kimintenia

Τα δύσκολα και σκληρά παιδικά χρόνια

Ο Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πεσκόφ (28 Μαρτίου 1868 – 18 Ιουνίου 1936), γνωστός ως Μαξίμ Γκόρκι (γκόρκι σημαίνει «πικραμένος») ήταν Ρώσος συγγραφέας, από τους πρωτοπόρους του ρεύματος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Αντιτάχτηκε πολλάκις στο τσαρικό καθεστώς και πέρασε πολύ καιρό στις φυλακές και στην εξορία. Γεννήθηκε από φτωχούς γονείς, στην πόλη Νίζνι Νόβγκοροντ και πέθανε στη Μόσχα. Το 1873 πεθαίνει ο πατέρας του. Η μητέρα του, Βαρβάρα Βασίλιεβνα, θα ξαναπαντρευτεί και ο Μαξίμ Γκόρκι θα μείνει με τον παππού Σαββάτι Πεσκόφ και τη γιαγιά του. Οι ιστορίες, τα παραμύθια και η τρυφερή παρουσία της τελευταίας άσκησαν μεγάλη επίδραση πάνω του.

Ο Γκόρκι φοίτησε στις δυο πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου. Περίπου 9 ετών χάνει τη μητέρα του από φυματίωση. Τότε ο παππούς του τον σταμάτησε από το σχολείο για να δουλέψει. Ο Γκόρκι αποφάσισε να φύγει από το σπίτι για να αναζητήσει μόνος την τύχη του. Δοκιμάζει διάφορα επαγγέλματα: βοηθός υποδηματοποιού, βοηθός αγιογράφου, λαντζέρης σε καράβι, αχθοφόρος στην Οδησσό, νυχτοφύλακας σε ψαράδικο, φούρναρης, καθαριστής καμινάδων, εργάτης στα χωράφια. Ρακένδυτος, πεζός και πεινασμένος γυρνά όλη τη Ρωσία, γνωρίζει τους ανθρώπους και τη δυστυχία τους για πάνω από πέντε χρόνια, κάτι που ήταν εξίσου καθοριστικό για τη μετέπειτα λογοτεχνική αλλά και την πολιτική του πορεία.

Νεανικά χρόνια

Το 1884 επιχείρησε να εγγραφεί στο πανεπιστήμιο του Καζάν. Εκεί ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με το λαϊκό κίνημα και τις ιδέες του σοσιαλισμού. Δούλεψε ως βοηθός σε ένα αρτοποιείο, που λειτουργούσε ως κρυφή βιβλιοθήκη μαρξιστικού κύκλου. Διάβαζε με ζήλο βιβλία, κυρίως ανθρωπογνωσίας και κοινωνικής προβληματικής. Οι γνώσεις που αποκτά όμως δεν τον βοηθούν και απορρίπτεται από το πανεπιστήμιο. Τον Δεκέμβρη του 1887 ο Μαξίμ Γκόρκι ένιωθε απογοητευμένος από τη μοίρα του. Πήρε ένα παλιό πιστόλι και αυτοπυροβολήθηκε στο στήθος. Στην πράξη του αυτή πιθανόν συντέλεσε και η είδηση του θανάτου της γιαγιάς του. Η σφαίρα διαπέρασε τον πνεύμονά του και έμεινε εκεί για 40 χρόνια. Το αποτέλεσμα ήταν να ταλαιπωρείται μια ζωή από πνευμονικές παθήσεις. Αυτή η περιπέτεια τον όπλισε όμως με αισιοδοξία και αγωνιστικό πείσμα.

Η λογοτεχνία

Παρά τις αντιξοότητες αυτές, από το 1892 κιόλας, αρχίζει να εκδηλώνεται η αγάπη του για τη λογοτεχνία. Ξεκινά να γράφει πρώτα για βιοποριστικούς λόγους, επιφυλλίδες σ’ επαρχιακές εφημερίδες. Τότε εργαζόταν στην εφημερίδα Tiflis του Καυκάσου κι ακόμα χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Jehudiel Khlamida, αλλ’ από κείνη τη χρονιά και μετά επιλέγει το Γκόρκι. Τρία χρόνια μετά γνωρίζεται με τον συγγραφέα Βλαντιμίρ Κορολένκο που του δημοσιεύει το διήγημα «Τσελκάς».

