kimintenia

6 Μαΐου

«Χάριτι σοφισθεῖσα, Σοφία θείᾳ,
Σοφῶς ἤσκησας ἄρτι, ἐν τῇ Κλεισούρᾳ»

Μια σύγχρονη Αγία της Ορθοδοξίας μας, η Αγία Σοφία η ασκήτισσα της Κλεισούρας Καστοριάς. Η γεμάτη πόνο, στερήσεις και αρρώστιες ζωή της Αγίας, που ήρθε πρόσφυγας από τον Πόντο και ασκήτεψε μέχρι τα τέλη του βίου της, το 1974, στο Μοναστήρι της Παναγίας, στην περιοχή της Κλεισούρας της Καστοριάς, υπήρξε μια αδιάκοπη δοξολογία της Χάριτος του Θεού και η ευλογία της σκέπει και αγιάζει όποιον με πίστη και ευλάβεια δέεται στο όνομά της.

Βίος της Οσίας Σοφίας

Η Οσία Σοφία Χοτοκουρίδου, το γένος Αμανατίου Σαουλίδου, γεννήθηκε το 1883 μ.Χ. στο χωριό Σαρή-ποπά (ή Σαρή-παπά) της επαρχίας Αρδάσης Τριπόλεως του Νόμου Τραπεζούντος του Πόντου. Το 1907 παντρεύτηκε με τον Ιορδάνη Χοτοκουρίδη στο χωριό Το(γ)ρούλ της επαρχίας Αρδάσης και μετά από τρία χρόνια, το 1910 απέκτησε ένα παιδί. Έπειτα από δύο χρόνια, έχασε το παιδί της το οποίο βρήκε τραγικό θάνατο, αφού φαγώθηκε από χοίρους, ενώ δύυο χρόνια μετά, το 1914 έχασε και τον άντρα της τον οποίο πήραν οι Τούρκοι στα τάγματα εργασίας, όπου και μάλλον απεβίωσε. Η νεαρή χήρα κατέφυγε στα βουνά, όπου ζούσε ασκητικά, με μεγάλη νηστεία. Εκεί της εμφανίστηκε ο Άγιος Γεώργιος και την προειδοποίησε για επικείμενη επιδρομή των Τσετών. Η Σοφία ενημέρωσε τους συγχωριανούς της, που κρύφτηκαν και απέφυγαν τον κίνδυνο. Στην ανταλλαγή των πληθυσμών το καράβι που μετέφερε τους συγχωριανούς της Σοφίας στην Ελλάδα κινδύνεψε να καταποντιστεί. Αυτή έβλεπε τα κύματα γεμάτα από Αγγέλους και την Παναγία. Ζήτησε από Εκείνην να πνιγεί η ίδια και να σωθούν οι συγχωριανοί της. Η Παναγία όμως τους έσωσε όλους. Ο καπετάνιος δεν το πίστευε πως σώθηκαν κι έλεγε: «Κάποιον άγιο έχουμε» και οι χωριανοί του απάντησαν: «Τη Σοφία!».

Το 1927 με παρότρυνση της Παναγίας η Σοφία μετέβη στο μοναστήρι της στην Κλεισούρα της Καστοριάς, στην Ιερά Μονή του Γενεθλίου της Υπεραγίας Θεοτόκου, όπου έζησε ασκητικά για περίπου μισό αιώνα. Εκεί βρήκε έναν ενάρετο ιερομόναχο, τον π. Γρηγόριο, που είχε έλθει από το Άγιον Όρος, ο οποίος την κατάρτισε στη μοναχική ζωή. Έζησε ασκητικά ως λαϊκή, φορώντας τα μαύρα ενδύματα της χηρείας και της ασκήσεώς της, καθισμένη πάνω στο τζάκι και αλείφοντας το πρόσωπό της με στάχτη, για να μη φαίνεται η ομορφιά του. Τα περισσότερα χρόνια τα πέρασε μόνη της, με μόνο τον Θεό, αφού το μοναστήρι έμεινε χωρίς μοναχούς. Υπέμεινε τους δριμείς χειμώνες, με τη θερμοκρασία να πέφτει στους -15 βαθμούς, και την πολλή υγρασία του τόπου. Όταν της έλεγαν ν’ ανάψει φωτιά, φώναζε ένα μακρόσυρτο «Όχι!», που ακόμα ηχεί στα αυτιά όσων την άκουσαν. Κυκλοφορούσε ξυπόλητη, ενώ τα ρούχα της ήταν πάντα κουρελιασμένα και ανεπαρκή για τις συνθήκες της περιοχής. Της έδιναν καινούργια. Δεν τα φορούσε, αλλά τα πρόσφερε σε όσους είχαν ανάγκη. Κοιμόταν και σ’ έναν άλλο χώρο, πάνω σε άχυρα, αλλά από κάτω είχε βάλει σουβλερές πέτρες. Δεν λουζόταν ποτέ ούτε χτενιζόταν και τα μαλλιά της είχαν σκληρύνει πολύ. Όταν κάποτε χρειάστηκε να τα σηκώσει από τα μάτια της, για να βλέπει καλύτερα, αναγκάστηκε να τα κόψει με το ψαλίδι που κούρευαν τα πρόβατα. Παρ’ όλα αυτά όμως, το κεφάλι της ευωδίαζε.

