kimintenia

Επιμέλεια: Σοφία Ε. Παυλάκη, Νομικός

3 Μαρτίου 1957

Ο αγώνας, ο ηρωικός θάνατος και η κληρονομιά του γενναίου υπαρχηγού της ΕΟΚΑ

Γρηγόρης Αυξεντίου
(22 Φεβρουαρίου 1928 – 3 Μαρτίου 1957)

«Μόνος απέλπισα το θάνατο
Μόνος εδάγκωσα μες στον Καιρό με δόντια πέτρινα
Μόνος εκίνησα για το μακρύ
Ταξίδι σαν της σάλπιγγας μες στους αιθέρες!»
Οδυσσέας Ελύτης, «Το Άξιον Εστί»

Οικογένεια και σπουδές

α. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου μωρό στην αγκαλιά του πατέρα του, β.-γ. Σε παιδική ηλικία με τη μητέρα του και την αδερφή του, δ. Η οικογένεια του Γρηγόρη Αυξεντίου (polignosi.com, lekythos.library.ucy.ac.cy)

Ο Γρηγόρης Αυξεντίου, γεννήθηκε στο χωριό Λύση της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 22 Φεβρουαρίου του 1928. Γονείς του ήταν ο Πιερής και η Αντωνού Αυξεντίου. Η οικογένεια είχε και μια κόρη, μικρότερη αδερφή του Γρηγόρη, την Χρυσταλλού Αυξεντίου – Σουρουλλά. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου τελείωσε το δημοτικό σχολείο Λύσης και το Ελληνικό Γυμνάσιο Aμμοχώστου και στη συνέχεια έφυγε για την πολυαγαπημένη του Ελλάδα, με σκοπό να γίνει στρατιωτικός. Το 1949, μετά την αποτυχία του στις εξετάσεις της Σχολής Ευελπίδων, γράφτηκε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών του Ελληνικού Στρατού με κατάρτιση ανθυπολοχαγού. Αφού αποφοίτησε, έκανε τη στρατιωτική του θητεία στον 1ο λόχο του 613ου τάγματος πεζικού, στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, την οποία ολοκλήρωσε στις 15 Νοέμβρη 1952.

Μύηση στην ΕΟΚΑ

Το 1953 επέστρεψε στην Κύπρο, όπου άρχισε να εργάζεται στα κτήματα του πατέρα του σαν οδηγός, μεταφέροντας εργάτες από τη Λύση στην Αμμόχωστο. Παράλληλα ανέπτυξε πλούσια κοινωνική και εθνική δράση. Τον Ιανουάριο του 1955 μυήθηκε στην ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) από τον Ανδρέα Αζίνα και την 20ή Ιανουαρίου 1955, είχε την πρώτη του επαφή με τον Γεώργιο Γρίβα Διγενή, αρχηγό της ΕΟΚΑ στον αγώνα κατά των Άγγλων αποικιοκρατών και για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ο Διγενής, διακρίνοντας τη φλόγα και την αγάπη του για την πατρίδα, αντί του καθιερωμένου όρκου, δέχτηκε τον λόγο της στρατιωτικής του τιμής, καθώς ήταν ο μόνος από τους νεαρούς της οργάνωσης, που είχε στρατιωτική κατάρτιση.

α. Ο όρκος της ΕΟΚΑ, β. Το Ευαγγέλιο και ο όρκος των πρωτεργατών της ΕΟΚΑ στο Μουσείο Αγώνα, γ. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου, δ.-στ. Αγωνιστές της ΕΟΚΑ (1955-1959), ζ. Η σημαία της ΕΟΚΑ, η. Ο αρχηγός της ΕΟΚΑ Γεώργιος Γρίβας Διγενής, θ. Ο Γρίβας Διγενής με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο (eoka.org.cy, cyprustimes.com, famagusta.news)

Αγωνιστική δράση και επικήρυξη

α. Ο Γρ. Αυξεντίου (πάνω αριστερά) με τον συναγωνιστή του Αντώνη Παπαδόπουλο και φίλους σε νεανική ηλικία, β. Η επικήρυξή του για 5.000 λίρες, γ. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου (lekythos.library.ucy.ac.cy, onalert.gr, entaksis.gr)

Στην ΕΟΚΑ, ο Γρηγόρης Αυξεντίου πολύ γρήγορα διακρίθηκε για τις ηγετικές του ικανότητες και ο Γρίβας, αναγνωρίζοντας το ήθος και τον πατριωτικό του ζήλο, του έδωσε τη θέση του υπαρχηγού της οργάνωσης και του ανέθεσε τη στρατολόγηση και εκπαίδευση ανδρών στον τομέα της Αμμοχώστου, όπου και τον έθεσε επικεφαλής. Αμέσως μετά άρχισε τη στρατολόγηση ανδρών στις τάξεις της ΕΟΚΑ σε συνεργασία με τις οργανωμένες ήδη ομάδες της περιοχής, που δρούσαν στις τάξεις του ΕΜΑΚ (Εθνικό Μέτωπο Απελευθερώσεως Κύπρου).

Ο Αυξεντίου, ως πρώτος τομεάρχης της ΕΟΚΑ στην περιοχή Αμμοχώστου, την 1η Απριλίου του 1955 ηγήθηκε των επιθέσεων εναντίον αγγλικών στόχων στον τομέα του. Τότε ανακαλύφθηκε το αυτοκίνητο που χρησιμοποιούσε για την επιχείρηση ανατινάξεων, στις πετρελαιοαποθήκες της αγγλικής βάσης Δεκελείας, οπότε κατέστη ο «υπ’ αριθμόν ένα» καταζητούμενος για τους βρετανούς, που τον επικήρυξαν αρχικά με το ποσό των 250 λιρών και στη συνέχεια, με το υπέρογκο για την εποχή, ποσό των 5.000 λιρών, με την κατηγορία ότι ανατίναξε βρετανικές περιουσίες.

Ανδριάντας του Γρηγόρη Αυξεντίου στη Λεμεσό (kypseli.ouc.ac.cy)

Μετά την επικήρυξή του, ο Αυξεντίου κατέφυγε στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου, σε μια φυσική στενόχωρη σπηλιά. Εκεί ηγήθηκε της πρώτης ορεινής αντάρτικης ομάδας στο Μαύρον Όρος και ανέπτυξε πλούσια δράση. Παράλληλα, άρχισε να μαθαίνει στους αγωνιστές τη χρήση των όπλων, καθώς και τεχνικές ανταρτοπολέμου. Εκεί τον βρήκε και ένας βοσκός από τη Λάπηθο, ο γέρο Γιώργος Ζοππής, ο οποίος άρχισε μυστικά να τον τροφοδοτεί, εκμεταλλευόμενος την ιδιότητά του, που δικαιολογούσε την καθημερινή παρουσία του στο βουνό.

Έρωτας και γάμος

Στις 10 Ιουνίου του έτους 1955, ο Γρηγόρης Αυξεντίου παντρεύτηκε την αγαπημένη του Βασιλεία Παναγή, την οποία είχε γνωρίσει όταν εκείνη εργαζόταν στα κτήματα του πατέρα του και την είχε αρραβωνιαστεί δύο χρόνια πριν, τον Νοέμβριο του 1953. Ο γάμος τους έγινε κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες, παρουσία μόλις πέντε ατόμων, στο μοναστήρι της Αχειροποιήτου στον Καραβά. Κουμπάροι ήταν ο Ανδρέας Μαλέκος, ο οδηγός που μετέφερε τον παπα – Σταύρο για το μυστήριο και ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ Φίλης Χατζηδαμιανού. Κουμπάρες της Βασιλούς ήταν η Ελένη Κασσιανού και η παπαδιά του παπα-Σταύρου Παπαγαθαγγέλου, του φλογερού ρασοφόρου της ΕΟΚΑ, που τέλεσε το μυστήριο αργά το βράδυ στον κατεχόμενο σήμερα Καραβά.

