kimintenia

Αν σ’ αυτό τον κόσμο μπορούσαμε όλοι να βρούμε τέτοιες μανάδες, τέτοιους δασκάλους ζωής σαν τη θεια Ρουσάκη, τι άλλο θα μπορούσαμε να ζητήσουμε, ποια μεγαλύτερη ευλογία;

Έχω διαβάσει άλλο ένα βιβλίο του Πρεβελάκη και έχω ανταλλάξει μερικά γράμματα μαζί του, κι όμως αισθάνομαι σα να τον έχω γνωρίσει όλη μου τη ζωή. Είναι ένας συγγραφέας που η ψυχή του και το πνεύμα του με διεγείρουν, που η γλώσσα του ξυπνά απόηχους από άλλες συγγενικές ψυχές των οποίων το έργο ελάτρεψα από τα νιάτα μου.

Δεν μου συμβαίνει συχνά να κάνω γνωριμία με ένα συγγραφέα και το έργο του μέσα από τον έπαινο της κριτικής ή, όπως στην περίπτωση αυτή, από τη βαθειά εκτίμηση που έχει προκαλέσει. Θυμάμαι πως όταν διάβασα το Αrthuriαn Τοrsο του C.S. Lewis είπα μέσα μου: ίσως ποτέ δε θα ξαναδιαβάσω τόσο διεισδυτική μελέτη για ένα συγγραφέα και το έργο του. Κοίταξα τώρα δα το βιβλίο για να δω αν έχω επισημειώσει και υπογραμμίσει περικοπές του τόσο πυρετωδώς όσο έχω κάμει στο βιβλίο του Πρεβελάκη για τον Καζαντζάκη «Ο ποιητής και το ποίημα της Οδύσσειας». Είμαι βέβαιος πως αυτό το σπουδαίο βιβλίο του Πρεβελάκη δεν έχει γνωρίσει την επιτυχία που του αξίζει.

Στον πρόλογο αυτής της πραγματείας ο Κίμων Φράιαρ, ο μεταφραστής της εποποιίας του Καζαντζάκη, παραθέτει: «Είστε ο μόνος άνθρωπος στον κόσμο» -έγραφε ο Καζαντζάκης στον Πρεβελάκη, λίγους μήνες πριν πεθάνει- «που μπορεί να με κρίνει και που ο λόγος του έχει ανείπωτη αξία για μένα. Ο Θεός να σας δίνει δύναμη και να μου δώσει και μένα ζωή για να μπορέσω να δω τι θα γράψετε».

Η φιλία ανάμεσα σ’ αυτούς τους δυο άνδρες άρχισε όταν ο Πρεβελάκης ήτανε δεκαεφτά χρονών και μόλις είχε τελειώσει το γυμνάσιο, ενώ ο Καζαντζάκης ήταν κιόλας σαράντα τεσσάρων, γεγονός κάποιας σημασίας, μου φαίνεται, όταν λάβει κανείς υπ’ όψη του την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη που ο πρεσβύτερος είχε για τον νεώτερο. Όποιος ενδιαφερθεί για τον Καζαντζάκη -ευτυχώς τιμάται τώρα σ’ όλο τον κόσμο- δεν μπορεί να αγνοήσει αυτή την έγκυρη μελέτη για τον άνθρωπο και το έργο του.

