kimintenia

Στρατής Τσίρκας
(Κάιρο, 23 Ιουλίου 1911 – Αθήνα, 27 Ιανουαρίου 1980)

Ο συγγραφέας που μας χάρισε την αριστουργηματική τριλογία «Ακυβέρνητες πολιτείες» και το μυθιστόρημα «Η χαμένη Άνοιξη» -για πολλούς το σημαντικότερο βιβλίο της μεταπολεμικής Ελλάδας, ο Στρατής Τσίρκας, γεννήθηκε σαν σήμερα, 23 Ιουλίου 1911, στο Κάιρο της Αιγύπτου και πέθανε στην Αθήνα, στις 27 Ιανουαρίου 1980. Το πραγματικό του όνομα ήταν Ιωάννης Χατζηανδρέας. Αποτελεί έναν από τους κορυφαίους -αν όχι τον αξιολογότερο- πεζογράφο της γενιάς του, που έκλεισε στο έργο του την ιστορία, τα οράματα, τις διαψεύσεις, την ψυχή ολόκληρου του αγωνιζόμενου Ελληνισμού…

Τα πρώτα χρόνια

Ο Στρατής Τσίρκας το 1929 στο Κάιρο

Ο Σρατής Τσίρκας ήταν το πρώτο από τα τέσσερα παιδιά του Κωστή Χατζηανδρέα, από την Ίμβρο και της Περσεφόνης Σταμαράτη με καταγωγή από τη Χίο. Η οικογένεια Χατζηαντρέα είχε καταφύγει στην Αίγυπτο για να μην υπηρετήσει ο πατέρας του ως στρατιώτης στην τουρκική επικράτεια. Μετά τους σεισμούς του 1881 η οικογένεια μετακόμισε στη Χάιφα, ενώ με τον πόλεμο του 1897 κατέφυγε στην Αλεξάνδρεια. «Έτσι γινήκαμε εμείς αιγυπτιώτικο γένος, αλεξανδρινοί. Οι σχέσεις μου με το πνεύμα, τον κόσμο της προσφυγιάς είναι πολύ έντονες, υπάρχουνε ρίζες», θα πει ο συγγραφέας αργότερα.

«Σπετσεροπούλειο Ίδρυμα Καΐρου»
Πρωτολειτούργησε ως ορφανοτροφείο. Αργότερα στέγασε τις μονάδες ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης «Αχιλλοπούλειο Δημοτικό Σχολείο», «Αμπέτειος Σχολή» και «Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Καΐρου»

To 1917 γράφεται στην περίφημη Αμπέτειο Σχολή της πόλης του Καΐρου και αφού τελειώσει το δημοτικό, θα εγγραφεί το 1923 στο εμπορικό τμήμα της σχολής για να σπουδάσει -παρά την επιθυμία του- ένα επάγγελμα. Αποφοίτησε από τη σχολή το 1928 και αμέσως (17 χρονών) προσελήφθη στη «National Bank of Egypt», στην παλαιότερη και μεγαλύτερη τράπεζα της Αιγύπτου, αγγλικών (τότε) συμφερόντων.

Από μικρός επιδεικνύει εντυπωσιακή προδιάθεση για τη λογοτεχνία, δανείζεται βιβλία από βιβλιοθήκες και φίλους, παρακολουθεί τα θεατρικά έργα και τις ταινίες από την Ελλάδα, ενώ σημειώνει στα σχολικά του σημειωματάρια οτιδήποτε διαβάζει ή τον ενδιαφέρει. Μέσα στον νεανικό δημιουργικό πυρετό της εποχής εκείνης γράφει και το πρώτο του μυθιστόρημα. «Όταν ήμουν είκοσι χρονών, έγραψα ένα μυθιστόρημα, από το οποίο σώθηκε ένα κεφάλαιο. Όλο το άλλο το έκαψα, γιατί σε κάποια στιγμή αυτογνωσίας είδα ότι λέω ψέματα. Και αυτή η εμπειρία μου κόστισε τόσο, ώστε έκανα 25 χρόνια να γράψω άλλο μυθιστόρημα», είπε ο ίδιος ο Τσίρκας σε συνέντευξή του. Tο 1927 δημοσιεύει το πρώτο του πεζό με τίτλο «Φεγγάρι».

