kimintenia

Μιχάλης Κακογιάννης
(Κύπρος Λεμεσός, 11 Ιουνίου 1921 – Αθήνα, 25 Ιουλίου 2011)

Ο Μιχάλης Κακογιάννης ήταν Κύπριος σκηνοθέτης του κινηματογράφου με σπουδαία διεθνή καριέρα. Είναι γνωστός για τις ταινίες του «Στέλλα» (1955), «Ηλέκτρα» (1962), «Ζορμπάς» (1964). Διακρίθηκε επίσης ως σκηνοθέτης του θεάτρου και της όπερας. Μαζί με το σπουδαίο έργο του άφησε παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές το ίδρυμα πολιτισμού «Μιχάλης Κακογιάννης», στην Αθήνα.

Τα πρώτα βήματα

Η παραλία της Λεμεσού σε παλαιά φωτογραφία

Ο Μιχάλης Κακογιάννης γεννήθηκε στις 11 Ιουνίου 1921, στη βρετανοκρατούμενη Λεμεσό. Ήταν γιος του δικηγόρου Παναγιώτη Κακογιάννη, ο οποίος είχε τιμηθεί με τον τίτλο του «σερ» από τον βασιλιά της Μεγάλης Βρετανίας. Το 1938 μετέβη στο Λονδίνο για να σπουδάσει νομικά, με πατρική υπόδειξη. Πήρε το πτυχίο του, αλλά τον κέρδισε η δραματική τέχνη.

Ο Μιχ. Κακογιάννης με τις αδελφές του, Γιαννούλα στο κέντρο και Στέλλα δεξιά

Τα πρώτα χρόνια του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου, ο νεαρός Κακογιάννης εργαζόταν ως επικεφαλής της Κυπριακής Υπηρεσίας του BBC, εμψυχώνοντας με τις εκπομπές του τους υπόδουλους Έλληνες, ενώ διδασκόταν σκηνοθεσία θεάτρου στο Όλντ Βικ. Το 1946 γνωρίστηκε με τον Νίκο Καζαντζάκη, οποίος ήταν προσκεκλημένος του Βρετανικού Συμβουλίου στο Λονδίνο και μαζί έκαναν μία σειρά εκπομπών για το BBC.

Το 1947 άρχισε να δουλεύει επαγγελματικά ως ηθοποιός και πρωταγωνίστησε στον «Καλιγούλα» του Αλμπέρ Καμί, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού, που εκείνη την περίοδο ζούσε κι εκείνος στο Λονδίνο. Τον Κακογιάννη επέλεξε ο ίδιος ο Καμί για τον επώνυμο ρόλο.

Καλλιτεχνικό έργο

Το 1953 ο Μιχάλης Κακογιάννης εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα και άρχισε να γράφει το σενάριο της πρώτης του ταινίας «Κυριακάτικο ξύπνημα» (1954), μιας κωμωδίας με έντονα τα στοιχεία του ιταλικού νεορεαλισμού, που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον σκηνοθέτη. Η ταινία, στην οποία πρωταγωνιστούσαν ο Δημήτρης Χορν και η Έλλη Λαμπέτη, συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Κανών, ανοίγοντας στον σκηνοθέτη της τον δρόμο για τη διεθνή καριέρα.

Οι αξέχαστοι Έλλη Λαμπέτη, Δημήτρης Χορν, Γιώργος Παππάς, Σαπφώ Νοταρά και Μαργαρίτα Παπαγεωργίου στο «Κυριακάτικο ξύπνημα» (1954)

Μοναδικά πλάνα από την Αθήνα του 1953 με τον φακό του Μιχ. Κακογιάννη από την ταινία «Κυριακάτικο ξύπνημα»:

Ακολούθησε, το 1955, η «Στέλλα», από τις καλύτερες ταινίες του Μιχάλη Κακογιάννη, με τη Μελίνα Μερκούρη εξαιρετική στο ρόλο της γυναίκας που θέλει να ζήσει ελεύθερη. Το νεορεαλιστικό στοιχείο, συνδυασμένο με στοιχεία της αρχαίας τραγωδίας και του μελοδράματος, είναι εμφανές και στις δύο επόμενες ταινίες του, με πρωταγωνίστρια την Έλλη Λαμπέτη.

