Η ηρωική θυσία του Κυριάκου Μάτση

19 Νοεμβρίου 20219 Ιουλίου 2022kimintenia

19 Νοεμβρίου 1958

Κυριάκος Μάτσης (1926-1958) (kyriakosmatsis.com.cy)

Ο Κυριάκος Μάτσης αντιτάχθηκε σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού και καταπίεσης. Ο λόγος του υπήρξε πάντα λόγος διαχρονικός που πηγάζει από αξίες οικουμενικές και πανανθρώπινες. Η πίστη του στην ελευθερία και στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια στάθηκαν οι παντοτινοί σύντροφοί του και με την ηρωική θυσία του υπηρέτησε μέχρι τέλους τον αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας του και την εθνική της αποκατάσταση.

Ώρα 13:30 το μεσημέρι της 19ης Νοεμβρίου 1958. Ο Κυριάκος Μάτσης, Κύπριος γεωπόνος και αγωνιστής της ΕΟΚΑ, περνά στο πάνθεον των ηρώων θυσιάζοντας τον εαυτό του για την ελευθερία της πατρίδας. Γεννήθηκε στο χωριό Παλαιχώρι, της επαρχίας Λευκωσίας, στις 23 Ιανουαρίου του 1926 και ήταν το ένα από τα τρία τέκνα της οικογένειας του Χριστοφή και της Κυριακού Μάτση. Το 1946 εισήχθη στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου και σπούδασε Γεωπονία. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του στη Θεσσαλονίκη οργάνωνε διαλέξεις εθνικής διαφωτίσεως, ενώ όταν γύρισε στην Κύπρο εργαζόταν ως γεωπόνος στην Αμμόχωστο.

Ο Κυριάκος Μάτσης με τους γονείς και τα αδέρφια του – Φοιτητικά χρόνια (kyriakosmatsis.com.cy)

Εντάχθηκε από πολύ νωρίς στην Παναγροτική Ένωση Κύπρου για τα δίκαια του αγρότη. Διετέλεσε τομεάρχης της ΕΟΚΑ στις επαρχίες Αμμοχώστου από το 1955 και τομεάρχης Κερύνειας έως το θάνατό του.

Αριστερά: Οι βρετανοί έχοντας συλλάβει ένα 10χρονο παιδί ως ..τρομοκράτη. δεξιά: Έλεγχος Κυπρίων πολιτών από βρετανούς στρατιώτες (kyriakosmatsis.com.cy)

Την 6η Ιανουαρίου 1956, συνελήφθη και οδηγήθηκε στα φρικτά κρατητήρια της Ομορφίτας στη Λευκωσία, όπου τρεις από τους πλέον σκληρούς ανακριτές της αποικιοκρατίας, οι Μόρις, Περέιρα και Μακάουαρτ, τον βασάνισαν ανηλεώς επί ημέρες. Η πρωτοφανής αντοχή του και η αλύγιστη στάση του ανάγκασαν τον ίδιο τον βρετανό κυβερνήτη Τζων Χάρντιγκ να τον επισκεφθεί. Ο Χάρτινγκ του προσέφερε το κολοσσιαίο για την εποχή ποσό του μισού εκατομμυρίου λιρών, προκειμένου να αποκαλύψει στους βρετανούς πού κρυβόταν ο αρχηγός της οργάνωσης Γεώργιος Γρίβας (Διγενής). Ιστορική έμεινε η καθ’ όλα ελληνική απάντηση του Κυριάκου Μάτση: «Ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής».

Αριστερά: Ο Κυριάκος Μάτσης στο αγρόκτημα του θείου του στα Κούκλια Αμμοχώστου και δεξιά: στο εργαστήριο Γεωργικής Χημείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (kyriakosmatsis.com.cy)

Στη συνέχεια, μεταφέρθηκε στα κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς, απ’ όπου δραπέτευσε, μαζί με άλλους έξι αγωνιστές, στις 13 Σεπτεμβρίου του 1956 και επικηρύχτηκε με το ποσό των 5.000 λιρών. Αρχικά κατέφυγε στην Πιτσιλιά, στον τομέα του Γρηγόρη Αυξεντίου και ακολούθως μετακινήθηκε στην περιοχή Μόρφου – Ζώδιας. Τον Νοέμβριο του 1956, επωμίσθηκε την ευθύνη του τομεάρχη της περιοχής της Κερύνειας, η οποία ήταν αποδιοργανωμένη, λόγω των πολλών συλλήψεων αγωνιστών.