Η «National Bank of Egypt», το 1922, στην οποία πρωτοεργάστηκε ο Στρ.Τσίρκας

Αυτή την περίοδο αναπτύσσεται και το ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία -ενδιαφέρον που είχε από τα παιδικά του χρόνια- και μάλιστα δημοσιεύονται οι πρώτες μεταφράσεις του ποιημάτων του Χάινε, του Αλφρέ ντε Μυσσέ και του Σίλερ, στα έγκριτα ελληνόφωνα περιοδικά «Οικογένεια» και «Μπουκέτο», (1927) τις οποίες υπογράφει με το πραγματικό του ονοματεπώνυμο.

Το γραφείο, χειρόγραφα και προσωπικά αντικείμενα του συγγραφέα

Για τα επόμενα δέκα χρόνια ο Τσίρκας εργάσθηκε ως λογιστής σε βαμβακοβιομηχανία στην Άνω Αίγυπτο, όπου έγραψε και τα πρώτα του ποιήματα και διηγήματα για τη ζωή των φελλάχων. Το 1930 ο νεαρός συγγραφέας γνωρίζει στην Αλεξάνδρεια τον Κωνσταντίνο Καβάφη, για τον οποίο έγραψε πολλά χρόνια αργότερα δύο βιβλία, «Ο Καβάφης και η Εποχή του» (1958) και «Ο Πολιτικός Καβάφης» (1971). Καθ’ όλη τη διάρκεια της δημιουργικής πορείας του στα Ελληνικά γράμματα, ο Τσίρκας ασχολήθηκε με την ποίηση, το δοκίμιο, το διήγημα και το μυθιστόρημα καθώς και με μεταφράσεις ξένων λογοτεχνών.

Ο Στρατής Τσίρκας έξω από το σπίτι του Κ. Καβάφη στην Αλεξάνδρεια

Το 1932 ο Τσίρκας εργάσθηκε ως υπάλληλος στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου και το 1937 νυμφεύεται την Αντιγόνη Κερασσώτη, που απεβίωσε στις 9 Σεπτεμβρίου 2012. Ο μήνας του μέλιτος του ζευγαριού καταλήγει να γίνει μια πολιτική εμπειρία, αφού περνάνε από την υπό τη δικτατορία Μεταξά Ελλάδα, την Ιταλία του Μουσολίνι, την Αυστρία του αιμοσταγή Engelbert Dollfuss, την Τσεχοσλοβακία, τη Γαλλία του Λαϊκού Μετώπου. Στο μεταξύ μαίνεται ο Ισπανικός Εμφύλιος που ασκεί μεγάλη επίδραση στον συγγραφέα.

Ο Στρατής Τσίρκας στο γραφείο του στη βιομηχανία βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο, το 1929

To 1938 το ζευγάρι εγκαθίσταται μόνιμα στην Αλεξάνδρεια και από τον επόμενο χρόνο ο Στρατής Τσίρκας διορίζεται διεθυντής στο εργοστάσιο βυρσοδεψίας του Μικέ Χαλκούση, θέση την οποία διατηρεί μέχρι την κρατικοποίηση της επιχείρησης και την αναχώρησή τους για την Αθήνα, το 1963.

Με τη σύζυγό του Αντιγόνη Κερασσώτη

Ο «Όρκος των Ποιητών»

Ο Στρατής Τσίρκας συγκαταλέγεται στους πιο άξιους και σημαντικούς εκπροσώπους των γραμμάτων μας με συμβολή στην Αντίσταση και στον αγώνα κατά του φασισμού. Τον Ιούλιο του 1937 μεταβαίνει στο Παρίσι, όπου συμμετέχει στο «Β’ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την υπεράσπιση της κουλτούρας ενάντια στον πόλεμο και στον φασισμό».

