Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Κοινωνικό διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, που πρωτοδημοσιεύτηκε στις 24 Μαρτίου 1896, στην εφημερίδα «Ακρόπολις». Εκτυλίσσεται στην Αθήνα, περί τα τέλη του 19ου αιώνα, με ηρωίδα μια κατατρεγμένη δασκάλα, τη Χριστίνα, θύμα του πελατειακού κράτους (καθώς τότε ακόμα δεν υφίστατο η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων) και του εραστή της. Ο Παπαδιαμάντης μας παρουσιάζει, επίσης, μια ολόκληρη κοινωνική ομάδα -τις δούλες και τις παραμάνες- στις μεγάλες στιγμές της Αναστάσεως. Ένα διήγημα που μπορεί να ταιριάζει με αυτό που αποκαλούμε «ατμόσφαιρα των ημερών», όμως θίγει διαχρονικά ζητήματα της κοινωνίας μας, ενώ έχει μεγάλο ενδιαφέρον ο τρόπος που τα προσεγγίζει ο μεγάλος Παπαδιαμάντης.

Συνέχεια →

Δημήτρης Χαρισιάδης, Aγόρι με αετό, Στύλοι Ολυμπίου Διός 1955
(Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη)

Συνέχεια →

Sophie Anderson, «Portrait of girl»

Ήταν μεσάνυχτα της 15ης προς 16η Οκτωβρίου του 1960, όταν στους δρόμους της Αθήνας ήχησε για τελευταία φορά το «καμπανάκι» του τραμ. Σχεδόν μισό αιώνα αργότερα, στις 19 Ιουλίου του 2004, το τραμ επέστρεψε..

Συνέχεια →

Πάμε πάλι στο Παγκράτι…

Από τις ιστορικές συνοικίες της Αθήνας με βαρύτιμες μνήμες, σπουδαία αρχιτεκτονικά μνημεία, αλλά και μείζονα ιστορικά γεγονότα: το Παγκράτι. Στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας της περιοχής, έτσι ονομαζόταν ο χώρος από τον ποταμό Ιλισό και το Παναθηναϊκό Στάδιο, μέχρι και τον λόφο του προφήτη Ηλία. Η ονομασία «Παγκράτι» έχει να κάνει με το ιερό του Παγκράτους Ηρακλέους, που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Βασ. Κωνσταντίνου και Βασ. Γεωργίου. Σε ό,τι αφορά την κοινωνική διαστρωμάτωση της περιοχής, η συνοικία εποικήθηκε από ένα μεγάλο τμήμα του προσφυγικού στοιχείου, που κατέκλυσε την ευρύτερη περιοχή και τις γύρω του Παγκρατίου συνοικίες, Βύρωνα, Καισαριανή κ.ά.

Η περιοχή του Παγκρατίου γνώρισε μεγάλη κοινωνική αίγλη και αποτέλεσε πόλο έλξης διανοουμένων και καλλιτεχνών. Από τις επώνυμες προσωπικότητες της διανόησης που κατοικούσαν στο Παγκράτι υπήρξαν ο Κωστής Βάρναλης, ο Στρατής Δούκας, ο Βασίλης Ρώτας, ο Δημήτρης Ψαθάς κ.ά. Επί του πεζοδρομίου στην οδό Ευφορίωνος στον αριθμό 14, υπήρχε το εργαστήρι του γλύπτη Νικολάου Περαντινού (1910-1991) το οποίο υφίσταται σήμερα ως «Μουσείο Γλυπτικής Νικόλαος Περαντινός».

Σχέδια του Άλσους Παγκρατίου

Το Παγκράτι είχε τύχη αγαθή, το περιβαλλοντικό προνόμιο να διαθέτει ένα σπουδαίο πνεύμονα πρασίνου, το γνωστό μας Άλσος Παγκρατίου, αποτελούμενο από έκταση 30 στρεμμάτων, η οποία ανήκε αρχικώς στη Μονή Πετράκη. Με μέριμνα της πριγκίπισσας Σοφίας, το 1908, δενδροφυτεύτηκε στον χώρο πευκώνας, ενώ το 1936 ο χώρος του Άλσους, ο οποίος είχε στο μεταξύ περιέλθει στην ιδιοκτησία του υπουργείου Γεωργίας, παραχωρήθηκε στον Δήμο Αθηναίων και ο τότε δήμαρχος Κώστας Κοτζιάς, διαμόρφωσε την έκταση σε άλσος, φτιάχνοντας και έναν αξιόλογο ζωολογικό κήπο. Το άλσος συνδέθηκε ιστορικά με διάφορα γεγονότα και με τον φονικό Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Με την έκρηξη του πολέμου παρέστη ανάγκη ο ελληνικός στρατός να επιτάξει για τις ανάγκες του υποζύγια και στον χώρο του άλσους συγκεντρώθηκαν όλα τα ζώα, για να επιλεγούν τα καλύτερα. Όμως η προνομιούχος θέση και η φυσιολογία της έκτασης του άλσους δεν έμεινε απαρατήρητη στους Γερμανούς. Την επέταξαν έτσι και τη μετέτρεψαν σε στρατόπεδο. Οπότε και κατεστράφη ο μικρός μεν, αλλ’ αξιόλογος και επιμελημένος ζωολογικός κήπος.

