kimintenia

Η Αρετσού (αρχαία Αρέθουσα, Ρύσιον) (Darıca Ντάριτζα, της επαρχίας Kocaeli, Κοτζάελι τουρκ.) ήταν Ελληνική παραλιακή κωμόπολη της Μικράς Ασίας, στην είσοδο του Κόλπου της Νικομήδειας (Ιζμίτ), στη θάλασσα του Μαρμαρά. Απείχε μόλις 40 χλμ. από την Κωνσταντινούπολη, ενώ κοντά της βρισκόταν η αρχαία Νικομήδεια. Θεωρείται η πατρίδα του Αδαμάντιου Κοραή.

Η Αρετσού κατοικήθηκε ανελλιπώς από τα αρχαία χρόνια και, λόγω της γειτνίασής της με την Κωνσταντινούπολη και της στρατηγικής της θέσης, διαδραμάτισε ανέκαθεν σημαντικό ρόλο στην ιστορία της περιοχής. Γύρω στο 1920 αριθμούσε περί τους 7.000 κατοίκους, εκ των οποίων μόνον οι 700 ήταν Τούρκοι. Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με την αλιεία, τη ναυτιλία αλλά και με τη γεωργία. Ξακουστά προϊόντα της Αρετσούς ήταν οι εκλεκτοί τσίροι της, τα περίφημα κόκκινα σταφύλια (τσαούσια), τα κεράσια και το ελαιόλαδο.

Η Αρετσού διέθετε τέσσερις ενορίες, με αντίστοιχες εκκλησίες: του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Νικήτα, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και της Αναλήψεως, αλλά και το ξακουστό αγίασμα του «Χριστού Σωτήρος».

Τα γράμματα ήκμασαν στην Αρετσού. Στην πόλη λειτουργούσε μεγαλοπρεπές οκτατάξιο σχολείο, με μια μοναδικής αξίας βιβλιοθήκη, στο οποίο μαθήτευσαν σπουδαίοι άνδρες της εποχής. Ο Διαμαντής ο Ρύσιος, παππούς του Αδαμάντιου Κοραή, ήταν ένας από αυτούς που φοίτησαν και αργότερα δίδαξαν στην ιστορική Σχολή Ρυσίου.

Η Νέα Αρετσού

Απόφοιτοι της σπουδαίας εκείνης σχολής υπήρξαν και πολλοί ιατροί της εποχής καθώς και ο Γεώργιος Χρυσοβέργης, επιφανής Καθηγητής Φιλολογίας που γεννήθηκε το 1805 στο Ρύσιο και έλαβε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Αργότερα δίδαξε τα ελληνικά γράμματα στα Επτάνησα, αλλά και στο Γυμνάσιο του Ναυπλίου (1833), ενώ το 1837 διορίστηκε καθηγητής στο Διδασκαλείο της Αθήνας και το 1843 Γυμνασιάρχης στο Ναύπλιο. Δημοσίευσε πολλές διατριβές. Εναλλάξ δίδασκε στη Σμύρνη, στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη, όπου και απεβίωσε το 1862.

Μετά το τέλος της Μικρασιατικής εκστρατείας εκδηλώθηκαν και στην περιοχή της Αρετσούς φοβεροί διωγμοί κατά του ελληνικού πληθυσμού. Οι πρόσφυγες από την Αρετσού εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Θεσσαλονίκη όπου ίδρυσαν τη «Νέα Αρετσού», αλλά και στη Νέα Ιωνία Βόλου και στην Ανάβυσσο της Αττικής. Ορισμένοι μετανάστευσαν στη Μασσαλία και στην Αμερική. Οι μετανάστες πρόσφυγες της Αμερικής δημιούργησαν τον σύλλογο «Aretsou Association of America».