Οι εργασίες του Συνεδρίου είχαν ξεκινήσει στη Βαλένθια της δημοκρατικής Ισπανίας, περίπου έναν χρόνο μετά τη δολοφονία του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, στις 4 Ιουλίου 1937, με τη συμμετοχή δεκάδων ποιητών και συγγραφέων απ’ όλο τον κόσμο. Ανάμεσά τους, στρατευμένος διανοούμενος, ο Στρατής Τσίρκας. Το συνέδριο πραγματοποιείται υπό τους ήχους των ενόπλων συγκρούσεων μεταξύ των δυνάμεων του φρανκικού φασισμού και των δημοκρατικών που υπερασπίζονται με σθένος την πόλη.

Β’ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας ενάντια στον πόλεμο και στον φασισμό. Théâtre de la Porte Saint-Martin, 19 Ιουλίου 1937. Διακρίνονται από αριστερά: Ρομπέρ Ντεσνός, Τριστάν Τζαρά, Λάνγκστον Χιους, Λουί Αραγκόν ενώ διαβάζει τον «Όρκο», Νικολάς Γκιγιέν, Στρατής Τσίρκας, Κάρλος, Πελισέρ, στη «σκιά» του πορτρέτου του Φεντερίκου Γκαρθία Λόρκα (φωτ. «Επιθεώρηση Τέχνης», Μάιος 1962)

Καθώς οι μάχες μαίνονται το συνέδριο μεταφέρεται στο Παρίσι. Στο Théâtre de la Porte Saint-Martin ο Λουί Αραγκόν, ο Μπέρτολντ Μπρεχτ, ο Πάμπλο Νερούντα, ο Ιλία Έρενμπουργκ, η Άννα Ζέγκερς, ο Νικολάς Γκιγιέν, ο Στρατής Τσίρκας, ο Αλέχο Καρπεντιέρ, ο Αλεξέι Τολστόι, ο Τριστάν Τζαρά, ο Λάνγκστον Χιους και άλλοι κορυφαίοι άνθρωποι του πνεύματος απ’ όλο τον κόσμο συνεδριάζουν στη «σκιά» ενός πορτρέτου του μεγάλου Ισπανού ποιητή.

Αντιφασίστες πολιτοφύλακες στη Βαρκελώνη κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο

Τη Δευτέρα 19 Ιουλίου 1937, τελευταία ημέρα του συνεδρίου και έντεκα μήνες μετά το στυγερό έγκλημα του φασισμού, ο Στρατής Τσίρκας συντάσσει τον «Όρκο στον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα» μαζί με τον Αμερικανό ποιητή Λάνγκστον Χιους (Langston Hughes). Μέσα σε κλίμα συγκίνησης και αποφασιστικότητας ο Αραγκόν διαβάζει καταχειροκροτούμενος τον «Όρκο» και τα ονόματα που τον υπογράφουν -40 ποιητές και συγγραφείς από 26 χώρες.

Αριστερή πορεία

Από νεαρή ηλικία ο Τσίρκας εντάχθηκε στο αριστερό κίνημα της Αιγύπτου και συνδέθηκε αρχικά, πιθανόν το 1928, με την κομμουνιστική ομάδα του Σακελλάρη Γιαννακάκη στο Κάιρο. Μαζί με τον Αλεξανδρινό ζωγράφο Γιάννη Μαγκανάρη (1918-2007) και άλλους Έλληνες Αιγυπτιώτες δημιουργούν τη δραστήριο «Πνευματική Εστία Ελλήνων Αλεξανδρείας». Το 1935, με τον Κύπριο ποιητή Θεοδόση Πιερίδη, εντάσσεται στην πολυεθνική οργάνωση «Ligue Pacifiste» που ίδρυσε ο Ελβετός Paul Jacot-Descombes και αναλαμβάνει με τον Πιερίδη τον συντονισμό του ελληνικού τμήματος της οργάνωσης. Την περίοδο αυτή αρθρογραφεί στο επίσημο όργανο της League, το περιοδικό «Πολιτισμός – Civilisation», που εκδίδεται σε τρεις γλώσσες (Γαλλικά, Αραβικά και Ελληνικά).

Μανάβικο στην Αλεξάνδρεια, 1939

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος κάνει ακόμα πιο ενεργό πολιτικά τον Τσίρκα. Εκείνα τα χρόνια γίνεται και η γνωριμία του με τον Γιώργο Σεφέρη. Το 1942, όταν τα σώματα Αφρικής του Erwin Rommel απειλούν την Αλεξάνδρεια, ο Τσίρκας καταφεύγει με άλλους αριστερούς στην Παλαιστίνη, μέχρι τη συμμαχική νίκη στο El Alamein, τον Νοέμβριο του ιδίου έτους. Ο ίδιος γράφει για εκείνη τη φυγή:

«Βρίσκομαι στην Αλεξάνδρεια το 1942 και μαζί με φίλους βγάζουμε το αντιφασιστικό περιοδικό «Έλλην». Η κατάσταση των πολεμικών μετώπων είναι πολύ δύσκολη και αποφασίσαμε να προσπαθήσουμε με κάποιον τρόπο να φτάσουμε στον Ευφράτη, να περάσουμε στον Καύκασο και τη Σοβιετική Ένωση και να γλιτώσουμε από τα χέρια των χιτλερικών. Φτάσαμε στην Παλαιστίνη χωρίς χαρτιά, χωρίς τίποτε. Η μόνη ταυτότητα που είχα ήταν μια κάρτα διαρκείας του τραμ με μια φωτογραφία μικρή απάνω. Μ’ αυτό το χαρτί πέρασα τα σύνορα. Εκεί, λοιπόν, στην Παλαιστίνη, δεν μπορούσαμε να εμφανιστούμε σε κανένα ξενοδοχείο επίσημο, από αυτά που ζητάνε διαβατήρια. Κάναμε επαφή με αριστερούς Εβραίους, οι οποίοι μας έστειλαν σε μια πανσιόν όπου η κυρία που την διηύθυνε ήταν τόσο αριστοκράτισσα, ώστε νόμιζε πως ήταν ντροπή να ζητάς ταυτότητα, ότι έπρεπε να πιστεύεις τον κάθε άνθρωπο».

Με τον ποιητή Νίκο Καββαδία

Από το 1942, μαζί τον Θεοδόση Πιερίδη, τον Οδυσσέα Καραγιάννη, τον Στρατή Ζερμπίνη και άλλους, συμμετέχει στην έκδοση της αντιφασιστικής πολιτικής επιθεώρησης «Έλλην», που εκδίδει ο δημοσιογράφος Άγγελος Κασιγόνης. Το 1943-44 είναι ανάμεσα στα ιδρυτικά στελέχη του φιλο-ΕΑΜικού «Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου» (ΕΑΣ) και από το 1945 μέχρι το 1961 είναι στέλεχος της παροικιακής κομμουνιστικής οργάνωσης «Αντιφασιστική Πρωτοπορία» της οποίας διετέλεσε και γραμματέας από το 1946 μέχρι το 1951. Στο διάστημα αυτό γράφει συχνά το κύριο άρθρο στις εφημερίδες «Φωνή» (1952-53) και «Πάροικος» (1953-61), που διευθύνει ο δημοσιογράφος Σοφιανός Χρυσοστομίδης και είναι τα επίσημα όργανα της «Αντιφασιστικής Πρωτοπορίας».

Συγγραφικό έργο

Έχοντας εκδώσει τρεις συλλογές διηγημάτων από το 1944 μέχρι το 1954, το 1957 γράφει σε δέκα μέρες τη νουβέλα «Νουρεντίν Μπόμπα», που εμπνέεται από την εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ από τον Αιγύπτιο πρόεδρο Νάσερ. Ο «Μπόμπα» εκδίδεται στην Αθήνα από τον Κέδρο, κάνοντας έτσι τον Τσίρκα γνωστό στο αναγνωστικό κοινό της Ελλάδας.

Ακυβέρνητες Πολιτείες

Το σημαντικότερο έργο του Στρατή Τσίρκα αποτελεί η τριλογία «Ακυβέρνητες πολιτείες» (1960-1965) που απαρτίζεται από τα μυθιστορήματα: «Η Λέσχη» (1960), «Αριάγνη» (1962) και «Η Νυχτερίδα» (1965), τα οποία εισάγουν έναν τολμηρό και πειραματικό μοντερνισμό στο ελληνικό μυθιστόρημα.

Ο Τσίρκας εμπνεύστηκε τον τίτλο της τριλογίας από το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη «Ο Στρατής ο θαλασσινός στη Νεκρά Θάλασσα» και συγκεκριμένα, από τον στίχο «Ιερουσαλήμ, ακυβέρνητη πολιτεία / Ιερουσαλήμ, πολιτεία της προσφυγιάς».

Η τριλογία πραγματεύεται την περίοδο του αντιφασιστικού αγώνα της Ελλάδας στη Μέση Ανατολή, από το 1942 έως το 1944, με αποκορύφωμα την εξέγερση του ελληνικού στρατού τον Απρίλιο του 1944. Ο Τσίρκας θεωρούσε ολόκληρη την τριλογία ως μια προσπάθεια δικαίωσης του Κινήματος του Απρίλη του 1944, κατά το οποίο ο ελληνικός στρατός στη Μέση Ανατολή ξεσηκώθηκε ενάντια στην προσπάθεια διάλυσης και ολικής υποταγής του από τα μεταξικά στοιχεία και την αγγλική διοίκηση και διαδραματίζεται στις τρεις σημαντικότερες πόλεις του αγώνα εναντίον των Γερμανών, στην Ιερουσαλήμ («Η λέσχη»), στο Κάιρο (η «Αριάγνη») και στην Αλεξάνδρεια («Η Νυχτερίδα»).

Από την τηλεοπτική μεταφορά των «Ακυβέρνητων Πολιτειών» σε σκηνοθεσία Ροβήρου Μανθούλη, 1985

Η έκδοση της «Λέσχης», το 1960, προκάλεσε την αντίδραση της ηγεσίας του Κ.Κ.Ε., η οποία ζήτησε από τον συγγραφέα να αποκηρύξει το έργο του. Ο Τσίρκας αρνήθηκε λέγοντας: «Κατέγραψα τα γεγονότα, όπως ακριβώς τα έζησα. Η συνείδησή μου δεν είναι καπέλο να την πάρω απ’ το ένα καρφί να την κρεμάσω στο άλλο». Λόγω της άρνησής του αυτής διεγράφη από το κόμμα, αλλά μετά τη διάσπαση του Κ.Κ.Ε. το 1968, προσχώρησε στο Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού. Την «Αριάγνη» (1962), το δεύτερο έργο της τριλογίας, που περιείχε ισχυρότερα δείγματα νοσηρών καταστάσεων της Αριστεράς, ανέλαβε ο Μάρκος Αυγέρης με «ασύγγνωστη εμπάθεια, να καταδικάσει για τη θέση της, ως ολίσθημα από τα ιδεολογικά θέσφατα».

Το 1998 κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Κέδρος» και «Τα Ημερολόγια της τριλογίας – Ακυβέρνητες πολιτείες», που περιλαμβάνουν τις καταγραφές του Τσίρκα στο ημερολόγιό του κατά την περίοδο της συγγραφής του έργου.

«Η Λέσχη»

Το πρώτο βιβλίο της τριλογίας διαδραματίζεται τον Ιούνιο του 1942, στην Ιερουσαλήμ. Τα γερμανικά στρατεύματα έχουν ήδη αρχίσει τη νικηφόρα προέλασή τους στη Μέση Ανατολή και ο πόλεμος μοιάζει να γέρνει υπέρ του Χίτλερ. Στην παμπάλαια αυτή πολιτεία συνωστίζονται χιλιάδες άνθρωποι διαφορετικών εθνοτήτων, φυλών και ιδιοσυγκρασίας.

Ιερουσαλήμ

Ο ήρωας του έργου, ο Μάνος Σιμωνίδης, ένας νεαρός κομμουνιστής, αξιωματικός του ελληνικού στρατού, που κυκλοφορεί με το ψευδώνυμο Μάνος Καλογιάννης, είναι σε δυσμένεια από την κομματική του οργάνωση, ζει σε μια φτηνή πανσιόν της γερμανίδας Άννας Φέλντμαν στη γερμανική συνοικία της πόλης, γεμάτη ανθρώπινα «ναυάγια της καταιγίδας που σαρώνει τον κόσμο». Ανάμεσα στους πελάτες της πανσιόν είναι και η όμορφη Έμμη Μπόμπρετσμπεργκ, σύζυγος ενός πρώην υπουργού της αυστριακής κυβέρνησης. Ένας δυνατός, αλλ’ αδιέξοδος έρωτας θα αναπτυχθεί ανάμεσά τους.

«Αριάγνη»

Το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας διαδραματίζεται στο Κάιρο, το 1943, όπου είναι εγκατεστημένοι οι Έλληνες πιλότοι της 335ης Μοίρας Διώξεως στη βάση της Dhekeila, στην Αίγυπτο. Η Αριάγνη μαζί με τον άντρα της και τα παιδιά της ζούνε σε μια φτωχική συνοικία του Καΐρου, που την ονομάζουν «Λαβύρινθο». Φιλοξενεί τον Μάνο Σιμωνίδη στο σπίτι της εκείνα τα χρόνια, καθώς -γυναίκα βαθιά ποτισμένη από ανθρωπισμό- δεν διστάζει να προσφέρει τη βοήθειά της σε όποιον τη ζητήσει. Ο Σιμωνίδης εκείνο τον καιρό αρθρογραφεί στην παράνομη εφημερίδα της αριστεράς «Ο μαχητής» η οποία αγωνιζόταν για την εκκαθάριση του ελληνικού στρατού από τα πολυάριθμα βασιλικά και μεταξικά στοιχεία.

Κάιρο

Ο Τσίρκας καυτηριάζει πολλά κακώς κείμενα της Αριστεράς όχι μόνο του 1940, αλλά και της εποχής του (1960), όπως τον παραγοντισμό, τον σεχταρισμό, την αχαλίνωτη (αν και σεμνοτυφικά κρυμμένη) φιλοδοξία… Σε αυτό το βιβλίο σκιαγραφείται περισσότερο ο ήρωας που έχει το όνομα «Το ανθρωπάκι», στον οποίο συμβολίζονται όλα τα κακά της Αριστεράς. «Το ανθρωπάκι», είναι αυτός που συνωμοτεί, που συκοφαντεί, που συμβιβάζεται με την αγγλική εξουσία προσπαθώντας να ανέλθει στην κομματική ηγεσία.

Ωστόσο, ευτυχώς, υπάρχει και ο «Φάνης». Γραμματέας της κομμουνιστικής οργάνωσης της Αιγύπτου, είναι ο τύπος του ακέραιου και αληθινού αριστερού επαναστάτη που πασχίζει για το καλό της Ελλάδας. Τέλος εξιστορείται, σε ένα από τα πιο δυνατά κεφάλαια του βιβλίου, η στην ουσία «πορεία θανάτου» των δύο ελληνικών ταξιαρχιών που είχαν σχηματιστεί και πολεμούσαν στο πλευρό των Συμμάχων, αφού διατάσσονται από την κυβέρνηση του Καΐρου να βαδίσουν από το Χαλέπι της Συρίας μέχρι τη Ράκκα κατά μήκος του ποταμού Ευφράτη, μέσα σε δέκα μέρες…

«Η νυχτερίδα»

Αλεξάνδρεια, 1943. Ο Τσίρκας σε αυτό το βιβλίο, εστιάζει περισσότερο στην πόλη και στη ζωή των Ελλήνων εκεί, με συχνές αναφορές στο παρελθόν και στους προγόνους του Μάνου Σιμωνίδη, που αφού έφυγαν από τη Χίο το 1881, εγκαταστάθηκαν στη συνοικία «Ράμλι» της πόλης. Ο συγγραφέας εξιστορεί τα γεγονότα που συνέβησαν από τον Μάρτιο του 1943 με το ονομαζόμενο «μικρό Κίνημα του Ελληνικού στρατού» μέχρι το «Μεγάλο Κίνημα του στρατού», τον Απρίλιο του 1944. Στο τελευταίο κεφάλαιο της τριλογίας με τίτλο «Επίλογος», σε ένα καφενείο της Θεσσαλονίκης θα ξανασμίξουν, τον Ιούνιο του 1954, όσοι απέμειναν ζωντανοί από αυτή την καταστροφή.