Ο παπα-Σταύρος στη μαρτυρία του για τον γάμο είχε πει: «… Λοιπόν, όταν είχε επικηρυχθεί (ο Αυξεντίου) και βρισκόταν στην περιφέρεια του Καραβά-Λαπήθου, έγραψε στο Διγενή και ο Διγενής μου έγραψε να τον παντρέψω. Εκείνος ο γάμος είναι αξέχαστος. Εκείνη η σιωπή, διάβαζα τις ευχές μόνο με ένα κεράκι στην παρουσία 5-6 ατόμων. Τέλειωσε το μυστήριο και τον φίλησα λέγοντάς του: «Γρηγόρη μου, να ζήσετε» και αμέσως μου απαντά: «Πάτερ, να μου ευχηθείς καλό βόλι». Και εγώ, χαμογελαστός, του λέω: «Ε, καλό βόλι και ζήτω η Ένωση». Ήταν η τελευταία φορά που τον είδα ζωντανό …».

Ο Γρηγόρης Αυξεντίου με τη σύζυγό του Βασιλεία Παναγή (sigmalive.com)

Αξιοσημείωτη για τον γάμο του Γρηγόρη Αυξεντίου είναι και η μαρτυρία της πρεσβυτέρας Γιαννούλας Παπασταύρου, που δημοσιεύεται στο βιβλίο του Χρήστου Καρύδη, «Με τη δύναμη της θύμησης», που κυκλοφόρησε το 2011. Στο κεφάλαιο για τον γάμο του Αυξεντίου αναφέρονται, όπως τα περιγράφει η πρεσβυτέρα, τα εξής: «Μπορεί η πρεσβυτέρα να μη γνώριζε για την έναρξη του αγώνα, όμως στον γάμο του Αυξεντίου το βράδυ της 10ης Ιουνίου 1955 ήταν παρούσα. Ο Παπασταύρος με τα εκατοντάδες πνευματικοπαίδια έκαμε εκατοντάδες γάμους. Όμως ο γάμος του Γρηγόρη, που έγινε στο μοναστήρι της Αχεροποιήτου κοντά στον Καραβά, ήταν πάντα χαραγμένος στη μνήμη του. Ήταν γάμος αξέχαστος, όπως έλεγε αργότερα».

Η ιερά μονή της Παναγίας Αχειροποιήτου στον Καραβά επαρχίας Κερύνειας, όπου τελέστηκε ο γάμος του Γρηγόρη και της Βασιλούς Αυξεντίου (fb)

«Μου είπε», λέει η πρεσβυτέρα, «όταν άρχισε να δειλινιάζει για καλά, να ετοιμαστώ και θα πάμε μαζί σε μια δύσκολη αποστολή. Πήγαμε στο μοναστήρι της Αχεροποιήτου, παραλιακά για να μην κινήσουμε καμιά υποψία. Έπρεπε το μυστικό να φυλαχτεί καλά. Με τη βοήθεια του Θεού και οδηγό τον Ανδρέα Μαλέκο, φθάσαμε στο Μοναστήρι. Όπως έλεγε αργότερα ο παπάς μου, προτιμήθηκε το μέρος αυτό για τον γάμο γιατί πρώτα απ’ όλα αυτή την εποχή ο Γρηγόρης βρισκόταν στα μέρη του Καραβά κι έτσι η μεταφορά του στο Μοναστήρι δεν θα είχε πολλές δυσκολίες κι ύστερα γιατί η Μονή αυτό τον καιρό δεν είχε ξένους και έτσι δεν θα υπήρχε ο κίνδυνος να βρεθούμε υπό την παρακολούθηση περιέργων. Φθάσαμε λοιπόν εκεί, μπήκαμε στην εκκλησία και λίγο αργότερα έφθασε ο Γρηγόρης. Η αρραβωνιαστικιά του, η Βασιλική, ήταν ήδη εκεί. Για την ασφαλή μεταφορά της μερίμνησαν αγωνιστές της ΕΟΚΑ, φίλοι και σύντροφοι του Γρηγόρη. Μπήκε ο Αυξεντίου στην εκκλησία με τα ρούχα του αντάρτη. Έβαλε τον σταυρό του και φίλησε το χέρι του ιερέα. Στη μέση του επιβλητικό το όπλο του, το εργαλείο της δουλειάς του. “Γρηγόρη”, του λέει ο παπάς, “βγάλε το όπλο σου και βάλτο στο πεζούλι, εκεί στο παράθυρο”. Έτσι και έγινε. Βγήκε το όπλο, πήρε τη θέση του στο πεζούλι και άρχισε το μυστήριο. Με στεφάνια από ελιά που τα φτιάξαμε εμείς και στην παρουσία 5-6 ατόμων παντρεύτηκε ο αιώνιος Γρηγόρης. Ήταν ένας γαμπρός λεβέντης. Στάθηκε κολόνα καθ’ όλη τη διάρκεια του μυστηρίου. Ο παπάς μου είχε συγκινηθεί. Αργότερα κάθε φορά που θυμόταν αυτό τον γάμο μου έλεγε: “Γιαννούλα, θυμάσαι και εσύ τον Γρηγόρη που στον γάμο του στεκόταν σαν κολόνα Πεντελικού, λες και είχεν απολιθωθεί!”».

Η Βασιλού Παναγή – Αυξεντίου με τους γονείς του ήρωα Πιερή και Αντωνού (city.sigmalive.com, lekythos.library.ucy.ac.cy)

«Ξεχνιέται αυτός ο Γρηγόρης;» μονολογεί η πρεσβυτέρα… και συνεχίζει: «Τελείωσε ο γάμος, ο ιερέας φιλά τον νιόγαμπρο και εύχεται στο ζευγάρι λέγοντας: “Γρηγόρη μου να ζήσετε” και εκείνος απαντά: “Πάτερ, να μου ευχηθείς καλό βόλι”. Και εγώ, λέει αργότερα ο Παπάσταυρος, του είπα: “Ε, καλό βόλι και ζήτω η Ένωση”». Ήταν η τελευταία φορά που ο Παπάσταυρος και η πρεσβυτέρα του είδαν τον Γρηγόρη Αυξεντίου ζωντανό. Ο αείμνηστος «αετός του Μαχαιρά» ήταν μια βαθιά θρησκευτική προσωπικότητα. Κάθε μέρα έπρεπε η ομάδα του να έχει κοινή προσευχή και κοινή μελέτη της Αγίας Γραφής. Αυτή η προσωπικότητα στις 3 του Μάρτη το 1957 έφυγε προδομένη.. Πέταξε μέσα από τις φλόγες, στην αιωνιότητα και στην αθανασία..

Η Βασιλού Αυξεντίου για τον λατρεμένο της Γρηγόρη

«Είμαι ευτυχής που δεν συνελήφθη ζωντανός. Τον αγαπούσα πολύ». Αυτά ήταν τα πρώτα λόγια της Βασιλούς Παναγή – Αυξεντίου, της 29χρονης που διάλεξε ο ήρωας της ΕΟΚΑ, Γρηγόρης ως την εκλεκτή της καρδιάς του, σε μια σπάνια συνέντευξη που έδωσε η ίδια λίγο μετά τον ηρωικό του θάνατο στο περιοδικό «Times of Cyprus» και στον δημοσιογράφο Α. Κυριάκου. Όπως θυμάται η ίδια, ήταν Ιούνιος του 1953, όταν ο Γρηγόρης Αυξεντίου επέστρεψε στην Κύπρο από την Ελλάδα με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού του ελληνικού στρατού. Ο ίδιος καταγόταν από μία οικογένεια που κρατιόταν σχετικά καλά οικονομικά, λόγω του άοκνου έργου τους στα χωράφια. Ό,τι είχαν καταφέρει ήταν με τον δικό τους ιδρώτα. Από την άλλη εκείνη καταγόταν από μία φτωχή οικογένεια και εργαζόταν ως μεροκαματιάρα στα χωράφια της οικογένειας Αυξεντίου. Εκεί τη συνάντησε για πρώτη φορά ο Γρηγόρης που δεν έχασε καιρό ούτε χρειάστηκε μεσολαβητές. Μια μέρα την πλησίασε ο ίδιος και της εξομολογήθηκε τον έρωτά του: «Βασιλού σ’ αγαπώ και θέλω να σε κάμω γυναίκα μου».

