kimintenia

8 Μαΐου

Στην περιοχή Φιγαρέτο Κανονίου Κερκύρας βρίσκεται η Ιερά Μονή Υπεραγίας Θεοτόκου Κασσωπίτρας. Ο ναός της Παναγιάς της Κασσωπίτρας μνημονεύεται από Λατίνους περιηγητές του μεσαίωνα, δείχνοντας ότι αποτελούσε σημείο αναφοράς και τόπο προσκυνήματος, του οποίου η φήμη έφτανε εκτός των Κορφώνε. Σήμερα η εκκλησία είναι ανοιχτή για το κοινό και έχει κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες εικόνες να θαυμάσετε. Πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού του Κάσιου Δία είναι χτισμένη από τις αρχές των χριστιανικών χρόνων, η εκκλησία της Παναγίας της Κασσωπίτρας από τους Αγίους Ιάσονα και Σωσίπατρο. Οι Τούρκοι προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στην εκκλησία, αφού τη λεηλάτησαν δύο φορές και στη συνέχεια την κατέστρεψαν το 1537, αλλά ξαναχτίστηκε από τους Ενετούς το 1580.

Το 1850 την αγόρασε ο Ηπειρώτης ιερομόναχος Γεννάδιος, ο οποίος την ανακαίνισε εκ βάθρων και εγκατέστησε τρεις μοναχές. Έκτοτε η Μονή κατέστη πυρήνας γυναικείου μοναχισμού. Κατά τον 20ό αιώνα η μονή προσαρμόστηκε ως μετόχι της Ιεράς Μονής Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς. Από το έτος 1991, με απόφαση του Μητροπολιτικού Συμβουλίου της Ιεράς Μητροπόλεως Κερκύρας και Παξών, μετετράπη σε ανδρώα. Διαθέτει μεταβυζαντινές εικόνες, αργυρά σκεύη και κανδήλες και μία περίχρυση λειψανοθήκη με λείψανα αγίων μαρτύρων. Να σημειωθεί ότι η Μονή ευρίσκεται εντός αρχαιολογικού χώρου. Στον κήπο της παλαιότερα βρέθηκαν σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα.

Η ιερή εικόνα της Παναγίας είναι θαυματουργή και προστάτιδα για τους ναυτικούς. Η εκκλησία γιορτάζει κάθε χρόνο στις 8 Μαΐου, ως ανάμνηση του θαύματος του 1530, όταν η Παναγία θεράπευσε τον τυφλό Στέφανο και στις 15 Αυγούστου στην Κοίμηση της Θεοτόκου.  Και στις δύο περιπτώσεις η εκκλησιαστική επιτροπή, σε συνεργασία με τη δημοτική ενότητα Κασσιώπης και τον πολιτιστικό σύλλογο της περιοχής, πραγματοποιούν λιτάνευση της ιεράς εικόνας στους δρόμους τις Κασσιώπης (8/5 και 15/8).

Η ιστορία του θαύματος

Το 1530, στη βενετοκρατούμενη Κέρκυρα, ένας τίμιος νέος, ο Στέφανος, γύριζε κάποια μέρα από την πόλη στο χωριό του. Στον δρόμο συνάντησε κι άλλους οδοιπόρους, κι έτσι βάδιζαν όλοι μαζί συντροφιά. Κάποια στιγμή διέκριναν μακριά μερικούς νεαρούς, που μετέφεραν αλεύρι από τον μύλο. Η παρέα του Στέφανου μπήκε σε πειρασμό και θέλησε να κλέψει το αλεύρι. Όλοι συμφώνησαν, εκτός από τον Στέφανο και παρά την άρνησή του εκείνοι, όταν πλησίασε η λεία τους, επιτέθηκαν στα παιδιά, τα έδειραν και άρπαξαν το αλεύρι.

