Ανατρέχοντας σε παλαιούς Αθηναϊκούς οδηγούς διαπιστώνουμε πως στην άλλοτε αραιοκατοικημένη Αθήνα των 63.000 κατοίκων (απογραφή του 1879) τα τοπωνύμια συχνά ταυτίζονταν με τα ονόματα εύπορων προσώπων ή μεγάλων οικογενειών που κατοικούσαν εκεί, έχοντας κάποιου είδους επιρροή ή φήμη στο κοινωνικό σύνολο. Συγκεντρώσαμε τις πιο χαρακτηριστικές από αυτές τις περιπτώσεις:

Συνέχεια →

3 Οκτωβρίου

Ο Άγιος Διονύσιος καταγόταν από την πόλη των Αθηνών. Μαρτύρησε το 96 μ.Χ., στα χρόνια του αυτοκράτορα Δομετιανού. Διακρίθηκε για τη φιλοσοφική του κατάρτιση και τη βαθιά του καλλιέργεια. Αρχικά υπήρξε ειδωλολάτρης δικαστής, μέλος της Βουλής του Αρείου Πάγου. Το κήρυγμα όμως του Αποστόλου Παύλου στην Αθήνα άγγιξε την παιδευμένη και ευαίσθητη ψυχή του και βαπτίσθηκε χριστιανός. Διαδέχθηκε στον επισκοπικό θρόνο των Αθηνών τον ευσεβή Άγιο Ιερόθεο και επιτέλεσε εν ζωή πολλά θαύματα.

Συνέχεια →

9 Ιουλίου

«Οὐ πτοεῖ Μιχαὴλ θεῖον τμῆσις κάρας,
ὑπὲρ Χριστοῦ δέχεται αὐτὴν προθύμως.
Τί κατ’ ὀλίγον λαιμὸν ὦ σπαθηφόρε,
Τέμνεις; Μιχαὴλ οὐ πτοεῖται τὴν σπάθην.
Ἐνάτῃ Μιχαὴλ κείρατο αὐχένα χαλκὸς ἀτειρής»

Ο Άγιος Μιχαήλ Πακνανάς (ή Μπακνανάς) γεννήθηκε στην Αθήνα, το 1753 μ.Χ., από πάμπτωχη οικογένεια. Οι γονείς του, παρ’ ότι δεν μπόρεσαν να του προσφέρουν ούτε τη στοιχειώδη μόρφωση, εν τούτοις τον κατήχησαν στέρεα στην αληθινή πίστη του Χριστού. Μεγαλώνοντας ο Μιχαήλ ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του, αυτό του κηπουρού. Κατοικούσαν όλοι μαζί σ’ ένα μικρό σπίτι, επί της οδού Αστεροσκοπείου, στην πλάτη του σωζομένου έως και σήμερον βυζαντινού ναού των Αγίων Αποστόλων Σολάκη, όντες ενορίτες του ιστορικού ναού της Παναγίας της Βλασσαρούς, που κατεδαφίστηκε το 1937 μ.Χ. κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στην Αρχαία Αγορά.

Συνέχεια →

Σοφία Ε. Παυλάκη, Δικηγόρος

Συνέχεια →

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Σπύρος Βασιλείου, Καρναβάλι στην Αθήνα, 1981

Η «Αποκριάτικη νυχτιά» είναι διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, που πρωτοδημοσιεύτηκε στις 17 Φεβρουαρίου του 1892, στην εφημερίδα «Εφημερίς» των Αθηνών. Είναι έργο αθηναϊκό, ηθογραφικό, σατιρικό και αυτοψυχογραφικό, γιατί ο Σπύρος Βεργουδής είναι ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης, στα πρώτα δραματικά του χρόνια στην Αθήνα.

Συνέχεια →

Ευχετήρια κάρτα εποχής

Με αφηγητή τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Νίκο Βατόπουλο, ένας εορταστικός περίπατος στην Αθήνα του 1921 ακολουθώντας τη διαδρομή από «την πάνδημη βόλτα στο Ζάππειο ως την αγορά τροφίμων στην Αθηνάς, και από τα παιχνιδάδικα της Αιόλου και της Ερμού ως τους υπαίθριους πάγκους γύρω από το Δημοτικό Θέατρο και την Εθνική Τράπεζα στη σημερινή πλατεία Κοτζιά».

