kimintenia

«Ο καθείς και τα όπλα του», είπε
Και τα χέρια του άπλωσε
όπως κάνει νέος δόκιμος Θεός
για να πλάσει μαζί αλγηδόνα κι ευφροσύνη
(Οδ. Ελύτης, Άξιον Εστί)

(φωτ. Ο Οδυσσέας Ελύτης
έφεδρος αξιωματικός στην Κέρκυρα)

«Ο καθείς και τα όπλα του». Η φράση προέρχεται από το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη με τίτλο: «Η Γένεσις» που ανήκει στο έργο του «Το Άξιον Εστί». Αναφέρεται στην αναμονή, στη στάση, στην ετοιμότητα και στην αντοχή κάθε ανθρώπου απέναντι στις προκλήσεις, στις δυσκολίες, στις απαιτήσεις και στο χρέος που του προτάσσει η ζωή του, τα οποία καθένας μας καλείται να αντιμετωπίσει με τα δικά του ηθικά, πνευματικά και υλικά εφόδια και τις δυνάμεις που διαθέτει.

Έτσι, άλλος πολεμάει με όπλα αληθινά σε ένα πεδίο μάχης υπαρκτό και άλλος έχει για όπλα του τη γνώση, την πένα, την τέχνη, τη γραφή, την προσευχή, την εργατικότητα, την αγάπη, τη φιλεσπλαχνία, την αγαθοεργία, την υπομονή…

Αυτά τα «όπλα», δηλαδή τα χαρίσματα και τα εφόδια, με τα οποία καθένας μας είναι προικισμένος από τον Θεό, είτε έμφυτα είτε επειδή τα καλλιέργησε και τα κατέκτησε ο ίδιος, σήμερα ευλογούνται ξεχωριστά στη μορφή και στη χάρη του Αγίου μεγαλομάρτυρος «Δημητρίου των Όπλων».

Πρόκειται για προσωνύμιο που αποδόθηκε στον Άγιο μεγαλομάρτυρα Δημήτριο τον Μυροβλύτη και θαυματουργό, ο οποίος ως στρατιωτικός Άγιος φέρει και εκείνος οπλισμό και στις περισσότερες εικόνες του ιστορείται με στρατιωτική στολή αξιωματικού είτε έφιππος είτε με δόρυ, ασπίδα και σπαθί και μαζί με τον Άγιο μεγαλομάρτυρα Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο αποτελούν το πιο ξακουστό και υπέρλαμπρο δίδυμο στρατιωτικών αγίων της Ορθόδοξης πίστης και λατρείας.

Αφιερωμένος στον «Άγιο Δημήτριο των Όπλων» είναι ο ενοριακός ιερός ναός της οδού Στρατηγού Καλλάρη, στην περιοχή των Κάτω Πατησίων σε μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες γειτονιές της Αθήνας, αποτελούμενος από τον κυρίως ναό, στον οποίο έχει ενσωµατωθεί ο παλαιός και ιστορικός ιερός ναός του Αγίου Δηµητρίου, ο μοναδικός ο οποίος φέρει το προσωνύµιο «των Όπλων». Ο νέος ιερός ναός θεµελιώθηκε το έτος 1976 από τον τότε Επίσκοπο Βρεσθένης, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αμερικής κ. Δημήτριο, αποπερατώθηκε περί το έτος 1981 και εγκαινιάσθηκε την Κυριακή του Παραλύτου του έτους 1985.

Όσον αφορά τον παλαιό και ιστορικό ιερό ναό, οι περισσότεροι ερευνητές συγκλίνουν στην άποψη ότι οι αναφορές των ιστορικών περί υπάρξεως πρωτοχριστιανικού – παλαιοχριστιανικού ναού στην περιοχή πιθανότατα ταυτίζονται µε τον παλαιό ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου των Όπλων. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι ο κεντρικός κίονας της Αγίας Τραπέζης του ναού αποτελεί τµήµα αρχαιοελληνικού κιονόκρανου Κορινθιακού ρυθμού. Επιπλέον, στον ναό διακρίνονται έξι διαφορετικές φάσεις τοιχογραφικού διακόσμου, η πιο πρώιμη εκ των οποίων λανθάνει χρονολογήσεως. Τέλος, κάτω από το Ιερό Βήµα µαρτυρείται η ύπαρξη υπόγειας στοάς, στην οποία φυλάσσονταν κατά τους χρόνους της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 πολεµοφόδια των επαναστατημένων Ελλήνων της Αττικής, η οποία µέχρι σήμερα δεν έχει αποσφραγισθεί από τις αρμόδιες αρχές και δεν γνωρίζουμε τι έχει να μας αποκαλύψει. Είναι δε σχεδόν βέβαιο ότι ο συγκεκριμένος ναός οφείλει την ιδιαίτερη ονομασία του στην ύπαρξη αυτής της υπόγειας και ανεξερεύνητης κρύπτης πολεμοφοδίων που φυλάσσει στα σπλάχνα του ως ιερό και πολύτιμο θησαυρό.