Όσο για το μυθιστόρημα «Ο ήλιος του θανάτου», οφείλω να ομολογήσω πως όταν μου έπεσε το βιβλίο στα χέρια, το άνοιξα με κάποιο δισταγμό. Πώς μπορούσε ένας κατά τα φαινόμενα βουκολικός μύθος να προξενήσει ποτέ την ανατριχίλα που μου είχε προκαλέσει η μελέτη που ο Πρεβελάκης είχε αφιερώσει στην «Οδύσσεια»; Δεν ήξερα τότε ότι ο Πρεβελάκης ήταν επίσης συγγραφέας θεατρικών έργων, ποιημάτων, δοκιμίων, ιστορικών και αισθητικών μελετών, καθώς επίσης και άλλων μυθιστορημάτων, και ότι είχε αξιωθεί ξεχωριστές τιμές όχι μόνο από το λαό του αλλά κι από ξένες χώρες. Βλέποντας τον κατάλογο των επιτευγμάτων του, την επιστημονική υποδομή του, παρατηρώντας τις χώρες όπου έζησε και εργάστηκε, σημειώνοντας το ενδιαφέρον του για την τέχνη και τις μεταφράσεις που έχει κάμει από διάφορους συγγραφείς όπως ο Καλντερόν, ο Μπεναβέντε, ο Βαλερύ, μεμιάς τον συσχέτισα στο πνεύμα μου με τον αγαπημένο μου δάσκαλο Ελί Φωρ, ο οποίος δεν μας έδωσε μονάχα την «Ιστορία της τέχνης», αλλά και τον «Ναπολέοντα» και τον «Χορό πάνω από τη φωτιά και το νερό», ανάμεσα σε άλλα παραγνωρισμένα αριστουργήματα. Οι συγγραφές των δυο τούτων ανδρών έχουν προφανώς εμψυχωτική ποιότητα: κάθε γραμμή τους αποπνέει πάθος, ευφράδεια, γούστο, ευαισθησία, κατανόηση, σοφία, ανεκτικότητα. Και μόνο για παιδιά να ’χανε γράψει, θα ‘πρεπε πάλι να τους θεωρούμε γίγαντες της λογοτεχνίας.

Όσο για το μυθιστόρημα «Ο ήλιος του θανάτου», θα έλεγα ότι, ακόμα κι αν κανείς δεν είχε άλλο όφελος απ’ αυτό, η αθάνατη προσωπογραφία της θειας Ρουσάκης θα έφθανε με το παραπάνω. Αφήνω στους κριτικούς το έργο να προσδιορίσουν τη θέση του μέσα στο μυθιστορηματικό είδος. Για μένα ο μεγαλύτερος έπαινος που μπορώ ν’ απονείμω στο βιβλίο είναι το να πω ότι μέσα σ’ αυτό βρήκα τη μάνα που δεν κατόρθωσα να βρω στη ζωή. Ίσως θα έπρεπε να πω, βρήκα τη Μάνα. Ταυτόχρονα βρήκα ό,τι επίσης ποτέ δε βρήκα στη ζωή -το μεγάλο δάσκαλο. Αν σ’ αυτό τον κόσμο μπορούσαμε όλοι να βρούμε τέτοιες μανάδες, τέτοιους δασκάλους ζωής σαν τη θεια Ρουσάκη, τι άλλο θα μπορούσαμε να ζητήσουμε, ποια μεγαλύτερη ευλογία; Μέσα απ’ αυτή την αθώα ψυχή, ο συγγραφέας μάς αποκαλύπτει την αληθινή φύση της σοφίας, την αληθινή παιδαγωγική μέθοδο, τα αληθινά μέσα να εμπνεύσεις πίστη και αγάπη ζωής. Φυσικά το σκηνικό του μυθιστορήματος είναι κι αυτό απλό -η ελληνική ύπαιθρος σε καιρό πολέμου. Μ’ άλλα λόγια, τόσος τόπος και χρόνος όσος χρειάζεται για να μεταδώσεις τις αξίες των παντοτινών αληθειών.

Τα ανωτέρω ήταν ο πρόλογος που είχε συγγράψει ο σπουδαίος Χένρι Μίλερ (Henry Miller) στην αμερικανική έκδοση του συγγραφικού έργου του Παντελή Πρεβελάκη «Ο ήλιος του θανάτου» (Prevelakis, Pandelis. The Sun of Death. Abbott Rick, tr.; Henry Miller, pref. New York: Simon and Schuster, 1964).

Το μεταφρασμένο από τη Σόφη Κεφάλα κείμενο είχε συμπεριληφθεί σε αφιέρωμα που είχε ετοιμάσει το περιοδικό «Πνευματική Κύπρος» για τον Πρεβελάκη το 1984 (Οκτώβριος – Δεκέμβριος, αρ. 286-288). Τιμώντας τα εβδομηνταπεντάχρονα του συγγραφέα, το περιοδικό είχε συγκεντρώσει ορισμένες ξένες κριτικές σε ελληνική μετάφραση υπό το γενικό τίτλο «Αφιέρωμα στον Παντελή Πρεβελάκη – Πώς είδε ο ξένος Τύπος το έργο του».