Το φαγητό της ήταν λιτότατο, συνήθως ό,τι έβρισκε στην περιοχή: μανιτάρια, μούσκλια, αγριόχορτα, φτέρη, φύλλα των δέντρων ή λίγη ντομάτα τουρσί, μουχλιασμένη. Τα σαββατοκύριακα έβαζε και μια κουταλιά λάδι στο πιάτο της. Άλλες φορές άνοιγε καμιά κονσέρβα ψάρι και το έτρωγε όταν είχε πιάσει ένα δάχτυλο μούχλα. Έτρωγε και σε παλιά σκουριασμένα ορειχάλκινα σκεύη, αλλά δεν πάθαινε τίποτα. Νήστευε και με το παλαιό και με το νέο ημερολόγιο, για να μη σκανδαλίζει κανέναν και όταν κάποιοι διαμαρτύρονταν για τις «υπερβολές» της, τους απαντούσε: «Παιδεύω το σαρκίο μου». Κι όμως, αυτή η αυστηρή με τον εαυτό της ασκήτρια ήταν πολύ γλυκιά και επιεικής με τους άλλους. Δεν κρατούσε δραχμή από τα χρήματα που της έδιναν, αλλά τα έκρυβε για να τα δώσει στους αναγκεμένους, όταν θα ερχόταν η ώρα. Τα τότε κοριτσάκια, σημερινές γερόντισσες της Κλεισούρας, που μιλούσαν ελληνικά και βλάχικα, αγαπούσαν τη συντροφιά της, έστω κι αν δεν καταλάβαιναν τα ποντιακά της. Νουθετούσε τις άγαμες κοπέλες που τύχαινε να παραστρατήσουν, φρόντιζε να παντρευτούν, τις προίκιζε από τα χρήματα που της έδιναν και ανέθετε στην Παναγία την προστασία τους. «Η Παναΐα κι θα χαντ’ σας» (δεν θα σας χάσει η Παναγία), τους έλεγε.

Ποτέ δεν πλήγωσε ούτε στενοχώρησε κανέναν. Αν καταλάβαινε ότι κάποιος είχε προβλήματα μέσα του, περνούσε από δίπλα του, του έλεγε ένα δυο λόγια, χωρίς να την αντιληφθούν οι άλλοι, απομακρυνόταν, κι εκείνος την ακολουθούσε. Τον παρηγορούσε, τον συμβούλευε, τον ενίσχυε με τη χάρη του Θεού, κι αυτός έφευγε άλλος άνθρωπος. Έλεγε πολλές φορές: «Αυτοί ήρθαν μαύροι στην Παναγία και φεύγουν άσπροι». Γνώριζε πολλά σκάνδαλα από ιερείς, μοναχούς, λαϊκούς… Δεν κατηγορούσε ποτέ κανέναν, αλλά έλεγε: «Να σκεπάζετε, να σας σκεπάζει ο Θεός». Αγαπούσε και τα ζώα. Είχε μια αρκούδα, που ζούσε στο δάσος και την έλεγε «ρούσα». Ερχόταν κι έπαιρνε τροφή από τα χέρια της, της έγλειφε τα χέρια και τα πόδια από ευγνωμοσύνη κι επέστρεφε στο δάσος. Έβαζε ψίχουλα στα περβάζια των παραθύρων για τα πουλάκια κι αυτά, όταν η αγία προσευχόταν, φτερούγιζαν γύρω της και κελαηδούσαν. Σαν να ζούσε στον Παράδεισο, πριν από την πτώση.