Πράγματι, ο ιερός ναός του Αγίου Δημητρίου των Όπλων, εκτός του πλήθους των αναφορών του στην τοπική παράδοση, συνδέεται άρρηκτα και µε την Ελληνική Επανάσταση, αφού αποτέλεσε κοµβικό σηµείο για την έναρξη του Επαναστατικού αγώνα στην Αττική. Στο βιβλίο του Δηµητρίου Γεωργ. Γιώτα, «Οι Μενιδιάτες κατά τον 18ο αιώνα και την Επανάσταση του ’21» (Αχαρνές, 1990, σελ. 53-54) καταγράφονται τα εξής:

«Λίγο πριν επαναστατήσει η Αττική ύπαιθρος, ο Χατζη-Μελέτης* µε τη συνοδεία του κατέβηκε στην Αθήνα και επισκέφθηκε τον Βοεβόδα. Στη συζήτηση που είχαν ο Χατζη-Μελέτης παρέστησε στον Βοεβόδα τα πράγµατα πολύ άσχηµα. Ότι δηλαδή γύρω από την Αθήνα τριγύριζαν διάφορες συµµορίες Τουρκαλβανών που κάθε µέρα αυξάνονταν και στόχο είχαν τη λεηλασία της πόλης. Ακόµα του είπε ότι ο οπλισµός των Χασιωτών δεν ήταν επαρκής για να τις συγκρατήσει, αν προσπαθούσαν να κατέβουν προς την πόλη από το δερβένι αυτό. Ο Βοεβόδας που µέχρι τότε δεν είχε στοιχεία για την εξέγερση των Χασιωτών, συναίνεσε να δοθεί πρόσθετος οπλισµός στον Χατζή-Μελέτη. Προνοητικός αυτός, είχε µαζί του και µουλάρια, τα οποία φόρτωσε µε τον οπλισµό και αµέσως αναχώρησε για τη Χασιά. Στον Άγιο Δηµήτριο (σήµερα σώζεται η εκκλησία στην οδό στρατηγού Καλλάρη κοντά στις “Τρεις Γέφυρες”) σταµάτησε να ξεκουράσει τα ζώα και τους ανθρώπους του. Ξάπλωσαν και κοιµήθηκαν στην Εκκλησία. Στον ύπνο του άκουσε µία φωνή προερχόµενη από την εικόνα του Αγίου Δηµητρίου να τον προστάζει: -“Στα όπλα!”. Αλαφιασµένος ξύπνησε και πιστεύοντας ότι ήταν θαύµα και προειδοποίηση, πρόσταξε τα παληκάρια του να φορτώσουν αµέσως τα µουλάρια και να φύγουν. Έτσι κι έγινε. Μετά από ώρα έφτασαν και οι Τούρκοι, οι οποίοι είχαν πείσει τον Βοεβόδα ότι είχε κάνει λάθος να εξοπλίσει µε πρόσθετο οπλισµό τους Χασιώτες και παίρνοντας την άδειά του έτρεξαν να προλάβουν τον Χατζη-Μελέτη να του πάρουν τα όπλα πίσω. Ήταν όµως αργά. Ο Χατζη-Μελέτης ήταν κιόλας στη Χασιά, οπλισµένος και δυνατός. Έτσι λοιπόν λέει η παράδοση. Από τότε το ξωκλήσι του Αγίου Δηµητρίου ονοµάστηκε “Άγιος Δηµήτριος των Όπλων”».