Το 1958 ο «Μιλτιάδης» της ΕΟΚΑ, Κυριάκος Μάτσης, συγκρούστηκε επανειλημμένα με τους Βρετανούς στη βόρεια παραλιακή πεδινή ζώνη της Κύπρου, εκατέρωθεν της Κερύνειας. Μάλιστα, εγκλωβίσθηκε με την ομάδα του στον Άγιο Γεώργιο, δυτικά της πόλης από καταδιωκτικά αποσπάσματα του εχθρού. Κατόρθωσε όμως να διασπάσει τον κλοιό και κατέφυγε με τους άνδρες του στον Πενταδάκτυλο, στο παλαιό Καθολικό αββαείο του Πέλλα-Παϊς, το οποίο είχαν ιδρύσει επί Φραγκοκρατίας οι μοναχοί του τάγματος του Ιερού Αυγουστίνου.

Ο νεαρός Κυριάκος Μάτσης στην Κύπρο, στις 8 Νοεμβρίου 1951, συγγράφοντας την πτυχιακή εργασία του με θέμα: «Γενική μελέτη του χωρίου Παλαιχωρίου Λευκωσίας και ειδική της εν αυτώ αμπελοκαλλιέργεια» (kyriakosmatsis.com.cy)

Σε άλλη στιγμή του αγώνα, τον Σεπτέμβριο του 1958, ο Μάτσης και ένας ακόμη αγωνιστής, καθώς οδηγούσαν επιβατικό αυτοκίνητο, διασταυρώθηκαν με διερχόμενο φορτηγό γεμάτο Βρετανούς στρατιώτες. Η εντολή του Μάτση προς τον σύντροφό του ήταν ενδεικτική της αποφασιστικότητάς του: «Συνέχισε ολόισια, με ψυχραιμία. Εάν οι στρατιώτες σου κάνουν νόημα να σταματήσεις, στάσου απότομα. Θα τους θερίσουμε μέχρι του τελευταίου. Τέτοιαν ευκαιρία περίμενα. Προτιμώ να πεθάνω πολεμώντας, παρά να παραδοθώ». Τίποτα όμως από αυτά δεν συνέβη, αφού οι Βρετανοί δεν σταμάτησαν για να τους ελέγξουν.

Αριστερά: Ο Κυριάκος Μάτσης σε φυλάκιο των Μακεδονικών συνόρων μεταφέροντας στους Έλληνες ακρίτες τον πόθο για εθνική αποκατάσταση της Κύπρου. Δεξιά: Με Κυπρίους συναγωνιστές του στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς (kyriakosmatsis.com.cy)

Λίγο αργότερα, στις 19 Νοεμβρίου 1958, οι βρετανοί τον εντόπισαν ύστερα από προδοσία και τον περικύκλωσαν ασφυκτικά στο κρησφύγετό του, στο σπίτι του Κυριάκου Διάκου, στο χωριό Κάτω Δίκωμο στις πλαγιές του Πενταδάκτυλου. Εκεί ο Μάτσης μαζί με τους συναγωνιστές του Κώστα Χριστοδούλου και Ανδρέα Σοφιόπουλο ανέμεναν να ολοκληρωθούν οι έρευνες για τον εντοπισμό καταζητούμενων μελών της ΕΟΚΑ που διεξήγαγαν εντατικά την περίοδο εκείνη οι βρετανοί.

Αριστερά: Βρετανοί αξιωματικοί έξω από την οικία Διάκου και κρησφύγετο του Κ. Μάτση στο Δίκωμο και δεξιά: Βρετανός στρατιωτικός πάνω από το στόμιο του κρησφυγέτου όπου δολοφονήθηκε ο Κ. Μάτσης (kyriakosmatsis.com.cy)

Οι στρατιώτες ερεύνησαν δύο φορές στο σπίτι του Διάκου, αλλ’ αποχώρησαν άπρακτοι. Οι τρεις αντάρτες άκουγαν πάνω απ’ τα κεφάλια τους τα βήματα των Βρετανών οπλιτών. Οι τελευταίοι επέστρεψαν για τρίτη φορά και προέβησαν σε εξονυχιστικό έλεγχο, απόδειξη ότι είχε προηγηθεί προδοσία. Οι στρατιώτες εντόπισαν την είσοδο του κρησφύγετου και άρχισαν να σπάζουν το κάλυμμα. Από κάτω, από την υπόγεια κρύπτη, άρχισε να βγαίνει πυκνός καπνός. Οι εγκλωβισμένοι αντάρτες έκαιγαν έγγραφα της οργάνωσης που δεν έπρεπε να πέσουν στα χέρια των βρετανών.

Αριστερά: Ο Κυριάκος Μάτσης νεκρός μέσα στο κρησφύγετό του λίγα λεπτά μετά την ανατίναξη. Δεξιά: Ο τόπος της θυσίας του Κυριάκου Μάτση στο Δίκωμο (kyriakosmatsis.com.cy)

Ο λοχίας του Τμήματος Ανιχνεύσεως Εγκλημάτων Σαλίμ Γιαβούζ άκουσε όλο τον τελευταίο διάλογο μεταξύ του Κυριάκου Μάτση και του διερμηνέα στο κρησφύγετό του και κατέθεσε αργότερα: «Άκουσα τον διερμηνέα να λέει στα ελληνικά: “Μάτση, Μάτση, πιάστηκες στο κρησφύγετο. Δεν υπάρχει πιθανότητα να δραπετεύσεις. Παραδώσου”. Στη συνέχεια άκουσα μια βαριά φωνή που ερχόταν κάτω από το δάπεδο, ν’ απαντά στα ελληνικά: “Δεν παραδίδομαι”. Ο διερμηνέας στη συνέχεια ρώτησε: “Πόσοι είστε εκεί κάτω;”. Και η φωνή απάντησε: “Τρεις”. Ο διερμηνέας ακολούθως ρώτησε: “Πόσα όπλα έχετε μαζί σας;”. Και η φωνή απάντησε: “Δύο”. Ο διερμηνέας ρώτησε: “έχετε βόμβες;”. Και η φωνή απάντησε: “Έχουμε βόμβες”. Ο διερμηνέας είπε στη συνέχεια: “Ελάτε ένας – ένας, άοπλοι, και παραδοθείτε”».

Ο Μάτσης τη στιγμή εκείνη ζήτησε από τους δύο συναγωνιστές του να παραδοθούν. Εκείνοι όμως αρνήθηκαν. Τότε ο Μάτσης επέμεινε, οπότε φιλώντας τον δακρυσμένοι, οι δύο σύντροφοί του βγήκαν από το υπόγειο. Όπως κατέθεσε περαιτέρω ο ως άνω αυτόπτης μάρτυρας: «Η φωνή από το υπόγειο απάντησε: “Δύο πρόσωπα έρχονται άοπλα- μην τους πυροβολήσετε”. Ακολούθησε μια στιχομυθία, κατά την οποία οι βρετανοί απειλούσαν τον Μάτση ότι θα τον έκαιγαν ζωντανό, αν δεν παραδινόταν. Ο διερμηνέας ρώτησε: “Εσύ τι θα κάμεις;”. Η φωνή απάντησε: “Θα δω τι θα κάνω με τον εαυτό μου. Εάν δεν θέλετε να πολεμήσετε, είναι καλύτερα να φύγετε από ‘δω”. Τον κάλεσαν τότε ξανά να παραδοθεί… “Όχι. Δεν παραδίδομαι. Αν θα βγω, θα βγω πυροβολώντας. Ζωντανό από ‘δώ μέσα δεν θα με βγάλετε. Αν τολμάτε, ελάτε!”, τους απάντησε ο Μάτσης».

Οι βρετανοί έριξαν τότε στην κρύπτη χειροβομβίδες και ο Κυριάκος Μάτσης βρήκε φρικτό θάνατο. Όταν οι καπνοί από τις χειροβομβίδες διαλύθηκαν, μπήκαν στο κρησφύγετο οι βρετανοί αξιωματικοί και, στη συνέχεια, οι δημοσιογράφοι. Ο Κυριάκος Μάτσης κείτονταν νεκρός, διαμελισμένος από τις εκρήξεις. Στα χέρια του κρατούσε σφικτά δύο υποπολυβόλα. Ο πατέρας του, Χριστοφής Μάτσης, όταν πληροφορήθηκε τον θάνατο του γιου του, δήλωσε: «Τόσον εγώ όσο και η σύζυγός μου είμαστε υπερήφανοι για τον ηρωικό θάνατο του αγαπημένου μας παιδιού. Ο γιος μας αγωνίστηκε με όλη την δύναμη της ψυχής του για την ελευθερία του μαρτυρικού μας νησιού».