Η σημερινή Αρετσού (Darıca) της Τουρκίας

Η Αρετσού άλλοτε και τώρα…

Από τους Αρετσιανούς πρόσφυγες, που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 1924-1925, σχεδόν όλοι είχαν επαγγέλματα σχετικά με τη θάλασσα. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Καλαμαριάς. Η παραθαλάσσια έκταση, από εκεί που βρίσκεται σήμερα το Παλατάκι του Κυβερνείου μέχρι τη μαρίνα της Αρετσούς -τα λεγόμενα «απολυμαντήρια»- χρησιμοποιήθηκε ως χώρος αποβίβασης, απολύμανσης και αρχικής συγκέντρωσης προσφύγων. Εκεί, υπήρχαν δύο παραπήγματα, κοντά στην παραλία, στα οποία γινόταν η απολύμανση (για τα μεν ρούχα υπήρχε ο κλίβανος και για τους ανθρώπους το λουτρό).

Αρετσιανή μητέρα – πρόσφυγας με τα παιδιά της

Αργότερα οι πρόσφυγες στεγάστηκαν προσωρινά σε σκηνές κοντά στην παραλία ή προωθούνταν σε προσφυγικούς καταυλισμούς στο κέντρο της Καλαμαριάς. Αρχικά οι Αρετσιανοί ψαράδες σκοπό είχαν να φτιάξουν το Καραμπουρνάκι. Τότε ο καταυλισμός της Αρετσούς ήταν πιο μακριά, σε περιοχή πιο εγκαταλελειμμένη, όπου φυσούσε πάντοτε πολύς βοριάς, ο Βαρδάρης, γεγονός που δεν επέτρεπε στα καΐκια τους να δένουν και να κυκλοφορούν με ασφάλεια. Για αυτό τα έφεραν πιο κοντά στην πόλη, στην Καλαμαριά, που είναι λιμάνι, και έκαναν εκεί τη Νέα Αρετσού, το αλιευτικό Ρύσιο.

Πρώτες προσφυγικές κατοικίες στο Καραμπουρνάκι

Η ίδρυση της Αρετσούς ήταν κυρίως έργο της Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ), ενώ συνέβαλε σημαντικά και η επιτροπή Ρυσίων που συνεστήθη για τον σκοπό αυτό. Συνολικά, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, εγκαταστάθηκαν στην Αρετσού 224 οικογένειες, όπως φαίνεται από τον αριθμό των οικοπέδων που έχουν αποτυπωθεί για την περιοχή από την Πρόνοια. Οι δρόμοι της Αρετσούς, τουλάχιστον από το 1932, έφεραν ονόματα προσώπων που είχαν σχέση με την ίδρυσή της και την περίθαλψη των κατοίκων ή άλλων σημαντικών προσωπικοτήτων.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποβιβάζεται στην Αρετσού Θεσσαλονίκης, 1928

Στην αρχή της οικοδόμησής του ο συνοικισμός είχε περιορισμένη έκταση και περιελάμβανε, σε μια λασπώδη και αδιάβατη τον χειμώνα περιοχή, λίγες ομοιόμορφες ισόγειες κατοικίες με τον κήπο τους. Οι κάτοικοι υπέφεραν διαρκώς, βουτηγμένοι στη λάσπη και ανυπεράσπιστοι σε όλες τις καιρικές συνθήκες. Συγκοινωνιακή σύνδεση με τη Θεσσαλονίκη δεν υπήρχε, ωστόσο με την πάροδο του χρόνου οργανώθηκε, από Καλαμαριώτες αυτοκινητιστές, υποτυπώδης συγκοινωνία με λίγα ασθενοφόρα, από το ανατολικό άκρο της Θεσσαλονίκης (το Ντεπό) ως την Καλαμαριά και, αργότερα, ως την Αρετσού που δεν άργησε ν’ αποκτήσει ιδιαίτερη φήμη μεταξύ των προσφυγικών συνοικισμών της Θεσσαλονίκης.

