Νικόλαος Ι. Σαρίπολος
(Λάρνακα 1817 – Αθήνα 1887)
Ο Νικόλαος Ι. Σαρίπολος, μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες του νομικού κόσμου του 19ου αιώνα, απεβίωσε στην Αθήνα στις 17/29 Δεκεμβρίου 1887
Εξέχουσα προσωπικότητα του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού του 19ου αιώνα, ο Νικόλαος Ι. Σαρίπολος θεωρείται ένας εκ των θεμελιωτών του Δημοσίου Δικαίου στη χώρα μας, με καθοριστική συμβολή προπάντων στην ανάπτυξη του Συνταγματικού Δικαίου.
Πέραν πάσης αμφιβολίας, ο Σαρίπολος συγκαταλέγεται στους ευρωπαίους επιστήμονες του δικαίου που θεμελίωσαν, στα μέσα του 19ου αιώνα, το πολιτειακό δίκαιο των εθνικών κρατών της ηπειρωτικής Ευρώπης, πάνω στις βάσεις του πολιτικού φιλελευθερισμού και της νεαρής τότε αστικής δημοκρατίας, όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά ο Γεώργιος Κασιμάτης, ομότιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων, που είναι αφιερωμένη στον Σαρίπολο.
Σπυρίδων Προσαλέντης, «Νικόλαος Ι. Σαρίπολος»
Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Ο Νικόλαος Σαρίπολος γεννήθηκε στη Λάρνακα της Κύπρου στις 13/25 Μαρτίου 1817. Πατέρας του ήταν ο μεγαλέμπορος Ιωάννης Σαρίπολος (Σαρίπογλους), με καταγωγή από τα Λεύκαρα της Λάρνακας, και μητέρα του η Χρυσηίς Πελεντρίδου, που είλκε την καταγωγή της από εύπορη οικογένεια της Λεμεσού. Οι σφαγές που έλαβαν χώρα στην τουρκοκρατούμενη Κύπρο το 1821 και η δήμευση της περιουσίας του Ιωάννη Σαριπόλου ανάγκασαν την οικογένειά του να καταφύγει στην Τεργέστη. Εκεί ο μικρός Νικόλαος διδάχτηκε τα πρώτα ελληνικά γράμματα από έλληνες δασκάλους και στη συνέχεια φοίτησε στην Ελληνική Σχολή της πόλης. Το 1830 επέστρεψε μαζί με τους γονείς του στη Μεγαλόνησο, έπειτα από την αμνηστία που χορήγησε ο σουλτάνος στους φυγάδες μετά τη λήξη της Ελληνικής Επαναστάσεως, και φοίτησε στη Σχολή της Λάρνακας.
Ο Νικόλαος Ιω. Σαρίπολος παντρεύτηκε το 1847 και απέκτησε εννέα παιδιά.
Η πολυμελής οικογένειά απεικονίζεται στον ανωτέρω πίνακα της Αθηνάς Σαριπόλου
Το 1836 (ή, κατ’ άλλη πηγή, το 1837) ο έφηβος Νικόλαος μετέβη στο Παρίσι, προκειμένου να σπουδάσει, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του χήρου πατέρα του, που δεν ήθελε να τον αποχωριστεί σε τόσο νεαρή ηλικία. Εκεί, παρά τις σοβαρές οικονομικές δυσκολίες και τα προβλήματα υγείας που κλήθηκε να αντιμετωπίσει, κατάφερε, χάρη στον πρωτοφανή ζήλο και την ευφυΐα του, να πραγματοποιήσει τους υψηλούς στόχους του. Έτσι, αφού πρώτα έκανε επί δύο έτη σπουδές ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, στράφηκε μετά τον θάνατο του πατέρα του και κατόπιν προτροπής του Ιωάννη Κωλέττη στη νομική επιστήμη, λαμβάνοντας μάλιστα τον τίτλο του διδάκτορος το 1844.