Ο τρόπος γραφής του ήταν άμεσος, δυνατός και ασκούσε κριτική στα κακώς κείμενα της Ρωσίας, περιγράφοντας σπουδαία τη ρωσική κοινωνία, προεπαναστατικά και μετεπαναστατικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το μυθιστόρημα «Η μάνα» του 1907. Τα έργα «Οι Μικροαστοί», «Στο βυθό», «Τα παιδιά του ήλιου», ανήκουν στα γνωστότερα από τα θεατρικά του έργα, με παραστάσεις σε όλο τον κόσμο. Το έργο του Μαξίμ Γκόρκι άσκησε σημαντική επίδραση στην παγκόσμια λογοτεχνία. Από το 1918 προτάθηκε για το Νόμπελ Λογοτεχνίας 5 φορές.

Το 1899 οι τυπωμένες συλλογές των διηγημάτων του γνωρίζουν καταπληκτική επιτυχία. Γίνεται γνωστός σε όλη την Ευρώπη. Το 1902 η Ακαδημία τον εκλέγει μέλος της. Λίγες ημέρες μετά ο Τσάρος Νικόλαος Β’ ακυρώνει την εκλογή του, επειδή τα βάζει με τη λογοκρισία του Τύπου που εφαρμόζεται, με αποτέλεσμα οι Τσέχωφ και Κορολένκο να παραιτηθούν. Την ίδια χρονιά γνωρίζεται με τον Λένιν και γίνονται φίλοι. Τρία χρόνια μετά αναλαμβάνει τη διεύθυνση του περιοδικού «Νέα Ζωή» και αγωνίζεται για την επανάσταση. Γράφεται στο κομμουνιστικό κόμμα και μεγάλο μέρος από τα έσοδά του το έδινε σε αυτό.

Ο Γκόρκι και η πολιτική

Στις 9 Ιανουαρίου 1905 γίνεται μια διαδήλωση διαμαρτυρίας για τον σφαγιασμό άοπλων πολιτών, η «Ματωμένη Κυριακή της Πετρούπολης», όπου συμμετείχε και ο Γκόρκι. Τότε συλλαμβάνεται και φυλακίζεται στο φρούριο Πετροπαβλόφσκ. Εκεί θα γράψει ένα βιβλίο, που φαινομενικά αναφέρεται στην επιδημία χολέρας το 1862. Ουσιαστικά όμως αναφέρεται στο παρόν του. Η σύλληψή του προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών και λογοτέχνες από όλο τον κόσμο ζητούν τη σωτηρία του. Το καθεστώς αναγκάζεται να τον αποφυλακίσει τελικά, το 1906, και θα φύγει για το Βερολίνο.

Επιστρέφει, αλλά το καθεστώς τον αναγκάζει να φύγει για τη Γαλλία και τις ΗΠΑ, όπου προσπαθεί ανεπιτυχώς να εξασφαλίσει πόρους για την επανάσταση. Αυτό προκάλεσε την απαγόρευση της επιστροφής του στη Ρωσία. Εγκαθίσταται σ’ ένα αγροτικό σπίτι στο βουνό Adirondack, κοντά στη Νέα Υόρκη και γράφει το σπουδαίο του μυθιστόρημα «Μάνα». Φεύγει στο Κάπρι μέχρι το 1913 και όταν επιστρέφει συμμετέχει στα πολιτικά δρώμενα που συντέλεσαν στο ξέσπασμα της επανάστασης του 1917 και συμμετέχει ενεργά σε αυτήν.

Η αντιφατική σχέση με τη ρωσική Επανάσταση

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου το δωμάτιό του στην Πετρούπολη είχε γίνει καταφύγιο μπολσεβίκων. Μέχρι να ξεσπάσει η επανάσταση δεν του επιτρεπόταν να εγκαταλείψει τη χώρα. Δύο βδομάδες μετά το ξέσπασμα της επανάστασης, τον Οκτώβρη του 1917, έρχεται σε σύγκρουση με τα ηγετικά στελέχη του κόμματος. Γράφει χαρακτηριστικά: «Οι Λένιν και Τρότσκι δεν έχουν οιαδήποτε ιδέα για την ελευθερία ή τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αλλοτριώνονται ήδη από το βρωμερό δηλητήριο της εξουσίας. Αυτό είναι ορατό από την επαίσχυντη ασέβεια στην ελευθερία του λόγου αλλά κι όλων των άλλων αστικών ελευθεριών για τις οποίες η δημοκρατία πάλεψε». Ο Λένιν απαντά με απειλές, το 1919: «Σε συμβουλεύω: άλλαξε το περιβάλλον σου, τις απόψεις σου, τη δράση σου, αλλιώς η ζωή μπορεί να φύγει μακριά σου».