Είχε κοινωνία με την Παναγία και τους Αγίους. Το 1967 αρρώστησε βαριά, από σκωληκοειδίτιδα ή κήλη, ώστε να διπλωθεί στα δύο από τον πόνο. Δεν δέχτηκε γιατρό αλλά έλεγε: «Θα ‘ρθει η Παναγία να με πάρει από τον πόνο». Έβαζε στουπιά ή φυτίλια από τις κανδήλες, ώσπου σάπισε η πληγή κι έβγαζε κακοσμία. Τότε της εμφανίστηκε η Παναγία με τον αρχάγγελο Γαβριήλ και τον Άγιο Γεώργιο. Της είπε ο αρχάγγελος: «Θα σε κόψουμε τώρα». Αυτή απάντησε: «Είμαι αμαρτωλή, να εξομολογηθώ, να κοινωνήσω, και να με κόψεις». «Μια εγχείρηση θα σου κάνουμε», της απαντά. Έγινε η επέμβαση, η Σοφία έγινε καλά και συχνά σήκωνε χωρίς ντροπή τη μπλούζα ή το φόρεμά της, για να δείξει στον κόσμο την τομή που έκλεισε μόνη της.

Η Οσία Σοφία, «η ἀσκήτισσα τῆς Παναγιᾶς», όπως αποκαλείται, εκοιμήθη εν Κυρίω στις 6 Μαΐου 1974. Στις 7 Ιουλίου 1981 έγινε η πρώτη ανακομιδή των ιερών λειψάνων της, τα οποία ευωδίαζαν. Στις 27 Μαΐου 1998 έγινε η δεύτερη ανακομιδή των λειψάνων της, οπότε και μεταφέρθηκαν στο μοναστήρι από τον Σεβ. Μητροπολίτη Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ. Η Μεγάλη Εκκλησία την ενέταξε το 2011 στις αγιολογικές δέλτους της και την 1η Ιουλίου 2012 έγινε η επίσημη ανακήρυξή της από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, στην Καστοριά. Τόσο την Ακολουθία του Εσπερινού και του Όρθρου όσο και τον Παρακλητικό κανόνα και τα Εγκώμια προς την Οσία, έγραψε ο Μέγας Υμνογράφος της των Αλεξανδρέων Εκκλησίας, χαρισματούχος Δρ. Χαράλαμπος Μπούσιας.

Η Ιερά Μονή Κλεισούρας

Η Ιερά Μονή του Γενεθλίου της Θεοτόκου Κλεισούρας Καστοριάς, όπου ασκήτευσε η Γερόντισσα Σοφία, βρίσκεται σε υψόμετρο 970 μέτρων, στα όρια των νομών Καστοριάς και Φλώρινας και απέχει 35 χιλ. από την Καστοριά, 70 χιλ. από τη Φλώρινα και 22 χιλ. από την Πτολεμαΐδα. Ιδρύθηκε περίπου το 1314 μ.Χ. από τον Κλεισουριώτη ιερομόναχο Νεόφυτο και ανακαινίστηκε το 1813 από τον επίσης Κλεισουριώτη ιερομόναχο της Μονής Ιβήρων Αγίου Όρους Ησαΐα Πίστα, μετά από όραμα της Παναγίας. Είναι ρυθμού τρίκλιτης ξυλόστεγης, τρουλαίας βασιλικής με νάρθηκα και περιβάλλεται από ένα τεράστιο ορθογώνιο φρουριακό συγκρότημα, εντός του οποίου είναι κτισμένο το καθολικό. Κοσμείται με αξιόλογες τοιχογραφίες, έργα αξιόλογων Χιοναδιτών αγιογράφων. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο χρυσώθηκε το 1772 από τον Κωνσταντίνο Κτίπα από το Λινοτόπι.

Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα η Μονή φιλοξένησε και περιέθαλψε πολλούς Μακεδονομάχους με πρώτο τον Παύλο Μελά, αλλά και κατά τη διάρκεια της Κατοχής υπήρξε κρησφύγετο πολλών ταλαιπωρημένων από τους Γερμανούς κατοίκων της περιοχής. Όταν το 1903 οι Τούρκοι έκαψαν το γειτονικό χωριό Βαρικό, πολλοί κάτοικοί του βρήκαν καταφύγιο στο μοναστήρι. Από το 1993 η μονή λειτουργεί ως γυναικεία κοινοβιακή, με ηγουμένη τη γερόντισσα Ανυσία, που μαζί με την υπόλοιπη μοναστική αδελφότητα προσπαθούν να «αναστήσουν» το σημαντικό αυτό λατρευτικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας. Στα χρόνια που στην Μονή δεν υπήρχε μοναστική αδελφότητα και οργανωμένη κοινοβιακή ζωή, ασκήτευσε εκεί η γερόντισσα Σοφία που καταγόταν από τον Πόντο. Ήρθε νέα και δούλευε πολύ ως τα βαθιά γεράματά της και την αγαπούσε όλο το χωριό.