Το εξώφυλλο του περιοδικού «Times of Cyprus» με τη συνέντευξη της Βασιλούς Αυξεντίου και δεξιά, η ίδια στα κτήματα της οικογένειας, όπου γνώρισε και αγάπησε τον Γρηγόρη (sigmalive.com)

Η κοπέλα τα έχασε και μην μπορώντας να πιστέψει τι άκουγε, στάθηκε διστακτική και του θύμισε ότι εκείνη ήταν πολύ φτωχή, ενώ εκείνος -δόξα σοι ο Θεός- είχε το δικό του βιός, ήταν μορφωμένος.. Όμως ο Αυξεντίου επέμεινε. «Εγώ σου λέω ότι σε αγαπώ κι αν με αγαπάς κι εσύ θα παντρευτούμε», της είπε. Ο πατέρας του Γρηγόρη δεν έφερε καμία αντίρρηση για την εκλεκτή της καρδιάς του γιου του, όμως την προειδοποίησε: «Βασιλού το ξέρεις πως ο Γρηγόρης είναι Έλληνας υπήκοος και ανθυπολοχαγός του Ελληνικού στρατού. Μπορεί αύριο να τον καλέσουν υπό τα όπλα και να φύγει από κοντά σου για αρκετό καιρό». Όμως η Βασιλού ήταν βράχος στην απόφασή της. «Τον αγαπώ και θα του παραμείνω πιστή».

Και όντως η προειδοποίηση του Πιερή Αυξεντίου δεν άργησε να πραγματοποιηθεί. Το 1955, ο Γρηγόρης εξαφανίστηκε από το σπίτι. Κατά τη διάρκεια της δίχρονης απουσίας του, η Βασιλού ζούσε με τους γονείς του και περίμενε με υπομονή τη μέρα που θα τον ξανασυναντούσε, αυτό όμως δεν έγινε. Σχεδόν δυο χρόνια από την εξαφάνισή του ο Αυξεντίου έπεσε μαχόμενος στα βουνά του Μαχαιρά. Αν και είναι ευρέως διαδεδομένο πως ο Αυξεντίου και η Βασιλού παντρεύτηκαν μυστικά, αυτό δεν είναι αλήθεια. «Δεν παντρευτήκαμε μυστικά. Πώς θα μπορούσε να ισχύει κάτι τέτοιο. Ήταν πολύ επικίνδυνο να έρθει στο χωριό, ήταν δυο χρόνια στα βουνά», συνεχίζει η σύζυγός του. Βέβαια, η Βασιλού με τον Αυξεντίου είχαν όντως παντρευτεί, αλλ’ η κοπέλα με το μελαγχολικό χαμόγελο δεν το αποκάλυψε μέχρι το τέλος του αγώνα της ΕΟΚΑ.

Η Αντωνού και η Βασιλού Αυξεντίου, μητέρα και χήρα του ήρωα, με τον Αυγουστή Ευσταθίου (lekythos.library.ucy.ac.cy)

Ο γάμος της με τον Γρηγόρη πραγματοποιήθηκε στις 10 Ιουνίου 1955, στο μοναστήρι της Αχειροποιήτου, στις ακτές του Καραβά. Ιερέας ο παπα-Σταύρος Παπαγαθαγγέλου, στέλεχος της ΕΟΚΑ, με στενούς συγγενικούς δεσμούς στον Καραβά. Κουμπάροι ο Ανδρέας Μαλέκος, οδηγός του αυτοκινήτου που έφερε τον ιερέα από τη Λευκωσία και ο Καραβιώτης αγωνιστής Φίλης Χατζηδαμιανού. Κουμπάρες η παπαδιά του Παπα-Σταύρου και η Ελένη Κασσιανού, η μόνη συνοδός της Βασιλούς από τη Λύση. Το δακτυλίδι στον νεόνυμφο ζευγάρι δάνεισε για την περίσταση ο Χρίστος Αγρότης, οδηγός του αυτοκινήτου που μετέφερε τις δυο Λυσιώτισσες. Τα στέφανα φτιάχτηκαν από κλαδιά ελιάς.

Η τελετή έγινε σε κλίμα μεγάλης συγκίνησης, όμως ήταν ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη ενέργεια, που δεν επρόκειτο να επαναληφθεί κατά το 1955-1959. Το γεγονός ότι ο αρχηγός της ΕΟΚΑ, Γ. Γρίβας – Διγενής, έδωσε άδεια για τον γάμο, δείχνει την εκτίμηση που έτρεφε στον Αυξεντίου και στην ενέργειά του να αποκαταστήσει, στον καιρό του αντάρτικου, την αρραβωνιαστικιά του. Ο γάμος παρέμεινε μυστικός, ώσπου αποκαλύφθηκε, τον Ιούλιο του 1959, από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.

Ο πατέρας του Γρ. Αυξεντίου, Πιερής με την κόρη του Χρυσταλλού, τα παιδιά της και τη σύζυγο του Γρηγόρη, Βασιλού, η οποία κρατά την μικρή Γρηγορία (sigmalive.com)

Στην ίδια συνέντευξη η τιμημένη χήρα της ΕΟΚΑ αποκαλύπτει ακόμη μία συγκινητική πτυχή της αγάπης που έδειχνε η οικογένεια του Αυξεντίου στο πρόσωπό της: Προκειμένου να μην στερηθεί τη χαρά του μητρικού ρόλου, ο γερο-Πιερής της ανακοίνωσε πως το τελευταίο του εγγόνι, η Γρηγορία που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του θείου της, η κόρη της Χρυσταλλούς (αδερφής του Γρηγόρη), θα ήταν από εδώ και στο εξής κόρη δική της! Με δάκρυα στα μάτια άκουσε την ανακοίνωση του γερο-Πιερή η Βασιλού και πήρε στα χέρια της το νέο βλαστάρι που έγινε παιδί της.

Ψευδώνυμο

Καθ’ όλη τη διάρκεια της δράσης του στην ΕΟΚΑ, ο Γρηγόρης Αυξεντίου είχε το κωδικό όνομα «Ζήδρος», το οποίο και κράτησε μέχρι τον ηρωικό του θάνατο. Καθώς ήταν λάτρης της ελληνικής ιστορίας και όπως είχε πει η αδελφή του, «ξενυχτούσε πάνω από τα βιβλία, μαθαίνοντας όλους τους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης», θαύμαζε ιδιαίτερα τον Πάνο Ζήδρο, Έλληνα κλεφταρματωλό από τα Γρεβενά, ο οποίος το 1700 ανέβηκε στον Όλυμπο και ηγήθηκε της πρώτης ομάδας αρματωλών. Γόνος της γνωστής οικογένειας κλεφτών, των «Μπουρτζόβλαχων», η δράση του ήταν τόσο γνωστή και έντονη σε Θεσσαλία και Μακεδονία που ο Σουλτάνος τον διόρισε «έξαρχο του Ολύμπου και της Δυτικής Μακεδονίας». Έτσι, ο Αυξεντίου βαφτίστηκε «Ζήδρος», εις μνήμην του παλικαριού των Γρεβενών, προκειμένου για να μην εντοπίζεται από τους Βρετανούς.