Την παράδοση αυτή για τον εξοπλισµό των Χασιωτών επιβεβαιώνουν και ορισμένοι ιστορικοί, αναφέροντας ότι ο εφοδιασμός των Χασιωτών επαναστατών όντως έλαβε χώρα την 1η Απριλίου 1821 (βλ. Πρακτικά Β’ Συµποσίου Ιστορίας – Λαογραφίας Βόρειας και Δυτικής Αττικής, Δ. Γιώτα: «Οι Χασιώτες αγωνιστές του 21»). Ιδιαίτερα επισημαίνεται ότι σύµφωνα µε τον ως άνω ιστορικό, η θαυματουργική προτροπή του Αγίου Δημητρίου να ριχτούν οι Χασιώτες στον Αγώνα του ’21, πραγµατοποιήθηκε τη νύχτα της 31ης Μαρτίου προς 1η Απριλίου 1821 και ότι η Επανάσταση στην Αθήνα πράγματι ξεκίνησε την 1η Απριλίου του 1821 από τον οπλαρχηγό Μελέτιο Βασιλείου (Χατζη-Μελέτη) στη Φυλή και ως εκ τούτου, η παρέµβαση του Αγίου Δηµητρίου στον ιερό ναό του της οδού Καλλάρη υπήρξε καθοριστική για την απελευθέρωση της πόλεως των Αθηνών και της Αττικοβοιωτίας γενικότερα. Άλλοι ιστορικοί αναφέρουν ότι ανάμεσα στους αγωνιστές που διανυκτέρευσαν την 31η Μαρτίου 1821 στον Άγιο Δημήτριο των Όπλων ήταν και ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο οποίος τιμούσε και ευλαβείτο ξεχωριστά τον άγιο Δημήτριο και ότι άκουσε και ο ίδιος την προτροπή του Αγίου από το εικόνισμά του.

Και δεν είναι ίσως τυχαίο ότι ο ναός συνδέθηκε και με την αλησμόνητη μορφή του γενναίου αντιστράτηγου Κωνσταντίνου Καλλάρη** (του οποίου το όνομα φέρει η κεντρική οδός των Κάτω Πατησίων, επί της οποίας ο ναός είναι οικοδομημένος), που δοκιμάστηκε σκληρά από τη μοίρα, όμως στάθηκε πάντοτε πρότυπο αρετής, ψυχικής ευγένειας, ανδρείας και πίστης στα ιδανικά της πατρίδας και διοίκησε υποδειγματικά τα ελληνικά όπλα μέσα στη δίνη των πιο κρίσιμων πολέμων, σε μια ταραγμένη εποχή γεμάτη από τις φοβερές απώλειες και το δράμα των αλλεπάλληλων πολέμων.

Σηµαντικό στοιχείο αποτελεί εξ άλλου και το γεγονός ότι από το ιστορικό αυτό εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου των Όπλων πέρασαν σπουδαίες εκκλησιαστικές προσωπικότητες. Καταγεγραµµένες µαρτυρίες αναφέρουν ότι ο Άγιος Νεκτάριος Επίσκοπος Πενταπόλεως πολλάκις τελούσε εκεί τη Θεία Λειτουργία και γι’ αυτό ο σύγχρονος άγιος της Εκκλησίας µας, ο Γέρων Φιλόθεος Ζερβάκος (ο οποίος επίσης κατά καιρούς ιερουργούσε στον ναό) προσέφερε µε έγγραφό του ως ευλογία προς τον ναό και τους ενορίτες του ένα επιτραχήλιο του Αγίου Νεκταρίου μαζί με ένα µικρότατο τεµάχιο των ιερών λειψάνων του και προσωπικά του αντικείµενα. Η παρουσία του Αγίου Νεκταρίου στον Άγιο Δημήτριο των Όπλων επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι σε εκείνον είναι αφιερωμένο το ιερό Παρεκκλήσιο κάτω από τον νέο ιερό ναό. Ομοίως και ο Άγιος Νικόλαος ο Πλανάς, λειτουργός όλων των παλαιών και κατανυκτικών ιερών παρεκκλησίων των Αθηνών, ιερουργούσε συχνά στον Άγιο Δημήτριο των Όπλων, ενώ και η «Κυρά των Αθηνών», Αγία Οσιομάρτυς Φιλοθέη η Αθηναία, κατέφευγε συχνά προσευχόμενη στον ναό αυτό.