Πανοραμική άποψη της Νέας Αρετσούς

Εκκλησιαστικά η Αρετσού ανήκει στη Μητρόπολη Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς. Όπως οι περισσότερες συνοικίες, η Νέα Αρετσού διέθετε δική της εκκλησία, που ανεγέρθηκε το 1925 και είναι αφιερωμένη στον προστάτη των ναυτικών, Άγιο Νικόλαο, όπως και ο ομώνυμος ιερός ναός που λειτουργούσε στο Ρύσιο της Μικράς Ασίας. Οι Αρετσιανοί, άλλωστε, ήταν ανέκαθεν φιλόθρησκοι και τηρούσαν με ευλάβεια τις θρησκευτικές, οικογενειακές και κοινωνικές παραδόσεις.

Αστική Σχολή Ρυσίου (1930-1940)

Μετά από ενέργειες των δασκάλων Φίλιππου Καργόπουλου και Στυλιανού Τζορμπατζηκωστή, η Νέα Αρετσού απέκτησε γρήγορα και σχολείο, στη θέση του σημερινού 5ου Δημοτικού Δχολείου, το οποίο κατά τον μεσοπόλεμο λεγόταν «ΡΚΚ» (Ρύσιο, Κουρί, Κατιρλί). Το νέο σχολείο θεμελιώθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1926 και άρχισε να λειτουργεί περί τα τέλη του 1927, με πρώτο διευθυντή τον Φίλιππο Καργόπουλο. Το μεγαλοπρεπές και επιβλητικό κτήριο στέγαζε τους μαθητές από τους τέσσερις γειτονικούς συνοικισμούς (Νέο Ρύσιο, Κουρί, Κατιρλί και Δέρκους) έως το 1975, οπότε και κατεδαφίστηκε από τον Οργανισμό Σχολικών Κτηρίων και στη θέση του ανοικοδομήθηκε νέο σχολικό κτηριακό συγκρότημα (5ου και 21ου Δημοτικού Σχολείου και 2ου Γυμνασίου Καλαμαριάς).

Νέα Αρετσού Καλαμαριάς

Σύμφωνα με το δηλωθέν στα μαθητολόγια «επάγγελμα πατρός», η Αρετσού διέθετε την ευρύτερη ποικιλία επαγγελμάτων απ’ όλους τους παραλιακούς συνοικισμούς, αλλά δεν είχε σχεδόν καθόλου εμπορικά καταστήματα, εκτός από δύο φούρνους, δύο κουρεία και τέσσερα καφενεία, αφού οι περισσότεροι Αρετσιανοί εργάζονταν στη Θεσσαλονίκη. Τα επαγγέλματα που αναφέρονται συχνά ότι ασκούσαν ήταν πλοίαρχος, ψαράς, εργάτης, γεωργός, αρτοποιός, λαχανοπώλης και σιδηρουργός. Η Αρετσού δεν διέθετε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, εκτός από περιορισμένες καλλιέργειες που είχαν αναπτύξει αρκετές οικογένειες για δική τους κατανάλωση. Βασική πηγή εσόδων τους ήταν η θάλασσα, αφού πολλοί κάτοικοι του συνοικισμού εργάζονταν ως ναυτικοί ή ως ψαράδες ή και τα δύο μαζί.

Η μαρίνα Νέας Αρετσούς

Για την ηθική και υλική υποστήριξή τους, αλλά και για την προστασία των συμφερόντων τους οι Αρετσιανοί δημιούργησαν, ήδη από το 1932, δύο σωματεία: τον «Σύνδεσμο Κατοίκων Νέου Ρυσίου Αλιέων» (1/11/1932) και την Ένωση Κατοίκων Νέου Ρυσίου Αλιέων «Αναγέννησις» (31/12/1932). Όπως σε όλους τους προσφυγικούς συνοικισμούς, έτσι και στην Αρετσού οργανώθηκαν και οι πρώτες ποδοσφαιρικές ομάδες. Ο «Παρθενών Ν. Ρυσίου» αναφέρεται, από τον Αύγουστο του 1928, στις λίστες της ανεπίσημης ποδοσφαιρικής ένωσης.