Οι νεαροί, δαρμένοι και κακοποιημένοι, πήγαν στα σπίτια τους και διηγήθηκαν το επεισόδιο. Ύστερα ειδοποίησαν τον διοικητή, τον Σίμωνα Μπάιλο, κι εκείνος έστειλε στρατιώτες για να συλλάβουν τους κακοποιούς. Οι στρατιώτες συνέλαβαν σαν ύποπτο μόνο τον Στέφανο, γιατί οι άλλοι είχαν εξαφανιστεί. Εκείνος βάδιζε αμέριμνος, έχοντας πεποίθηση στην αθωότητά του. Απολογήθηκε στους στρατιώτες με ειλικρίνεια, αλλά δεν τον πίστεψαν. Τον έδεσαν και τον έκλεισαν στη φυλακή. Όταν τον οδήγησαν στον κριτή, ομολόγησε πάλι την αλήθεια, αλλ’ εκείνος δεν τον πίστεψε και τον καταδίκασε. Όταν τον ρώτησε ποια τιμωρία προτιμά, να του κόψουν τα χέρια ή να του βγάλουν τα μάτια εκείνος περίλυπος, προτίμησε τη δεύτερη, γιατί του φάνηκε λιγότερο οδυνηρή. Με θρήνους και οδυρμούς οδηγήθηκε στον τόπο της καταδίκης, όπου εκτελέστηκε η φοβερή απόφαση. Ο Στέφανος τώρα, ανίκανος για μετακινήσεις, χειραγωγείται από τη μητέρα του.

Δεκαοχτώ μίλια από την πρωτεύουσα του νησιού ήταν χτισμένη η παραθαλάσσια πόλη Κασσιόπη. Ήταν γνωστή για έναν ναό της Θεοτόκου, από τον οποίο περνούσε πλήθος λαού και προσκυνούσαν τη θαυματουργή της εικόνα. Ο Στέφανος αποφασίζει και πηγαίνει στην πόλη αυτή. Θα μένει στον ναό της Θεοτόκου και θα ζητά ελεημοσύνη από τους φιλανθρώπους προσκυνητές. Προσκύνησε με τη μητέρα του τη θαυματουργή εικόνα και παρακάλεσε τον διακονητή μοναχό να του παραχωρήσει ένα κελλάκι για τη διαμονή του. Την πρώτη βραδιά έμειναν μέσα στην εκκλησία. Η μητέρα του, κατάκοπη, κοιμήθηκε αμέσως. Ο ίδιος όμως δεν μπορούσε να ησυχάσει από τους πόνους.

Κάποια στιγμή τον πήρε ένας ύπνος ελαφρός. Νοιώθει τότε δύο χέρια να τον ακουμπούν και να ψηλαφούν τις κόγχες των ματιών του. Ήταν τόσο αισθητό, ώστε ξύπνησε αμέσως και αναρωτιόταν ποιος τον είχε αγγίξει. Και τότε βλέπει μπροστά του μία γυναίκα λαμπροφορεμένη και λουσμένη στο φως. Στάθηκε λίγο και ύστερα εξαφανίστηκε. Γυρίζει ο Στέφανος και βλέπει τα καντήλια αναμμένα. Ξυπνάει τη μητέρα του και τη ρωτάει ποιος άναψε τα καντήλια και εκείνη του λέει να σωπάσει νομίζοντας πως το παιδί της ονειρεύεται. Όταν όμως ο Στέφανος επέμενε, η μητέρα του ανασηκώθηκε και κοίταξε με ανησυχία και λαχτάρα το πρόσωπό του και έζησε ένα ολοζώντανο θαύμα: οι κόγχες του παιδιού της στολίζονταν από δύο γαλανά μάτια, ενώ πριν την τύφλωση, τα μάτια του Στέφανου ήταν μαύρα!

Αμέσως, μητέρα και γιός ευχαρίστησαν με δάκρυα χαράς την Υπεραγία Θεοτόκο για τη γρήγορη επέμβασή της. Από τον θόρυβο ανησύχησε ο νεωκόρος μοναχός κι έτρεξε στον ναό για να δει τι συμβαίνει. Το ολοφάνερο θαύμα τον συγκλόνισε κι έφυγε γρήγορα για τη χώρα, για ν’ αναγγείλει το γεγονός. Όταν το άκουσε ο διοικητής Μπάιλος, παραξενεμένος, πήρε μαζί του τους προκρίτους της Κέρκυρας κι επισκέφθηκε τον Στέφανο. Είδε τα νέα μάτια στις κόγχες τους και θαύμασε. Είδε ακόμη, σαν απόδειξη, και το σημάδι στα βλέφαρά του από το πυρακτωμένο σίδερο.

