Ουίλιαμ Ουάλας, ο ήρωας της Σκωτίας

Στις 5 Αυγούστου του 1305 ο Ουίλιαμ Ουάλας, ηγέτης της σκωτσέζικης αντίστασης εναντίον των Άγγλων, συλλαμβάνεται με δόλο και μεταφέρεται σιδηροδέσμιος στο Λονδίνο, όπου θα προσαχθεί σε δίκη και 20 μέρες μετά, θα εκτελεστεί με τρόπο οικτρό

«Αυτή είναι η αλήθεια που σου λέω. Απ’ όλα τα αγαθά του κόσμου, η ελευθερία είναι το πιο πολύτιμο. Ποτέ να μην ανεχτείς, γιέ μου, να ζήσεις στα δεσμά της δουλείας, που περιπλέκονται». Αυτή ήταν η συμβουλή που έδωσε «προίκα», στον μικρό Ουίλιαμ Ουάλας ο θείος του και αυτός την ακολούθησε μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του. Ήταν το 1296. Η βαριά φορολογία που επέβαλε ο βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδος A’ ο Μακροσκελής (Edward Longshanks) στους κατακτημένους Σκωτσέζους, οι αδικαιολόγητες φυλακίσεις, οι βιαιοπραγίες και η αξίωση να τον ακολουθούν στις αλλεπάλληλες στρατιωτικές εκστρατείες του εναντίον της Γαλλίας, ενέτειναν το κλίμα δυσαρέσκειας και δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για την έκρηξη της επανάστασης.

Ο νόμος της πρώτης νύκτας

Τα χαράτσια του αγγλικού στέμματος, τα οποία εισπράττονταν ακόμη και με τρόπο βίαιο, ήταν πολλά και ποικίλα. Σκοπός τους δεν ήταν μόνο να γεμίσουν το βασιλικό θησαυροφυλάκιο, αλλά και να ταπεινώσουν τον ανυπεράσπιστο λαό, επιδεικνύοντας κάθε φορά την αγγλική κυριαρχία πάνω του. Ένα από τα πιο επαχθή χαράτσια ήταν και ο «νόμος της πρώτης νύχτας» (jus primae noctis). Επρόκειτο για σαρκικό φόρο ο οποίος έδινε το δικαίωμα στον τοπικό άρχοντα, στο όνομα του βασιλιά, να πλαγιάζει με την παρθένα νύφη την πρώτη νύχτα του γάμου της. Η τιμωρία για όποιον αντιστεκόταν ήταν ο θάνατος. Υπ’ αυτό το καθεστώς, ολόκληρη η Σκωτία έμοιαζε με ένα καζάνι που έβραζε και το μόνο που έμενε ήταν να βρεθεί εκείνος που θ’ άναβε το φιτίλι της επανάστασης και θα ηγούνταν του αγώνα για ανεξαρτησία.

Μνημείο του βασιλιά Αλεξάνδρου III που κυβερνούσε την εποχή
που γεννήθηκε ο Ουίλιαμ Ουάλας και πέθανε υπό μυστηριώδεις
και αδιευκρίνιστες συνθήκες, στις 18 Μαρτίου 1286

Ο Braveheart

Αυτός ο άνθρωπος ήταν ο Oυίλιαμ Oυάλας (William Wallace). Γεννήθηκε, κατά την πιθανότερη εκδοχή το 1272, ωστόσο, λίγα είναι γνωστά για το πρόσωπό του μέχρι και το 1297, οπότε και ξεκίνησε η δράση του. Πατέρας του θεωρείται ο Sir Malcolm Wallace από το Elderslie του Paisley. Ήταν απόγονος του Ρίτσαρντ Ουάλας ή «le Waleis» (του Ουαλού) ο οποίος είχε έρθει στη Σκωτία για να υπηρετήσει στον οίκο του βασιλιά Δαβίδ Ι, στις αρχές του 12ου αιώνα.

O Mel Gibson στον ρόλο του William Wallace

Ο Blind Harry δηλώνει ότι ο Sir Malcolm ήταν ο πατέρας του Ουάλας, ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο αληθινός πατέρας του ήρωα μπορεί να ήταν άλλος άντρας, ο Άλαν Γουάλας. Αυτό προκύπτει τόσο από τη σφραγίδα του Ουίλιαμ Ουάλας όσο και από την «επιστολή του Λούμπεκ» που έστειλε μαζί με τον Άντριου Μόρεϊ ως «Φύλακας» το 1297, όπου ο ήρωας αυτοαποκαλείται: «William, son of Alan Wallace». Κάποιος με το όνομα Άλαν Ουάλας επίσης αναφέρεται στην περγαμηνή του Ράγκμαν, ένα αρχείο με τα ονόματα των Σκωτσέζων γαιοκτημόνων που ορκίστηκαν υποταγή στον Εδουάρδο Ι, το 1296.