Τον Αύγουστο του 1921 συλλαμβάνονται οι φίλοι του λογοτέχνες Νικολάι Γκουμιλιόφ και η σύζυγός του Άννα Αχμάτοβα για φιλομοναρχικές τάσεις. Γυρίζει εσπευσμένα στη Μόσχα πετυχαίνοντας να τους ελευθερώσει με προσωπική διαταγή του ίδιου του Λένιν, μα όταν σπεύδει να τους δει, διαπιστώνει πως ήδη έχουν πυροβολήσει θανάσιμα τον Νικολάι. Ο Λένιν ήθελε να ξεφορτωθεί τον Γκόρκι και τον συμβουλεύει να φύγει από τη Ρωσία για λόγους υγείας. Τον Οκτώβριο του 1921, ο Γκόρκι φεύγει για τη Γερμανία, όπου έμεινε ως το 1923. Εκεί δημιούργησε επιτροπές για τη βοήθεια των πεινασμένων καλλιτεχνών. Τα έξοδα παραμονής του στο Βερολίνο καλύπτει η Επιτροπή Σοβιετικού Εμπορίου, με έδρα το Βερολίνο. Εκεί ζούσε με τον γιο τους, Μαξίμ Πεσκόφ, η πρώτη σύζυγος του Γκόρκι, με την οποία δεν είχαν διακόψει ποτέ επαφές. Η επιτροπή δίνει και σε αυτούς υποτροφία. Στο Βερολίνο ο Γκόρκι εκδίδει μια εφημερίδα, με σκοπό να πωλείται στη Ρωσία. Εκεί όμως θεωρείται επικίνδυνος, εμποδίζεται η εισαγωγή της και το 1925 η εφημερίδα κλείνει.

Κοντά σε αυτά έρχεται η επιδείνωση της υγείας του, μια παλιά φυματίωση από τον καιρό που γυρνούσε στους δρόμους, και τον Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς, μεταναστεύει ξανά στο Κάπρι για λόγους υγείας. Η φασιστική κυβέρνηση της χώρας του επιτρέπει να εγκατασταθεί στο Σορέντο, όπου έζησε μέχρι το 1927 και έγραψε τις «Αναμνήσεις για τον Λένιν». Τον Οκτώβριο του 1927 ανακηρύχθηκε από την Κομμουνιστική Ακαδημία «προλετάριος λογοτέχνης» και τα βραβεία έρχονται συνεχώς: Βραβείο Λένιν και μέλος της κεντρικής επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος. Στη Ρωσία θα επιστρέψει οριστικά το 1929. Το 1932 εκλέγεται πρόεδρος της Ένωσης Λογοτεχνών. Όταν όμως εκδόθηκαν τα έργα του «Οι Ζίκοφ» και «Οι τελευταίοι» υπήρξε δυσαρέσκεια. Μετά από πρόταση του Γκόρκι, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ, το 1932, διαλύει όλες τις ανταγωνιστικές ενώσεις καλλιτεχνών για να δημιουργηθεί ένας ενιαίος σύνδεσμος. Ο ίδιος επιβάλλει τη θεωρία του «Σοσιαλιστικού Ρεαλισμού» ως επίσημο σοβιετικό δόγμα για την Τέχνη. Η πατρότητα του όρου ανήκει στον Λουνατσάρσκι.

Επιστρέφοντα στη Ρωσία δέχθηκε τιμές από τον Στάλιν. Το όνομά του δίνεται σε κεντρική λεωφόρο και μετονομάζεται και η γενέτειρά του. Ένα από τα μεγαλύτερα αεροπλάνα της εποχής στη Ρωσία, το Τουπόλεφ 20, ονομάζεται Γκόρκι, όπως και ένα μεγάλο πάρκο στο κέντρο της Μόσχας. Είναι γεγονός πως το κόμμα εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο το όνομά του για να προωθήσει την προπαγάνδα του στον έξω κόσμο. Η σχέση του Γκόρκι με τους ηγέτες της Οκτωβριανής Επανάστασης ήταν ωστόσο πάντα γεμάτη αντιφάσεις. Στα άρθρα του «Αναχρονιστικές σκέψεις για τον πολιτισμό και την επανάσταση», στην εφημερίδα «Νέα Ζωή», απορρίπτει την γενικευμένη χρήση βίας από τους μπολσεβίκους, επικρίνοντας ακόμα και τον Λένιν. Λίγο αργότερα όμως παύει κάθε κριτική. Αργότερα ομολόγησε ότι είχε πλανηθεί για τον χαρακτήρα της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Ιδιωτική ζωή

Η χρόνια ασθένεια του Γκόρκι δεν τον εμπόδισε να είναι γεμάτος ενέργεια. Νέος, πήγαινε τακτικά σε όργια. Καθόταν στον τοίχο τραγουδώντας λαϊκά τραγούδια.Ήλπιζε πως έτσι θα πληρώσει για τις αμαρτίες των παρευρισκομένων και θα τους φέρει στον σωστό δρόμο. Αυτές τις σκηνές αργότερα περιγράφει στο μυθιστόρημά του «Η ζωή του Κλιμ Σαμγκίν». Το 1896 παντρεύτηκε την Αικατερίνη Πάβλοβνα και απέκτησαν έναν γιο, τον Μαξίμ Αλεξέγιεβιτς Πεσκόφ. Το ζευγάρι χώρισε το 1903, αλλά το διαζύγιό τους δεν επισημοποιήθηκε ποτέ. Για κάποιο διάστημα ο Γκόρκι συζούσε με μία ιερόδουλη θέλοντας να τη βάλει στον σωστό δρόμο. Ύστερα γνώρισε την ηθοποιό του Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας και μαθήτρια του Στανισλάβσκι, Μαρία Αντρέγεβα. Εκείνη ήταν τότε παντρεμένη. Ταξίδευσαν μαζί στην Αμερική, για να συγκεντρώσουν χρήματα για την επανάσταση. Παντού την σύστηνε ως σύζυγό του. Ξέσπασε όμως σκάνδαλο στον Τύπο, που αποκαλούσε τον Γκόρκι αναρχικό και δίγαμο. Τελικά δεν συγκεντρώθηκαν χρήματα γιατί και οι δύο αφοσιώθηκαν στον έρωτα.

Αριστερά: Η Αικατερίνη Πέσκοβα, η πρώτη σύζυγος του Γκόρκι και δεξιά: ο Μαξίμ Γκόρκι με τον γιο τους, το 1912

Μετά την επανάσταση, γύρω στο 1920, ο Γκόρκι γνώρισε τη νέα του σύντροφο, Μαρία Μπενκεντόρφ – Μπούντμπεργκ, που είχε τη φήμη διεθνούς τυχοδιώκτριας. Ο Γκόρκι και η Μπούντμπεργκ δήλωναν σύζυγοι και όλα έβαιναν καλώς, ώσπου έφτασε στη Ρωσία ο Άγγλος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Χέρμπερτ Γουέλς. Ο Γουέλς δεν έβρισκε δωμάτιο και τον φιλοξένησε ο Γκόρκι. Μολονότι δεν θεωρούσε ελκυστική τη γυναίκα του Γκόρκι, έκανε σχέση μαζί της και ένα πρωί ο Γκόρκι τους βρήκε να κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι. Μετά τον θάνατό του, η Μαρία μετακόμισε στο Λονδίνο και έζησε με τον Γουέλς χωρίς ποτέ να παντρευτούν. Υπήρχε ευρέως η υποψία ότι ήταν διπλή πράκτορας τόσο για τη Σοβιετική Ένωση όσο και για τη Βρετανική Υπηρεσία Πληροφοριών και ονομάστηκε «Μάτα Χάρι της Ρωσίας»…

Μαξίμ Γκόρκι και Μαρία Αντρέγεβα

Το τέλος…

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μαξίμ Γκόρκι ζει σε μια πολυτελή έπαυλη κοντά στη Μόσχα. Ωστόσο παρακολουθείται κρυφά από μυστικούς πράκτορες της KGB ως «ύποπτος αντισοβιετικής συνωμοσίας». Στις 18 Ιουνίου 1936 και ενώ βρισκόταν υπό ιατρική παρακολούθηση, ο Γκόρκι πεθαίνει σε ηλικία 68 ετών, σε νοσοκομείο της Μόσχας. Η επίσημη αιτία θανάτου του είναι πνευμονία. Κυκλοφόρησαν όμως φήμες ότι ο Γκόρκι δολοφονήθηκε με διαταγή του Στάλιν, που του έστειλε δηλητηριασμένα σοκολατάκια. Απόδειξη της φήμης θεωρήθηκε το ότι δεν βρέθηκαν ποτέ οι προσωπικές σημειώσεις του Γκόρκι. Ο τότε αρχηγός της αστυνομίας Γιακόντα, κατηγορούμενος μαζί με άλλους στη δίκη του Μπουχάριν το 1938, ομολόγησε ότι ο ίδιος δολοφόνησε τον Γκόρκι με διαταγή του Στάλιν.