Συνέχεια →

Ήταν μεσάνυχτα της 15ης προς 16η Οκτωβρίου του 1960, όταν στους δρόμους της Αθήνας ήχησε για τελευταία φορά το «καμπανάκι» του τραμ. Σχεδόν μισό αιώνα αργότερα, στις 19 Ιουλίου του 2004, το τραμ επέστρεψε..

Συνέχεια →

Πάμε πάλι στο Παγκράτι…

Από τις ιστορικές συνοικίες της Αθήνας με βαρύτιμες μνήμες, σπουδαία αρχιτεκτονικά μνημεία, αλλά και μείζονα ιστορικά γεγονότα: το Παγκράτι. Στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας της περιοχής, έτσι ονομαζόταν ο χώρος από τον ποταμό Ιλισό και το Παναθηναϊκό Στάδιο, μέχρι και τον λόφο του προφήτη Ηλία. Η ονομασία «Παγκράτι» έχει να κάνει με το ιερό του Παγκράτους Ηρακλέους, που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Βασ. Κωνσταντίνου και Βασ. Γεωργίου. Σε ό,τι αφορά την κοινωνική διαστρωμάτωση της περιοχής, η συνοικία εποικήθηκε από ένα μεγάλο τμήμα του προσφυγικού στοιχείου, που κατέκλυσε την ευρύτερη περιοχή και τις γύρω του Παγκρατίου συνοικίες, Βύρωνα, Καισαριανή κ.ά.

Η περιοχή του Παγκρατίου γνώρισε μεγάλη κοινωνική αίγλη και αποτέλεσε πόλο έλξης διανοουμένων και καλλιτεχνών. Από τις επώνυμες προσωπικότητες της διανόησης που κατοικούσαν στο Παγκράτι υπήρξαν ο Κωστής Βάρναλης, ο Στρατής Δούκας, ο Βασίλης Ρώτας, ο Δημήτρης Ψαθάς κ.ά. Επί του πεζοδρομίου στην οδό Ευφορίωνος στον αριθμό 14, υπήρχε το εργαστήρι του γλύπτη Νικολάου Περαντινού (1910-1991) το οποίο υφίσταται σήμερα ως «Μουσείο Γλυπτικής Νικόλαος Περαντινός».

Σχέδια του Άλσους Παγκρατίου

Το Παγκράτι είχε τύχη αγαθή, το περιβαλλοντικό προνόμιο να διαθέτει ένα σπουδαίο πνεύμονα πρασίνου, το γνωστό μας Άλσος Παγκρατίου, αποτελούμενο από έκταση 30 στρεμμάτων, η οποία ανήκε αρχικώς στη Μονή Πετράκη. Με μέριμνα της πριγκίπισσας Σοφίας, το 1908, δενδροφυτεύτηκε στον χώρο πευκώνας, ενώ το 1936 ο χώρος του Άλσους, ο οποίος είχε στο μεταξύ περιέλθει στην ιδιοκτησία του υπουργείου Γεωργίας, παραχωρήθηκε στον Δήμο Αθηναίων και ο τότε δήμαρχος Κώστας Κοτζιάς, διαμόρφωσε την έκταση σε άλσος, φτιάχνοντας και έναν αξιόλογο ζωολογικό κήπο. Το άλσος συνδέθηκε ιστορικά με διάφορα γεγονότα και με τον φονικό Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Με την έκρηξη του πολέμου παρέστη ανάγκη ο ελληνικός στρατός να επιτάξει για τις ανάγκες του υποζύγια και στον χώρο του άλσους συγκεντρώθηκαν όλα τα ζώα, για να επιλεγούν τα καλύτερα. Όμως η προνομιούχος θέση και η φυσιολογία της έκτασης του άλσους δεν έμεινε απαρατήρητη στους Γερμανούς. Την επέταξαν έτσι και τη μετέτρεψαν σε στρατόπεδο. Οπότε και κατεστράφη ο μικρός μεν, αλλ’ αξιόλογος και επιμελημένος ζωολογικός κήπος.

Με το άλσος του Παγκρατίου ακόμα είναι συνδεδεμένη και η φυσιογνωμία ενός εκ των κορυφαίων της ελληνικής γραμματολογίας, του συγγραφέα της γενιάς του ‘30 Στρατή Μυριβήλη. Αντικρυστά στο άλσος, στο τέρμα των οδών Ευτυχίδου και Βρυάξιδος, έχει τοποθετηθεί ορειχάλικινη προτομή του Στρατή Μυριβήλη (1890-1969), που συνιστά έργο της γλύπτριας Λουκίας Γεωργαντή – Οικονομοπούλου (1971).

Με την ιστορία του Παγκρατίου είναι συνδεδεμένο και ένα μείζον εκπαιδευτικό γεγονός που κομίζει και τις μνήμες της εκπαιδευτικής μας ανασυγκρότησης επί Ελευθερίου Βενιζέλου: Στο οικοδομικό τετράγωνο που περικλείνεται από τις οδούς Σπ. Μερκούρη 20, Στράβωνος, Πρατίνου και Δουρίδος βρίσκεται το περίφημο 7ο Γυμνάσιο Παγκρατίου. Συνιστά ένα εκ των δυο Βαρβακείων Γυμνασίων και θεμελιώθηκε το 1931, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου και υπουργίας Γεωργίου Παπανδρέου. Στα δίσεκτα χρόνια της κατοχής το 7ο Γυμνάσιο Παγκρατίου επιτάχθηκε από τους Ιταλούς, που το μετέτρεψαν σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Ταυτόχρονα στο σχολείο λειτούργησε και συσσίτιο τόσο για τους μαθητές και του καθηγητές του γυμνασίου, όσο και για τους κοινωνικά ασθενέστερους κατοίκους της περιοχής, υπό την επίβλεψη των καθηγητών του σχολείου.

Όμως, παράλληλα με το ιστορικό 7ο Γυμνάσιο, στο Παγκράτι υπάρχει και το υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας 13ο Δημοτικό Σχολείο, επί της οδού Φιλολάου. Οικοδομήθηκε το 1933 σε σχέδια του Κ. Παναγιωτάκου και συνιστά ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα, που απέσπασε τα διθυραμβικά σχόλια του έξοχου γάλλου αρχιτέκτονα Λε Κορμπυζιέ. Σύμφυτος όμως με την αστική ανάπτυξη της Αθήνας είναι και ο ιστορικός κινηματογράφος του Παγκρατίου «Παλλάς» επί της οδού Υμηττού 109, που οικοδομήθηκε σε σχέδια του Βασιλείου Κασσάνδρα, με χειμερινή αρ-ντεκό αίθουσα κάτω και θερινή αίθουσα στην ταράτσα. Ετέθη σε λειτουργία το 1925.

Το Παγκράτι με τα πρώτα σπίτια του και στο βάθος
ο χιονισμένος Υμηττός, αρχές 19ου αιώνα (Αρχείο ΕΡΤ)

Σήμερα το Παγκράτι, σε πείσμα των καιρών και της αθρόας οικοδόμησης που αλλοίωσε το άλλοτε χαρακτηριστικό τοπίο του, εξακολουθεί να διατηρεί, σε πολλά σημεία του, την παλαιά του αίγλη και την ξεχωριστή αρχοντιά του. «Κέντρο απόκεντρο» της πρωτεύουσας, γεμάτο από τις δροσερές πλατείες του, τα μοναδικά στέκια του για φαγητό και διασκέδαση, την αγορά του που καλύπτει κάθε ανάγκη και γούστο, ιδιαίτερους χώρους πολιτισμού και τέχνης, τα παλαιά νεοκλασικά του σπίτια με τα μπαλκόνια και τις αυλές τους, τις όμορφες γειτονιές του, το Άλσος και τις αλέες του, παραμένει ένα παντοτινό, αγαπημένο σημείο πολύ κοντά στο ιστορικό κέντρο της πόλης, φορτωμένο μνήμες και γεμάτο ζωή κάθε στιγμή της μέρας. Αρκεί μια βόλτα στους δρόμους του «που ‘ναι πάντοτε γεμάτοι» για να διαπιστώσει κανείς πόσο αληθινό είναι και σήμερα το παλιό, χιλιοειπωμένο τραγουδάκι για αυτή την τόσο ξεχωριστή και όμορφη συνοικία της παλιάς και της σύγχρονης Αθήνας!