Το ιστορικό κέντρο «Παράδεισος»

Η θέση της Αρετσούς, πλάι στη θάλασσα και κοντά στη Θεσσαλονίκη, την κατέστησε ελκυστικό τόπο για εκδρομές. Τα πιο γνωστά εξοχικά κέντρα, η «Ακρόπολις» του Δ. Καλλέ, η «Ακτή» του Λάζαρου Κωνσταντίνου, ο «Αστακηνός Κόλπος» (μετέπειτα «Ποσειδών») του Ανέστη Σακάρογλου, ο «Βόσπορος» του Βασιλείου Πενόπουλου, ο «Παράδεισος» του Παν. Κωνσταντάκου και ο «Χαμόδρακας» του Λέοντα Χαμόδρακα, καθώς και η παραλία είχαν έντονη κίνηση το καλοκαίρι.

Κατοικίες πνιγμένες στο πράσινο στη μαγευτική Καλαμαριά

Οι οδοί Σοφούλη, Νικολαΐδη (στο Ντεπό) και Κοραή στην Καλαμαριά
κάτω από τη σκιά και τη δροσιά πανύψηλων δέντρων!

Με τον καιρό, τέθηκε σε λειτουργία και θαλάσσια συγκοινωνία από τη Θεσσαλονίκη προς την Περαία μέσω Αρετσούς. Το 1934, η Αρετσού, μαζί με το Κουρί, το Κατιρλί, τον συνοικισμό των Δέρκων και τη Νέα Κρήνη, αποσπάστηκαν από τον δήμο Θεσσαλονίκης και η Αρετσού έγινε έδρα της νεοϊδρυθείσας κοινότητας Ρυσίου, με πληθυσμό 3.700 κατοίκους, εκ των οποίων οι 800 διέμεναν στην Αρετσού. Πριν από τη συγκρότηση της εν λόγω κοινότητας, υπήρχε και ο Σύλλογος Συνοικισμού Νέου Ρυσίου, ο οποίος ασκούσε μια άτυπη μορφή διοίκησης, όπως γινόταν και σε άλλες συνοικίες. Ως πρώτη γενική συνέλευση των Ρυσίων αναφέρεται η 24η Φεβρουαρίου 1924, όπως προκύπτει από σχετικό δημοσίευμα στην εφημερίδα «Μακεδονία» (φύλλο της 23/2/1924).

Χιονισμένη Αρετσού!

Επιπλέον, στην Αρετσού λειτουργούσε ο Μορφωτικός Σύλλογος «Κοραής» αλλά και κοινοτικό ιατρείο. Ο κοινοτικός γιατρός Μιχαήλ Παπαδόπουλος, σε διάστημα 21 μηνών (4/1938-12/1939), κατέγραψε 3.440 επισκέψεις ασθενών. Η ελονοσία θέριζε την εποχή εκείνη, ενώ υπολογίζεται ότι από τους 570 που προσεβλήθησαν από τη νόσο, οι 366 ήταν παιδιά…

Μεταπολεμικά

Το 1952 ιδρύθηκε ο δραστήριος, εξωραϊστικός «Προοδευτικός Σύλλογος Αρετσούς – Δέρκων», στην περιοχή της Καλαμαριάς. Ο Σύλλογος αριθμούσε περίπου 120 μέλη, κατοίκους των συνοικισμών Αρετσούς και Δέρκων, και δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην ανάδειξη της ιστορίας και του τόπου, αλλά και σε έργα κοινωνικής πρόνοιας και υποστήριξης απόρων.