Πορτραίτα του Sir William Wallace: α) Stirling Smith Art Gallery & Museum,
β) George Jamesone (c 1589-1644), ιδιωτική συλλογή, γ) Chris James,
δ) ανωνύμου καλλιτέχνη, ιδιωτική συλλογή

Υποστηρίζεται ακόμα ότι είναι πιθανότερο ο Ουίλιαμ Ουάλας να γεννήθηκε στο Έλερσλι του Κίλμαρνοκ και όχι στο Έλντερσλι του Πέισλι. Είναι επίσης γνωστό ότι ο William Wallace είχε ακόμα δύο αδερφούς: τον Malcolm και τον John που συμμετείχαν επίσης στον απελευθερωτικό αγώνα. Ο Τζον επίσης θανατώθηκε στο Λονδίνο υπό παρόμοιες συνθήκες με εκείνες του θανάτου του αδελφού του.

Ανδριάντας του Ουίλιαμ Ουάλας στο Aberdeen της Σκωτίας

Υπάρχουν δύο εκδοχές για το πώς ξεκίνησαν όλα. Στην πρώτη από αυτές λέγεται, ότι ο Oυάλας ψάρευε σε ένα ποτάμι, όταν εμφανίστηκε μπροστά του μια ομάδα Άγγλων στρατιωτών και του ζήτησε να παραδοθεί. Αυτός τους περιέπαιξε, προσφέροντάς τους το μισό ψάρι που είχε πιάσει και μόλις τον πλησίασε ένας στρατιώτης, εκνευρισμένος, ο Ουάλας τον σκότωσε με το καλάμι του ψαρέματος. Στη συνέχεια πήρε το ξίφος του και σκότωσε άλλους τέσσερις. Η άλλη εκδοχή αναφέρει ότι τον Μάιο του 1297, ο Oυάλας μαζί με 30 ακόμη άνδρες κατάφερε να γλιστρήσει νύχτα στο κάστρο του Σερίφη Λανάρκ (Sheriff of Lanark) σκοτώνοντάς τον μέσα στην ίδια του την κρεβατοκάμαρα. Επρόκειτο για πράξη εκδίκησης, καθώς ο Σερίφης ήταν αυτός που διέταξε τη θανάτωση της γυναίκας του Ουάλας, Μάριον (Marion Braidfute of Lamington, 1278-1297), επειδή το ζευγάρι είχε παντρευτεί κρυφά και ο ίδιος δεν είχε εισπράξει τον «σαρκικό» φόρο, ως έπρεπε.

Η μεγαλειώδης νίκη των Σκωτσέζων υπό τον Oυάλας

Ο φόνος του Σερίφη αποτέλεσε το έναυσμα για την εξέγερση σε ολόκληρη την επικράτεια της Σκωτίας. Η φήμη του Oυάλας αυξανόταν με ρυθμούς γοργούς και σύντομα κατάφερε να φτιάξει έναν μικρό στρατό, απαρτιζόμενο από αγρότες και κτηνοτρόφους. Με τη δύναμη αυτή άρχισε τις επιδρομές στις κατεχόμενες περιοχές της Νότιας Σκωτίας σκορπίζοντας τον θάνατο στους Άγγλους στρατιώτες και ελευθερώνοντας διαδοχικά τις πόλεις Αμπερντίν, Περθ, Γλασκόβη.

Το Κάστρο του Στέρλινγκ όπου στεγάζεται το Εθνικό Μνημείο Ουάλας
(Wallace Monument in Stirling Castle)

Την ίδια στιγμή, σύσσωμοι οι Σκωτσέζοι ευγενείς, φοβούμενοι μη χάσουν τα προνόμια του παρελθόντος και τους τίτλους τους, δήλωναν υποταγή στον Εδουάρδο. Στις 11 Σεπτεμβρίου του 1297, οι Σκωτσέζοι πέτυχαν μια μεγαλειώδη νίκη. Υπό την ηγεσία του Oυίλιαμ Oυάλας αντιμετώπισαν και συνέτριψαν, στη γέφυρα του Στέρλινγκ (Stirling), τον αριθμητικά υπέρτερο αγγλικό στρατό. Κόντρα στους 10.000 πεζούς και τους 3.000 επίλεκτους ιππείς, ο Oυάλας επέδειξε τη στρατηγική ευφυΐα του και παγίδευσε τις εχθρικές δυνάμεις γύρω από τα στενά της γέφυρας.