Η Μελίνα Μερκούρη, ο Γιώργος Φούντας, η Βούλα Ζουμπουλάκη, η Σοφία Βέμπο, ο Κώστας Κακκαβάς και ο Αλέκος Αλεξανδράκης στη θρυλική «Στέλλα», το 1955

Στο «Κορίτσι με τα μαύρα» (1956), η σπουδαία ελληνίδα ηθοποιός υποδύεται μία καταπιεσμένη γυναίκα της ελληνικής επαρχίας, ενώ στο «Τελευταίο Ψέμα» (1958), μία νεαρή κοπέλα που πιέζεται να παντρευτεί έναν πλούσιο αστό για να σώσει την οικογένειά της από την οικονομική καταστροφή.

Η μοναδική Έλλη Λαμπέτη με τον Δημήτρη Χορν και την Ελένη Ζαφειρίου στο «Κορίτσι με τα μαύρα», 1956

Σκηνές ονείρου στην Ύδρα του 1956 από «Το κορίτσι με τα μαύρα» με πρωταγωνιστές τον Δημήτρη Χορν και την Έλλη Λαμπέτη. Ακούγεται το υπέροχο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη «Τ’ όνειρο καπνός» σε στίχους Νίκου Γκάτσου με ερμηνεύτρια τη νεαρή Μαρία Φαραντούρη:

Το 1959 θα γυρίσει την ταινία «Ερόικα» (1959), βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη, το σενάριο της οποίας είχε γράψει στα χρόνια του Λονδίνου με προτροπή του Νάνου Βαλαωρίτη. Τον επόμενο χρόνο θα σκηνοθετήσει μία διεθνή παραγωγή στα στούντιο της Τσινετσιτά στη Ρώμη, με τίτλο «Το χαμένο κορμί» με πρωταγωνίστρια και πάλι την Έλλη Λαμπέτη, σε σενάριο δικό του και του αμερικανού συγγραφέα Φρεντ Γουέικμαν, συζύγου της Λαμπέτη.

Έλλη Λαμπέτη, Μιχάλης Νικολινάκος, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Ελένη Ζαφειρίου και Νίκος Κούρκουλος στο «Τελευταίο Ψέμα», το 1958

Το 1961 μετέφερε στη μεγάλη οθόνη την τραγωδία του Ευριπίδη «Ηλέκτρα», με τη σπουδαία ερμηνεία της Ειρήνης Παππά στον ομώνυμο ρόλο και μια πλειάδα κορυφαίων ηθοποιών. Τη μουσική της ταινίας συνέθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης και τα εμβληματικά κοστούμια ήταν δημιουργίες του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου. Η ταινία συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ των Κανών και κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής και ένα τεχνικό βραβείο, το 1962.

Ειρήνη Παππά (Ηλέκτρα), Αλέκα Κατσέλη (Κλυταιμνήστρα), Γιάννης Φέρτης (Ορέστης), Έρση Πήττα (Ηλέκτρα παιδί), Θεανώ Ιωαννίδου (κορυφαία χορού), Μιχάλης Κακογιάννης, Μάνος Κατράκης (παιδαγωγός) και Νότης Περγιάλης (σύζυγος Ηλέκτρας), Πέτρος Αμπελάς (Ορέστης παιδί), Φοίβος Ραζής (Αίγισθος) στην «Ηλέκτρα» το 1961

Το 1964 θα έλθει η μεγάλη στιγμή της κινηματογραφικής του καριέρας με την ταινία «Αλέξης Ζορμπάς», βασισμένη στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Η ταινία, με πρωταγωνιστές τους Άντονι Κουίν και Άλαν Μπέιτς, θα γνωρίσει παγκόσμια επιτυχία, θα τιμηθεί με τρία Βραβεία Όσκαρ (1965) και θα δημιουργήσει τον μύθο του Ζορμπά -με τη συμβολή και της μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη- που φτάνει ως τις μέρες μας.