Ο Παντελής Πρεβελάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο, στις 18 Φεβρουαρίου (3 Μαρτίου) 1909, δεύτερος γιος του Γεωργίου Πρεβελάκη και της Ειρήνης το γένος Φραγκιαδάκη. Στο Ρέθυμνο πέρασε τα σχολικά του χρόνια και σε ηλικία δεκαπέντε χρόνων εξέδωσε μαζί με τον Γ. Ανδρουλιδάκη το λογοτεχνικό περιοδικό Αθηνά, που κυκλοφόρησε για ένα χρόνο. Το 1926 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην Αθήνα γνωρίστηκε με το Νίκο Καζαντζάκη με τον οποίο συνδέθηκε με μακρόχρονη φιλία.

Δυο χρόνια μετά την έναρξη των σπουδών του πήρε μετεγγραφή στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου και το 1930 έφυγε για περαιτέρω σπουδές στο Παρίσι. Εκεί έμεινε για δυο χρόνια και παρακολούθησε μαθήματα στη Σχολή Γραμμάτων της Σορβόννης και στο Ινστιτούτο Τέχνης και Αρχαιολογίας, από όπου αποφοίτησε το 1933. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα αναγορεύτηκε διδάκτωρ Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και διορίστηκε έκτακτος καθηγητής στην έδρα της Ιστορίας Τέχνης, χωρίς ποτέ να μονιμοποιηθεί λόγω της πολιτικής του ιδεολογίας υπέρ του Βενιζέλου. Το 1937 διορίστηκε στη Διεύθυνση Καλών Τεχνών του Υπουργείου Παιδείας, και παρά το εχθρικό κλίμα του μεταξικού καθεστώτος δραστηριοποιήθηκε έντονα, κυρίως στον τομέα Καλών Τεχνών. Το 1939 διορίστηκε καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών και από το 1938 δίδασκε στη σχολή του Εθνικού Θεάτρου.

Μετά την κήρυξη του πολέμου από τους ιταλούς έκανε αίτηση να καταταγεί εθελοντής και όταν δεν έγινε δεκτή στράφηκε προς τον αγώνα για τη διαφύλαξη και διάσωση των έργων της Εθνικής Πινακοθήκης και του Εθνολογικού Μουσείου. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής απουσίασε από την εκδοτική δραστηριότητα και παύτηκε από τις εργασίες του.

Άνθρωπος βαθιά καλλιεργημένος, ο Πρεβελάκης μετά τον πόλεμο επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο και ταξίδεψε σε πολλές χώρες. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου αρνήθηκε να διοριστεί στη Μέση Εκπαίδευση και να τιμηθεί από τη χούντα, κυκλοφόρησε μυστικά την «Αντίστροφη Μέτρηση» και εκτός εμπορίου τον «Νέο Ερωτόκριτο» και συμμετείχε στην ίδρυση της «Εταιρείας Σπουδών της Σχολής Μωραΐτη». Μετά τη Μεταπολίτευση τιμήθηκε με το Αριστείο Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών (1977) και αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ των Φιλοσοφικών Σχολών των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Πέθανε στο σπίτι του στην Εκάλη από καρδιά σε ηλικία 77 ετών (15 Μαρτίου 1986).

Στον χώρο της λογοτεχνίας πρωτοεμφανίστηκε το 1928 με το μονόπρακτο θεατρικό έργο «Ο μίμος» και το μακροσκελές ποίημα «Στρατιώτες» εμπνευσμένο από τη Μικρασιατική καταστροφή. Το 1938 εξέδωσε το «Χρονικό μιας Πολιτείας» με το οποίο καθιερώθηκε στον χώρο της πεζογραφίας της γενιάς του ‘30. Στο έργο του Πρεβελάκη, ποιητικό και πεζογραφικό κυριαρχεί η εμπλοκή ιστορικής και λογοτεχνικής πραγματικότητας, η εμμονή σε μεγάλα υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου. Στην πορεία της συγγραφικής του δραστηριότητας, η οποία κάλυψε 36 χρόνια από τη ζωή του, πέρασε από την έκφραση των μεγάλων οραμάτων της ελευθερίας σε μια εσωτερικότερη γραφή, πάντα όμως σε στενή σχέση με τον αφετηριακό προσανατολισμό του.

Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Παντελή Πρεβελάκη, βλ. Αλεξίου Στυλιανός, «Πρεβελάκης Παντελής», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988, Γιαλουράκης Μανώλης, «Πρεβελάκης Παντελής», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. και Παρίσης Νικήτας, «Παντελής Πρεβελάκης», Η μεσοπολεμική πεζογραφία. Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939), σ. 338-371. Αθήνα, Σοκόλης, 1993.

Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι. Ποίηση

Στρατιώτες, Επύλλιο. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1928.
Η γυμνή ποίηση, Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1939.
Η πιο γυμνή ποίηση, Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1941.
Τα ποιήματα του Π. Πρεβελάκη, 1933-1945. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1969.
Ο νέος Ερωτόκριτος, Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα (εκτός εμπορίου), 1973 (και β’ έκδοση μ’ ένα σχόλιο του Κωνσταντίνου Τσάτσου, Αθήνα, 1978).

ΙΙ. Πεζογραφία

Το χρονικό μιας πολιτείας, μυθιστόρημα. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1938.
Ο θάνατος του Μέδικου, μυθιστορία. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1939.
Παντέρμη Κρήτη, Χρονικό του σηκωμού του ’66. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1945.
Η τριλογία του Κρητικού, Ο Κρητικός, Το δέντρο, Μυθιστορία, Αθήνα, Αετός, 1948.
Η τριλογία του Κρητικού, Ο Κρητικός, Η πρώτη λευτεριά, Μυθιστορία, Αθήνα, Αετός, 1949.
Η τριλογία του Κρητικού, Ο Κρητικός, Η πολιτεία, Μυθιστορία, Αθήνα, Αετός, 1950.
Οι δρόμοι της δημιουργίας, Ο ήλιος του θανάτου, Μυθιστόρημα, Αθήνα, Εστία, 1959.
Οι δρόμοι της δημιουργίας, Η κεφαλή της Μέδουσας, Ένα έτος μαθητείας μου στον αιώνα μου, Μυθιστόρημα, Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1963.
Οι δρόμοι της δημιουργίας, Ο άρτος των αγγέλων, Περιπέτεια στην Ιθάκη, Μυθιστόρημα, Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1966.
Ο άγγελος στο πηγάδι, Μια Μεγαλοβδομάδα, Μυθιστόρημα. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1970.
Η αντίστροφη μέτρηση, Μυθιστόρημα, Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα (εκτός εμπορίου), 1974.

ΙΙΙ. Θέατρο

Μοναξιά, Δράμα σε τέσσερις πράξεις και τρεις εικόνες. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1981 (γράφτηκε το 1937).
Το ιερό σφάγιο, Τραγωδία σε τρεις πράξεις, Αθήνα, Αετός, 1952.
Τα χέρια του ζωντανού Θεού, δράμα σε τρεις πράξεις, Αθήνα, Δαίδαλος, 1955.
Ο Λάζαρος, τραγωδία. Αθήνα, Δίφρος, 1954.
Το ηφαίστειο, δράμα σε τέσσερις πράξεις. Αθήνα, 1962.
Το χέρι του σκοτωμένου, δράμα σε τρεις πράξεις. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1971.
Δυο κρητικά δράματα, Η δεύτερη εντολή, Το τρελό αίμα. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1974.
Μουσαφιραίοι στο Στεπαντσίκοβο, Κωμωδία σε τέσσερις πράξεις (διασκευή για το θέατρο της νουβέλας του Ντοστογιέφσκι Το χωριό Στεπαντσίκοβο). Αθήνα, Θεατρική Βιβλιοθήκη της Εταιρείας Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, 1972.