Μέσα του όμως ο διοικητής είχε και κάποια αμφιβολία. Γι’ αυτό, όταν επέστρεψε στη χώρα, ζήτησε από τον δήμιο να του δείξει τα μάτια που αφαίρεσε. Πράγματι ο δήμιος του έδειξε τα μάτια που τα είχε μέσα σε μια λεκάνη και μάλιστα ήταν μαύρα μάτια, όχι γαλανά, σαν κι αυτά που είχε τώρα ο Στέφανος. Η αλήθεια αποδείχθηκε με τον πιο εύγλωττο και πειστικό τρόπο. Κι ο ηγεμόνας, αφού ειδοποίησε να φέρουν τον Στέφανο, του ζήτησε συγνώμη και τον αποζημίωσε με πλούσια δώρα. Ανακαίνισε δε με επιμέλεια τον περίβολο του ιερού ναού της Θεοτόκου.

Σύγχρονες μαρτυρίες του θαύματος σώζονται μέχρι τις μέρες μας. Ο μοναχός Παχώμιος Ρουσάνος ήρθε στην Κέρκυρα την εποχή που έγινε το θαύμα και κατέγραψε πρώτος τις λεπτομέρειες. Ο Κερκυραίος λόγιος Ανδρόνικος Νούκιος έζησε την εποχή του θαύματος και μάλιστα παρακολούθησε με φίλους του τη διαδικασία τιμωρίας του Στεφάνου και την εξόρυξη των οφθαλμών του. «Ημείς είδομεν οφθαλμοίς εκκοπήναι» γράφει στο βιβλίο του «Αποδημιών». Είδε επίσης λίγες ημέρες αργότερα τον Στέφανο να περπατάει στην πόλη της Κέρκυρας έχοντας οφθαλμούς «άρτιους και υγιεινούς», γεγονός που όπως λέει τους εξέπληξε όλους. Όταν έμαθε τον τρόπο που γιατρεύτηκε ο Στέφανος συνταράχτηκε. Σύντομα όλο το νησί μιλούσε γι’ αυτό το τρομερό γεγονός.

Το όνομα της θαυματουργής Παναγίας Κασσωπίτρας ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα. Σύντομα χτίστηκαν οι πρώτες εκκλησίες αφιερωμένες στη Χάρη Της στην Κέρκυρα, που διατηρούνται μέχρι σήμερα. Η Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Κασσωπίτρας στο Κανόνι άρχισε να χτίζεται λίγους μήνες μετά το θαύμα. Ακολούθησαν και άλλες. Η Κασσωπίτρα στις Δεχουμενές (Σιναράδες), στους Αναπλάδες, στα Χλωμοτιανά και στο κτήμα Κρεβατσούλα (ιδιωτικός ναός). Ναός αφιερωμένος στην Κασσωπίτρα υπήρχε και στη Γαρίτσα, αλλά καταστράφηκε. Στο Αλευροπάρι βρίσκεται προσκυνητάρι της Παναγίας Κασσωπίτρας. Λέγεται ότι σε αυτό το σημείο έγινε η κλοπή του αλευριού που οδήγησε στην καταδίκη του Στεφάνου, εξ ου και το όνομα της περιοχής. Ναός αφιερωμένος στην Κασσωπίτρα υπάρχει επίσης στην Άρτα και σώζεται μέχρι σήμερα. Εκκλησία με το ίδιο όνομα υπάρχει και στα απέναντι Αλβανικά παράλια, κοντά στη Χειμάρρα.