Άντονι Κουίν, Άλαν Μπέιτς, Μιχάλης Κακογιάννης, Ειρήνη Παππά, Μίκης Θεοδωράκης, Ελένη Ανουσάκη στον «Αλέξη Ζορμπά», 1964

Μετά τον «Ζορμπά», ο Μιχάλης Κακογιάννης άρχισε να εργάζεται και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού, στην Αμερική και στην Ευρώπη, ανεβάζοντας κλασικό ρεπερτόριο, όπερα, αλλά συχνά και τραγωδίες, ειδικά στη Νέα Υόρκη.

Η σπουδαία Ειρήνη Παππά (Ελένη) στις «Τρωάδες», 1969

Είναι χαρακτηριστικό ότι παρουσίασε για πρώτη φορά τις «Τρωάδες» στο Φεστιβάλ των Δύο Κόσμων στο Σπολέτο της Ιταλίας για να τις επαναλάβει στη Νέα Υόρκη, αλλά και στο Παρίσι, πριν τις μεταφέρει κινηματογραφικά με την Κάθριν Χέπμπορν στον ρόλο της Εκάβης, το 1969. Ενδιάμεσα, το 1966, είχε γυρίσει την ταινία «Τη μέρα που τα ψάρια βγήκαν στη στεριά», που αναφέρεται στην απειλή μιας πυρηνικής καταστροφής, με αφορμή ένα περιστατικό που συνέβη την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Η Κάθριν Χέπμπορν (Εκάβη) και η Ζενεβιέβ Μπιζόλντ (Κασσάνδρα) στις «Τρωάδες», 1969

Η Βανέσσα Ρεντγκρέιβ (Ανδρομάχη) στις «Τρωάδες», 1969

Τρωάδες, 1969

Καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας ο Κακογιάννης ζούσε στο εξωτερικό και ήταν από τους πρώτους που την 21η Απριλίου 1967 έκανε δηλώσεις εναντίον της χούντας στα γαλλικά ραδιόφωνα, αλλά και από εκείνους που συνεργάστηκαν ειδικά με τη Μελίνα Μερκούρη στον αντιχουντικό αγώνα. Το 1973 γυρίζει την τηλεταινία ιστορικοθρησκευτικού περιεχομένου «Η ιστορία του Ιακώβ και του Ιωσήφ», που θα προβληθεί τον επόμενο χρόνο από το αμερικανικό δίκτυο ABC. Ήταν και η μοναδική του δουλειά του για την τηλεόραση.

Η νεαρή Τατιάνα Παπαμόσχου στην «Ιφιγένεια», 1977

Τατιάνα Παπαμόσχου (Ιφιγένεια), Κώστας Καζάκος (Αγαμέμνων), Ειρήνη Παππά (Κλυταιμνήστρα), Κώστας Καρράς (Μενέλαος), Πάνος Μιχαλόπουλος (Αχιλλέας) στην «Ιφιγένεια», 1977

Μία από τις κορυφαίες στιγμή της καριέρας του ήταν το πολιτικό ντοκιμαντέρ «Αττίλας ’74» (1975), που καταγράφει την κατάσταση στην Κύπρο, μετά το πραξικόπημα κατά του Μακάριου και την τουρκική εισβολή, μέσα από συνεντεύξεις με πολιτικούς, όπως ο Μακάριος και ο Σαμψών, αλλά και απλούς ανθρώπους. Όπως αφηγείτο ο ίδιος, μόλις είχε σκηνοθετήσει «Οιδίποδα Τύραννο» για το Εθνικό Θέατρο της Ιρλανδίας, όταν έμαθε για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Στην Κύπρο το 1975 για τα γυρίσματα του φιλμ ντοκιμαντέρ «Αττίλας ’74»