Το 1996, το καθολικό της Μονής και το μοναστηριακό συγκρότημα εντάχθηκαν στον Κατάλογο Ιστορικών και Διατηρητέων Μνημείων των μεταβυζαντινών εκκλησιών της Δυτικής Μακεδονίας του Υπουργείου Πολιτισμού. Την 1η Ιουλίου 2012 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος παρέστη στις εορταστικές εκδηλώσεις αγιοκατατάξεως της Οσίας Σοφίας, της «εν τη Ιερά Μονή Παναγίας Θεοτόκου Κλεισούρας ασκησάσης», η μνήμη της οποίας τιμάται από την Ορθόδοξη εκκλησία στις 6 Μαΐου.

(Τηλέφωνο επικοινωνίας με την Ι. Μονή: 24630 94330).

Άποψη της Κλεισούρας Καστοριάς

Η Οσία Σοφία με προσκυνητές της Ιεράς Μονής Γενεσίου της Θεοτόκου Κλεισούρας

Χρονολογικό διάγραμμα των σημαντικότερων γεγονότων από τον βίο της Οσίας Σοφίας

1883: Γεννιέται στο χωριό Σαρή-παπά επαρχίας Άρδασας Βιλαετίου Τραπεζούντος του Πόντου.
1907: Νυμφεύεται τον Ιορδάνη Χοτοκουρίδη.
1910: Αποκτά τέκνο.
1912: Πεθαίνει το παιδί της.
1912: Επιστρατεύεται ο σύζυγος της Ιορδάνης από τους τούρκους.
1914: Χάνονται τα ίχνη του Ιορδάνη και η Σοφία μεταβαίνει στο χωριό Ορντού (Κοτύωρα).
1915: Οι τούρκοι εξοντώνουν τον πατέρα της.
1916: Η Σοφία φεύγει από την Ορντού και χάνονται προσωρινά τα ίχνη της.
1919: Πάσχα, βρίσκεται στον Πειραιά και από εκεί μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη.
1919: Αύγουστος, πηγαίνει στην Πτολεμαΐδα, στην Άρδασα και στην Αναρράχη.
1925: Μεταβαίνει στον Άγιο Μάρκο Φλώρινας.
1927: Με παρότρυνση της Παναγίας πηγαίνει στην Ιερά Μονή Παναγίας Κλεισούρας.
1940: Βρίσκεται μόνη της στο μοναστήρι.
1944: Ολοκαύτωμα Κλεισούρας. Η Σοφία σώζει το μοναστήρι από τους Γερμανούς.
1967: Η Παναγία με τον Άγιο Γεώργιο χειρουργούν – θεραπεύουν τη Σοφία.
1974: 6 Μαΐου: Κοίμηση γερόντισσας Σοφίας.
1981: 7 Ιουλίου: Πρώτη εκταφή. Θαυμαστή ευωδία του ιερού σκηνώματός της κατά την εκταφή.
1998: 27 Μαΐου: Δεύτερη εκταφή, ανεύρεση των λειψάνων. Μεταφορά τους στο μοναστήρι από τον Σεβ. Μητροπολίτη Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ.
2001: Εκδίδεται από τον π. Πορφύριο Σιμωνοπετρίτη, μετά από έρευνα, το βιβλίο «Σοφία η Ασκήτισσα της Παναγίας».
2011: 11 Ιουνίου: Αποστέλλεται από τον Σεβ. Μητροπολίτη κ.κ Σεραφείμ υπόμνημα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για την αγιοκατάταξη της οσίας.
2011: 4 Οκτωβρίου: Υπογράφεται από τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ Βαρθολομαίο και την Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου η Πατριαρχική και Συνοδική πράξη αγιοκατατάξεως της Οσίας Σοφίας.
2011: 27 Νοεμβρίου: Τέθηκαν με επίσημη τελετή τα χαριτόβρυτα λείψανα της Οσίας Σοφίας σε προσκύνηση από τον Σεβ. Μητροπολίτη κ.κ Σεραφείμ.
2012: 6 Μαΐου: Πρώτος επίσημος εορτασμός της μνήμης της Αγίας Σοφίας.
2012: Τέλη Ιουνίου: Ο Οικουμενικός Πατριάρχης επισκέπτεται την Καστοριά για να προσκυνήσει τα λείψανα της Αγίας και να προαστεί σχετικών εκδηλώσεων.

Πηγές:
– Ιερά Μητρόπολη Καστοριάς: σε: imkastorias.gr
– Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής Άργους Ορεστικού, σε: imk-agparaskeve.gr
– Ιστολόγιο antexoume.wordpress.com
– Αγία Σοφία της Κλεισούρας, Σελίδα στο fb