Τα νέα για το θαύμα της Κασσωπίτρας ταξίδεψαν και πέρα από την Ελλάδα. Στη γειτονική Ιταλία έγινε Χριστιανική Αδελφότητα μοναχών με το όνομα Santa Mariα di Cassopo. Αυτή η αδελφότητα στεγάζεται και σήμερα στον ναό του St. Francesco da Paola στην Gallipoli.

Η ιστορία του ναού (από έρευνα του Θεοδώρου Σκαλίτη)

Στα τεκμήρια η μονή Παναγίας Κασσωπίτρας Κερκύρας παντά από το 1375, όπου περιγράφεται ως μικρός ναός. Αποτελούσε αντικείμενο φροντίδας της Κοινότητας των Κορυφών, αλλ’ ανήκε στη δικαιοδοσία της Λατινικής Αρχιεπισκοπής, η οποία καρπωνόταν τα έσοδά του χωρίς διόλου να μεριμνά γι’ αυτόν. Έτσι αρχές του 15ου αιώνα ο ναός εμφανίζεται παραμελημένος για να επισκευαστεί, μετά από διαμαρτυρία των Κερκυραίων, το 1423. Στο τουρκικό ασέδιο του 1537 ο ναός υπέστη ζημιές. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Jehan de Vega, στην περιγραφή του ταξιδιού του βαρόνου de Saint Blancard στις ελληνικές θάλασσες, που επισκέφτηκε τον χώρο για προσκύνημα εκείνη τη χρονιά. Ήταν κατεστραμμένος, χωρίς στέγη, γεμάτος σκουπίδια, οι εικόνες συλημένες πλην αυτής της Παναγίας δεξιά του ιερού και το μοναστήρι ρημαγμένο με 2-3 πτώματα μπροστά.

Φαίνεται πάντως ότι ο ναός ανέκαμψε, γιατί το 1554 ιερουργούσε εκεί ένας ιερομόναχος. Ανοικοδομήθηκε και διευρύνθηκε πριν το 1590 από Βενετσιάνους αξιωματούχους, έπειτα από καταστροφή που επέφεραν Τούρκοι πειρατές (ίσως το 1571), όπως πληροφορεί επιγραφή στο υπέρθυρο. Κατά το 1670 ο αγιογράφος Θεόδωρος Πουλάκης ζωγράφισε και αφιέρωσε εικόνα στην Κασσωπίτρα, όταν σώθηκε από ναυάγιο. Ο περιηγητής κληρικός George Wheler επισκέφτηκε τον ναό, το 1676. Μιλά για μια εικόνα της Παναγίας ζωγραφισμένη επί του τοίχου, στην οποία οι ταξιδιώτες, σκεπτόμενοι έναν δικό τους, ακουμπούσαν ένα νόμισμα και αν αυτό κολλούσε, αυτός που σκέφτονταν ήταν ζωντανός. Επίσης λέγεται ότι όταν περνούσαν πλοία από την Κασσιώπη, κανονιοβολούσαν, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης απέναντι στην Θεοτόκο που τους προστάτευσε στο ταξίδι τους. Αρχές του 19ου αιώνα ο ναός είχε πια περάσει στη δικαιοδοσία του δημοσίου και το 1912 ανήκε στην κοινότητα.