Ο Σαρίπολος εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1845 κατόπιν προσκλήσεως του τότε πρωθυπουργού Κωλέττη και διετέλεσε από το 1846 έως το 1852 (τότε απομακρύνθηκε από τη θέση του για πολιτικούς λόγους) καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου και του Δικαίου των Εθνών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στη συνέχεια, και επί μία δεκαετία, άσκησε τη δικηγορία, γεγονός που τον κατέστησε έναν ευπορότατο ελεύθερο επαγγελματία, ενώ από το 1854 έως το 1860 υπηρέτησε ως νομικός σύμβουλος στο υπουργείο Εσωτερικών.
Νικόλαος Νικ. Σαρίπολος
(Αθήνα 1876-1944)
Μετά την έξωση του Όθωνα, το 1862, ο Σαρίπολος ανέλαβε και πάλι τα καθηγητικά του καθήκοντα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ εξελέγη πληρεξούσιος της «Β’ εν Αθήναις Εθνικής των Ελλήνων Συνελεύσεως» και διαδραμάτισε, ως εισηγητής, πρωταγωνιστικό ρόλο στο μείζονος σημασίας ζήτημα της σύνταξης του τελικού σχεδίου του Συντάγματος του 1864, δηλαδή στη διαμόρφωση του νέου καταστατικού χάρτη της χώρας. Ο Σαρίπολος ανέπτυξε φιλική σχέση με τον βασιλιά Γεώργιο Α’, στον οποίον εξέφραζε συχνά τις απόψεις του για ζητήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Διατήρησε την καθηγητική έδρα του έως το 1875, όταν παύθηκε εκ νέου. Από τότε, και έως το τέλος του βίου του, μετήλθε και πάλι το δικηγορικό επάγγελμα.
Η οικία Σαριπόλου στη βορειοδυτική γωνία επί της συμβολήςτων οδών Πατησίων και Χαλκοκονδύλη,
ένα από τα ελάχιστα δείγματα νεογοτθικού ρυθμού στην Αθήνα. Κατεδαφίστηκε το 1960…
Ο Σαρίπολος υπηρέτησε με το σπουδαίο ερευνητικό, διδακτικό και συγγραφικό έργο του τρεις βασικούς κλάδους του Δημοσίου Δικαίου: το Συνταγματικό Δίκαιο, το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο και το Ποινικό Δίκαιο. Ειδικότερα, με το σύγγραμμά του «Πραγματεία του Συνταγματικού Δικαίου» έθεσε τις βάσεις διδασκαλίας του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο Σαρίπολος, εταίρος ξένων ακαδημιών, με φήμη που εκτεινόταν σαφώς πέραν των ορίων της ελληνικής επικράτειας, κατέλειπε μεγάλο αριθμό συγγραμμάτων (επί ζητημάτων νομικών, ιστορικών, πολιτικών κ.ά.), που φανερώνουν την ευρυμάθεια και το βάθος των γνώσεών του (είναι χαρακτηριστικό ότι έγραφε ποιήματα και μελετούσε συστηματικά τους αρχαίους συγγραφείς έως το τέλος της ζωής του).
Το 1863 άρχισε να γράφει τα απομνημονεύματά του, τα οποία εκδόθηκαν το 1889, μετά τον θάνατό του (αυτή ήταν η επιθυμία του), από τη χήρα του, Αριάδνη Σαριπόλου. Ο Νικόλαος Ι. Σαρίπολος απεβίωσε στην Αθήνα στις 17/29 Δεκεμβρίου 1887. Ο γιος του Νικόλαος Ν. Σαρίπολος (Αθήνα, 1876-1944) υπήρξε επίσης διαπρεπής νομοδιδάσκαλος με σημαντικό έργο.
Ακολουθώντας τα βήματα των προγόνων της, η Σοφία Σαριπόλου (1916-1963), κόρη του συνταγματολόγου Νικολάου Ν. Σαριπόλου και εγγονή του πρώτου συνταγματολόγου της Ελλάδας Νικολάου Ι. Σαριπόλου, κληροδότησε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ακίνητο μεγάλης αξίας επί των οδών Πατησίων, Δώρου και Σατωβριάνδου, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί για την οικονομική ενίσχυση αρίστων απόρων φοιτητών της Φιλοσοφικής, για την πραγματοποίηση μεταπτυχιακών σπουδών και τη δημοσίευση των βιβλίων τους.
Το Αμφιθέατρο Σαριπόλων
Σήμερα, το μεγάλο αμφιθέατρο του τελευταίου ορόφου της Νομικής Σχολής Αθηνών, στην ταράτσα του ιστορικού κτηρίου της οδού Σόλωνος, είναι αφιερωμένο στους δύο διαπρεπείς νομικούς, Νικόλαο Ιωάννου Σαρίπολο και Νικόλαο Νικολάου Σαρίπολο, των οποίων τα συγγράμματα εξακολουθούν ν’ αποτελούν αντικείμενο διδασκαλίας και εξέτασης στις Νομικές σχολές της χώρας μας και να εμπνέουν τους νομομαθείς, θεωρούμενα ως θεμελιώδη έργα των κλάδων του δημοσίου και του συνταγματικού μας δικαίου.
Το Αμφιθέατρο Σαριπόλων είναι γνωστό σε όλους τους φοιτητές της Νομικής καθώς και σε πολλούς ακόμα φοιτητές άλλων Σχολών, που το έχουν κατά καιρούς επισκεφτεί και χρησιμοποιήσει. Ο χώρος του συνδέθηκε με την εξέγερση των φοιτητών της Νομικής κατά της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, την περίοδο Φεβρουαρίου – Μαρτίου 1973, και όσοι περάσαμε από τα έδρανά του, θυμόμαστε τα συνθήματα εκείνου του ξεσηκωμού που είχαν απομείνει στους τοίχους των διαδρόμων που οδηγούσαν στη μεγάλη αίθουσα, ανάμεσα σε αφίσες, γκράφιτι και ανακοινώσεις των νεωτέρων χρόνων, μέχρι την πρόσφατη ανακαίνιση του κτηρίου που τα εξαφάνισε…
Εξεγερμένοι φοιτητές στην ταράτσα της Νομικής Σχολής Αθηνών, τον Φεβρουάριο 1973
Επάνω και πίσω αριστερά διακρίνονται τα παράθυρα του Αμφιθεάτρου Σαριπόλων
Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο πρωτεργάτης του φοιτητικού κινήματος στα χρόνια της δικτατορίας και της ξέγερσης της Νομικής τον Φεβρουάριο – Μάρτιο του 1973, Γιάννης Σεργόπουλος, στο μοναδικής αξίας έργο του «Στο ΕΑΤ-ΕΣΑ: Μια μαρτυρία για τα χρόνια της δικτατορίας» (εκδ. Πόλις, Αθήνα 2019, σελ. 61-64): «Ο Νικόλαος Σαρίπολος πατήρ και ο Νικόλαος Σαρίπολος υιός υπήρξαν αμφότεροι μεγάλοι καθηγητές συνταγματολόγοι και δικαίως η Νομική Σχολή Αθηνών έδωσε το όνομά τους στο μεγαλύτερο αμφιθέατρο διδασκαλίας στο κεντρικό της κτήριο, που βρίσκεται στην οδό Σόλωνος 57. Στο αμφιθέατρο αυτό γαλουχήθηκαν πολλές γενιές νομικών που πρωταγωνίστησαν στον πολιτικό στίβο ως πρωθυπουργοί και υπουργοί αλλά τελικά δοξάστηκε από τα λίγα σκαλάκια που οδηγούν εκεί. Τα σκαλοπάτια αυτά και ο εντεύθεν διάδρομος στάθηκαν ο γενέθλιος τόπος του φοιτητικού κινήματος και αποδείχτηκε ότι πολλές φορές όσο πιο ταπεινή είναι η καταγωγή τόσο πιο θεαματικό το αποτέλεσμα.
Εκεί λοιπόν απευθυνόμασταν στους φοιτητές για να καταγγείλουμε την κατάσταση στην οποία βρισκόταν το πανεπιστήμιο και η ελληνική κοινωνία. Έχω κρατήσει σημειώσεις μιας τυπικής ομιλίας: “Συνάδελφοι, συναδέλφισσες, χρόνια τώρα η κυβέρνηση μας έχει απαγορεύσει να συνδικαλιζόμαστε και μας στερεί τη δυνατότητα να έχουμε τη φυσική μας ηγεσία. Η ελευθερία του λόγου βρίσκεται στην εξορία και εκεί επίσης βρίσκονται πολλοί καθηγητές μας που έχουν απολυθεί. Στην κατάσταση αυτή δεν θα μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια αλλά θα αγωνιστούμε για τη νομιμότητα. Η Νομική Σχολή από χώρος ελεύθερης ανταλλαγής ιδεών και πανεπιστήμιο έχει ουσιαστικά υποβαθμιστεί σε φροντιστήριο νομικών σπουδών. Το ίδιο συμβαίνει και στην υπόλοιπη κοινωνία. Φιμωμένη από κάθε άποψη περιμένει να βγει από τον γύψο. Διερωτώμεθα πότε θα συμβεί αυτό…”. Στην αρχή είχαμε ένα ακροατήριο μόνο πενήντα φοιτητών που αργότερα, στην καλύτερη των περιπτώσεων, μετά από μερικούς μήνες μπορεί να έφταναν και τους διακόσιους. Το πότε θα γίνονταν οι ομιλίες αυτές διαδιδόταν προφορικά και δεν υπήρχε κάποια γραπτή ανακοίνωση. Τελικά, στο απέραντο αυτό νεκροταφείο που είχε το όνομα ΕΛΛΑΔΑ, τα σκαλάκια της Νομικής στην αίθουσα Σαριπόλων ήταν το μοναδικό βήμα δημόσιου και ελεύθερου διαλόγου.
Από τη φοιτητική εξέγερση της Νομικής, Φεβρουάριος – Μάρτιος 1973
Σαφώς υπήρχαν παράνομες οργανώσεις που σχεδίαζαν και εκτελούσαν δράσεις κατά της χούντας, αλλά αυτές συναποφάσιζαν εν κρυπτώ, σαφώς υπήρχαν παρέες που μαζεύονταν και μιλούσαν κατά της δικτατορίας, αλλά και αυτές συνευρίσκονταν εν κρυπτώ. Δημόσια εκφορά πολιτικού αντιδικτατορικού λόγου γινόταν στα σκαλάκια της Νομικής. Δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση. Έπρεπε να ξεπεράσεις πολλά φράγματα φόβου για να παίρνεις τον λόγο, αλλά εξίσου πολλά φράγματα φόβου έπρεπε να ξεπεράσεις για να είσαι έστω παριστάμενος ακροατής. Ήξερες ότι εκείνες τις στιγμές κάποιοι κρατούσαν σημειώσεις και τις παρέδιδαν αρμοδίως. Συγκριτικά με τον συνολικό αριθμό των φοιτητών οι συγκεντρώσεις μας ήταν εξαιρετικά ολιγάριθμες. Αλλά συνέβαινε το ακόλουθο: είχαν την αποδοχή της συντριπτικής πλειοψηφίας των φοιτητών, αδιάφορο αν έκριναν ότι για λόγους προσωπικής ασφάλειας έπρεπε να τις αποφεύγουν. Τελικά οι συγκεντρώσεις αυτές λειτούργησαν απέναντι στη χούντα ακριβώς όπως ένα ψίχουλο όταν σου κάθεται στον λαιμό. Μπορεί να είναι μόνο ένα ψίχουλο, αλλά σε κάνει να πνίγεσαι, να βήχεις ασταμάτητα, να σου κόβεται η αναπνοή, να δακρύζουν τα μάτια σου, να θέλεις απεγνωσμένα ένα ποτήρι νερό… Η χούντα βρισκόταν σε πλήρη σύγχυση για το πώς έπρεπε να αντιμετωπίσει το όλο θέμα., ποτέ όμως δεν βρήκε οριστικές λύσεις, την προλάβαιναν τα γεγονότα και αναγκαστικά προσέφευγε στη μόνη αποτελεσματική μέθοδο που γνώριζε, δηλαδή στην τυφλή βία…».
Όλοι δε οι Νομικοί που αποφοίτησαν από τη Σχολή της Αθήνας γνωρίζουν τις χιουμοριστικές ιστορίες που έχουν συνδεθεί, σε κάθε γενιά, με το εν λόγω αμφιθέατρο… Όλοι θυμούνται τα περιστέρια ή ακόμα και κατοικίδια της κοντινής γειτονιάς των Εξαρχείων και του Κολωνακίου να το επισκέπτονται από κάποιο σπασμένο τζάμι ή από μια πόρτα της ταράτσας που είχε ξεχαστεί ανοιχτή και ν’ αναζητούν καταφύγιο στη ζεστή και περίκλειστη σαν χωνί αίθουσά του, πετώντας πάνω από τα κεφάλια μας εν ώρα μαθήματος ή παίζοντας κυνηγητό με την …ουρά τους κάτω από έδρανα και καθίσματα και απειλώντας να τινάξουν στον αέρα την εξεταστική!…
Το Αμφιθέατρο Σαριπόλων σήμερα
Η Νομική Σχολή Αθηνών ιδρύθηκε το 1837, μαζί με το Πανεπιστήμιο του Όθωνος, και κατά τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας της αριθμούσε εικοσιτρείς (23) φοιτητές. Αρχικά στεγάστηκε στο αρχοντικό Κλεάνθη στην Πλάκα, αργότερα όμως μετακόμισε στο κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου επί της ομωνύμου οδού και τελικά, βρήκε τη μόνιμη έδρα της στο κτήριο της συμβολής των οδών Σόλωνος και Σίνα, στο κέντρο της Αθήνας, στο οποίο παραμένει έως και σήμερα.
Τιμώντας το συνολικό έργο του πατέρα και υιού Σαριπόλου και την καθοριστική προσφορά τους στη νομική επιστήμη και στο δίκαιο, η Νομική Σχολή Αθηνών τους αφιέρωσε ένα από τα μεγαλύτερα αμφιθέατρά της, το Αμφιθέατρο Σαριπόλων. Είναι ένας ελάχιστος φόρος τιμής σε εκείνους καθώς και σε άλλους πρωτοπόρους καθηγητές, όπως ο Κωνσταντίνος Προβελέγγιος, ο Χριστόδουλος Κλωνάρης, ο Τζωρτζ Φέδερ, ο Λέων Μελάς, που δημιούργησαν και θεμελίωσαν από το μηδέν τη Νομική Επιστήμη στο νεώτερο Ελληνικό κράτος.
Το όνομα του πατέρα και υιού Σαριπόλου έχει δοθεί και σε κεντρικές οδούς της πόλης των Αθηνών (στην περιοχή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου) και του Δήμου Καλλιθέας Αττικής καθώς επίσης και σε κεντρική πλατεία της Λεμεσού στην Κύπρο, ιδιαίτερης πατρίδας της μητέρας του Νικολάου Ιω. Σαριπόλου, Χρυσηίδας (Τσικινέττας) Πελενδρίδη.
Η Πλατεία Σαριπόλου στη Λεμεσό στα μέσα του 20ού αιώνα
Πηγές:
– Γιάννης Σεργόπουλος, «Στο ΕΑΤ-ΕΣΑ: Μια μαρτυρία για τα χρόνια της δικτατορίας», εκδ. Πόλις, Αθήνα 2019, σελ. 61-64.
– Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, «Ιστορία και Προοπτικές», σε: uoa.gr
– Εύη Ρούτουλα, Αμφιθέατρο Σαριπόλων, σε: anastasiosds.blogspot.com
– Βαγγέλης Στεργιόπουλος, «Νικόλαος Ι. Σαρίπολος – Ο πατέρας του Συνταγματικού Δικαίου», σε: in.gr
– Λούης Περεντός, «Ο Σαρίπολος Νικόλαος από τα Λεύκαρα γεννήθηκε στη Λάρνακα ( 1817-1887)», σε: larnakaonline.com.cy – Πασχάλης Κιτρομηλίδης, Ήβη Μαυρομούστακου, Παναγιώτης Δημητρόπουλος, Ιωάννης Στριμπής, Μαρία Λιαδή, Έρη Σταυροπούλου, Λύντια Τρίχα, επιμέλεια: Γεώργιος Κασιμάτης, Άννα Καραπάνου, «Νικόλαος Ι. Σαρίπολος. Η πολυδιάστατη προσωπικότητα του πατέρα του συνταγματικού δικαίου», Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2011.
kimintenia 