Ο Άγιος Νεκτάριος, ο Γέρων Φιλόθεος Ζερβάκος,
ο Άγιος Νικόλαος ο Πλανάς και η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία

Και όλος ο πιστός λαός της τοπικής Ενορίας, εκτός των ως άνω, διατηρεί στη µνήµη του άπειρες καταγεγραµµένες μαρτυρίες και επεµβάσεις του Αγίου Δηµητρίου και περιβάλλει τον παλαίφατο ναό µε βαθιά ευλάβεια, αγάπη και αφοσίωση.

Στοιχεία επικοινωνίας: τηλ. 210 8315506, agdimitriosoplon.info, facebook.com, youtube.com

Μετάβαση:
Γραμμές λεωφορείων: 024, Β10, Β11, Β12, Γ10, Γ12, Α10, Α11 και Α12 (στάση: Βρεττού)
Μετρό – Ηλεκτρικός, στάση: Κάτω Πατήσια
Με αυτοκίνητο από το κέντρο: Μέσω των λεωφόρων Πατησίων ή Λιοσίων.

Υποσημειώσεις:

* Ο Μελέτιος Βασιλείου (Χατζημελέτης) (1776-1826) υπήρξε οπλαρχηγός, αγωνιστής του 1821 και Φιλικός από τη Χασιά Αττικής, με μεγάλη οργανωτική ικανότητα και στρατιωτικές αρετές (eefshp.org). Μετά την κήρυξη της ελληνικής Επανάστασης στην Πελοπόννησο, ο επαναστατικός ενθουσιασμός επικράτησε και στην Αττική. Η Αθήνα με 10.000 κατοίκους ήταν περιτριγυρισμένη από τείχος και διέθετε ισχυρότατο φρούριο πάνω στην Ακρόπολη. Στην πόλη κατοικούσε μεγάλος αριθμός Τούρκων. Παρά τις αντίξοες συνθήκες δημιουργήθηκε στη Χασιά ένα μικρό σώμα ενόπλων από το γενναίο φιλικό χωρικό Μελέτη Βασιλείου, με τον οποίο ήρθε σε συνεννόηση ο θρυλικός αναγνώστης Κιουρκατιώτης από το Μενίδι και ο Γιάννης Ντάβαρης από το Λιόπεσι για να κινηθούν επαναστατικά. Τη νύκτα της 9-10 Απριλίου 1821 οι Τούρκοι συνέλαβαν και φυλάκισαν τους προκρίτους της Αθήνας. Ωστόσο την 25η Απριλίου 1821 επαναστάτες από τη Χασιά, το Μενίδι και τα Μεσόγεια, με αρχηγό τον Δήμο Αντωνίου, μπήκαν στην Αθήνα, τέλεσαν δοξολογία και ύψωσαν τη σημαία της Επανάστασης στο διοικητήριο της πόλης. Οι Τούρκοι κλείστηκαν στην Ακρόπολη και άρχισε η πολιορκία του κάστρου από τους Έλληνες (ilion.gr).