Επιστολή του Κυριάκου Μάτση προς τους γονείς και τα αδέρφια του (kyriakosmatsis.com.cy)

Ο ίδιος ο Κυριάκος Μάτσης, προαισθανόμενος το τέλος του, δεν είχε αφήσει στην ψυχή του κανένα ηθικό περιθώριο για επιλογή. Ήταν έτοιμος για το θάνατο. Τον είχε προβλέψει στα γράμματά του, τον είχε αναλύσει στους φιλοσοφικούς στοχασμούς του, τον είχε με σιγουριά καταγράψει στο ημερολόγιό του, τον είχε τραγουδήσει. Είχε υπογραμμίσει στο βιβλίο «Η σιδηρά διαθήκη του Πολύβιου Δημητρακοπούλου»: «Έκλεξε όσον ημπορής τον τρόπο του θανάτου σου, ένας ωραίος θάνατος είναι συνήθως η ευγενεστέρα πράξις της ζωής!».

Ο Κυριάκος Μάτσης ετάφη από τους βρετανούς με συνοπτικές διαδικασίες, στα κρυφά, στα «Φυλακισμένα Μνήματα» των Κεντρικών Φυλακών Λευκωσίας, μακράν των οικείων του και του αγαπημένου χώματος του χωριού του Παλαιχωρίου.

Ο τάφος του Κυριάκου Μάτση στα «Φυλακισμένα Μνήματα» (kyriakosmatsis.com.cy)

Έντεκα μήνες πριν το πέρασμά του στην αθανασία, σε επιστολή του προς τους γονείς του, ο Μάτσης φανερώνει πώς θα αντιμετώπιζε το τελευταίο προσκλητήριο της πατρίδας: «Πιστεύομεν ότι κάθε θυσία μας δεν πηγαίνει άδικα και εσείς να είστε περήφανοι για μας. Αν ο καλός Θεός μας επιφυλάσσει την λαμπράν τύχη να δώσουμεν την ζωήν μας για την πατρίδα, τότε η χαρά σας πρέπει να είναι απέραντη. Δεν ξέρω αν μπορεί να ονειρευτεί ένας άνθρωπος καλύτερη τύχη από αυτή. Και δεν μπορώ να σκεφθώ γονείς που να είναι πιο περήφανοι παρά για τα παιδιά τους που έπεσαν για την πατρίδα».

Αριστερά: Οι γονείς του Κυριάκου Μάτση μετά τη θυσία του μπροστά στη βιβλιοθήκη του. Δεξιά: Συγγενείς του ήρωα στο Δίκωμο μετά τη θυσία του (kyriakosmatsis.com.cy)

Ο Κυριάκος Μάτσης αντιτάχθηκε σθεναρά σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού και καταπίεσης. Ο λόγος του υπήρξε πάντα λόγος διαχρονικός που πηγάζει από αξίες οικουμενικές και πανανθρώπινες. Η πίστη του στην ελευθερία και στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια στάθηκε ο παντοτινός σύντροφός του και με την ηρωική θυσία του υπηρέτησε μέχρι τέλους τον αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας του και την εθνική της αποκατάσταση.

Δημοσιεύματα εφημερίδων για τη δολοφονία του Κυριάκου Μάτση (kyriakosmatsis.com.cy)

Η ηρωική θυσία του Κυριάκου Μάτση τιμήθηκε σε Κύπρο και Ελλάδα με την ανέγερση μνημείων αφιερωμένων σε εκείνον, ενώ το όνομά του έχει δοθεί σε οδούς και στις δύο χώρες καθώς και σε αθλητικό κέντρο της Ελλάδας. Ιδιαίτερα συνδέθηκε ο Κυριάκος Μάτσης με την πρωτεύουσα της Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, καθώς αποφοίτησε από τη Γεωπονική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το 1952.

Μέλη της Συγκλήτου και φοιτητές του ΑΠΘ σε πορεία διαμαρτυρίας για τη δολοφονία του Κυριάκου Μάτση στη Θεσσαλονίκη, τον Νοέμβριο 1958 (kyriakosmatsis.com.cy)

Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) τίμησε ξεχωριστά το πνευματικό του τέκνο, με την ανέγερση μνημείου του στο χώρο απέναντι από τη Γεωπονική και Δασολογική Σχολή. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου τέλεσε, στις 5 Δεκεμβρίου 1976, ο πρύτανης του ΑΠΘ Ιωάννης Δεληγιάννης. Το 1988 η Εθνική Φοιτητική Ένωση Κυπρίων Θεσσαλονίκης είχε την πρωτοβουλία να εισηγηθεί στον τότε πρύτανη του ΑΠΘ, Δημήτρη Φατούρο, την ανέγερση προτομής του Κυριάκου Μάτση στο χώρο του μνημείου του ήρωα. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής τέλεσε, στις 2 Απριλίου 1989, ο τότε Υπουργός Παιδείας της Κυπριακής Δημοκρατίας Ανδρέας Φιλίππου.