Οι Άγγλοι στρατιώτες τρομαγμένοι οπισθοχώρησαν, η γέφυρα κατέρρευσε και όσοι είχαν επιζήσει της φονικής μάχης πνίγηκαν. Ανάμεσα στους νεκρούς της μάχης αυτής ήταν και ο θησαυροφύλακας του Εδουάρδου στη Σκωτία. Το τέλος της χρονιάς βρήκε τη Σκωτία ελεύθερη. Ο Oυάλας χρίστηκε ιππότης και ορίστηκε «φρουρός των όπλων» της Σκωτίας, από τους ίδιους τους ευγενείς που προηγουμένως τον είχαν προδώσει.

Το πρώτο εξάμηνο του 1298 βρήκε τον Γουάλας και τους άντρες του να κάνουν επιδρομές στη Βόρεια Αγγλία, προκαλώντας την οργή του Εδουάρδου. Ωστόσο, ήταν η ταπεινωτική ήττα στο Στέρλινγκ αυτή που ένωσε τους Άγγλους ευγενείς γύρω από τον Εδουάρδο και τους οδήγησε να αντιμετωπίσουν ξανά τον Oυάλας, αυτή τη φορά στο Φόλκερκ (Falkirk).

Η μεσαιωνική γέφυρα του Στέρλινγκ όπου έγινε η ιστορική μάχη
(Stirling old bridge)

Στο Φόλκερκ οι Σκωτσέζοι ηττήθηκαν κατά κράτος. Οι Ουαλοί τοξότες «έβρεξαν θάνατο» με τα βέλη τους, οι Σκωτσέζοι ακοντιστές ανήμποροι αποδεκατίστηκαν, το ιππικό των ευγενών οπισθοχώρησε και ο Oυάλας μόλις που κατάφερε να γλιτώσει. Τον Σεπτέμβριο του 1298 ο Γουάλας παραιτήθηκε από τη θέση του «φρουρού» και τη θέση του κατέλαβε ο ευγενής Ροβέρτος Μπρους, μετέπειτα βασιλιάς της Σκωτίας. Ο αγώνας για ανεξαρτησία πέρασε στα χέρια των ευγενών μέχρι και το 1302, οπότε και ήρθαν σε συμφωνία με τον Εδουάρδο, ενώ ο Oυάλας βρήκε καταφύγιο στη Γαλλία.

Εθνικό Μνημείο Ουάλας (Wallace Monument in Stirling Castle)

Η μεγάλη προδοσία

Ήταν 5 Αυγούστου του 1305 όταν ο Oυίλιαμ Oυάλας, μετά από προδοσία του Σκωτσέζου ευγενή Ιωάννη του Μεντίθ, συνελήφθη για προδοσία απέναντι στον Εδουάρδο και οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στο Λονδίνο. Ακολούθησε δίκη παρωδία, στην οποία δεν του επετράπη να έχει υπεράσπιση ούτε και να μιλήσει. Στα πολλά εγκλήματα που καταλογίστηκαν στον Ουάλας περιλαμβάνονταν ότι ανακήρυξε τον εαυτό του βασιλιά της Σκωτίας, σκότωσε τους αξιωματούχους του βασιλιά στη Σκωτία και υπήρξε επικεφαλής ενός στρατού που κινήθηκε ενάντια στον Βασιλιά. Μονάχα όταν του απαγγέλθηκε η κατηγορία αρνήθηκε την πράξη της προδοσίας, ισχυριζόμενος ότι «δεν θα μπορούσε ποτέ να προδώσει τον Άγγλο βασιλιά, αφού δεν είχε ορκιστεί ποτέ υπακοή σε αυτόν».

Ο Oυάλας κρίθηκε ένοχος και του επιβλήθηκε η θανατική ποινή, η οποία μάλιστα θεωρήθηκε «συμβολική» για τα εγκλήματά του. Η τιμωρία για τους προδότες ήταν πραγματικά απάνθρωπη και φρικιαστική. Αρχικά τον έσυραν επί τέσσερα μίλια από το Λονδίνο στο Σμίθφιλντ με άλογα, αφού πρώτα τον τύλιξαν σε δέρμα βοδιού για να μην ακρωτηριαστεί από το σύρσιμο. Εκεί, μπροστά στο συγκεντρωμένο πλήθος, τον κρέμασαν όπως έκαναν με τους φονιάδες και τους κλέφτες, αλλά τον κατέβασαν πριν χάσει τελείως τις αισθήσεις του και ενώ ακόμα ήταν ζωντανός, τον ευνούχισαν, του έβγαλαν τα έντερα και έκαψαν τα σωθικά του μπροστά στα μάτια του. Ύστερα από όλα αυτά, τελικά τον αποκεφάλισαν. Το κεφάλι του Ουάλας καρφώθηκε σε ένα παλούκι και στήθηκε στη Γέφυρα του Λονδίνου ως τρόπαιο και για παραδειγματισμό, ενώ το σώμα του τεμαχίστηκε σε τέσσερα κομμάτια από τα οποία ένα στάλθηκε στο Nιούκαστλ, ένα στο Στέρλινγκ, ένα στο Περθ και ένα στο Μπέρικ ως προειδοποίηση για όποιον σκεφτόταν ακόμα να επαναστατήσει στον άγγλο βασιλιά. Ο πολιτισμός της Δύσης έχει βαθιές ρίζες, πώς να το κάνουμε…

Το σύμβολο της ανεξαρτησίας της Σκωτίας

Αν και οι Άγγλοι αφάνισαν ολοκληρωτικά το κορμί του Oυάλας, προσέφεραν ωστόσο τα μέγιστα στην αθανασία του ονόματός του και του θρύλου του που ζει αιώνια και εμπνέει γενιές και γενιές. Στο πέρασμα των αιώνων ο Oυίλιαμ Oυάλας αποτέλεσε για τους Σκωτσέζους το υπέρτατο σύμβολο της φιλοπατρίας και της αγάπης για την ελευθερία με την οποία ταυτίστηκε ο λαός του στο διάβα της ιστορίας του.

Ανδριάντας του Ο. Ουάλας στο κάστρο του Στέρλινγκ

Το πρόσωπό του αγαπήθηκε και ταυτίστηκε με τον αγώνα για την ανεξαρτησία. Η ζωή, το μαρτυρικό του τέλος και τα κατορθώματά του έγιναν θρύλος και ο ίδιος έμεινε στην ιστορία ως ο μόνος, που αν και κατάφερε να ανελιχθεί στα ανώτατα κλιμάκια της κοινωνικής ιεραρχίας, έχοντας ως μόνο εισιτήριο τη στρατιωτική του ικανότητα, δεν διεκδίκησε ποτέ τον θρόνο.

Ο κορυφαίος ήρωας που ανέδειξε η Σκωτία έγινε τραγούδι στα χείλη του λαού της, μέχρι που τον 15ο αιώνα και συγκεκριμένα, το 1470 μ.Χ., 160 χρόνια μετά τον θάνατο του Oυάλας, ο «Τυφλός Χάρι» ανέλαβε να συγκεντρώσει όλα τα δημώδη άσματα, τα ποιήματα και τις διηγήσεις για εκείνον και τα κατορθώματά του και να τα δέσει σε ένα έπος, το οποίο και δημοσίευσε με τον τίτλο «Oυάλας». Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε για αιώνες στη Σκωτία το δεύτερο πιο δημοφιλές ανάγνωσμα μετά τη Βίβλο και μολονότι η υπερβολή και οι ιστορικές ανακρίβειες περισσεύουν στις σελίδες του γύρω από το πρόσωπο του ήρωα, δεν παύει να αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές πηγές για τον Oυίλιαμ Oυάλας έως και σήμερα.

Το σπαθί του Ουίλιαμ Ουάλας στο κάστρο του Στέρλινγκ

Ο θρύλος που έγινε ταινία

Ο Ουάλας έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό το 1995, μέσα από την επική ταινία «Braveheart», γραμμένη από τον φερόμενο ως απόγονό του Ράνταλ Ουάλας, με σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή τον Μελ Γκίμπσον. Η ταινία κέρδισε 5 κορυφαία βραβεία Όσκαρ, ανάμεσα στα οποία καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας και παραμένει και σήμερα μία από τις περισσότερο προβεβλημένες ταινίες της εποχής της.

Καμία απεικόνιση του Ουίλιαμ Ουάλας δεν σώζεται σήμερα από την εποχή της δράσης του. Το πλησιέστερο πορτρέτο του ήρωα που υπάρχει είναι ένα σκίτσο του 11ου Κόμη του Buchan, του 18ου αιώνα, που κατά τους ισχυρισμούς του, αποτελεί πιστό αντίγραφο του μεσαιωνικού πρωτοτύπου που έχει πια χαθεί. Μια σειρά από νεότερα χαρακτικά και καλλιτεχνικές αποδόσεις του Wallace βασίζονται σε αυτό το σκίτσο στο οποίο στηρίχθηκε και η σύγχρονη απόπειρα ψηφιακής απόδοσης της μορφής του.

