Αγία Θεοδώρα, η ευσεβεστάτη Αυγούστα των Χριστιανών

12 Φεβρουαρίου 202112 Φεβρουαρίου 2022kimintenia

11 Φεβρουαρίου

Εκκλησιαστικό λάβαρο, το οποίο απεικονίζει την Αγία Θεοδώρα την Αυγούστα, Μητροπολιτικός ναός Υπεραγίας Θεοτόκου Σπηλαιωτίσσης Κερκύρας (istologiogiahistoria.blogspot.com)

«Θεοδώραν Ἄνασσαν εὐσεβεστάτην,
Χριστὸς Βασιλεὺς ἀξιοῖ θείου στέφους»

Η Αγία Θεοδώρα η Αυγούστα γεννήθηκε το 815 μ.Χ. Καταγόταν από το χωριό Έβισσα της Παφλαγονίας. Η οικογένειά της είχε εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη και απολάμβανε μία θέση στην αριστοκρατία της Πόλης. Ο πατέρας της, Μαρίνος, ήταν Δρουγγάριος ή Μοιράρχης, δηλαδή διοικητής ενός Δρούγγου ή, αλλιώς, Μοίρας (Δρούγγος ή Μοίρα ονομαζόταν η μονάδα του βυζαντινού στρατού, που κατά τον 9ο αιώνα αποτελείτο από 1.000 στρατιώτες). Η μητέρα της, Θεοκτίστη, προσπάθησε να μεταδώσει τις αξίες της ορθόδοξης πίστης στις τέσσερις κόρες της, τη Θεοδώρα, τη Σοφία, τη Μαρία, την Ειρήνη και στους δύο γιους της, τον Βάρδα και τον Πετρωνά. Μεγαλώνοντας η Θεοδώρα ξεχώριζε για το απαράμιλλο εξωτερικό της κάλλος, τη χριστιανική της ευσέβεια και τη σεμνοπρέπειά της.

Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος διαλέγει την Αγία Θεοδώρα για σύζυγό του. Η συγκεκριμένη γκραβούρα δημοσιεύθηκε το 1889, στις ΗΠΑ (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Το 829 μ.Χ. αυτοκράτορας του Βυζαντίου αναγορεύτηκε ο Θεόφιλος, ο οποίος διαδέχτηκε τον πατέρα του Μιχαήλ Β’ τον Τραυλό (πήρε αυτό το προσωνύμιο, επειδή τραύλιζε), ιδρυτή της Φρυγικής Δυναστείας ή Δυναστείας του Αμορίου. Το πρώτο που έκανε ήταν να προβεί σε μία ανελέητη εκτέλεση όλων των συνωμοτών που βοήθησαν τον πατέρα του να αναλάβει την εξουσία. Η μητριά του Θεόφιλου, Ευφροσύνη, διοργάνωσε σε μία αίθουσα του παλατιού μία τελετή επιλογής νύφης για το νεαρό αυτοκράτορα, όπου συγκέντρωσε τις ωραιότερες -και εξωτερικά και εσωτερικά- γυναίκες της αυτοκρατορίας. Μεταξύ αυτών βρισκόταν και η Θεοδώρα. Ο αυτοκράτορας θα έδινε ένα χρυσό μήλο στη γυναίκα που θα διάλεγε για σύζυγό του.

Οι χρονογράφοι Συμεών ο Μεταφραστής, Γεώργιος Αμαρτωλός και Λέων ο Γραμματικός αναφέρουν το παρακάτω περιστατικό: Αρχικά, ο Θεόφιλος θαμπώθηκε από την ομορφιά μιας γυναίκας που αργότερα έμελλε να ιδρύσει μοναστήρι στα δυτικά της Κωνσταντινουπόλεως και να συνθέσει κατανυκτικότατους ύμνους, μεταξύ των οποίων το περίφημο Δοξαστικό των Αποστίχων της Μεγάλης Τετάρτης «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή» (Τροπάριο της Κασσιανής). Ήταν η Οσία Κασσιανή η Υμνογράφος. Ο αυτοκράτορας, όμως, πριν της δώσει το χρυσό μήλο, της είπε: «Από τη γυναίκα πηγάζουν τα δεινά» (Ὡς ἂρα διὰ γυναικός ἐρρύη τὰ φαῦλα), εννοώντας την παρακοή της Εύας, η οποία πρώτη ενέδωσε στον απαγορευμένο καρπό και τον έφαγε συμπαρασύροντας τον Αδάμ και ολόκληρη την ανθρωπότητα μακριά από το Θεό και τον παράδεισο. Αμέσως έλαβε την αποστομωτική απάντηση της Κασσιανής: «Αλλά και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα» (Ἀλλά καὶ διὰ γυναικός πηγάζει τὰ κρείττω), εννοώντας την Παναγία, η οποία είπε το «Ναι» στον Αρχάγγελο Γαβριήλ κατά τον Ευαγγελισμό Της και κυοφόρησε την πηγή της ζωής, το Χριστό. Ο εγωισμός του Θεόφιλου πληγώθηκε από αυτή την απάντηση και έτσι εκείνος διάλεξε τη Θεοδώρα για σύζυγό του.

Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος πλαισιωμένος από δικαστές. Μικρογραφία από το χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, το οποίο φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Μαδρίτης (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο η Θεοδώρα απέκτησε έξι παιδιά, έναν γιο, τον διάδοχο Μιχαήλ, και πέντε κόρες, τη Θέκλα, την Άννα, την Αναστασία, τη Μαρία και την Πουλχερία. Ο αυτοκράτορας ήταν πολύ σκληρός χαρακτήρας και δεν δίσταζε να τιμωρεί ακόμη και ανθρώπους του στενού συγγενικού του περιβάλλοντος, όταν διαπίστωνε ότι στο πρόσωπό τους συγκεντρώνονταν τάχα υπερβολικές εξουσίες. Είδαμε παραπάνω πώς διαχειρίστηκε τους συνωμότες που ανέβασαν στο θρόνο τον πατέρα του. Ενδεικτικά, ας αναφερθεί επιπλέον, το παράδειγμα του γαμπρού του, Αλέξιου Μωσηλέ. Ο Αρμένιος στρατηγός, σύζυγος της προτελευταίας κόρης του αυτοκράτορα, Μαρίας, στον οποίο ο Θεόφιλος είχε παραχωρήσει το αξίωμα του Καίσαρα, είχε σταλεί στη Σικελία και την Απουλία για την αντιμετώπιση των Σαρακηνών. Μετά από τις επιτυχίες του Αλεξίου, ο Θεόφιλος φοβήθηκε για τυχόν αύξηση της δημοτικότητάς του και πιθανή εκ μέρους του διεκδίκηση του θρόνου. Τον ανακάλεσε τότε στην Κωνσταντινούπολη, διέταξε να τον μαστιγώσουν και να τον φυλακίσουν και δήμευσε την περιουσία του! Απέναντι σε έναν τέτοιο χαρακτήρα η Θεοδώρα επέδειξε αξιοθαύμαστη καρτερία και πραότητα. Επιπρόσθετα, δεν υπερηφανεύθηκε ποτέ με αλαζονεία για την αυτοκρατορική της εξουσία, ενώ παράλληλα, εκοσμείτο και από την αρετή της ελεημοσύνης.

Η Αγία Θεοδώρα η Αυγούστα, μικρογραφία από το Μηνολόγιον του Βασιλείου ΙΙ (pinterest)

Πέρα από τον αδίστακτο χαρακτήρα του, ο Θεόφιλος όξυνε ακόμα περισσότερο μια άλλη πληγή, που ταλαιπωρούσε το Βυζάντιο. Ήταν ένθερμος οπαδός των αποκαλούμενων «μεταρρυθμιστικών ιδεών» της εποχής εκείνης, δηλαδή της εικονομαχικής πολιτικής, η οποία υπαγόρευε την απαγόρευση της προσκύνησης των ιερών εικόνων και προκαλούσε συνεχή προβλήματα στη βυζαντινή αυτοκρατορία από το 726 μ.Χ. Οι εικονομάχοι αυτοκράτορες αδυνατούσαν να συνειδητοποιήσουν πως αυτού του είδους τα μέτρα κλόνιζαν τη συνοχή της βυζαντινής κοινωνίας και επέφεραν διχασμό και διαίρεση εξαναγκάζοντας έναν ορθόδοξο χριστιανό να αλλάξει την πίστη του. Η Ορθοδοξία αποτελούσε ανέκαθεν το συνεκτικό στοιχείο της βυζαντινής κοινωνίας και πλήττοντάς την το μόνο που κατάφεραν τελικά οι εικονομάχοι αυτοκράτορες ήταν να πλήξουν και να διχάσουν και το σύνολο της βυζαντινής κοινωνίας.

Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος διατάζει την εκτέλεση εικονοφίλων. Μικρογραφία από το χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Ο Θεόφιλος λοιπόν, το 832 μ.Χ., εξέδωσε εικονομαχικό διάταγμα, με το οποίο απαγόρευσε να επιγράφεται στις ιερές εικόνες η λέξη «Άγιος», καθώς και την προσκύνηση και το άναμμα κεριού ή καντήλας μπροστά σε αυτές. Δεν περιορίστηκε όμως σε αυτό. Την ίδια χρονιά επηρεαζόμενος από τον επίσης εικονομάχο δάσκαλό του, Πατριάρχη Ιωάννη Ζ’ Γραμματικό, συγκάλεσε σύνοδο στον Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών, η οποία αναθεμάτισε ως αιρετικούς τους προσκυνητές των ιερών εικόνων. Σαν να μην έφτανε αυτό, ο Θεόφιλος εξέδωσε νέο διάταγμα, με το οποίο πρόσταξε τη βίαιη αφαίρεση όλων των εικόνων από όλες τις εκκλησίες και απαγόρευσε γενικώς την κατασκευή εκκλησιαστικών εικόνων. Παράλληλα, καταδίωκε, εξόριζε, φυλάκιζε και βασάνιζε ανελέητα τους ορθοδόξους. Το περίεργο είναι ότι ενώ θεωρούσε ειδωλολατρεία την προσκύνηση των ιερών εικόνων, όταν πέθανε η αγαπημένη του κόρη, Μαρία, τοποθέτησε το νεκρό σώμα της σε πολυτελή λάρνακα, επενδυμένη με άργυρο, και διακήρυξε ότι ο τάφος της θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως άσυλο από οποιονδήποτε εγκληματία, ανεξαρτήτως εγκλήματος!

Οι κόρες της Αγίας Θεοδώρας μαθαίνουν να προσκυνούν την εικόνα του Χριστού από τη γιαγιά τους, Θεοκτίστη. Μικρογραφία από το χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Παρά την εικονομαχική πολιτική του συζύγου της, η αυτοκράτειρα Θεοδώρα συνέχιζε να τιμά κρυφά τις ιερές εικόνες στα διαμερίσματά της μαζί με τα παιδιά της. Η παράδοση, μάλιστα, αναφέρει πως μητέρα και παιδιά αποκαλούσαν τις εικόνες «καλά νινιά», για να μην καταλαβαίνει κάτι ο αυτοκράτορας για τη δράση και τη στάση τους. Με τις αξίες λοιπόν της ορθοδόξου πίστεως διαπαιδαγωγούσε η Αυγούστα Θεοδώρα τα παιδιά της, ακριβώς όπως έκανε και η μητέρα της, Θεοκτίστη, η οποία μάλιστα είχε αποσυρθεί σε μοναστήρι που είχε ιδρύσει η ίδια και δεν δίσταζε να ελέγχει ανοικτά το Θεόφιλο για την ασέβεια που επεδείκνυε προς τις ιερές εικόνες και τους ορθοδόξους. Η Θεοδώρα, παρά την αυστηρή απαγόρευση του συζύγου της, επισκεπτόταν συχνά μαζί με τις κόρες της τη Θεοκτίστη, η οποία κατηχούσε τις εγγονές της στην χριστιανική ευσέβεια και την ορθοδοξία. Μια ημέρα συνέβη το εξής συνταρακτικό περιστατικό: Ένας από τους γελωτοποιούς της αυλής, ο Δένδερις, αντιλήφθηκε την Αυγούστα να ασπάζεται τις εικόνες και έσπευσε να αποκαλύψει το περιστατικό στον αυτοκράτορα! Ο Θεόφιλος εξοργίστηκε και ζήτησε να τη φέρουν αμέσως μπροστά του. Η Αγία ισχυρίστηκε πως απλά κοιταζόταν στον καθρέφτη. Γίνεται αντιληπτό ότι η Θεοδώρα σεβόταν τον άντρα της, διαφωνούσε όμως καθέτως με την εκκλησιαστική πολιτική του.

Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος επισκεπτόμενος τον ναό της Παναγίας των Βλαχερνών. Μικρογραφία από το χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Ο Θεόφιλος, από την άλλη, παρίστανε τον ευσεβή χριστιανό. Πήγαινε συχνά στο Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών και έψελνε ύμνους που συνέθετε ο ίδιος. Κάθε χρόνο, μάλιστα, χορηγούσε στον ναό 100 λίτρες χρυσού. Ωστόσο, οι απάνθρωπες διώξεις και τα φρικτά βασανιστήρια στα οποία υπέβαλλε τους ορθοδόξους, καθώς και ο σκληρός χαρακτήρας του καθιστούν φανερό έναν εντελώς ασεβή και ανάλγητο χαρακτήρα.

Η Αγία Θεοδώρα η ευσεβεστάτη Αυγούστα. Εικόνα του σπουδαίου Κρητικού αγιογράφου Εμμανουήλ Τζάνες (Μπουνιαλή) (Ρέθυμνο, 1610 – Βενετία, 28 Μαρτίου 1690) (pinterest)

Δεκατρία χρόνια μετά την ανάληψη της εξουσίας ο Θεόφιλος αρρώστησε βαριά από δυσεντερία. Μάλιστα, εξ αιτίας της βαριάς μορφής αυτής της ασθένειας το πρόσωπό του είχε παραμορφωθεί και ο λάρυγγάς του είχε βγει έξω από το στόμα του. Για τον θάνατο του Θεοφίλου υπάρχουν δύο εκδοχές: Σύμφωνα με την πρώτη, η Αγία Θεοδώρα είδε ένα τρομερό όραμα: την Παναγία με το Θείο Βρέφος αγκαλιά, περιστοιχισμένη από λαμπροφορεμένους αγγέλους που χτυπούσαν το Θεόφιλο. Μόλις ξύπνησε, άκουσε το σύζυγό της να φωνάζει: «Αλίμονο σε μένα τον άθλιο και δυστυχή! Για τις άγιες εικόνες με χτυπάνε!». Η Θεοδώρα προσευχόταν θερμά στην Παναγία να τον λυτρώσει. Μόλις μπήκε στο δωμάτιο του αυτοκράτορα, ο Θεόφιλος άρπαξε την εικόνα της Θεοτόκου και την καταφιλούσε, παρακαλώντας τον Θεό να τον συγχωρέσει. Έτσι, γιατρεύτηκε πλήρως. Μετά από το περιστατικό αυτό ξεψύχησε. Το ημερολόγιο έγραφε 20 Ιανουαρίου του 842.

Η μετάνοια του αυτοκράτορα Θεοφίλου λίγο πριν τον θάνατό του. Μικρογραφία από τη χρονογραφία του Κωνσταντίνου Μανασσή, Αποστολική Βιβλιοθήκη Βατικανού (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Ωστόσο, υπάρχουν έντονες αμφιβολίες για την ιστορικότητα αυτού του γεγονότος. Το πιθανότερο είναι πως πρόκειται για φήμες που διέδωσε η Αγία Θεοδώρα, προκειμένου η Εκκλησία να προσεύχεται για την ανάπαυση της ψυχής του συζύγου της, αφού σε περίπτωση που παρέμενε αμετανόητα αιρετικός μέχρι το θάνατό του, κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο. Μάλιστα, σύμφωνα με άλλες πηγές, όταν ο Θεόφιλος ξεψυχούσε, έβαλε τη Θεοδώρα και το Λογοθέτη Θεόκτιστο να του ορκιστούν ότι δεν θα μετέβαλλαν την εκκλησιαστική πολιτική του. Επιπλέον, κάποιες πηγές, όπως και το βιβλίο που εξέδωσε η Ιερά Μητρόπολη Κερκύρας, Παξών και Διαποντίων Νήσων για το βίο της Αγίας Θεοδώρας με τον τίτλο «Ασματική Ακολουθία και Βίος της Αγίας Θεοσέπτου Βασιλίδος Θεοδώρας της Αυγούστης της στερεωσάσης την Ορθοδοξίαν», αναφέρουν πως ο Θεόφιλος διέταξε να αποκεφαλιστεί ο στρατηγός Θεόφοβος, επειδή γνώριζε ότι ήταν αγαπητός στις τάξεις του στρατού και φοβόταν μήπως διεκδικήσει τον αυτοκρατορικό θρόνο μετά το θάνατό του. Πρόσταξε, μάλιστα, να του φέρουν να δει το κεφάλι του. Όταν έβαλε τα χέρια επάνω του, είπε: «Τώρα πια, ούτ’ εσύ Θεόφοβος, ούτ’ εγώ Θεόφιλος!», και εξέπνευσε.

Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος με την κεφαλή του στρατηγού Θεοφόβου. Το χρονικό του Ιω. Σκυλίτζη παρουσιάζει την δεύτερη εκδοχή για τον θάνατο του Θεοφίλου (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Μετά τον θάνατο του Θεοφίλου, αναγορεύτηκε αυτοκράτορας ο ανήλικος Μιχαήλ, σε ηλικία μόλις τριών ετών. Συνεπίτροποι του Μιχαήλ ορίσθηκαν ο αδελφός της Θεοδώρας Βάρδας, ο θείος της Μάγιστρος Μανουήλ και ο Λογοθέτης του Δρόμου (ανώτατος αξιωματούχος αρμόδιος για θέματα εξωτερικής πολιτικής) Θεόκτιστος (είναι άγιος και η μνήμη του εορτάζεται στις 20 Νοεμβρίου). Αυτή η τριανδρία συνειδητοποίησε ότι η κατάσταση δε χωρούσε άλλες καθυστερήσεις. Η οριστική λύση που θα επανέφερε την ειρήνη και την ευημερία στην αυτοκρατορία θα ήταν η αποκατάσταση της προσκύνησης των ιερών εικόνων. Στην αρχή, η Θεοδώρα, παρ’ όλο που ήταν ένθερμος υποστηρικτής της προσκύνησης των εικόνων, δίσταζε κάπως να μεταβάλλει το εκκλησιαστικό καθεστώς λόγω του όρκου που είχε δώσει στο σύζυγό της λίγες στιγμές πριν πεθάνει. Λαμβάνοντας υπόψη όμως τις σοφές συμβουλές του Λογοθέτη Θεοκτίστου συνειδητοποίησε και η ίδια πως αυτή η εφιαλτική περίοδος απίστευτης διχόνοιας και διώξεων έπρεπε να λήξει οριστικά. Έτσι, ανακάλεσε από την εξορία και από τις φυλακές όλους τους διωχθέντες ομολογητές της ορθοδόξου πίστεως και τον Μάρτιο του 843 (το βιβλίο της Μητρόπολης Κέρκυρας αναφέρει ότι τον Φεβρουάριο του 842) συνεκάλεσε Οικουμενική Σύνοδο.

«Ο Θρίαμβος της Ορθοδοξίας», Βυζαντινή εικόνα ζωγραφισμένη στην Κωνσταντινούπολη, περί το 1400 μ.Χ., σε ξύλο με αυγοτέμπερα και επιχρύσωση (Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου). Η εικόνα είναι χωρισμένη σε δύο μέρη. Στο επάνω μέρος απεικονίζεται η Υπεραγία Θεοτόκος η Οδηγήτρια και αριστερά η αυτοκράτειρα Θεοδώρα και ο νεαρός γιος της, Μιχαήλ Γ’. Στα δεξιά απεικονίζεται ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μεθόδιος και τρεις μοναχοί υποστηρικτές των εικόνων. Στο κάτω μέρος απεικονίζονται έντεκα (11) Άγιοι, από τους οποίους οι επτά (7) είναι αναγνωρίσιμοι: από αριστερά προς τα δεξιά: η Αγία Θεοδοσία (1), ο Άγιος Θεοφάνης ο Ομολογητής (5), ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης (6), ο Άγιος Θεόδωρος και ο Άγιος Θεοφάνης οι Γραπτοί (7 και 8), ο Άγιος Θεοφύλακτος (10) και ο Άγιος Αρσάκειος (11) (hagiasophia1453.blogspot.com)

Η Σύνοδος αυτή καθαίρεσε τον αιρετικό πατριάρχη Ιωάννη Γραμματικό, τοποθέτησε στο θρόνο της Εκκλησίας της Νέας Ρώμης τον Άγιο Μεθόδιο τον Ομολογητή, του οποίου η μνήμη εορτάζεται στις 14 Ιουνίου, αναθεμάτισε τους αιρετικούς και συγκέντρωσε και επικύρωσε τα πρακτικά της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου της Νικαίας (787 μ.Χ.), η οποία είχε ήδη διατυπώσει το ορθόδοξο δόγμα περί αγίων εικόνων. Η Αγία Θεοδώρα επικύρωσε τις αποφάσεις της νέας Συνόδου του 843. Η οριστική αναστήλωση των ιερών εικόνων ήταν πλέον πραγματικότητα. Για να εορτασθεί το γεγονός αυτό, λαϊκοί, κληρικοί και μοναχοί τέλεσαν την πρώτη Κυριακή των Νηστειών (της Μεγάλης Τεσσαρακοστής) του 843 μ.Χ. μεγαλοπρεπή λιτανεία, η οποία διέσχισε ολόκληρη την Κωνσταντινούπολη. Η αποκατάσταση της προσκύνησης των ιερών εικόνων εορτάζεται μέχρι σήμερα κάθε πρώτη Κυριακή των Νηστειών, η οποία είναι γνωστή ως «Κυριακή της Ορθοδοξίας» και συμβολίζει την οριστική νίκη της Ορθοδοξίας επί του συνόλου των αιρέσεων.

Η αναστήλωση των ιερών εικόνων (σύγχρονη εικόνα Εορτολογίου). Στα αριστερά απεικονίζεται η Αγία Θεοδώρα με τον μικρό γιο της, αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’ (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Η Αγία Θεοδώρα αφοσιώθηκε επίσης στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας, στην οποία διακρίθηκε ιδιαίτερα. Ο τομέας όμως, στον οποίο πραγματικά διέπρεψε, ήταν η διαχείριση των οικονομικών του κράτους. Ενδεικτικά, για να γίνει κατανοητή η ευεργετική οικονομική πολιτική της, αναφέρεται πως, όταν λογοδότησε για τα πεπραγμένα της βασιλείας της στην Σύγκλητο το 856, το δημόσιο ταμείο βρέθηκε να έχει ως απόθεμα το υπέρογκο ποσό των 140.000.000 «δραχμών» (το βιβλίο της Μητρόπολης Κέρκυρας, επειδή γράφτηκε κατά τη δεκαετία του 1950, αναφέρει εντελώς ανιστόρητα ως βυζαντινή νομισματική μονάδα τη δραχμή αντί του χρυσού σόλιδου). Εκτός από τον οικονομικό τομέα, η Αγία είχε να αντιμετωπίσει και διάφορα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, όπως ήταν οι επιδρομές των Αράβων στη Σικελία και τη Μικρά Ασία, οι εξεγέρσεις των Σλάβων στην Πελοπόννησο και η αίρεση των Παυλικιανών στη Μικρά Ασία (εναντίον της οποίας κήρυξε πόλεμο), οι εκστρατείες εναντίον των Αράβων στην Κρήτη, τη Συρία και την Αίγυπτο και οι επιθέσεις των Βουλγάρων.

