα μέρη γίνονταν τις αποκριές. Πρόκειται για το έθιμο της Τζαμάλας στο οποίο γίνεται μια κανονική δραματική παράσταση, όπως και στην αποκριά. Δύο είναι τα βασικά θέματα : α) ο γάμος και β) ο θάνατος και η ανάσταση του γαμπρού. Ο γάμος των δύο πρωταγωνιστών είναι το μαγικό ισοδύναμο του γάμου ουρανού και γης. Ο ουρανός βρέχει και γονιμοποιεί τη γη. Αυτό είναι τουλάχιστον το αρχέτυπο του γάμου για τους αρχαίους.

Ένας πολύ παραστατικός μύθος στην αρχαιότητα, μιλάει για τη Δήμητρα, την μητέρα του σιταριού, που ξάπλωσε με έναν ωραίο θνητό, τον Ιασίωνα, σε ένα μαλακό χωράφι, οργωμένο τρεις φορές. Δεν είναι δύσκολο λοιπόν να καταλάβουμε και την συμβολική σημασία που έχει ο γάμος στα έθιμα που συνδέονται με τη σπορά. Τι σημαίνει ο θάνατος και η ανάσταση του πρωταγωνιστή; Μα και ο σπόρος το ίδιο δεν παθαίνει; Πρέπει πρώτα να πεθάνει, για να μπορέσει να βλαστήσει. Όπως λέει και η γνωστή περικοπή από το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο: «εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γήν αποθάνει, αυτός μόνος μένει, εάν δε αποθάνει πολύν καρπόν φέρει».

Για την σπορά, το θρησκευτικό σημάδι του χρόνου είναι η Κυριακή του Σπορέως στην ορθόδοξη εκκλησία μας και πέφτει μέσα στον Οκτώβρη. Ένα άλλο σημάδι του χρόνου μέσα στον Οκτώβρη, ίσως το πιο σημαντικό είναι η γιορτή του Αγίου Δημητρίου. Γι’ αυτό σε πολλά μέρη ο Οκτώβρης λέγεται «Αγιοδημήτρης» ή «Αγιοδημητριάτης». Η γιορτή του Αγίου Δημητρίου, στις 26 του μήνα και του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου είναι για τους κτηνοτρόφους και τους γεωργούς τα δύο «συνόρατα» του χρόνου, όπου σε αυτές τις δύο ημέρες τελειώνουν και αρχίζουν τις συμβάσεις και τις άλλες συμφωνίες αναμεταξύ τους.

Εργασίες κατά τον μήνα Οκτώβριο

Όργωμα και σπορά σιτηρών, κριθαριού και βρώμης. Σπορά τριφυλλιού. Ολοκλήρωση τρύγου και παραγωγή κρασιού. Μάζεμα φθινοπωρινών φρούτων και πατάτας. Κάψιμο φυτών, που έδωσαν καρπούς, για να καταστρέψουν τα αυγά των εντόμων. Κατεβαίνουν οι βοσκοί από τα βουνά στους χαμηλούς κάμπους (τα χειμαδιά).

Παροιμίες για τον Οκτώβριο

«Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακιά δε γέμισες».
«Οκτώβρη και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκαμες».
«Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι».
«Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια».
«Αη Δημητράκη μου, Μικρό καλοκαιράκι μου».
«Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ’ το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια».
«Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει»
«Αν δε βρέξει, πως θα ξαστερώσει;»
«Αν δε χορτάσει ο Οκτώβριος τη γη, πούλησε τα βόδια σου και αγόρασε σιτάρι».
«Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις».
«Βαθιά τ’ αυλάκια να φουντώσουνε τα στάχυα».
«Δεύτερο αλέτρι, δεύτερο δεμάτι».
«Μακριά βροντή, κοντά βροχή».
«Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται».
«Οκτώβρη και δεν έσπειρες καρπό πολύ δεν παίρνεις».
«Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ‘χεις».
«Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις»
«Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός».
«Οκτώβρης – Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι».
«Τ’ άη Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ‘μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό».
«Τ’ Αϊ Λουκά σπείρε τα κουκιά».
«Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα».