kimintenia

Ο Αλέξανδρος (Αλέκος) Παναγούλης (2 Ιουλίου 1939 – 1 Μαΐου 1976) υπήρξε πολιτικός και ποιητής. Δραστηριοποιήθηκε στον αγώνα κατά της Δικτατορίας της Χούντας των Συνταγματαρχών (1967-1974). Έγινε παγκόσμια γνωστός, ιδιαίτερα για την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου, στις 13 Αυγούστου 1968, αλλά και για την αντοχή του στα βασανιστήρια που ακολούθησαν τη σύλληψη και τη φυλάκισή του. Στη μεταπολίτευση εξελέγη βουλευτής με την Ένωση Κέντρου (Ε.Κ.).

Ο Αλέκος Παναγούλης γεννήθηκε στη Γλυφάδα. Ήταν ο δευτερότοκος γιος της Αθηνάς και του Βασιλείου Παναγούλη, αξιωματικού του στρατού ξηράς. Αδερφός του Γεωργίου Παναγούλη, θύματος του καθεστώτος των Συνταγματαρχών, και του Ευσταθίου Παναγούλη, μετέπειτα πολιτικού. Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από την Δίβρη (Λάμπεια) Ηλείας και από την πλευρά της μητέρας του από τη Λευκάδα. Εξ αιτίας της κατοχής από τις δυνάμεις του Άξονα, η οικογένειά του πέρασε μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας στη Λευκάδα. Αργότερα ο Αλέκος Παναγούλης σπούδασε στη Σχολή Μηχανολόγων – Ηλεκτρολόγων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Από πάνω προς τα κάτω: Ο Αλέκος Παναγούλης με τη μητέρα του Αθηνά και τον αδερφό του Στάθη. Πάνω δεξιά, Υποδεικνύοντας το σημείο της δολοφονικής απόπειρας κατά του δικτάτορα Παπαδόπουλου και με τον Σπύρο Μουστακλή. Κάτω από αριστερά προς δεξιά: Κατά την απονομή του δειθνούς βραβείου λογοτεχνίας Βιαρέτζιο, Ενώπιον του στρατοδικείου, Ανδριάντας του στην οδό και Γραμματόσημο με τον Αλέκο Παναγούλη

Πνεύμα ελεύθερο και δημοκρατικό, ο Αλέκος Παναγούλης εντάχθηκε από νεαρή ηλικία στις κεντρώες πολιτικές δυνάμεις του τόπου: στην «Ένωση Κέντρου» (Ε.Κ.) του Γεωργίου Παπανδρέου. Συγκεκριμένα εντάχθηκε στην οργάνωση της νεολαίας του κόμματος – Οργάνωση Νέων της Ένωσης Κέντρου» (Ο.Ν.Ε.Κ.) που μετονομάστηκε στη συνέχεια σε «Ελληνική Δημοκρατική Νεολαία (Ε.ΔΗ.Ν.), της οποίας την προεδρία ανέλαβε μετά τη μεταπολίτευση, στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974.

Ο Αλέκος Παναγούλης κατά τη σύλληψή του
μετά την απόπειρα δολοφονίας του Γ. Παπαδόπουλου

Συμμετείχε ενεργά στον αγώνα για την επαναφορά της δημοκρατίας και εναντίον του στρατιωτικού καθεστώτος του Γ. Παπαδόπουλου (1967-1974). Λιποτάκτησε από το στράτευμα και ίδρυσε την οργάνωση «Εθνική Αντίσταση». Αυτοεξορίστηκε στην Κύπρο για να καταστρώσει σχέδιο δράσης. Εκεί ήρθε σε επαφή με τους πολιτικούς άνδρες του τόπου, όπως ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, με σκοπό να τους ζητήσει να συνδράμουν στην αντίσταση.

Σχέδιο που αναπαριστά την απόπειρα δολοφονίας του Γ. Παπαδόπουλου την 13η Αυγούστου 1968

Επανήλθε στην Ελλάδα και μαζί με στενούς του συνεργάτες σχεδίασε την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου, την 13η Αυγούστου 1968, κοντά στη Βάρκιζα. Απέτυχε όμως και συνελήφθη. Όπως σημειώνει η Οριάνα Φαλάτσι στη συνέντευξη της με τον Αλέξανδρο Παναγούλη, μετά την απελευθέρωσήτου, η πράξη του ήταν μια πολιτική πράξη εναντίον της δικτατορίας. Η Φαλάτσι αναφέρει πως ο ίδιος ο Αλέκος Παναγούλης είχε δηλώσει στη συνέντευξή του εκείνη: «Δεν επιδίωξα να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Επιδίωξα να σκοτώσω έναν τύραννο».

Ο Αλέκος Παναγούλης στο Στρατοδικείο, Νοέμβριος 1968

Μετά από μερόνυχτα συνεχούς βασανισμού, οδηγήθηκε ημιθανής στο νοσοκομείο και κατόπιν δικάστηκε από το Στρατοδικείο, στις 3 Νοεμβρίου 1968 και καταδικάστηκε «δις εις θάνατον», μαζί με άλλα μέλη της Εθνικής Αντίστασης, στις 17 Νοεμβρίου 1968. Μεταφέρθηκε στην Αίγινα για την εκτέλεση, η οποία όμως ματαιώθηκε χάρη στις πιέσεις της διεθνούς κοινότητας και αφού προσπάθησαν να πείσουν τον Παναγούλη να υπογράψει για να του δοθεί χάρη.

Στις 25 Νοεμβρίου 1968 μεταφέρθηκε από την Αίγινα στις Στρατιωτικές Φυλακές Μπογιατίου, όπου και του επεβλήθη η «ποινή του εντοιχισμού», όπως είχε αναφέρει ο ίδιος. Δραπέτευσε από τις Στρατιωτικές Φυλακές του Μπογιατίου (Σ.Φ.Μ.), όπου εκρατείτο, στις 5 Ιουνίου 1969, συνελήφθη εκ νέου και οδηγήθηκε προσωρινά στο στρατόπεδο του Γουδίου για να μεταφερθεί μετά από ένα μήνα και πάλι στις φυλακές του Μπογιατίου. Εκεί τον περίμενε η απομόνωση σε κελί που είχαν κατασκευάσει ειδικά για τον Παναγούλη και ήταν σαν αντίγραφο τάφου. Επιχείρησε να δραπετεύσει αρκετές φορές ανεπιτυχώς. Έγραφε ποιήματα ως διέξοδο. Συνέχιζε να γράφει ακόμα και όταν του είχαν κατάσχει κάθε γραφική ύλη χρησιμοποιώντας για μελάνι το αίμα του και για χαρτί τους τοίχους του κελιού – τάφου του.

Με τη Μελίνα Μερκούρη στη δίκη της Χούντας

Ο Αλέκος Παναγούλης αρνήθηκε την πρόταση απονομής χάριτος που του προσέφερε η χούντα. Τελικά τον Αύγουστο του 1973 -μετά από τεσσεράμισι σχεδόν χρόνια φυλάκισης- απελευθερώθηκε βάση της γενικής αμνηστίας που απένειμε το καθεστώς των συνταγματαρχών στους πολιτικούς κρατουμένους, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας του Γ. Παπαδόπουλου να «φιλελευθεροποιήσει» το καθεστώς του. Αυτοεξορίστηκε εκ νέου, αυτή τη φορά στη Φλωρεντία της Ιταλίας, για να επαναδραστηριοποιηθεί στην αντίσταση, ουσιαστικά όμως συνέχισε την αντίσταση στην Ελλάδα ερχόμενος κρυφά, οπότε και οργάνωνε ομάδες αντίστασης.

Με τη σύντροφό του Ιταλίδα δημοσιογράφο Οριάνα Φαλάτσι

Στη μεταπολίτευση ο Αλέκος Παναγούλης εξελέγη βουλευτής της Β’ Αθηνών με την Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις (Ε.Κ.-Ν.Δ.), καθώς αρνήθηκε να συνεργαστεί με το ΠΑΣΟΚ και με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Επεδίωξε την απομόνωση των πολιτικών που συνεργάστηκαν με το δικτατορικό καθεστώς της Χούντας και εξαπέλυσε σωρεία καταγγελιών. Λίγο μετά την εκλογή του ήρθε σε ρήξη με την ηγεσία του κόμματός του, επειδή είχε συγκεντρώσει στοιχεία για τη συνεργασία ισχυρών πολιτικών προσώπων της εποχής με το χουντικό καθεστώς, με συνέπεια να αρνηθεί να συνυπάρξει με τους «προδότες» στο ίδιο κόμμα και παραιτήθηκε. Παρέμεινε όμως στη Βουλή των Ελλήνων ως ανεξάρτητος βουλευτής. Επέμεινε στις καταγγελίες του και ήρθε σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τον Υπουργό Εθνικής Αμύνης, Ευάγγελο Αβέρωφ και με τον Δημήτρη Τσάτσο. Δέχθηκε πολιτικές πιέσεις, αλλά και απειλές για τη ζωή του για ν’ αποσύρει τις καταγγελίες του, όπως διαρρήξεις στο πολιτικό του γραφείο, μηνύματα που του αφήναν άγνωστοι κ.ά.

Από την κηδεία του Αλέκου Παναγούλη με μια λαοθάλασσα να τον συνοδεύει…

Σκοτώθηκε την Πρωτομαγιά του 1976, σε ηλικία 38 ετών, κατόπιν τροχαίου δυστυχήματος στη λεωφόρο Βουλιαγμένης, όταν το αυτοκίνητό του που οδηγούσε, έπεσε σε υπόγειο κατάστημα κάθετα στην πορεία, λίγες ημέρες πριν την αποκάλυψη των φακέλων σχετικά με τα όργανα ασφαλείας της Χούντας (Φάκελος ΕΣΑ). Η αποκάλυψη των φακέλων, που δεν έλαβε χώρα ποτέ, λέγεται ότι περιείχε αδιαμφισβήτητες αποδείξεις σε βάρος πολιτικών προσώπων που συνεργάστηκαν με τη χούντα. Κατά πολλούς, το τροχαίο ατύχημα είχε στηθεί για να θέσει τον Αλέξανδρο Παναγούλη εκτός μάχης και να εξαφανίσει τις αποδείξεις που είχε στην κατοχή του. Δεν υπάρχει ωστόσο κανένα τεκμήριο για όλες αυτές τις θέσεις.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησής του, ο Αλέκος Παναγούλης βασανίστηκε καθημερινά, με τα πιο απάνθρωπα, σκληρά και αποκρουστικής σύλληψης βασανιστήρια. Η αυτοκυριαρχία του, η αυτοπειθαρχία του, το πείσμα στο να υπερασπιστεί αυτό που πίστευε και το χιούμορ που διέθετε λειτούργησαν ως ασπίδες, χάρη στις οποίες κατόρθωσε να επιβιώσει τα σωματικά και ψυχικά μαρτύρια. Κατά πολλούς, στις φυλακές του Μπογιατίου γράφει τα καλύτερά του ποιήματα στον τοίχο του κελιού του ή σε μικροσκοπικά παλιόχαρτα, με μελάνι συχνά το ίδιο του το αίμα… Πολλά από τα ποιήματά του δεν σώθηκαν. Αρκετά όμως από αυτά είτε κατάφερε να τα βγάλει από τη φυλακή με διαφόρους τρόπους είτε να τα ξαναγράψει αργότερα χάρη στο ισχυρό μνημονικό του.

Το αυτοκίνητο του Αλέκου Παναγούλη, μετά το θανατηφόρο
τροχαίο δυστύχημα, την Πρωτομαγιά του 1976

Το 1972, ενώ ήταν ακόμη στη φυλακή, εκδίδεται στο Παλέρμο η πρώτη ποιητική του συλλογή στα Ιταλικά «Altri seguiranno: poesie e documenti dal carcere di Boyati» («Άλλοι θα ακολουθήσουν: ποίηση και ντοκουμέντα από τις Φυλακές του Μπογιατίου») με εισαγωγικό σημείωμα από τον Ιταλό πολιτικό Φερούτσιο Πάρη και τον Ιταλό σκηνοθέτη και καλλιτέχνη Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Για το έργο του αυτό ο Αλέκος Παναγούλης βραβεύτηκε με το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας «Βιαρέτζιο» (Premio Viareggio Internazionnale) τη χρονιά που ακολούθησε. Μετά την απελευθέρωσή του ο Αλέκος Παναγούλης εξέδωσε στο Μιλάνο τη δεύτερη ποιητική συλλογή του, στα Ιταλικά, «Vi scrivo da un carcere in Grecia» («Μέσα από Φυλακή σας γράφω στην Ελλάδα»), με εισαγωγικό σημείωμα από τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Είχε προηγηθεί η έκδοση στα ελληνικά τετραδίων, όπως η συλλογή με τίτλο «Η Μπογιά».

Μνημείο στη νησίδα της λεωφόρου Βουλιαγμένης,
πάνω από το σταθμό του Αγίου Δημητρίου,
στο σημείο όπου ο Αλέκος Παναγούλης βρήκε το θάνατο

Η ζωή και το έργο του Αλέξανδρου Παναγούλη τροφοδότησαν τους καλλιτεχνικούς κύκλους. Ο διάσημος μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης, κατατρεγμένος επίσης για τα πολιτικά του πιστεύω από τη Χούντα των Συνταγματαρχών, μελοποίησε ποιήματά του. Η ποίηση και η ζωή του Αλέκου Παναγούλη έγιναν αντικείμενο μελέτης για πολλούς ερευνητές. Σε αυτή την ομάδα εντάσσετε και το έργο «Un Uomo» («Ένας Άντρας») που εκπονήθηκε από την Ιταλίδα δημοσιογράφο και σύντροφο του Οριάνα Φαλάτσι.