Με το άλσος του Παγκρατίου ακόμα είναι συνδεδεμένη και η φυσιογνωμία ενός εκ των κορυφαίων της ελληνικής γραμματολογίας, του συγγραφέα της γενιάς του ‘30 Στρατή Μυριβήλη. Αντικρυστά στο άλσος, στο τέρμα των οδών Ευτυχίδου και Βρυάξιδος, έχει τοποθετηθεί ορειχάλικινη προτομή του Στρατή Μυριβήλη (1890-1969), που συνιστά έργο της γλύπτριας Λουκίας Γεωργαντή – Οικονομοπούλου (1971).

Με την ιστορία του Παγκρατίου είναι συνδεδεμένο και ένα μείζον εκπαιδευτικό γεγονός που κομίζει και τις μνήμες της εκπαιδευτικής μας ανασυγκρότησης επί Ελευθερίου Βενιζέλου: Στο οικοδομικό τετράγωνο που περικλείνεται από τις οδούς Σπ. Μερκούρη 20, Στράβωνος, Πρατίνου και Δουρίδος βρίσκεται το περίφημο 7ο Γυμνάσιο Παγκρατίου. Συνιστά ένα εκ των δυο Βαρβακείων Γυμνασίων και θεμελιώθηκε το 1931, επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου και υπουργίας Γεωργίου Παπανδρέου. Στα δίσεκτα χρόνια της κατοχής το 7ο Γυμνάσιο Παγκρατίου επιτάχθηκε από τους Ιταλούς, που το μετέτρεψαν σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Ταυτόχρονα στο σχολείο λειτούργησε και συσσίτιο τόσο για τους μαθητές και του καθηγητές του γυμνασίου, όσο και για τους κοινωνικά ασθενέστερους κατοίκους της περιοχής, υπό την επίβλεψη των καθηγητών του σχολείου.

Όμως, παράλληλα με το ιστορικό 7ο Γυμνάσιο, στο Παγκράτι υπάρχει και το υψηλής αρχιτεκτονικής αξίας 13ο Δημοτικό Σχολείο, επί της οδού Φιλολάου. Οικοδομήθηκε το 1933 σε σχέδια του Κ. Παναγιωτάκου και συνιστά ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα, που απέσπασε τα διθυραμβικά σχόλια του έξοχου γάλλου αρχιτέκτονα Λε Κορμπυζιέ. Σύμφυτος όμως με την αστική ανάπτυξη της Αθήνας είναι και ο ιστορικός κινηματογράφος του Παγκρατίου «Παλλάς» επί της οδού Υμηττού 109, που οικοδομήθηκε σε σχέδια του Βασιλείου Κασσάνδρα, με χειμερινή αρ-ντεκό αίθουσα κάτω και θερινή αίθουσα στην ταράτσα. Ετέθη σε λειτουργία το 1925.

Το Παγκράτι με τα πρώτα σπίτια του και στο βάθος
ο χιονισμένος Υμηττός, αρχές 19ου αιώνα (Αρχείο ΕΡΤ)

Σήμερα το Παγκράτι, σε πείσμα των καιρών και της αθρόας οικοδόμησης που αλλοίωσε το άλλοτε χαρακτηριστικό τοπίο του, εξακολουθεί να διατηρεί, σε πολλά σημεία του, την παλαιά του αίγλη και την ξεχωριστή αρχοντιά του. «Κέντρο απόκεντρο» της πρωτεύουσας, γεμάτο από τις δροσερές πλατείες του, τα μοναδικά στέκια του για φαγητό και διασκέδαση, την αγορά του που καλύπτει κάθε ανάγκη και γούστο, ιδιαίτερους χώρους πολιτισμού και τέχνης, τα παλαιά νεοκλασικά του σπίτια με τα μπαλκόνια και τις αυλές τους, τις όμορφες γειτονιές του, το Άλσος και τις αλέες του, παραμένει ένα παντοτινό, αγαπημένο σημείο πολύ κοντά στο ιστορικό κέντρο της πόλης, φορτωμένο μνήμες και γεμάτο ζωή κάθε στιγμή της μέρας. Αρκεί μια βόλτα στους δρόμους του «που ‘ναι πάντοτε γεμάτοι» για να διαπιστώσει κανείς πόσο αληθινό είναι και σήμερα το παλιό, χιλιοειπωμένο τραγουδάκι για αυτή την τόσο ξεχωριστή και όμορφη συνοικία της παλιάς και της σύγχρονης Αθήνας!

Πηγές: anexitilo.net, apotis4stis5.com

Από τις γλυκιές μελωδίες της παίρνει δύναμη και η πιο αδύναμη ψυχή… Μια μοναδική μουσική παράδοση γεμάτη ευγένεια, χάρη και λυρισμό!

Συνέχεια →

«Αθηναϊκό παράθυρο», Χρήστος Παπαδόπουλος
Ελληνική Φωτογραφική Εταιρεία (ΕΦΕ)

Συνέχεια →