Χρυσός σόλιδος με την Αγία Θεοδώρα Αυγούστα στην αριστερή όψη και τον Μιχαήλ Γ’ τον Μέθυσο και την αδελφή του Θέκλα στη δεξιά. Η Θέκλα ήταν η μεγαλύτερη κόρη του Θεόφιλου και της Θεοδώρας και, δεδομένου ότι το αυτοκρατορικό ζεύγος απέκτησε τον Μιχαήλ αργότερα, ο αυτοκράτορας την είχε ήδη αναγορεύσει Συμβασίλισσά του, ώστε σε κάθε περίπτωση να υπάρχει διάδοχος της δυναστείας του Αμορίου. Μετά τον θάνατο του Θεοφίλου, η Θέκλα έγινε Αντιβασίλισσα, όπως εμφανίζεται σε αυτό το νόμισμα (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Ο Τσάρος της Βουλγαρίας Μπόρις (μετ. Μιχαήλ)

Το 853 ο Τσάρος της Βουλγαρίας Μπόρις κήρυξε αιφνιδιαστικά πόλεμο εναντίον του Βυζαντίου πιστεύοντας ότι η κραταιά αυτοκρατορία θα αποτελούσε εύκολη «λεία» για τον στρατό του, λόγω της διακυβέρνησης της Θεοδώρας. Λέγεται ότι η απάντηση της Αγίας ήταν τότε η εξής: «Αν επιτεθείς κατά της χώρας μου, θα σε αντιμετωπίσω ελπίζοντας στην νίκη. Αν όμως νικηθώ, δεν θα είναι μεγάλη η δόξα για σένα ότι νίκησες γυναίκα». Ο Βούλγαρος ηγεμόνας εντυπωσιάστηκε από αυτά τα λόγια και, σε συνδυασμό με την κατάσταση της χώρας του, η οποία μαστιζόταν από πείνα και πανώλη, δεν συνέχισε την εκστρατεία του και δέχθηκε να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις, οι οποίες κατέληξαν σε συνθήκη ειρήνης. Επιπλέον, οι δύο πλευρές προχώρησαν σε ανταλλαγή δύο αιχμαλώτων από προηγούμενες μάχες. Ο μεν Μπόρις έδωσε πίσω το σύμβουλο Θεόδωρο Κουφαρά, ο οποίος είχε γίνει μοναχός και του εμφύτευσε τους πρώτους σπόρους της ορθόδοξης πίστης, οι δε Βυζαντινοί τη νεότερη αδελφή του Τσάρου, η οποία είχε κατηχηθεί στην Ορθοδοξία κατά τη διάρκεια της παραμονής της στη βυζαντινή αυλή. Μάλιστα, η ίδια η Θεοδώρα πήρε την πρωτοβουλία να στείλει Βυζαντινούς ιεραποστόλους στη Μοραβία και τη Βουλγαρία. Έτσι, τέθηκαν οι βάσεις για τη βάπτιση του Μπόρις το 864 (μετονομάστηκε σε Μιχαήλ) και τον εκχριστιανισμό του βουλγαρικού λαού.

Η βάπτιση του Τσάρου της Βουλγαρίας Μπόρις, κατά την οποία έλαβε το χριστιανικό όνομα Μιχαήλ (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Η Θεοδώρα παρά τις επιτυχίες αυτές πέρασε πολλά δεινά εξ αιτίας του γιου της, Μιχαήλ, και του αδελφού της, Βάρδα. Ο τελευταίος, αν και χαρισματούχος, ασκούσε αρνητική επιρροή στον υιό της Θεοδώρας και τον παρέσυρε σε κάθε ανόσια και ακόλαστη πράξη. Έτσι, τον κατέστησε σταδιακά μαριονέτα του. Η ίδια η Θεοδώρα, βέβαια, έκανε το λάθος να παραχωρήσει στον αδελφό της πολλές εξουσίες. Ειδικά μετά την προαναφερόμενη δολοφονία του Λογοθέτη Θεόκτιστου, ο Βάρδας έγινε, θα λέγαμε, ο απόλυτος κυρίαρχος του παλατιού. Η Θεοδώρα κατέβαλλε προσπάθειες να δώσει την κατάλληλη παιδεία στον Μιχαήλ, αλλά μάταια. Ο Βάρδας και οι κακές συναναστροφές του είχαν καταφέρει να ελέγχουν πλήρως και να κατευθύνουν τον νεαρό αυτοκράτορα.

Αριστερά: Ο Λογοθέτης του Δρόμου Θεόκτιστος (Άγιος Θεόκτιστος ο Ομολογητής), συνεπίτροπος του ανηλίκου διαδόχου του θρόνου Μιχαήλ Γ’. Διετέλεσε αξιωματικός της αυτοκρατορικής φρουράς κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λέοντος Ε’ του Αρμένιου (813-820). Βοήθησε τον Μιχαήλ Τραυλό (820-829) να ανέβει στον αυτοκρατορικό θρόνο. Επί βασιλείας του έγινε Πατρίκιος και Πρωτοκαγκελάριος. Αναγορεύτηκε Λογοθέτης του Δρόμου από τον αυτοκράτορα Θεόφιλο. Μάλιστα, ο ίδιος ο Θεόφιλος του είχε αναθέσει τον ρόλο του συμβούλου της Θεοδώρας λίγο πριν πεθάνει. Η συμβολή του στην αναστήλωση των εικόνων υπήρξε καθοριστική, καθώς υπήρξε και ο ίδιος εικονόφιλος. Υποστήριξε τους αγίους πατριάρχες Μεθόδιο τον Ομολογητή και Ιγνάτιο. Συνελήφθη και δολοφονήθηκε από τον Βάρδα, την 20ή Νοεμβρίου του 855. Τιμάται από την Εκκλησία μας ως Άγιος Ομολογητής (istologiogiahistoria.blogspot.com)

Επιθυμώντας να μονοπωλήσει τη διαχείριση της αυτοκρατορικής εξουσίας, ο αδελφός της Αγίας μεθόδευσε την απομάκρυνσή της από το παλάτι. Η άρνηση της τελευταίας να παραχωρήσει ελευθερία δαπανών στο διεφθαρμένο Μιχαήλ πρόσφερε στο Βάρδα την αφορμή που ζητούσε. Εκείνος παρακίνησε το νεαρό διάδοχο να απομακρύνει διά της βίας όχι μόνο τη μητέρα του, αλλά και τις αδελφές του, και να τις αναγκάσει να γίνουν μοναχές.

Αντιλαμβανόμενη τον κίνδυνο, η Αγία Θεοδώρα συγκάλεσε, όπως προαναφέρθηκε, τη Σύγκλητο, για να λογοδοτήσει για τα πεπραγμένα της και εγκατέλειψε τα ανάκτορα μαζί με τις κόρες της το 856. Ο Βάρδας, όμως, φοβόταν μήπως η Θεοδώρα, λόγω της ιδιαίτερης λαοφιλίας της και της πιθανότητας να μετανιώσει ο Μιχαήλ, επανακτήσει την εξουσία ή, έστω, μπορέσει να ασκήσει ξανά κάποια επιρροή στο γιο της. Έτσι, έπεισε το Μιχαήλ ότι η Θεοδώρα εποφθαλμιά το θρόνο και ότι, αν δεν την απομάκρυνε οριστικά, θα αποτελούσε μόνιμο κίνδυνο για τη βασιλεία του.

Ο Βάρδας και ο Μιχαήλ αποφάσισαν τελικά να κάνουν μοναχές τη Θεοδώρα και τις κόρες της χωρίς τη θέλησή τους. Οι τελευταίες αντέδρασαν σθεναρά. Η Θεοδώρα γνώριζε πολύ καλά πως το κράτος και η Εκκλησία κινδύνευαν από τη διακυβέρνηση του Βάρδα και του Μιχαήλ. Την ίδια αρνητική στάση κράτησε και ο Πατριάρχης Ιγνάτιος. Η εξαναγκαστική μοναχική κουρά, η οποία δεν αποτελεί προϊόν της ελεύθερης βούλησης του ατόμου, απαγορεύεται αυστηρά από τους ιερούς κανόνες της Εκκλησίας. Η αδίστακτη διανδρία όμως ουδόλως πτοήθηκε και εξανάγκασε τον Πετρωνά, επίσης αδελφό της Θεοδώρας και του Βάρδα, να εκτελέσει τη διαταγή τους. Εκείνος έκλεισε τη Θεοδώρα και τις θυγατέρες της στη Μονή των Γαστρίων στα Υψομάθεια, το έτος 858.

Η Ιερά Μονή Γαστρίων στην Κωνσταντινούπολη, όπου εγκαταβίωσε η Αγία Θεοδώρα με τις κόρες της. Σήμερα, λειτουργεί ως μουσουλμανικό τέμενος με το όνομα Σαντζακτάρ Χαϊρεττίν τζαμί (φωτ. wiki)

Με αξιοθαύμαστη υπομονή και ταπείνωση η Αγία Θεοδώρα δέχτηκε αυτή την αλλαγή στη ζωή της και αφιερώθηκε με ζήλο στη μοναχική ζωή. Αυτή η προθυμία, παρά το γεγονός ότι εξαναγκάστηκε να γίνει μοναχή, μπορεί να εξηγηθεί από τη μεγάλη ευσέβεια και αγάπη που είχε για το Θεό. Εξ άλλου, δεν ήταν καθόλου σπάνιο φαινόμενο στο βυζαντινό χώρο (αλλά και στα υπόλοιπα ορθόδοξα έθνη κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα) η κοινή απόφαση συζύγων και ολόκληρων οικογενειών να μονάσουν. Καταφύγιο, παρηγοριά και στήριγμα της Θεοδώρας ήταν η προσευχή. Πέρα όμως από τον εαυτό της, η Αγία έπρεπε να στηρίξει και τις κόρες της, οι οποίες εξαναγκάστηκαν να κάνουν κάτι που δεν ήθελαν. Και το πέτυχε.

Διάγοντας τέτοιο βίο, λοιπόν, η σπουδαία αυτοκράτειρα Θεοδώρα η Αυγούστα εκοιμήθη την 11η Φεβρουαρίου του έτους 867. Συνέδεσε το όνομά της με την ειρήνευση της αυτοκρατορίας και την εκτόξευση των εσόδων της. Η Αγία Θεοδώρα ετάφη στη Μονή των Γαστρίων. Ύστερα από την εκταφή και την ανακομιδή του άφθαρτου λειψάνου της, το τίμιο λείψανό της φυλασσόταν στο ιερό Ναό της Αγίας Αναστασίας. Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Οθωμανούς, το 1453, το σκήνωμα της Αγίας Θεοδώρας μεταφέρθηκε, μαζί με το σκήνωμα του Αγίου Σπυρίδωνα, στην Κέρκυρα και το 1841 τοποθετήθηκε στον Ιερό Ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου Σπηλαιώτισσας, ο οποίος την ίδια χρονιά ανακηρύχθηκε σε Μητρόπολη του νησιού.