Αλεξάνδρεια

Όπως τονίζει η Ελισάβετ Κοτζιά στο άρθρο της «Λέσχη ή Νυχτερίδα; Μια κριτική προσέγγιση» (περιοδικό «Νέα Εστία», 149/2001, σελ. 944-45): «… Με τις “Ακυβέρνητες πολιτείες” και κυρίως με τη “Νυχτερίδα”, ως τελευταίο σκέλος της τριλογίας, ο ελληνικός πεζός λόγος αποκτά ένα κορυφαίο επίτευγμα στη χορεία της πολυπρόσωπης, πολυεπίπεδης, πολυφωνικής, πανοραμικής σύνθεσης, ένα μυθιστόρημα – ποταμό. Αν στη “Λέσχη” ανήκει ο τίτλος τιμής του καινοτόμου, πειραματικού – εισηγητικού μυθιστορήματος μέσα στο συνεχές της πεζογραφικής παράδοσης, στη “Νυχτερίδα” ανήκει ο τίτλος της πρώτης σημαντικής πολυσχιδέστατης μυθιστορηματικής σύνθεσης».

Η μετάφραση των «Ακυβέρνητων Πολιτειών» στα Γαλλικά από την Catherine Lerouvre και τη Χρύσα Προκοπάκη το 1971 απέσπασε το Βραβείο των Κριτικών και των Εκδοτών του καλύτερου ξένου μυθιστορήματος της χρονιάς στη Γαλλία, το 1972. Το 1985 ο σκηνοθέτης Ροβήρος Μανθούλης θα μεταφέρει αριστουργηματικά τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες» στη μικρή οθόνη, στην εμβληματική ομότιτλη τηλεοπτική σειρά της ΕΡΤ με μια πληθώρα ταλαντούχων Ελλήνων και ξένων ηθοποιών και πρωταγωνιστή τον Γιώργο Χωραφά στον ρόλο του Μάνου Σιμωνίδη.

Μεταφράσεις των «Ακυβέρνητων Πολιτειών» σε διάφορες ξένες γλώσσες

Μεταπολίτευση

Μετά το πραξικόπημα που εδραίωσε τη Δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967, ο Τσίρκας συμμετέχει στη «σιωπή» των λογοτεχνών και δεν δημοσιεύει παρά μόνο μεταφράσεις. Όταν σταμάτησε η προληπτική λογοκρισία, συμμετείχε στην έκδοση «Δεκαοχτώ Κείμενα» (1970), που εκφράζουν την αντίθεση του πνευματικού κόσμου στο καθεστώς.

Με τον Μανώλη Γλέζο και τον Στάθη Δρομάζο στην Αθήνα, το 1974

Το μυθιστόρημα «Χαμένη Άνοιξη» (1976) προοριζόταν να είναι το πρώτο μέρος μιας νέας τριλογίας με τίτλο «Δίσεχτα χρόνια». Έμελλε όμως να είναι το τελευταίο του έργο. Από πολλούς θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα, αν όχι το πιο σημαντικό βιβλίο της μεταπολεμικής μας λογοτεχνίας καταφέρνοντας να ιστορήσει με εφιαλτική διαύγεια όσα θα έρχονταν μετά τον Διχασμό, την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο και να αποτυπώσει μοναδικά τη ζοφερή εμπειρία της Αποστασίας, της ανελευθερίας, της Συνταγματικής εκτροπής, της χούντας των Συνταγματαρχών και της εθνικής τραγωδίας με την προδοσία της Κύπρου που βίωσε επίσης οδυνηρά.

Ο Στρατής Τσίρκας πέθανε στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο στην Αθήνα, στις 27 Ιανουαρίου του 1980, σε ηλικία 69 ετών.

Πηγή: timesnews.gr, katiousa.gr, el.wikipedia.org, kedros.gr, ampeteios-cairo.world.sch.gr, tvxs.gr/news, archive.ert.gr, greektv.org, facebook.com