Το 1977 μετέφερε στη μεγάλη οθόνη την τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια Εν Αυλίδι» με τίτλο «Ιφιγένεια» και πρωταγωνίστρια τη νεοεμφανιζόμενη Τατιάνα Παπαμόσχου, η οποία κέρδισε το βραβείο ερμηνείας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης. Η φιλμογραφία του Μιχάλη Κακογιάννη περιλαμβάνει ακόμη τρεις ταινίες: «Γλυκιά Πατρίδα» (1986) με θέμα τα βασανιστήρια των στρατιωτικών καθεστώτων της Λατινικής, την κωμωδία «Πάνω, κάτω και πλαγίως» (1993) και τη μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του θεατρικού του Τσέχωφ «Ο Βυσσινόκηπος» (1999), που αποτελεί και το κύκνειο άσμα του στον χώρο του κινηματογράφου.

1. Με τους Όουεν Τιλ, Σαρλότ Ράμπλινγκ και Άλαν Μπέιτς στον «Βυσσινόκηπο» (1999), 2. Ο Γιάννης Ζουγανέλης στην ταινία «Πάνω, κάτω και πλαγίως» (1993), και η αμερικανίδα ηθοποιός Τζέην Αλεξάντερ στη «Γλυκιά Πατρίδα» (1986)

Πολιτιστικό έργο

Έργο του Μιχάλη Κακογιάννη είναι ο νυχτερινός φωτισμός των μνημείων της Ακροπόλεως, τον οποίο εκείνος πρώτος οραματίστηκε και για την επίτευξη του οποίου ίδρυσε τον σύλλογο «Οι Φίλοι της Αθήνας», εξασφαλίζοντας τις υπηρεσίες του διάσημου γάλλου φωτιστή Πιερ Μπιντό και αναλαμβάνοντας τη χρηματοδότηση όλων των απαραίτητων μελετών.

Το 2004, ο Μιχάλης Κακογιάννης συνέστησε το κοινωφελές ίδρυμα με την επωνυμία «Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης» με σκοπό τη μελέτη, υποστήριξη και διάδοση των τεχνών του θεάτρου και του κινηματογράφου καθώς και την καταγραφή και διαφύλαξη των δημιουργημάτων των τεχνών αυτών. Το φθινόπωρο του 2009 ξεκίνησε η λειτουργία του Πολιτιστικού Κέντρου του Ιδρύματος, που βρίσκεται στην οδό Πειραιώς 206, στον Ταύρο.

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Για την προσφορά του και το έργο του τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις στην Ελλάδα, την Κύπρο και το εξωτερικό. Έχει τιμηθεί με τον Ταξιάρχη του Χρυσού Φοίνικα (Ελλάδα), τον Ταξιάρχη των Γραμμάτων και Τεχνών (Γαλλία), τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Μακαρίου του Γ’ (Κύπρος) και το Special Grand Prix of the Americas (Μόντρεαλ). Βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά του στο έθνος, από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για το συνολικό έργο του και αναγορεύθηκε διδάκτωρ Τεχνών στο Columbia College των ΗΠΑ, επίτιμος διδάκτωρ στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Κύπρου και Αριστοτέλειο Θεσσαλονίκης. Ανακηρύχτηκε Επίτιμος Δημότης στη Λεμεσό, στο Μονπελιέ (Γαλλία) και στο Ντάλας (Τέξας, ΗΠΑ).

Ο Μιχάλης Κακογιάννης με την Έλλη Λαμπέτη

Για την προσωπική του ζωή ο ίδιος είχε αναφέρει: «Έζησα καλή ζωή, ασχέτως αν ποτέ δεν έκανα οικογένεια. Αγάπησα πλάσματα, που με μεγαλύτερη παραφορά αγάπησαν εμένα, έσπασα συχνά τις ερωτικές συμβάσεις, που η τρέχουσα ηθική επέβαλλε. Αγάπησα πολύ περισσότερο, ωστόσο, τη δουλειά μου». Ο Μιχάλης Κακογιάννης πέθανε στις 25 Ιουλίου 2011, στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» της Αθήνας, σε ηλικία 90 ετών.

Πηγή: sansimera.gr, mcf.gr, filmy.gr