Στις 2 Νοεμβρίου του 1940, μία ημέρα μετά την έναρξη των βομβαρδισμών της αεροπορίας του Μουσολίνι κατά της Κέρκυρας, τρεις ιταλικές βόμβες έπεσαν στο Μητροπολιτικό Ναό και τον άφησαν ημικατεστραμμένο. Παρά τις καθημερινές αεροπορικές επιδρομές, το λείψανο της Αγίας Θεοδώρας δεν έπαθε το παραμικρό! Στις 18 Ιανουαρίου 1941, δυόμισι μήνες μετά από την έναρξη των ιταλικών βομβαρδισμών, στις 5 μ.μ., αφ’ ότου έπαυσαν οι αεροπορικές επιδρομές της ημέρας, ο εφημέριος του Μητροπολιτικού Ναού, πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Κατσιμίδης, έσπευσε να τοποθετήσει το λείψανο της Αγίας σε ήδη προετοιμασμένο αυτοκίνητο, για να μεταφερθεί σε ασφαλέστερο μέρος, στον ναό των Αγίων Ιάσονος και Σωσιπάτρου, στο προάστιο του Ανεμόμυλου. Το καλοκαίρι του 1942 ο Μητροπολιτικός Ναός επισκευάστηκε και έτσι, την Κυριακή 18 Οκτωβρίου του 1942, η λάρνακα με το σκήνωμα της Αγίας Θεοδώρας, αφού τελέσθηκε λιτανεία, επέστρεψε στο σπίτι της. Έκτοτε, μέχρι σήμερα, φυλάσσεται εκεί μέσα σε αργυρή λάρνακα, στη νοτιοανατολική κρύπτη του ναού και εκτίθεται προς προσκύνηση για τους πιστούς.

Ο Μητροπολιτικός Ναός Παναγίας Σπηλαιωτίσσης Κερκύρας, όπου φυλάσσεται το άφθαρτο σκήνωμα της Αγίας Θεοδώρας (φωτ. fb)

Αν είστε τυχεροί, και επισκεφθείτε τη Μητρόπολη, όταν υπάρχει συνωστισμός προσκυνητών, ο εφημέριος ιερέας θα ανοίξει τη λάρνακα και θα τελέσει δέηση. Τότε θα παρατηρήσετε ότι στην αργυρή λάρνακα ενσωματώνεται μία επιπλέον τζαμένια λειψανοθήκη, εντός της οποίας αναπαύεται το σώμα της Αγίας. Το μεγαλύτερο μέρος του είναι καλυμμένο. Μόνο τα χέρια έχουν μείνει ακάλυπτα και φαίνονται. Με απόφαση του μακαριστού Μητροπολίτη Κερκύρας Τιμοθέου Τριβιζά (1984-2002) την Κυριακή της Ορθοδοξίας τελείται με κάθε μεγαλοπρέπεια και λαμπρότητα η λιτανεία του ιερού λειψάνου της Αγίας, ενώ η μνήμη της τιμάται την ημέρα της κοιμήσεώς της (11 Φεβρουαρίου). Η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα αποτελεί πρότυπο πολιτικού ηγέτη, αφ’ ενός αφοσιωμένου στις θεμελιώδεις αρχές ενός έθνους, την πατρίδα και τη θρησκεία, αφ’ ετέρου δε χαρισματούχου και ικανού στη διοίκηση του κράτους.

Η ασημένια λάρνακα με το άφθαρτο ιερό λείψανο της Αγίας Θεοδώρας της Αυγούστας (φωτ. fb)

Ἀπολυτίκιον (Ἦχος πλ. α’ – Τὸν συνάναρχον Λόγον)
Δωρεῶν τῶν ἐνθέων οὖσα ἐπώνυμος, τὴν Ἐκκλησίαν φαιδρύνεις βασιλικαὶς δωρεαίς, ὡς θεόγλυπτος εἰκὼν θείας φρονήσεως, τῶν γὰρ Εἰκόνων τῶν σεπτῶν, τὴν τιμὴν ὡς σχετικήν, ἐτράνωσας Θεοδώρα, τῶν Βασιλίδων ἄκρατης, τῶν Ὀρθοδόξων ἐγκαλλώπισμα.

Η Κυριακή της Ορθοδοξίας

Η Α’ Κυριακή των Νηστειών της Μεγ. Τεσσαρακοστής ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Αυτήν την ημέρα εορτάζουμε την αναστήλωση των αγίων και σεπτών εικόνων από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα, το έτος 843 μ.Χ. Στους ιερούς ναούς της Ορθόδοξης χριστιανοσύνης, μετά την Θεία Λειτουργία γίνεται δοξολογία και λιτάνευση των ιερών εικόνων των ναών στον εξωτερικό χώρο τους, εις ανάμνησιν της πάνδημης και μεγαλοπρεπούς λιτανεύσεως των ιερών εικόνων, που έλαβε χώρα στον ναό της Αγίας Σοφίας, από την Αγία Θεοδώρα, τον Πατριάρχη Μεθόδιο, τον κλήρο και τον λαό της Βασιλεύουσας το έτος 843 μ.Χ. Συνηθίζεται δε και οι ίδιοι οι πιστοί να κρατούν ιερές εικόνες, που φέρνουν από το εικονοστάσι τους την ημέρα εκείνη στον ναό, για να ευλογηθούν και να λιτανευτούν και αυτές.

Η εικονομαχία ξεκίνησε το 726 και έληξε το 843 μ.Χ. Η απόδοση τιμής προς τις ιερές εικόνες του Σωτήρος Χριστού, της Υπεραγίας Θεοτόκου και πάντων των Αγίων έβρισκαν αντίθετους τους εικονομάχους, οι οποίοι την θεωρούσαν εκδήλωση ειδωλολατρίας και αποκαλούσαν όσους προσκυνούσαν τις ιερές εικόνες εικονολάτρες. Οι δε εικονομάχοι ονομάστηκαν και εικονοκλάστες, επειδή κατέστρεφαν τις εικόνες. Με τις αποφάσεις της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου έγινε η αναστήλωση των ιερών εικόνων και ορίστηκε ότι με την προσκύνησή τους η τιμή και η λατρεία αναφέρονται και αποδίδονται όχι στην εικόνα καθεαυτή, αλλά στο εικονιζόμενο άγιο πρόσωπο ή ιερό γεγονός της Εκκλησιαστικής μας ζωής που απεικονίζεται στην εικόνα.

Ἀπολυτίκιον της Αναστήλωσης των ιερών εικόνων (Κυριακής της Ορθοδοξίας) (Ήχος β’)
Τὴν ἄχραντον Εἰκόνα σου προσκυνοῦμεν Ἀγαθέ, αἰτούμενοι συγχώρησιν τῶν πταισμάτων ἡμῶν, Χριστὲ ὁ Θεός· βουλήσει γὰρ ηὐδόκησας σαρκὶ ἀνελθεῖν ἐν τῷ Σταυρῷ, ἵνα ῥύσῃ οὓς ἔπλασας ἐκ τῆς δουλείας τοῦ ἐχθροῦ· ὅθεν εὐχαρίστως βοῶμέν σοι· Χαρᾶς ἐπλήρωσας τὰ πάντα, ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, παραγενόμενος εἰς τὸ σῶσαι τὸν Κόσμον.

Η ιερά Μονή των Γαστρίων

Η ιερά μονή των Γαστρίων (σημ. Sancaktar Hayrettin Camii) είναι μικρό οκταγωνικό βυζαντινό μοναστήρι, στις πλαγιές του 7ου λόφου της Κωνσταντινουπόλεως, στην περιοχή των Υψωμαθείων ή Ψωμαθιών (σημ. συνοικία Kocamustafapasa). Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της Κωνσταντινουπόλεως, κοντά στην περιοχή του Επταπυργίου (Yedi kule), ακριβώς στο σημείο όπου υπήρχε η παλαιά Χρυσή Πύλη των πρώτων τειχών της Βασιλεύουσας, που ανήγειρε ο Μέγας Κωνσταντίνος.

(istologiogiahistoria.blogspot.com)

Κατά την παράδοση, η Αγία Ελένη επιστρέφοντας, το έτος 395 μ.Χ. από τα Ιεροσόλυμα με τον Τίμιο Σταυρό, αποβιβάστηκε από το πλοίο που την μετέφερε στο λιμάνι των Υψωμαθείων. Εκεί, άφησε μερικά αγγεία (γάστρες), που περιείχαν αρωματικά βότανα από τον λόφο του Γολγοθά. Αργότερα, στο σημείο εκείνο ανήγειρε την ιερά Μονή, που ονομάστηκε για τον λόγο αυτό, Μονή των Γαστρίων. Ιστορικά ωστόσο, η Μονή των Γαστρίων αναφέρεται για πρώτη φορά στις αρχές του 9ου αιώνα μ.Χ. Εκείνη την εποχή η Θεοκτίστη, μητέρα της αυτοκράτειρας Θεοδώρας της Αυγούστας, συζύγου του εικονομάχου αυτοκράτορα Θεοφίλου, αγόρασε στην περιοχή των Υψωμαθείων μία κατοικία από τον Πατρίκιο Νικήτα. Το σπίτι αυτό αργότερα το μετέτρεψε σε μοναστήρι. Πρόκειται για την Μονή των Γαστρίων.

Ο τίτλος της ιδρύτριας της ιεράς Μονής Γαστρίων κληρονομήθηκε, μετά τον θάνατο της Θεοκτίστης, από την κόρη της, Αυγούστα Θεοδώρα. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος αναφέρει σε ένα σύγγραμμά του, ότι η Μονή των Γαστρίων λειτουργούσε και ως μαυσωλείο για τα μέλη της οικογένειας της Θεοδώρας. Εκεί ενταφιάσθηκαν η Θεοδώρα, ο αδερφός της, η μητέρα της και οι τρεις κόρες της. Λίγο μετά την Άλωση, ο σημαιοφόρος του Σουλτάνου Μωάμεθ του Πορθητή, Hayrettin Efendi μετέτρεψε την Μονή σε mescit, δηλ. σε μικρό τζαμί και για τούτο, όταν πέθανε, εθάφη εκεί.

Για να μεταβείτε στη Μονή Γαστρίων από το ιστορικό κέντρο της Κωνσταντινουπόλεως, θα πάρετε το τραμ με κατεύθυνση προς Bagcilar και θα κατεβείτε στη στάση Yusufpasa. Περνάτε απέναντι και συνεχίζετε στην οδό Gerrahpasa. Θα περπατήσετε αρκετά και θα βρεθείτε σε μια μεγάλη διασταύρωση. Στα αριστερά σας θα συναντήσετε το Gerrahpasa camii. Θα διασχίσετε τη λεωφόρο που μετονομάζεται σε οδό Koca Mustafa Pasa. Στο πρώτο δρομάκι, που ονομάζεται Sancaktar Tekkesi Sokak, στρίβετε αριστερά. Προχωρείτε και αφού περάσετε ένα σχολειο στα αριστερά σας, σε μικρή απόσταση στρίβετε δεξιά στο στενό Teberat Sk. Λίγα μέτρα μετά, θα δείτε στα αριστερά σας την Μονή Γαστρίων. Για να επιστρέψετε, παίρνετε το αστικό λεωφορείο, από την στάση στην οδό Koca Mustafa Pasa. Μην ξεχάσετε να προμηθευτείτε την Istanbulkart. Για την περιοχή Beyazit πέρνετε το αστικό Νο 35Α. Για το Taxim το αστικό Νο 35C και για το Eminonu το αστικό Νο 35.