Η Μάχη στα Σπήλια

α. Τα Σπήλια την εποχή της ιστορικής μάχης, β. Σχεδιάγραμμα της μάχης στα Σπήλια, γ. Ο Γρίβας Διγενής με μέλη της ομάδας του, δ. Ο ήρωας των Σπηλίων, Γρηγόρης Αυξεντίου (ikohouse.wordpress.com, pinterest)

Στις 29 Νοεμβρίου 1955 ο Γρηγόρης Αυξεντίου εκλήθη από τον Διγενή στο αρχηγείο της ΕΟΚΑ, στα Σπήλια. Στις 11 Δεκεμβρίου 1955 επέδειξε τις εξαίρετες στρατιωτικές του ικανότητες στην ιστορική μάχη των Σπηλίων, κατά την οποία όχι μόνον οδήγησε σε ασφαλές μέρος τους συναγωνιστές του, αλλά κατάφερε να παρασύρει δύο φάλαγγες βρετανών στρατιωτών, που ανηφόριζαν προς τα κρησφύγετα της ΕΟΚΑ, με αποτέλεσμα να τις παραπλανήσει και τελικά να συγκρουστούν μεταξύ τους έχοντας πολύ μεγάλες απώλειες. Μετά τη μάχη στα Σπήλια, ο Διγενής του ανέθεσε, μαζί με τον τομέα Πιτσιλιάς και τα χωριά της Ορεινής – Μαχαιρά.

Στη Μονή Μαχαιρά

Η Ιερά Μονή της Παναγίας του Μαχαιρά στο όρος Τροόδος και η ιερά εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου του Μαχαιρά (fb)

Το Πάσχα του 1956, βρίσκει τον ήρωα ν’ αναρρώνει στην ιστορική ιερά Μονή Μαχαιρά (1148 μ.Χ.), στο όρος Τροόδος, μετά από μια ιατρική επέμβαση. Εκεί, πάνω από εκατό Άγγλοι αξιωματικοί και στρατιώτες έζωσαν το μοναστήρι, ενώ εκείνος με απόλυτη ψυχραιμία εμφανίστηκε ενώπιόν τους, μεταμφιεσμένος σε μοναχό, με γενειάδα και ράσο, ως ο «πάτερ-Xρύσανθος», και μάλιστα προσέφερε στους βρετανούς και το καθιερωμένο κέρασμα που παρέθετε η Μονή στους επισκέπτες, χωρίς κανένας να τον αναγνωρίσει! Τον Ιούλιο του 1956 προστέθηκαν στον τομέα του και τα κρασοχώρια Λεμεσού. Έδρασε με τα ψευδώνυμα Ζήδρος, Αίας, Άρης, Ρήγας, Ζώτος, Ανταίος και έγινε το φόβητρο των Άγγλων και ο θρύλος των συμπατριωτών του.

Από το 2006, στη μονή Μαχαιρά λειτουργεί ένα μικρό μουσείο ενθυμημάτων του ήρωα. Το Μουσείο ανεγέρθηκε με δαπάνη του Συμβουλίου Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-59. Σε αυτό εκτίθενται προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφίες του ήρωα, πολεμικό υλικό που είχε χρησιμοποιήσει στη διάρκεια του αγώνα, αποκόμματα από εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, καθώς και ποιήματα, που αναφέρονται στον ηρωικό θάνατό του.

Τελευταία Χριστούγεννα..

Τα Χριστούγεννα του 1956, ήταν τα τελευταία του Γρηγόρη. Βρισκόταν στο σπίτι του Παπαχριστοδούλου μαζί με τους υπόλοιπους συναγωνιστές του, Μάτση, Σπανό, Λένα και άλλους. Αφού σηκώθηκε και χόρεψε ένα τσάμικο, εκφώνησε έναν λόγο προς τους αντάρτες του:

«Προσέξετε, βρε. Δεν ξέρουμε ποια θα είναι η μοίρα του καθενός μας. Είτε ζήσουμε είτε πεθάνουμε, ένα θα είναι το έπαθλο του αγώνα μας για νεκρούς και ζώντας. Η Κύπρος να γίνει Ελληνική και να ζήσει ελεύθερη και ευτυχισμένη. Όσοι δε επιζήσουν να μην επιδιώξουν ανταμοιβές και αξιώματα, γιατί οι υπηρεσίες προς την πατρίδα ποτέ δεν εξαργυρώνονται. Πάνω απ’ όλα η αγάπη και η ομόνοια είναι καθήκον και χρέος προς την πατρίδα, ο διχασμός δε υπήρξε πολλές φορές κατάρα της φυλής μας και η διχόνοια παρ’ ολίγο να καταστρέψει την επανάσταση του ’21 και ν’ αφανίσει την Ελλάδα. Τούτα είχα να σας πω, καλά Χριστούγεννα».

Στις 31 Δεκεμβρίου του 1956, παραμονή Πρωτοχρονιάς, κυκλώνεται μαζί με τα παλικάρια του στο χωριό Ζωοπηγή και ακολουθεί σφοδρή σύγκρουση. Ο Αυξεντίου τραυματίζεται, αλλά διαφεύγει, αφήνει όμως πίσω του νεκρό τον συναγωνιστή του Μάκη Γεωργάλλα.

«Μολών λαβέ»

«Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κι ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κι ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τους πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κι οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε»
Κ.Π. Καβάφης, «Θερμοπύλες»

Η θέα από τη Μονή Μαχαιρά προς την περιοχή όπου βρίσκεται το κρησφύγετο του Γρ. Αυξεντίου (δεξιά) (onalert.gr)

Την 1η Μαρτίου του 1957, οι βρετανοί επανήλθαν στην περιοχή του Μαχαιρά αναζητώντας επίμονα τον Γρηγόρη Αυξεντίου. Μετά από προδοσία ανακαλύπτουν το κρησφύγετό του, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου από το μοναστήρι. Αμέσως, απόσπασμα από 60 βρετανούς στρατιώτες και αξιωματικούς περικύκλωσε το κρησφύγετο, ενώ ο επικεφαλής του βρετανικού αποσπάσματος, ανθυπολοχαγός Μίντλεττον, πλησίασε την είσοδο της σπηλιάς και φώναξε: «Ρίξε τα όπλα σου και παραδώσου, αλλιώς θα επιτεθούμε», αλλ’ έλαβε την υπερήφανη απάντηση «Μολών λαβέ».

(cyprusalive.com)

Ο Γρηγόρης απευθυνόμενος στους συντρόφους του, είπε τότε: «Σύντροφοι, ο θεός να με βγάλει ψεύτη, προδοθήκαμε». «Αρχηγέ, μαζί σου και στον θάνατο», απάντησαν όλοι. Δεν πρόλαβαν να τελειώσουν την κουβέντα τους και οι στρατιώτες έφθασαν στην είσοδο του κρησφύγετου. Φώναξαν και πάλι στους άνδρες να παραδοθούν όμως καμία απάντηση. Τότε κατόπιν διαταγής του ίδιου του Αυξεντίου, οι τέσσερις συναγωνιστές του, Ανδρέας Στυλιανού, Αυγουστής Ευσταθίου, Αντώνης Παπαδόπουλος και Φειδίας Συμεωνίδης, βγήκαν έξω για να παραδοθούν και να σωθούν, όχι όμως κι εκείνος. Αμέσως μετά, τέσσερις Άγγλοι στρατιώτες όρμησαν μέσα στη σπηλιά. Ο Αυξεντίου τους υποδέχτηκε με καταιγιστικά πυρά. Οι τρεις βρετανοί οπισθοχώρησαν έντρομοι, ενώ ο τέταρτος έπεσε νεκρός. Ο Μίντλεττον ζήτησε τότε ενισχύσεις, οι οποίες κατέφθασαν αμέσως με ελικόπτερα.