Πιθανολογείται ότι ο ναός έχει ανεγερθεί στη θέση τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου ή 6ου αιώνα, η οποία με τη σειρά της, σύμφωνα με την παράδοση και απόψεις μελετητών, ήταν χτισμένη πάνω στον ρωμαϊκό ναό του Κάσιου Δία, γεγονός που φανερώνει τη διαχρονικότητα της ανθρώπινης θρησκευτικής λατρείας σε αυτό τον χώρο. Η τωρινή του μορφή, τυπολογικά μια θολωτή βασιλική, μας έρχεται έπειτα από ανοικοδόμησή του κατά τα τέλη του 16ου αιώνα, σύμφωνα με την επιγραφή στο υπέρθυρο, και κάποιες μεταγενέστερες επεμβάσεις. Όμως, προσφάτως ανακαλύφθηκαν τοιχογραφίες που χρονολογούνται, από ειδικούς, σε πολύ παλαιότερες εποχές, κάτι που συνηγορεί στο ότι η προαναφερόμενη ανοικοδόμηση ενσωμάτωσε τμήματα του μεσαιωνικού ναού. Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 17ο αιώνα. Μάλιστα σε κάποιες έχουν χαράξει Λατίνοι προσκυνητές τα ονόματά τους και χρονολογίες, μεταξύ αυτών 1608 και 1630, δίνοντας έτσι ένα κατώτατο όριο χρονολόγησης των τοιχογραφιών. Η μία εκ των δύο τμηματικά σωζομένων τοιχογραφιών της Θεοτόκου ίσως είναι αυτή που περιγράφει ο Wheler. Ο ναός διέθετε και δύο παρεκκλήσια δεξιά και αριστερά, με τοιχογραφίες. Το ένα εξ αυτών καταστράφηκε κατά τη διεύρυνση του παρακείμενου νεκροταφείου και το άλλο μετατράπηκε σε δωμάτιο. Στον νότιο τοίχο του ναού εξωτερικά σώζονται λίθινα τόξα, ανήκοντα ίσως σε προγενέστερη οικοδομική φάση και στον περιαύλιο χώρο λίγα αρχιτεκτονικά μέλη.

Με τον ναό αυτό έχουν συνδεθεί θρύλοι και θαύματα. Το πιο γνωστό είναι το προαναφερθέν φημισμένο θαύμα με τον αδίκως τυφλωθέντα Στέφανο στον οποίο η Θεοτόκος χάρισε ξανά το φως του, το οποίο αφηγείται ο Κερκυραίος λόγιος Νίκανδρος Νούκιος (αυτόπτης μάρτυρας της πολιορκίας του 1537) στο έργο του. Άλλο ένα περιστατικό διηγείται ο Jehan de Vega. Κατά το ρήμαγμα του ναού το 1537, ένας Τούρκος θέλησε να αφαιρέσει μια μικρή ασημένια εικόνα (τάμα), από αυτές που κρεμούν οι προσκυνητές στην εικόνα της Παναγίας, αλλά τυφλώθηκε και κανείς άλλος Τούρκος δεν τόλμησε να την αγγίξει. Τέλος, σε έργα των προσκυνητών γίνεται λόγος για το θαυματουργό καντήλι της Παναγίας καθώς και για μία συκιά που φύτρωνε δίπλα στην είσοδο του ναού και θεράπευε τους πυρετούς.

Ἀπολυτίκιον (Ἦχος α’ – Τῆς ἐρήμου πολίτης)
Εἴς Μονήν Κασσωπίτρας, ἐν Κερκύρᾳ προστρέχομεν, σοῦ τήν σεβάσμιαν εἰκόνα, Θεοτόκε ἀσπάσασθαι. Στεφάνῳ τυφλωθέντι ἐν ὁδῷ, δεδώρησαι καινούς γάρ ὀφθαλμούς, νῦν δέ ὄμματα φωτίζεις τῶν καρδιῶν, λαμπρύνουσα τούς ᾄδοντας. Χαίροις ἡ θεία πύλη τοῦ φωτός, χαίροις ζωῇς ἡ τράπεζα, χαίροις τοῦ Κανονίου ὁ λιμήν, εἰρήνης τό ἐπίνειον.

Μεγαλυνάριον
Θαῦμα πολυθαύμαστον καί φρικτόν, ξένον τερατῶδες, ὅτι Στέφανος ὁ τυφλός, ὄψεως ἑτέρας ὀμμάτωσιν λαμβάνει, παρά της Θεοτόκου, ἥν μεγαλύνομεν.

Πηγές:
– Ελένη Σαρακηνού, «To Θαύμα της Παναγίας Κασσωπίτρας», από το βιβλίο «Κασσιόπη ένα μικρός τόπος μια μεγάλη ιστορία».
– «Σύναξη της Παναγίας της Κασσωπίτρας στην Κέρκυρα», σε: orthodoxia.online
– «Παναγιά Κασσωπίτρα – Κασσιώπη», σε: altercorfu.com