ΙV. Μελέτες, δοκίμια, άρθρα – λόγοι

Δομήνικος θεοτοκόπουλος, (Ελ Γκρέκο), Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1930.
Δοκίμιο γενικής εισαγωγής στην Ιστορία της τέχνης, Αθήνα, 1934.
Ο Γκρέκο στη Ρώμη, Δοκίμιο μορφολογίας, Αθήνα, Αετός, 1941.
Θεοτοκόπουλος, Τα βιογραφικά, Αθήνα, Αετός, 1942.
Ο ποιητής και το ποίημα της Οδύσσειας, Δοκίμιο, Αθήνα, Εστία, 1958.
Νίκος Καζαντζάκης, Συμβολή στη χρονογραφία του βίου του, Αθήνα, ανάτυπο από τη Νέα Εστία, 1959.
Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη και σαράντα άλλα αυτόγραφα. Αθήνα, εκδ. Ελένης Καζαντζάκη, 1965.
Αρχαία θέματα στην ιταλική ζωγραφική της Αναγέννησης. Αθήνα, έκδοση της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, 1975.
Μνημόσυνο στους ήρωες και τους μάρτυρες του μεγάλου ξεσηκωμού του 66· Πανηγυρικός λόγος για τα εκατόχρονα από το ολοκαύτωμα του Αρκαδιού· Εκφωνήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1966 στο Ωδείον Ρεθύμνου. Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1976.
Το Ρέθεμνος ως ύφος ζωής, Εορταστικός λόγος για τα σαραντάχρονα από τη συγγραφή του «Χρονικού μιας πολιτείας». Εκφωνήθηκε από τον συγγραφέα μπρος στους συμπολίτες του στις 29 Οκτωβρίου 1977. Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1977.
Λογοδοσία κρητικού συγγραφέα στους συμπατριώτες του· Στην τελετή απονομής του χρυσού μεταλλίου της πόλης των Χανίων (19 Σεπτεμβρίου 1981). Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1981.
Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, Συνολική θεώρηση του έργου του. Αθήνα, Κέδρος, 1981.
Άγγελος Σικελιανός, Τρία κεφάλαια βιογραφίας κ’ ένας πρόλογος. Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1984.
Το αγιορείτικο ημερολόγιο του Σικελιανού, Αθήνα, ανάτυπο από τη Νέα Εστία (15/3/1984), 1984.

V. Μεταφράσεις

M. Hollebecque, Η αρχαία ινδική, μετάφραση Π. Πρεβελάκη. Αθήνα, 1928.
Πωλ Βαλερύ, Η ψυχή κι ο χορός, Μετάφραση Π. Πρεβελάκη. Αθήνα, Πυρσός, 1939.
Ανδρ.Μωρουά, Μπραμπλ ο αμίλητος – Ο’ Γκράντυ ο ομιλητικός, Μετέφρασεν ο Π. Πρεβελάκης. Αθήνα, Πυρσός, χ.χ.
Ρενάκ – Περέ, Γενική ιστορία της τέχνης (τόμοι δύο μετά 548 εικόνων), Μετάφρασις Π. Πρεβελάκη, Αθήνα, Ελευθερουδάκης, χ.χ.
Η Μήδεια του Ευριπίδη μεταφρασμένη από τον Παντελή Πρεβελάκη. Αθήνα, 1956.
Καλντερόν ντε λα Μπάρκα, Η ζωή είναι όνειρο· Δράμα σε τρεις μέρες. Μετάφραση από τα ισπανικά σ’ εντεκασύλλαβους στίχους και εισαγωγή από τον Π.Πρεβελάκη. Αθήνα, Πυρσός, 1939.
Paul Claudel, Το ατλαζένιο γοβάκι· Δράμα μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον Π. Πρεβελάκη. Αθήνα, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, 1968.
Μοντερλάν, Η νεκρή βασίλισσα· Δράμα σε τρεις πράξεις, Μετάφραση Παντελή Πρεβελάκη. 1973.
Ευριπίδη Βάκχες, Μετάφραση Παντελή Πρεβελάκη – Εισαγωγή E.R. Dodds. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, 1973.
Μακιαβέλλι, Ο Μανδραγόρας.
Υακίνθου Μπεναβέντε, Τα δημιουργημένα συμφέροντα· Κωμωδία ανδρεικέλων σε δύο πράξεις, τρεις εικόνες κ’ έναν πρόλογο· Μετάφραση από τα ισπανικά Παντελή Πρεβελάκη. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1977.

Η ανωτέρω εικονιζόμενη ξυλογραφία του Πρεβελάκη, έργο του Κώστα Γραμματόπουλου (1916-2003), προέρχεται επίσης από το αφιέρωμα του περιοδικού «Πνευματική Κύπρος».

Πηγή: in.gr, silgoneon5dimgeraka.gr