Βρετανοί στρατιώτες εισέρχονται στο κρησφύγετο του Γρ. Αυξεντίου (eokamnimi.blogspot.com, cyprusalive.com)

Ο Γρηγόρης, αποφασισμένος να μην πέσει ζωντανός στα χέρια των Άγγλων και αν χρειαζόταν να θυσιαστεί, τους είπε: «Μέχρι σήμερα μαθαίνατε πώς πολεμούν οι Έλληνες. Σήμερα θα μάθετε και πώς πεθαίνουν!». Ο συμπολεμιστής του, Αυγουστής Ευσταθίου, που μετά τη ρίψη χειροβομβίδας στο κρησφύγετο αναγκάστηκε από τους Άγγλους να επιστρέψει σε αυτό, για να δει αν ο Αυξεντίου ήταν ζωντανός και να τον πείσει να παραδοθεί, προτίμησε να μείνει μαζί του. «Τώρα είμαστε δύο. Ελάτε να μας πάρετε», φώναξε ο Γρηγόρης. Η μάχη συνεχίσθηκε για 10 ώρες, ως το απόγευμα, χωρίς αποτέλεσμα. Οι δυο αγωνιστές προσπαθούσαν να κρατηθούν μαχόμενοι μέχρι να νυχτώσει, ώστε να επιχειρήσουν να διαφύγουν, όταν θα είχε σκοτεινιάσει.

Μαρτυρική θυσία και Ολοκαύτωμα

Οι βρετανοί που αντιλήφθηκαν τον σκοπό τους, μπροστά στο αλύγιστο θάρρος του Αυξεντίου και αφού χρησιμοποίησαν κάθε είδους όπλο και τέχνασμα, γύρω στις 2 τα ξημερώματα της 3ης Μαρτίου 1957 περιέλουσαν το κρησφύγετο με βενζίνη και στη συνέχεια το πυρπόλησαν με εμπρηστικές βόμβες. Σύμφωνα με τον ιστορικό Πέτρο Παπαπολυβίου, πρώτος επιχείρησε να ανατινάξει το κρησφύγετο του Αυξεντίου ο λοχαγός του βασιλικού μηχανικού Ντένις Σάτλγουορθ. Ήταν συνομήλικος του Αυξεντίου και βετεράνος διεθνής παίκτης της Εθνικής Αγγλίας στο ράγκμπυ.

Οι τεράστιες φλόγες από τις εμπρηστικές βόμβες πετρελαίου των βρετανών λαμπάδιασαν τα πάντα, κάλυψαν το κρησφύγετο και έκαψαν ζωντανό τον Αυξεντίου, ενώ ο Αυγουστής Ευσταθίου διασώθηκε με βαριά εγκαύματα και συνελήφθη. Έτσι, καιόμενος σαν λαμπάδα, έπεσε ηρωικά και πέρασε στην αιωνιότητα ο Γρηγόρης Αυξεντίου, άμορφη μάζα από καμένη σάρκα, πυροβολώντας ως το τέλος, Κυριακή 3 Μαρτίου 1957.

Οι ηρωικοί γονείς – Αναγνώριση και μυστική ταφή

Το καρβουνιασμένο πτώμα του Γρηγόρη Αυξεντίου αναγνώρισε πρώτος ο πατέρας του στο στρατιωτικό νοσοκομείο Λευκωσίας. «Απ’ τις χοντρές ελληνικές κοκκάλες του», όπως είπε, «κι από κείνο το χρυσό Κωσταντινάτο που άχνιζε στον κόρφο του». Βγήκε από το νεκροτομείο χαμογελώντας. Όταν ρωτήθηκε από τους δικούς του γιατί χαμογελούσε και μήπως τελικά δεν ήταν ο Γρηγόρης ο νεκρός, εκείνος απάντησε με περηφάνια: «Ναι, ο Γρηγόρης είναι, αλλά να μην μας δούνε αυτά τα σκυλιά να κλαίμε» και αφού απομακρύνθηκε λίγο, έβαλε τα κλάματα. Η μάνα του, όταν πληροφορήθηκε τον θάνατο του γιου της, είπε: «Είμαι περήφανη για τον γιο μου. Κάλλιο μια φούχτα τιμημένη στάχτη, παρά γονατισμένος ο λεβέντης μου».

Το απανθρακωμένο σώμα του Γρηγόρη Αυξεντίου και δημοσίευμα Εφημερίδας της εποχής για το ολοκαύτωμά του (cyprusalive.com, onalert.gr)

Το απανθρακωμένο πτώμα του 29χρονου Αυξεντίου ετάφη την επομένη στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, με μυστικότητα, για ν’ αποφευχθούν οι λαϊκές αντιδράσεις, στον χώρο που είναι γνωστός σήμερα ως «Τα Φυλακισμένα Μνήματα». Ο λεβέντης πατέρας του Γρηγόρη Αυξεντίου, ο γέρο Πιερής, έλεγε μετά τον ηρωικό θάνατο του παιδιού του: «Ο γιος μου δεν ανήκει εις την οικογένειαν που τον εγέννησε, ούτε εις το σπίτι που ανετράφη. Ανήκει εις ολόκληρον την Κύπρον, εις ολόκληρον τον Ελληνισμόν. Τα τηλεγραφήματα που μου εστάλησαν και τα μηνύματα συμπαθείας και συγχαρητηρίων που επήρα, αποτελούν διά εμέ επιταγάς, τας οποίας καμία τράπεζα δεν ημπορεί να εξαργυρώσει. Αιωνία σου η μνήμη, γιε μου. Ο Θεός ας αναπαύσει την ψυχή σου».

Η μαρτυρία του Αυγουστή Ευσταθίου

Όπως διηγήθηκε αργότερα ο συναγωνιστής του Γρηγόρη Αυξεντίου, Αυγουστής Ευσταθίου: «Ένα υγρό άρχισε να κατακλύζει το κρησφύγετο. “Είναι βενζίνα Μάστρε μου”, του είπα. “Θα μας κάψουν ζωντανούς”. Δεν πρόλαβα να τελειώσω τη φράση μου και τρεις εμπρηστικές βόμβες μετέβαλαν το κρησφύγετο σε φλεγόμενο καμίνι. Βρισκόμουν στην είσοδο του κρησφύγετου γονατιστός. Οι φλόγες κάλυψαν τα μαλλιά μου και το δεξί μέρος του προσώπου μου. Ο μάστρος βρισκόταν στο βάθος του κρησφύγετου, ανάμεσα στις φλόγες που τον είχαν ζωσμένο από παντού. Η όψη του ήταν ήρεμη και γαλήνια. Με το ίδιο ατάραχο και αποφασιστικό ύφος και με πολλή στοργή και αγάπη, μόλις τον κοίταξα τρομαγμένος άκουσα από το στόμα του τα τελευταία λόγια του, που δεν ήταν άλλα από την τόσο αγαπημένη από μένα φράση, που πάντοτε υπήρξε για μένα κουράγιο και έμπνευση: “Μη φοβάσαι Ματρόζο, μη φοβάσαι”».

Μέσα σ’ εκείνη την κόλαση ο Ευσταθίου βγήκε από το σπήλαιο, ενώ οι Άγγλοι με μανία ρωτούσαν πού ήταν ο Αυξεντίου, αναγκάζοντάς τον να μπει στο κρησφύγετο για να τον ανασύρει νεκρό. Όταν μπήκε ο Αυγουστής στο κρησφύγετο, αντίκρισε τον νεκρό «μάστρο του», όπως αφηγείται ο ίδιος: «Ο θρυλικός Γρηγόρης Αυξεντίου, ο αγαπημένος μας Μάστρος ήταν νεκρός ξαπλωμένος ανάσκελα. Το αριστερό του χέρι ήταν υψωμένο και από τη μέση και πάνω είχε γίνει κάρβουνο. Το άλλο σώμα καιγόταν. Ήταν τόσο ζεστό που κάηκα μόλις τον άγγιξα. Οι στρατιώτες μου φώναζαν να τον σύρω έξω. Δεν με πίστευαν, όταν τους έλεγα πως είναι νεκρός».

Οι συλλήψεις των συντρόφων του Γρηγόρη Αυξεντίου έξω από το κρησφύγετό τους (onalert.gr, maxmag.gr, eokamnimi.blogspot.com)

Το διαχρονικό μήνυμα και ο συμβολισμός της θυσίας του ήρωα του Μαχαιρά

Εξήντα τέσσερα χρόνια πέρασαν από τη θυσία του Σταυραετού του Μαχαιρά. Το χρονικό μίας θυσίας που στιγμάτισε και θα συνεχίσει να στιγματίζει την ιστορία του τόπου και θα μας δίνει διδάγματα για συνέχιση του αγώνα για το καλό, την αρετή, τη λευτεριά μέχρι τελικής πτώσεως.