Πηγές: anexitilo.net, apotis4stis5.com

Οι σημάντορες άνεμοι που ιερουργούνε
που σηκώνουν το πέλαγος σαν Θεοτόκο
που φυσούν και ανάβουνε τα πορτοκάλια
που σφυρίζουν στα όρη κι έρχονται.
 
Οι αγένειοι δόκιμοι της τρικυμίας
οι δρομείς που διάνυσαν τα ουράνια μίλια
οι Ερμήδες με το μυτερό σκιάδι
και του μαύρου καπνού το κηρύκειο.
 
Ο Μαΐστρος, ο Λεβάντες, ο Γαρμπής
ο Πουνέντες, ο Γραίγος, ο Σιρόκος
η Τραμουντάνα, η Όστρια.
 
Οδ. Ελύτης, «Το Άξιον Εστί - Δοξαστικόν»

• 

• 

• 

• 

Το Ωρολόγιο του Ανδρόνικου του Κυρρήστου ή Πύργος των Ανέμων (Αέρηδες) είναι ένα θαυμάσιο οικοδόμημα από πεντελικό μάρμαρο σχήματος οκταγωνικού. Κτίσθηκε από τον αστρονόμο Ανδρόνικο από την Κύρρο στο πρώτο μισό του 1ου αιώνα π.Χ. και βρίσκεται στη Ρωμαϊκή Αγορά στις βόρειες υπώρειες της Ακρόπολης.

Στο πάνω μέρος κάθε πλευράς του εικονίζονται ανάγλυφα οι άνεμοι με τα σύμβολά τους και τα ονόματά τους χαραγμένα. Κάθε μία από τις πλευρές του Πύργου των Ανέμων αντιστοιχεί σε ένα από τα οκτώ σημεία του ορίζοντα της Αθήνας. Εξωτερικά υπήρχαν οκτώ ηλιακά ρολόγια, ενώ εσωτερικά λειτουργούσε υδραυλικό ρολόι. Το μνημείο εξυπηρετούσε δύο σκοπούς, αφ’ ενός μεν έδειχνε την εκάστοτε διεύθυνση των ανέμων, αφ’ ετέρου δε μετρούσε τον χρόνο.

• 

• 

• 

• 

Στη ζωφόρο παρίστανται οι οκτώ άνεμοι με ανάγλυφες συμβολικές παραστάσεις νεαρών ή ενηλίκων ανδρών, με τις επιγραφές των ονομάτων τους: Βορέας (βορράς), Καικίας (βορειοανατολικός), Νότος (νότιος), Λιψ (νοτιοδυτικός), Απηλιώτης (ανατολικός), Εύρος (νοτιοανατολικός), Ζέφυρος (δυτικός) και Σκίρων (βορειοδυτικός).

Η περιοχή γύρω από το μνημείο ανασκάφηκε μεταξύ 1837-1845 από την Αρχαιολογική Εταιρεία, καθώς ο Πύργος των Ανέμων είχε επιχωσθεί κατά το ήμισυ με την πάροδο των αιώνων. Αναστηλωτικές εργασίες στον Πύργο έγιναν μεταξύ των ετών 1916-1919 από τον καθηγητή Αναστάσιο Ορλάνδο. Όταν οι ανασκαφές (1946-1948) έφεραν στο φως τον αρχαιολογικό χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς δημιουργήθηκε στην περιοχή ένα πλάτωμα, το οποίο σήμερα είναι ένα από τα γοητευτικότερα και πολυσύχναστα σημεία της Πλάκας, ευρύτερα γνωστό ως «Αέρηδες».

• 

• 

Πηγή: pemptousia.gr