kimintenia

Η Αμάσεια του Πόντου, μία από τις ωραιότερες πόλεις
του κόσμου χτισμένη στις όχθες του Ίρι ποταμού (Yesilirmak)

Κατηγορούμενοι χωρίς δικαίωμα υπεράσπισης. Πολιτικοί, ιερωμένοι, επιχειρηματίες, δημοσιογράφοι στη φοβερή λίστα των καταδικασθέντων και εκτελεσθέντων…

Μετά το 1919 και την έναρξη της δεύτερης και σκληρότερης φάσης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, οι Τούρκοι, με τις εντολές του Μουσταφά Κεμάλ, ξεκινούν δίκες – παρωδία στην Αμάσεια με στόχο τον αφανισμό της ελληνικής ελίτ του Πόντου. Η επιλογή της Αμάσειας στα βάθη της Ανατολίας, για τη διεξαγωγή των δικών, είχε σκοπό αυτές να μείνουν μακριά από τα μάτια της κοινής γνώμης. Με πρόσχημα τις υποτιθέμενες ενέργειες Ελλήνων του Πόντου για δημιουργία ανεξάρτητου κράτους στην περιοχή, τέθηκαν σε ισχύ τα λεγόμενα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας» για τη νομιμοφανή εξόντωση -με συνοπτικές διαδικασίες- των πλέον σημαντικών προσωπικοτήτων του ποντιακού Ελληνισμού.

Τα ειδικά δικαστήρια των Τούρκων εθνικιστών, ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 1921, με βασικές κατηγορίες τη προσπάθεια δημιουργίας ανεξάρτητου ποντιακού κράτους ή τη βοήθεια στον Ρωσικό Στρατό στη διάρκεια του πρόσφατου ρωσοτουρκικού πολέμου. Το χρονικό διάστημα μεταξύ 20ής Αυγούστου και 21ης Σεπτεμβρίου 1921 ιστορείται πως 177  Έλληνες του Πόντου καταδικάστηκαν σε θάνατο, στη συντριπτική πλειοψηφία από τον δικαστή Εμίν Μπέη Τσεβεσίογλου, και απαγχονίστηκαν σε αγχόνες που στήθηκαν στην κεντρική πλατεία της Αμάσειας. Ο αριθμός των Ελλήνων εκτελεσθέντων θεωρείται πως αγγίζει τα 500 άτομα.

Η ποδοσφαιρική ομάδα «Πόντος Μερζιφούντα»

Οι Έλληνες κατηγορούμενοι απαγορευόταν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και δεν είχαν δικηγόρους. Ενίοτε επιτρεπόταν μια τυπική απολογία, μετά την οποία ανακοίνωναν στους δικαζόμενους την απόφαση του στρατοδικείου, που ήταν ο «θάνατος δι’ απαγχονισμού». Στη λίστα των καταδικασθέντων και εκτελεσθέντων περιλαμβάνονται πολιτικοί, ιερωμένοι, επιχειρηματίες, δημοσιογράφοι και τα μέλη της ποδοσφαιρικής ομάδας «Πόντος» Μερζιφούντας, επειδή οι στολές τους ήταν στα γαλάζια και λευκά χρώματα, που παρέπεμπαν στην ελληνική σημαία. Έφτασαν μάλιστα στο σημείο να κρεμάσουν ως και το άψυχο σώμα του Επισκόπου Ζήλων Ευθυμίου, ο οποίος τις προηγούμενες ημέρες είχε ήδη πεθάνει από τύφο μέσα στη φυλακή.

Μεταξύ άλλων, καταδικάστηκαν και απαγχονίστηκαν οι εξής:

– Ματθαίος Κωφίδης, Επιχειρηματίας και πολιτικός, πρώην μέλος του οθωμανικού κοινοβουλίου.

– Νικόλαος Καπετανίδης, Δημοσιογράφος και εκδότης.

– Παύλος Παπαδόπουλος, Διευθυντής της Οθωμανικής Τράπεζας της Σαμψούντας.

– Ιορδάνης Τοτομανίδης, Διευθυντής του Μονοπωλείου Καπνού της Μπάφρας.

– Δημοσθένης Δημήτογλου, Τραπεζίτης.

– Δάσκαλοι και μαθητές του Κολλεγίου «Ανατολή» Μερζιφούντος, ορισμένοι από τους οποίους αθλητές της ποδοσφαιρικής ομάδας του σχολείου «Πόντος Μερζιφούντα».

– Ευθύμιος Ζήλων Αγριτέλης, Επίσκοπος Ζήλων (ήταν ήδη νεκρός).

– Πλάτων Αϊβαζίδης, Πρωτοσύγγελος της Μητρόπολης Αμάσειας.

– Αλέξανδρος Ακριτίδης, Επιχειρηματίας στην Τραπεζούντα.

Αλέξανδρος Ακριτίδης
(1861-1921)

Με καταγωγή από το Λυκάστ της Κρώμνης, ο Αλέξανδρος Ακριτίδης, αποφοίτησε από το Φροντιστήριο Τραπεζούντος, τον «Φάρο της Ανατολής», όπως συνήθιζαν να αποκαλούν το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Η οικογένειά του κατείχε το μονοπώλιο παρασκευής και εμπορίας ποτών στον Πόντο που έδρευε σε ιδιόκτητο τριώροφο κτήριο, στην οδό Σεμερτζιλέρ (Semerciler Sokak), στην Τραπεζούντα. Η επιστολή του μελλοθάνατου εμπόρου της Τραπεζούντας (7 Σεπτεμβρίου 1921) προς τη σύζυγό του Κλειώ, συγκλονίζει:

Η δισέγγονη του εκτελεσθέντα, Αλεξάνδρου Ακριτίδη, Παρυσάτις Παπαδοπούλου – Συμεωνίδου, η οποία είναι συγγραφέας του βιβλίου «Τραπεζούς – 1921: Το ανέσπερο έτος», είχε εξομολογηθεί σε συνέντευξή της: «Η Κλειώ ήταν η τραγική μάνα, η δυναμική γυναίκα στο πρόσωπο της οποίας θα αναγνώριζαν πολλοί Πόντιοι δικά τους πρόσωπα. Η Κλειώ ήταν το πρότυπο και η δύναμη στο σπίτι, κάτι που έκανε τον Φίλωνα Κτενίδη να της αφιερώσει ένα ποίημα. Ήταν η γυναίκα που κράτησε την εντολή του άντρα της μέσα από τη φυλακή: να μη στενοχωρεί ποτέ τα παιδιά της. Γι’ αυτό κι έκλαιγε πάντοτε μόνη της, χωρίς να τη βλέπει κανένας από τους απογόνους της».

Φωτογραφίες εκτελεσθέντων επιφανών Ποντίων στην Αμάσεια τον Σεπτέμβριο του 1921

Οι θηριωδίες αυτές προκάλεσαν αντιδράσεις εντός και εκτός Τουρκίας. Ο απαγχονισμός του Ματθαίου Κωφίδη, πρώην μέλος του οθωμανικού κοινοβουλίου, και ενός από τα θύματα της Αμάσειας, ο οποίος μάλιστα ήταν ενάντιος σε κάθε μορφή ένοπλης αντίστασης κατά των Τούρκων, εξόργισε ακόμη και τους Μουσουλμάνους της Τραπεζούντας, που σιωπηρά αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τους Τούρκους εθνικιστές, και έτσι κατάφερε να διασωθεί ένας αριθμός ντόπιων Ελλήνων.

Ματθαίος Κωφίδης
(1855-1921)

Διαμαρτυρίες καταγράφτηκαν στην Ελλάδα και στην Αγγλία. Αλλά και σε χώρες που βρίσκονταν σε συμμαχία με το κεμαλικό κίνημα, όπως στη Γαλλία και στην Ιταλία, οι οποίες καταδίκασαν τις αποτρόπαιες πράξεις. Το θέμα της εξολόθρευσης του Ποντιακού Ελληνισμού απασχόλησε και το Κογκρέσο των ΗΠΑ, στις 22 Δεκεμβρίου 1921, από τον γερουσιαστή Γουίλλιαμ Κινγκ.

Οι τουρκικές ωμότητες εις βάρος του Ποντιακού Ελληνισμού και ειδικά των εκτελέσεων από τις δίκες – παρωδίες της Αμάσειας, προκάλεσαν διεθνή κατακραυγή. Ο σκοπός ωστόσο είχε επιτευχθεί. Το μεγαλύτερο μέρος του Ποντιακού Ελληνισμού είχε αφανιστεί και όσοι επέζησαν της Γενοκτονίας ξεριζώθηκαν για πάντα από τις πατρογονικές τους εστίες, με την ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την υπογραφή της «Συνθήκης της Λωζάνης», το 1923.

Πηγές:
– «Ζωντανές Μνήμες του Πόντου», της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, Θεσσαλονίκη 1988
– «Η επιστολή ενός μελλοθάνατου επιχειρηματία στην οικογένειά του!», σε: newpost.gr
– Ιστολόγιο: newsnowgr.com