3 Μαρτίου 1957. Η μάχη των μαχών. Ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ αναμετράται με την ιστορία. Και γράφει τελικά την Ιστορία. Εκεί, στα βουνά του Μαχαιρά, αναγεννήθηκε η ελληνική μεγαλοσύνη. Εκεί αναδείχθηκε μοναδικά το χρέος και η αγάπη για την πατρίδα. Εκεί αφουγκράζεται η Ρωμιοσύνη το άξιο παιδί της: Γρηγόρης Αυξεντίου, από το χωριό Λύση, που έγινε ο Σταυραετός της Κύπρου. Όπως έγραψε ο ίδιος σε μια επιστολή του:

«Την Λευτεριά μας, το ιδανικό των ιδανικών μας, την υπόγραψα κι εγώ, όχι μόνο σε χαρτί, μα φορώντας την τιμημένη στολή του Έλληνα φαντάρου και θα την υπογράψω οποιαδήποτε στιγμή το ζητήσει η Κύπρος μας και με το αίμα μου, όπως και κάθε Κύπριος».

Ο μεγαλειώδης ανδριάντας του Γρηγόρη Αυξεντίου στη Μονή Μαχαιρά (cyprusalive.com)

Ναι, είναι όμορφη η ζωή! Πιο όμορφη ίσως είναι η άνοιξη. Στα 29 σου χρόνια έγινες ανάδοχος του καθήκοντος. Ένας Έλληνας που δίδαξε τα παιδιά της ΕΟΚΑ πώς να πολεμούν και πώς να πεθαίνουν για την ελευθερία τους. Αιώνια κυνηγημένος, έτρεχες πότε από ‘δω, πότε απ’ εκεί, σε βουνά και λόγγους, σε κρησφύγετα και βουνοπλαγιές. Δεν είχες χρόνο για όνειρα. Μονάχα σε συντρόφευε ο Θεός και η ελπίδα. Κι αν στον δρόμο σου σε έπιανε η μπόρα, η στέρηση, η θλίψη και η προδοσία, εσύ δεν λύγιζες. Δεν υποχωρούσες. Ανένδοτος και υπάκουος στρατηλάτης της Λευτεριάς, έπρεπε να παραμείνεις στις επάλξεις του καθήκοντος.

Και έφθασε η τελευταία μέρα! Ήταν Μάρτης τότε. Μόλις σάλευε η άνοιξη. Το κρησφύγετό σου ήταν λίγο πιο κάτω από το μοναστήρι της Μεγαλόχαρης. Κι όμως, η μέρα ήταν Κυριακή πρωί, αλλ’ οι καμπάνες δεν ήχησαν. Οι Άγγλοι κρατούσαν δεμένους όλους τους μοναχούς. Σε ελάχιστο χρόνο περικύκλωσαν το κρησφύγετό σου. Σε διέταξαν να βγεις έξω. Εσύ είχες πάρει την απόφασή σου. Κοίταξες αποφασιστικά τους συντρόφους σου και τους είπες: «Εβγάτε έξω! Εγώ πρέπει να πεθάνω!».

Και αυτό το «Εγώ πρέπει να πεθάνω» το επανέλαβες τρεις φορές. Οι συναγωνιστές σου ήθελαν να πολεμήσουν μαζί σου. Αλλά τους εξήγησες και τελικά υπάκουσαν. Έτσι άρχισε η μεγάλη μάχη. Μόνος απέναντι σε μια ολάκερη Ταξιαρχία. Οι ανταλλαγές πυρών αντιλαλούσαν στα βουνά του Μαχαιρά. «Μολών Λαβέ!». Τούτη ήταν η απάντησή σου στο κάλεσμα των Άγγλων. Δέκα ολόκληρες ώρες πάλευες γενναία και κατάφερες μεγάλα πλήγματα στον ξένο κατακτητή. Με αυτό το σθένος απέδειξες πόση δύναμη έχει η ψυχή, όταν αναζητά το δίκαιο και την ελευθερία της. Δέκα μεγάλες ώρες. Ό,τι δίδαξες το έκανες πράξη.

Σε εκείνες τις τελευταίες στιγμές, περνούσε από μπροστά σου ολάκερη η ένδοξη ελληνική ιστορία. Το αυτόματο όπλο που κρατούσες δεν σταμάτησε να ρίχνει σφαίρες στον εχθρό. Οι Άγγλοι έριχναν από μακριά. Δεν τολμούσαν να πλησιάσουν. Άρχισαν να χάνουν την υπομονή τους. Δεν πίστευαν τόση τόλμη, τόση γενναιότητα από τον υπαρχηγό της ΕΟΚΑ. Διέταξαν τον Ματρόζο, τον Αυγουστή Ευσταθίου, να μπει στο κρησφύγετο για να βγάλει έξω τον Αυξεντίου. Ο Ματρόζος, αφού μπήκε μέσα, φώναζε στους Άγγλους, «τώρα είμαστε δυο!» και άρχισαν να πυροβολούν.

Οι Εγγλέζοι έχασαν την ψυχραιμία τους. Βρήκαν την τελευταία λύση. Να κάψουν την κρυψώνα… Αργά, ένιωθες τη μυρωδιά της βενζίνης. «Μάστρε, θα μας κάψουν ζωντανούς», φώναξε ο Ματρόζος. Κι αμέσως έσκασαν τρεις εμπρηστικές χειροβομβίδες. Η φωτιά έζωσε τα πάντα. Ο Αυγουστής φώναξε «Παναγία μου!» και ο Αυξεντίου του είπε: «Μη φοβάσαι Ματρόζο, μη φοβάσαι». Ο Αυγουστής δεν άντεξε και πετάχτηκε έξω…

Σε λίγο όλα τέλειωσαν. Ό,τι απέμεινε από σένα, λίγη στάχτη και λίγα καπνισμένα ελληνικά κόκκαλα, να ζωγραφίζουν τη Λευτεριά. Κάτι άλλοι πανάρχαιοι καιροί σε πήραν στα σπλάχνα τους. Τούτη η θυσία μένει από τότε σύμβολο Αγώνα. Μένει εκεί να μας θυμίζει την ηρωική απόφαση ενός ανθρώπου, που άδραξε το χρέος απέναντι στους προγόνους και το έκανε πράξη.

Οι στίχοι του Κώστα Μόντη και του Γιάννη Ρίτσου

Πριν αρκετά χρόνια ο σπουδαίος Κύπριος ποιητής Κώστας Μόντης αφιέρωσε στον Γρηγόρη Αυξεντίου τους ακόλουθους, διαχρονικούς στίχους:

«Σαράντα χρόνια οι χαράδρες
του Μαχαιρά αντιλαλούν τ’ “ΟΧΙ” του
σαράντα χρόνια η ηχώ δεν δέχεται
να μεταφέρει τίποτα άλλο
σαράντα χρόνια δεν καταδέχεται
να μεταφέρει τίποτα άλλο».

Ο μεγάλος μας ποιητής Γιάννης Ρίτσος επίσης εμπνεύστηκε από τον αγώνα και τον θάνατο του Γρηγόρη Αυξεντίου και έγραψε το ποίημα «Αποχαιρετισμός». «Θυμάμαι πως γράφοντας τον «Αποχαιρετισμό» έκλαιγα σαν παιδί, όπως όταν έγραφα και τον “Επιτάφιο” (στον Αυξεντίου υπάρχουν “ολόσωμα” τα προσωπικά μου βιώματα της Μακρονήσου)», έλεγε ο Γιάννης Ρίτσος. Το ποίημα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος, με τίτλο «Αποχαιρετισμός – Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά». Ακολούθως παραθέτουμε ορισμένα αποσπάσματά του:

Α Π Ο Χ Α Ι Ρ Ε Τ Ι Σ Μ Ο Σ

(Ο Γρηγόρης ΑΥΞΕΝΤΙΟΥ αποκλεισμένος στη σπηλιά της Μονής Μαχαιρά)

Τέλειωσαν πια τα ψέματα -δικά μας και ξένα
Η φωτιά η παντάνασσα πλησιάζει. Δεν μπορείς πια
Να ξεχωρίσεις αν καίγεται σκοίνος ή φτέρη ή θυμάρι. Η φωτιά πλησιάζει.
Κι όμως πρέπει να προφτάσω να ξεχωρίσω,
Να δω, να υπολογίσω, να σκεφτώ -(για ποιόν; Για μένα;
Για τους άλλους;) Πρέπει.
Μου χρειάζεται πριν απ’ το θάνατό μου μια ύστατη γνώση, η γνώση του θανάτου μου, για να μπορέσω να πεθάνω.

(…) Ένας τμηματικός θάνατος; Πρέπει να τον γνωρίσω.
Δεν προφταίνω.
Ίσως και να μπορούσα να γλυτώσω. Ίσως μπορούσα
ν’ αντέξω την καταφρόνια ή την συγγνώμη ή την λησμονιά των άλλων. Όμως εγώ θα μπορούσα να λησμονήσω το φως που ονειρευτήκαμε μαζί; κείνο το μέγα καρδιοχτύπι της σημαίας μας; Θα μπορούσα να βολευτώ στον ίσκιο μιας γωνιάς με σταυρωμένα τα χέρια γύρω στα σταυρωμένα γόνατα
σα μνησίκακη, μεμψίμοιρη ή αμέτοχη αράχνη
που πλέκει μόνο με το σάλιο της τα δίχτυα της;

(…) Αν έβγαινα παραδίνοντας τα κλειδιά μου, μπουσουλώντας με χέρια και με πόδια (κάθε έξοδος είναι στενή, συντρόφια μου), αν κινούσα να παραδώσω σα σκισμένη σημαία την ψυχή μου -Ποια ψυχή μου ;
Δεν πρόφτασα όλη να τη δοκιμάσω, να τη γνωρίσω ολόκληρη. Μου χρειάζεται τούτη η στιγμή, να μάθω που και τι θα παραδώσω ή δε θα παραδώσω. Ξέρω πως θα μπορούσε νάμαι στη θέση σας, αδέρφια μου που φύγατε, γιατί ξέρω, όπως κι εσείς, τι θα πει πόνος και φόβος,
μα εγώ είχα ένα φόβο πιο μεγάλο απ’ τον πόνο μου κι απ’ το φόβο σας, όχι μονάχα το φόβο του κορμιού μου, μα και τον φόβο της ψυχής μου, που δεν την ξέρω -ο ίσκιος της κάθε κίνησής μου μεγάλωνε απέραντα πάνω σ’ έναν τρομαχτικά κάτασπρο τοίχο,
και κάθε σφυγμό μου τον άκουγα να πέφτει μες στο πάντοτε γράφοντας στέρεους κ’ υδάτινους κύκλους ατελείωτους. Έτσι με τούτο το φόβο της ψυχής μου γλύτωσα απ’ το φόβο του κορμιού μου. Ωστόσο ξέρω όλο το φόβο, και μπορείτε να με πιστέψετε, γιατί κανένας μας δεν είναι που να θέλει να πονάμε ή να φοβόμαστε.

(…) Τι δύσκολα, λοιπόν που τελειώνει η ζωή. Και πρέπει να προλάβω να ζήσω αυτή την τελευταία μου δυσκολία, να την κερδίσω, κ’ ίσως να τη δώσω σα μια χαρά στους άλλους. Πώς; Με τι; «Μα πρέπει».
Τι πρέπει; Ποιος μιλάει; Τι λέει; Γιατί; «Μα πρέπει».
Εδώ ούτε καθήκοντα, ούτε ανάγκες πια. Ποιος προστάζει; Τι ζητούν από μένα; και ποιοι; Κ’ οι φτωχοί, κ’ οι αδικημένοι, κ’ η πατρίδα, κι ο κόσμος, κι ο εαυτός μου; Καθήκοντα κι ανάγκες. Ναι. Καθήκοντα κι ανάγκες.
Ένα κόκκινο φως μέσα κ’ έξω. Το αίμα κι ο αγέρας.
Υπάρχουν. Υπάρχω. Να υπάρξουμε.
Θα υπάρξουμε. Ένα κόκκινο φως η στιγμή μου. Και πρέπει να δέσω τις σκέψεις με τα πράγματα -να υπάρξουν χεροπιαστά. Και δεν έχω καιρό. Και τα πράγματα φύγαν. Δεν τα βλέπω.
Οι άπιαστες σκέψεις απομένουν μόνο και πρέπει αυτές, τουλάχιστο, να τις κρατήσω -νάβρω κάποιο τρόπο να τις δώσω.-

(…) Είμαι 29 μόλις χρονώ και το μόνο που ξέρω είναι πως θέλω να ζήσω. Δεν πρόφτασα ακόμη να σκεφτώ, μια και δεν πρόφτασα να ζήσω. Μες στη μάχη τι να σκεφτείς;
Δεν πρόφτασα. Μου χρειάζεται, τουλάχιστο, τούτη η ολόκληρη στιγμή μου για να ζήσω ολόκληρος.

(…) Αυτή την πιο όμορφη στιγμή μου σας την αφήνω, αδέρφια.

(…) Αν με γνωρίζατε αυτή τη στιγμή θ’ άξιζε και να με αγαπήσετε, όπως κ’ εγώ σας αγαπάω χωρίς ταπεινοσύνη ή περηφάνεια.

(…) Γρηγόρης Αυξεντίου 29 χρονών.
Λέω τον αριθμό των χρόνων μου και κλαίω ξέροντας
πως θα τον προσθέσετε στη δόξα του έθνους μας
(ας μου συχωρεθεί κι αυτή μου η τελευταία αδυναμία).
Ακούω αυτόν τον αριθμό στα χείλη σας
και θάθελα να τον φιλήσω πάνω στα χείλη σας.
Ήμουν ίσως μικρός για τη δόξα -ίσως μικρός για μια τέτοια ευτυχία. Μια πράξη σωστή είναι το πήδημα του ανθρώπου έξω απ’ τη μοναξιά.
Είναι το σφίξιμο χιλιάδων χεριών κι ο όρκος όλων.
Είμαι έτοιμος.
Δε δέχομαι, όχι, τη θυσία για το θάνατο. Τη δέχομαι
Μονάχα για τη ζωή -για μια ζωή που πια δε θα
Απαιτεί καμιά θυσία. Είμαι έτοιμος.

(…) Δέκα ώρες είναι πάρα πολλές για όλα όταν έχεις ένα ντουφέκι, κάμποσες σφαίρες και το δίκιο με το μέρος σου
Όταν έχεις δικά σου 29 χρόνια και μπορείς
να τα διαθέσεις μόνος σου
όταν έχεις το θάνατο σου δικό σου. Γεια σας.

(…) Άντε, γριά μάνα, μην αρχίσεις τώρα τις κλάψες. -Όχι;-
Έτσι σε θέλω. Ρωμιά. Σου παίρνω λες τη ζωή σου ; Σου αφήνω την περφάνεια σου.
Δε θα σέιδει ο εχτρός καμπουριασμένη. Το ξέρω. Θα πεις: “Είμαι πέρφανη για το γιο μου, -κάλλιο μια φούχτα τιμημένη στάχτη παρά γονατισμένος ο λεβέντης μου”.
Έτσι. Γεια σου, μάνα. (…)

«Ξύπνα Γληόρη»

Η Αντωνού, μητέρα του Γρηγόρη Αυξεντίου, μόλις αντικρίζει για πρώτη φορά το κρησφύγετο στο Μαχαιρά, αυθόρμητα αυτοσχεδιάζει και απαγγέλλει δυνατά τούτους τους κυπριώτικους στίχους:

«Ξύπνα Γληόρη, τζιαι έφτασεν η μάνα σου κοντά σου.
Ήρτεν να δει τους κόπους σου τζιαι τα κρησφύγετά σου.
Ήρτεν να δει τους κόπους σου δαπάνω που πολέμας.
Επουμπουρίζαν τα βουνά τζι ήτουν τζιαι η Παναγία
εις το πλευρόν σου τζιαι έστεκεν, Γρηγόρη, τζιαι εβοήθαν.
Εγώ γιε μου δε σε χάρηκα, τζιαι έσσω μου δε σε είδα
Ας σε χαρεί η πατρίδα μας, για την ελευθερίαν».