Οι Στάλιν και Μολότοφ ήταν μεταξύ αυτών που κράτησαν το φέρετρο του Γκόρκι στην πάνδημη κηδεία του. Ο Μαξίμ Γκόρκι ετάφη στην Κόκκινη Πλατεία, με το δοχείο με την τέφρα του να μπαίνει στον τοίχο του Κρεμλίνου. Το διασημότερο όμως μέρος παραμένει το Πάρκο Γκόρκι, που έγινε παγκοσμίως γνωστό χάρη στον στοίχο του τραγουδιού των Scorpions «Wind of change». Το τραγούδι θεωρείται ως ο κατ’ εξοχήν ύμνος της αντεπανάστασης: «I follow the Moskva Down to Gorky Park, listening to the wind of change …». Το 1990 η γενέτειρά του ξαναπήρε την προηγούμενη ονομασία της: Νίζνι Νόβγκοροντ.

Ενδεικτική εργογραφία

1892: «Μακάρ Τσούντρα»
1894: «Ο θλιβερός Πάβελ»
1895: «Τσελκά», «Η γριά Ιζεργκήλ», «Το τραγούδι του γερακιού»
1897: «Κονοβάλοφ», «Μάλβα», «Οι πρώτοι άνθρωποι», «Οι σύζυγοι Ορλόφ»
1899: «Θωμάς Κορντέεφ»
1901: «Το τραγούδι του πουλιού της καταιγίδας», «Μικροαστοί», «Τραγούδια για τα άλμπατρος», «Τρεις»
1902: «Οι τρεις μύθοι», «Ξενοδοχείο των φτωχών», «Στο βυθό»
1904: «Παραθεριστές»
1905: «Παιδιά του ήλιου»
1908: «Η μάνα», «Η ζωή ενός άχρηστου ανθρώπου», «Εξομολογήσεις»
1909: «Καλοκαίρι», «Η πολιτειούλα των απορριμάτων», «Η ζωή του Ματβέι Κοζεμιάγκιν», «Μύθοι για την Ιταλία»
1913: «Παιδικά χρόνια»
1914: «Στα ξένα χέρια»
1923: «Τα πανεπιστήμιά μου»
1925: «Αρταμάνωφ»
1927: «Η ζωή του Κλιμ Σάμγκιν».

Wind of Change

Scorpions

I follow the Moskva down to Gorky Park
Listening to the wind of change
An August summer night, soldiers passing by
Listening to the wind of change

The world is closing in
And did you ever think
That we could be so close like brothers?
The future’s in the air, I can feel it everywhere
I’m blowing with the wind of change

Take me to the magic of the moment
On a glory night
Where the children of tomorrow dream away (dream away)
In the wind of change
Mh-mmh

Walking down the street
And distant memories are buried in the past forever
I follow the Moskva and down to Gorky Park
Listening to the wind of change

Take me (take me) to the magic of the moment
On a glory night (a glory night)
Where the children of tomorrow share their dreams (share their dreams)
With you and me (with you and me)

Take me (take me) to the magic of the moment
On a glory night (a glory night)
Where the children of tomorrow dream away (dream away)
In the wind of change (the wind of change)

The wind of change blows straight into the face of time
Like a storm wind that will ring the freedom bell for peace of mind
Let your balalaika sing what my guitar wants to say (say)

Take me (take me) to the magic of the moment
On a glory night (a glory night)
Where the children of tomorrow share their dreams (share their dreams)
With you and me (you and me)

Take me (take me) to the magic of the moment
On a glory night (a glory night)
Where the children of tomorrow dream away (dream away)
In the wind of change (the wind of change)

(Scorpions, album: «Crazy World», 1990)

Πηγή: facebook.com, el.wikipedia.org, maxmag.gr