Η Παναγία στη Νέα Αρετσού

Θεσσαλονίκη Καραμπουρνάκι, Σεπτ. 2022

Ήδη από τη δεκαετία του 1970, η Αρετσού αποτελούσε πλέον έναν θαυμάσιο οικισμό, με ωραία σπίτια πνιγμένα στο πράσινο. Ήταν αραιοκατοικημένη με μαγευτικά παραθαλάσσια εξοχικά κέντρα, μαρίνα ελλιμενισμού σκαφών και αποβάθρες, ασφαλτοστρωμένους δρόμους, καλή ρυμοτομία, τακτική συγκοινωνία από και προς το κέντρο της Θεσσαλονίκης ως την παραλία, με κίνηση και ζωή, νυχτερινή διασκέδαση και χορούς στα κέντρα, ενώ σημαντικά κέντρα της θρησκευτικής και πνευματικής της ζωής ήταν η εκκλησία και το επιβλητικό διώροφο σχολείο της.

Η Αρετσού παραμένει και σήμερα ένα μαγευτικό παραλιακό θέρετρο των Θεσσαλονικέων, ιδανική για αναψυχή και όμορφες αποδράσεις, μόλις μια ανάσα από το πολύβουο κέντρο, με υπέροχα ηλιοβασιλέματα, εκλεκτά μέρη για φαγητό και διασκέδαση, πασίγνωστη κυρίως για τα φρέσκα ψάρια της, τη θαλασσινή αύρα της και τη φημισμένη φιλοξενία των κατοίκων της! Για πολλούς αποτελεί την πιο όμορφη και σαγηνευτική τοποθεσία της συμπρωτεύουσας, κερδίζοντας τον επισκέπτη της από την πρώτη ματιά!

Σύγχρονη φυσιογνωμία

Δυστυχώς σήμερα μόνο ελάχιστα προσφυγικά σπίτια σώζονται στην Αρετσού, ενώ τη θέση τους έχουν πάρει πυκνοδομημένες, άχρωμες και ακαλαίσθητες πολυκατοικίες. Το 2002 ο «Προοδευτικός Σύλλογος Αρετσούς» επαναλειτούργησε, με νέους προσανατολισμούς, κυρίως στον χώρο της λαογραφίας και της σύσφιξης των σχέσεων των Αρετσιανών (με εκδρομές, γλέντια, πολιτιστικές δράσεις και εκδηλώσεις κ.ά.).

Το Νέο Ρύσιο

Το Νέο Ρύσιο Θεσσαλονίκης

Όσοι από τους Αρετσιανούς πρόσφυγες δεν ήταν αλιείς και ναυτικοί αλλά γεωργοί, κτηνοτρόφοι και γενικά ασχολούνταν με αγροτικά επαγγέλματα, δεν εγκαταστάθηκαν στην παραθαλάσσια περιοχή της Καλαμαριάς, αλλά στο Πουρνάρ-τσιφλίκ, μια εκτεταμένη πεδινή περιοχή απέναντι από το σημερινό αεροδρόμιο «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης, όπου ίδρυσαν το Νέο Ρύσιο. Σήμερα ο οικισμός παρουσιάζει όψη εκλεκτού προαστίου της πόλης με διόροφα, κυρίως, σπίτια. Ο ιερός ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος αποτελεί την κεντρική ενορία του Νέου Ρυσίου και πανηγυρίζει στις 5-6 Αυγούστου κάθε χρόνο, ενώ κάθε Σεπτέμβριο διοργανώνεται η πάνδημη Γιορτή Σταφυλιού και την 1η Φεβρουαρίου εορτάζεται με λαμπρότητα ο προστάτης των αμπελουργών Άγιος Τρύφων. Το Νέο Ρύσιο διαθέτει πολιτιστικό κέντρο με πολλά τμήματα και ποικίλες δραστηριότητες.

Απόβραδο στην Αρετσού

Πηγές: el.wikipedia.org, facebook.com, el.wikipedia.org, facebook.com