Η μητέρα του Γρηγόρη Αυξεντίου, Αντωνού (lekythos.library.ucy.ac.cy)

Η Αντωνού Αυξεντίου, άλλωστε, τα είπε όλα στον επικήδειό της:

«Μια μάνα τέτοιου ήρωα
εν προσβολή να κλάψει,
προσβάλλει τον λεβέντη της,
τζιείνον που θ’ απολάψει.
Χαλάλιν της Πατρίδος μου
ο γιος μου, η ζωή μου,
τζι αφού εν επαραδόθηκεν
τζι έμεινεν τζι εσκοτώθηκεν
ας έσιει την ευτζήν μου».

Τον επικήδειο της Αντωνούς μελοποίησε ο συνθέτης Γιώργος Θεοφάνους, ενώ η Μαρινέλλα, ο Αντώνης Ρέμος και ο Πέτρος Γαϊτάνος ερμήνευσαν μοναδικά το τραγούδι στην παράσταση – δισκογραφική δουλειά «Τραγουδώ το νησί μου».

Η κληρονομιά του Γρηγόρη Αυξεντίου

Είναι τώρα που συλλαβίζουμε το όνομά σου, την ιστορία σου, την ιστορία μας, και ανεβαίνοντας εκεί στον Μαχαιρά, μέσα από την αιώνια και αυστηρή σιωπή των βουνών, μέσα από το θρόισμα των δέντρων, και μπροστά στο μαρτυρικό κρησφύγετό σου, στεκόμαστε με ένα αίσθημα υπερηφάνειας για ό,τι έπραξες για τον τόπο που σε γέννησε..

Αρπάζουμε την ασπίδα της διαθήκης σου και την καρφώνουμε στα στήθια μας, συνείδησή μας για να πάρουμε λίγη μονάχα δύναμη. Να πάρουμε τον ήλιο, τον ουρανό, τα τραγούδια της Ρωμιοσύνης και να τα κομματιάσουμε ένα-ένα στον αγιασμένο τόπο της θυσίας σου.

Λύση, Μόρφου, Κερύνεια, Καραβάς, Αμμόχωστος, Κυθρέα…
Πόσο βαριά ονόματα, Γρηγόρη Αυξεντίου;

Εσύ μένεις ακίνητος με το μεγάλο αγαλματένιο πρόσωπό σου να κοιτά τον Πενταδάκτυλο. Κοντά σου ένας ανήσυχος Σταυραετός να κοιτάζει με πείσμα την κατεχόμενη Κύπρο. Κι όμως, πίσω από τούτη την πέτρινη σιωπή, τι άραγε υπάρχει, αθάνατε υπαρχηγέ της ΕΟΚΑ;

Ναι, η μάχη δεν τελείωσε. Εκείνος ο θρυλικός αγώνας δεν έχει τέλος. Έκτοτε, στον τόπο της θυσίας σου, υπάρχει η γαλανόλευκη που κυματίζει υπερήφανα και υπενθυμίζει σε καθέναν από μας το εθνικό χρέος που συνυπάρχει με την αξιοσύνη και τη Λευτεριά. Και γι’ αυτή τη λευτεριά έπεσες μαχόμενος ένα κυριακάτικο πρωινό, τον Μάρτιο του 1957.

(cyprusalive.com)

Ο Στράτης Μυριβήλης έγραψε για το ηρωικό παλληκάρι της Λύσης:

«Ο Αυξεντίου είχε πάρει την απόφασή του.
Ήταν η ίδια η φωνή από τους Τριακόσιους του Λεωνίδα …».

Φέτος ο κυπριακός ελληνισμός διάγει το 47ο έτος κατοχής, ενώ οι Τουρκικές προκλήσεις σε βάρος της Ελλάδος και της Κύπρου εντείνονται, καθιστώντας και πάλι ολοφάνερη την τουρκική αδιαλλαξία και βαρβαρότητα. Η τουρκική εισβολή και κατοχή στην Κύπρο παραμένει ένα ατιμώρητο έγκλημα σε βάρος του Ελληνισμού, που προκάλεσε αμέτρητα θύματα, απερίγραπτες καταστροφές, την εκδίωξη χιλιάδων Ελληνοκυπρίων από τις πατρογονικές εστίες τους και την προσφυγοποίησή τους μέσα στην ίδια την πατρίδα τους. Γεγονότα που ο Γρηγόρης Αυξεντίου δεν θα ανεχόταν ποτέ από τη μαρτυρική και σκλαβωμένη Λύση.. Γι’ αυτό, όλοι όσοι -κυριολεκτικά ή νοερά- θα ανηφορίσουμε και φέτος προς το θυσιαστήριο του Μαχαιρά, για το ετήσιο μνημόσυνο του ήρωα, πολιτικοί, στρατιωτικοί, εκκλησιαστικοί άρχοντες ή απλοί πολίτες, ας αναλογιστούμε τις βαριές ευθύνες μας απέναντι στον νεκρό που πηγαίνουμε να μνημονεύσουμε. Ας παραδειγματιστούμε προπαντώς από τις αρχές και τις αιώνιες αξίες που υπηρέτησε και ας τον θυμόμαστε ολόχρονα και όχι μόνο κάθε Μάρτη..

Αιώνια η μνήμη του! Αθάνατος! Του αντρειωμένου ο θάνατος, θάνατος δε λογιέται..!

Πηγές:
– «Αυξεντίου Γρηγόρης», Ίδρυμα Απελευθερωτικού Αγώνα ΕΟΚΑ (1955-1959), σε: eoka.org.cy
– «Αυξεντίου: “Μάθατε πώς πολεμούν οι Έλληνες… θα μάθετε και πώς πεθαίνουν”», σε: onalert.gr
– «Γρηγόρης Αυξεντίου Κυριακή 3 Μαρτίου 1957. Ήταν 28 χρόνων…», σε: impantokratoros.gr
– «Γρηγόρης Αυξεντίου», σε: sansimera.gr
– «Γρηγόρης Αυξεντίου: “Αξίζει να πεθάνεις για τη Λευτεριά…”», σε: simerini.sigmalive.com
– Πέτρος Παπαπολυβίου, «Οι έρωτες του Αυξεντίου», ιστολόγιο «Περί Ιστορίας», σε: papapolyviou.com
– Χρήστος Καρύδης, «Με τη δύναμη της θύμησης», 2011.
– Χρήστος Καρύδης, «Ο αιώνιος Γρηγόρης Αυξεντίου: “Να ζήσετε” γύρισε και του είπε ο ιερέας… “Να μου ευχηθείς καλό βόλι” απάντησε αυτός…», σε: hellasjournal.com
– «Ο Γρηγόρης Αυξεντίου – Ο Σταυραετός του Μαχαιρά», σε: cyprusalive.com
– «Οι ηρωικοί γονείς του Γρηγόρη Αυξεντίου», σε: city.sigmalive.com
– «Ο έρωτας και ο μυστικός γάμος του αγωνιστή Γρηγόρη Αυξεντίου στην Κύπρο. Σε ποιον φώναξε “Μολών Λαβέ” λίγο πριν από το ηρωικό του τέλος», σε: mixanitouxronou.gr
– «Η σπάνια συνέντευξη της συζύγου του Αυξεντίου – “Βασιλού σ’αγαπώ”…», σε: sigmalive.com

kimintenia.wordpress.com