** Ο Κωνσταντίνος Καλλάρης (20 Σεπτεμβρίου 1858 – 4 Μαΐου 1940) ήταν Έλληνας αντιστράτηγος και υπουργός Στρατιωτικών, που διακρίθηκε όσο ελάχιστοι για το ήθος του και τα ανδραγαθήματά του. Γεννήθηκε στην Αθήνα, γιος του φρουράρχου των Αθηνών Γεωργίου Καλλάρη, με καταγωγή από τα Ψαρά. Αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1880, οπότε κατατάχθηκε στο Μηχανικό με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού. Το 1885 τοποθετήθηκε στην Κέρκυρα, όπου γνώρισε και νυμφεύτηκε τη Νικολίνα Τόμπρου, κόρη του Ριζοσπάστη βουλευτή Κωνσταντίνου Τόμπρου, που συνυπέγραψε την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, και εγγονή του πολιτικού και διανοουμένου Πέτρου Βράιλα – Αρμένη), με την οποία έμελλε να αποκτήσει επτά παιδιά. Αφού έλαβε μέρος στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 και στον σχεδιασμό και την κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής και ανάπτυξης σε όλη την Ελλάδα, ο Καλλάρης ανέλαβε καθήκοντα διοικητή της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων τον Ιούλιο του 1911. Κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου στις επιχειρήσεις του Μπιζανίου ανέπτυξε νικηφόρο δράση που τον έκανε ιδιαίτερα γνωστό. Ανέλαβε τη διοίκηση της ΙΙ Μεραρχίας την οποία και κατέστησε υποδειγματική και για τον λόγο αυτό προήχθη σε υποστράτηγο, λαμβάνοντας μέρος στις μάχες της Ελασσόνας, του Σαρανταπόρου, του Τριποτάμου και των Γιαννιτσών. Επίσης, ορίστηκε πρώτος στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης μετά την απελευθέρωση της πόλης από τον τουρκικό ζυγό. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, στις 7 Δεκεμβρίου 1912, σκοτώθηκε ο γιος του Σπύρος, έφεδρος ανθυπολοχαγός, στα χώματα της Μανωλιάσσας. Όταν ενημερώθηκε για την τραγική απώλεια, ο στρατηγός ζήτησε να τον οδηγήσουν στη σορό του γιου του. Ο Καλλάρης ασπάστηκε το νεκρό παιδί του στο μέτωπο και είπε: «Η ημέρα αυτή, παιδί μου, είναι ημέρα ευτυχίας διά τον στρατηγόν και δυστυχίας διά τον πατέρα. Ανθυπολοχαγέ Καλλάρη, εξετέλεσες λαμπρά το καθήκον σου. Εύγε! Aιωνία σου η μνήμη, παιδί μου!». Αμέσως μετά, ωσάν γνήσιος απόγονος των πολεμιστών της Σπάρτης, ρίχτηκε στη μάχη και εξετέλεσε το καθήκον του ως στρατηγός, συγκινώντας το πανελλήνιο. Όταν επέστρεψε, αργά το βράδυ, στη σκηνή όπου είχαν ετοιμάσει τον νεκρό, ο Καλλάρης έκλαψε σαν πατέρας, σαν άνθρωπος. Κατά τη διάρκεια του Β’ Βαλκανικού Πολέμου ο Καλλάρης ανέλαβε την εκκαθάριση της Θεσσαλονίκης από τις βουλγαρικές δυνάμεις, έλαβε μέρος σε πολυάριθμες συγκρούσεις με τον εχθρό (Κιλκίς, διαβάσεις όρους Κερκίνης κ.ά.) και τραυματίστηκε στη μάχη της Κρέσνας. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο στρατηγός ανέλαβε τη διοίκηση του Α’ Σώματος Στρατού και διορίστηκε υπουργός Στρατιωτικών (και προσωρινώς Ναυτικών) της κυβερνήσεως Αλέξανδρου Ζαΐμη. Μολονότι είχε ταχθεί υπέρ της εξόδου της χώρας μας στον πόλεμο παρά το πλευρόν των δυνάμεων της Αντάντ, ο Καλλάρης δεν έλαβε μέρος στο Κίνημα της Θεσσαλονίκης. Στις 9 Ιανουαρίου 1917 απαλλάχθηκε από τα στρατιωτικά του καθήκοντα και τον Ιούλιο του 1917 τέθηκε σε αυτεπάγγελτη διαθεσιμότητα. Το 1918 ο Καλλάρης αποστρατεύτηκε. Στις 20 Αυγούστου 1922 απεβίωσε ηρωικά μαχόμενος στο Ουσάκ και ο δεύτερος γιος του στρατηγού Άγγελος, υπολοχαγός του Πυροβολικού. Το 1926, μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος του Θεόδωρου Πάγκαλου, ο Καλλάρης, που ανέκαθεν αντιτασσόταν στην εμπλοκή της πολιτικής στο στράτευμα, αποδέχτηκε τη θέση του προέδρου του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου. Στις 16 Δεκεμβρίου 1929 ορίστηκε αριστίνδην γερουσιαστής, ενώ το 1934 διετέλεσε υποψήφιος για το αξίωμα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η τελευταία υπηρεσία που προσέφερε ο στρατηγός στην πατρίδα του, κατόπιν αιτήματος του Ιωάννη Μεταξά, ήταν μια έκθεση που συνέταξε σχετικά με την κατάσταση των ελληνικών σιδηροδρόμων, που είχε κριθεί τότε επιβεβλημένη λόγω της εξάπλωσης του πολέμου στην Ευρώπη. Ο στρατηγός Κωνσταντίνος Καλλάρης απεβίωσε στις 4 Μαΐου 1940 (in.gr).