Σκίτσο του David Erskine 11ου κόμη του Buchan
(Εθνική Γκαλερί της Σκωτίας, ΗΠΑ)

Ανδριάντας του W. Wallace στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ

Ο Walter Bower έγραψε για τον Wallace τον 14ο αιώνα, λέγοντας: «Ήταν ένας ψηλός άνδρας με σώμα γίγαντα, σωματώδης, εύθυμος στην όψη με ευχάριστα χαρακτηριστικά, φαρδύς ώμους και στιβαρό σκελετό. Είχε ωραία εμφάνιση, αλλά άγριο βλέμμα. Ένας δεινότατος πολεμιστής με πολύ δυνατά και σταθερά άκρα». Το ότι επρόκειτο για πολύ υψηλό άνδρα προκύπτει και από το μήκος του σπαθιού του που σώζεται σήμερα και φυλάσσεται στο Εθνικό Μνημείο Ουάλας (Wallace National Monument) στο Abbey Craig στα περίχωρα του Stirling. Το σπαθί έχει μήκος 5 πόδια και 4 ίντσες, δηλαδή 162 εκατοστά, επομένως εκείνος που το κρατούσε θα έπρεπε να είναι πολύ ψηλός αλλά και πολύ δυνατός για να μπορούσε να το χρησιμοποιεί με άνεση την ώρα της μάχης.

Το άγαλμα του Ουίλιαμ Ουάλας στο Κάστρο του Εδιμβούργου

Είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσει ο σημερινός ερευνητής πού τελειώνει ο άντρας Γουάλας και πού αρχίζει ο θρύλος του. Άλλωστε μια τέτοια περιγραφή ενός δυνατού και μεγαλόσωμου άντρα θα μπορούσε να περιλαμβάνεται στην προφορική παράδοση πολλών λαών για την περιγραφή των ηρώων του. Επίσης στερούμεθα σήμερα σημαντικές αναφορές στη μεσαιωνική ανδρική ενδυμασία της εποχής του Ουάλας στη Σκωτία. Ο Wallace καταγόταν από τις πεδιάδες της Σκωτίας οι οποίες ακολουθούσαν σε μεγάλο βαθμό τις παραδόσεις στα χτενίσματα και στο ντύσιμο που τηρούσε η υπόλοιπη Ευρώπη εκείνη την εποχή. Επομένως θα είχε σίγουρα γενειάδα και θα φορούσε μια τυπική στολή πολεμιστή της εποχής του, με κύριο χαρακτηριστικό της τον αλυσιδωτό θώρακα, καλυμμένο με χιτώνα, και κράνος.

Βιτρώ απεικόνιση του Wallace στο κάστρο του Στέρλινγκ

Καθώς τόσο λίγα έχουν καταγραφεί από όσα είπε και πολλά από όσα γράφονται για αυτόν περιγράφουν μόνο τη στρατιωτική του ικανότητα, δεν προκύπτουν εύκολα στοιχεία του χαρακτήρα του W. Wallace. Μπορούμε ωστόσο να υποθέσουμε ότι κάποιος που επεδίωκε τους δικούς του στόχους του τόσο αποφασιστικά, επί μία δεκαετία, κάτω από τις δεινώτερες καταστάσεις, θα πρέπει αναμφίβολα να διέθετε έναν πολύ δυνατό χαρακτήρα.

Εθνικό Μνημείο Ουάλας (Wallace Monument in Stirling Castle)

Όποιος μπόρεσε ξεκινώντας από την παρανομία να ηγηθεί ενός μεγάλου στρατού πεδίου, από τις αρχές του καλοκαιριού έως τον Σεπτέμβριο του 1297 και να τον οδηγήσει στη νικηφόρα μάχη της Γέφυρας του Στέρλινγκ, θα πρέπει να ήταν ένα πολύ αξιόλογο άτομο, οξυδερκές και ικανό να προσαρμοστεί και να μάθει γρήγορα. Και όλα αυτά ενώ ο Ουίλιαμ Ουάλας δεν ήταν καν ευγενής, όπως ο Ρόμπερτ Μπρους, ο οποίος είχε μεγαλώσει γνωρίζοντας ότι είχε γεννηθεί για να γίνει ηγέτης, γεγονός που καταδεικνύει ακόμα περισσότερο την αξία και τα χαρίσματα του μεγαλύτερου ήρωα της Σκωτίας.

Ψηφιακή απόδοση του προσώπου του William Wallace: