9 Ιουλίου
«Οὐ πτοεῖ Μιχαὴλ θεῖον τμῆσις κάρας,
ὑπὲρ Χριστοῦ δέχεται αὐτὴν προθύμως.
Τί κατ’ ὀλίγον λαιμὸν ὦ σπαθηφόρε,
Τέμνεις; Μιχαὴλ οὐ πτοεῖται τὴν σπάθην.
Ἐνάτῃ Μιχαὴλ κείρατο αὐχένα χαλκὸς ἀτειρής»
Ο Άγιος Μιχαήλ Πακνανάς (ή Μπακνανάς) γεννήθηκε στην Αθήνα, το 1753 μ.Χ., από πάμπτωχη οικογένεια. Οι γονείς του, παρ’ ότι δεν μπόρεσαν να του προσφέρουν ούτε τη στοιχειώδη μόρφωση, εν τούτοις τον κατήχησαν στέρεα στην αληθινή πίστη του Χριστού. Μεγαλώνοντας ο Μιχαήλ ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του, αυτό του κηπουρού. Κατοικούσαν όλοι μαζί σ’ ένα μικρό σπίτι, επί της οδού Αστεροσκοπείου, στην πλάτη του σωζομένου έως και σήμερον βυζαντινού ναού των Αγίων Αποστόλων Σολάκη, όντες ενορίτες του ιστορικού ναού της Παναγίας της Βλασσαρούς, που κατεδαφίστηκε το 1937 μ.Χ. κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στην Αρχαία Αγορά.
Το σπίτι, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Άγιος Μιχαήλ,
στη συνοικία της Βλασσαρούς στην παλαιά Αθήνα
Ο Άγιος είχε ένα γαϊδουράκι, με το οποίο μετέφερε και πουλούσε τα προϊόντα, που καλλιεργούσε, στα γύρω χωριά της Αθήνας. Κάποια ημέρα, ενώ επέστρεφε στην Αθήνα, συνελήφθη από Τούρκους φύλακες με την κατηγορία ότι προμήθευε με μπαρούτι τους επαναστάτες Έλληνες των ορεινών περιοχών της Αττικής, σε μια περίοδο που υπήρχε επαναστατικός αναβρασμός, λόγω των Ορλωφικών (1770). Ευθύς αμέσως τον έριξαν στη φυλακή τυραννώντας τον επί τριάντα ημέρες, προκειμένου ν’ απαρνηθεί την πίστη του. Σε αυτή την πρώτη φάση του μαρτυρίου του, ο δεκαοχτάχρονος Μιχαήλ, είχε για συμπαραστάτη του έναν θεοσεβή χριστιανό, ονόματι Γεώργιο, ο οποίος τον προετοίμασε για το επερχόμενο μαρτύριό του.
Βλέποντας οι βασανιστές το ακμαίο φρόνημα και την αδάμαστη πίστη του νεαρού κηπουρού, αποφάσισαν να τον στείλουν στον Βοεβόδα. Παρά τα διάφορα δελεαστικά λόγια και τις κολακείες του τελευταίου ο Άγιος έμεινε ακλόνητος στην αγάπη του Χριστού. Τότε ο Βοεβόδας τον έπεμψε στον ονομαστό Καλοπασσιά Ιωαννίνων, ο οποίος μετά την αποτυχία να εξισλαμίσει τον Άγιο τον έστειλε με τη σειρά του στον κριτή, για να τον δικάσει. Ο γενναίος όμως αθλητής του Χριστού παρά τις απειλές και των τριών, απαντούσε διαρκώς με δύο χαρακτηριστικές λέξεις: «Δεν τουρκεύω!». Τότε ο κριτής αποφάσισε τη δι’ αποκεφαλισμού θανάτωσή του.
α. Ο Άγιος Μιχαήλ Πακνανάς αγιογραφημένος από τον Φώτη Κόντογλου,
β.-δ. Το μαρτύριο του Αγίου στον χώρο του αρχαίου ναού του Ολυμπίου Διός
Μεταβαίνοντας ο μάρτυρας προς τον τόπο της εκτέλεσής του, παρά τα βασανιστήρια που είχε υποστεί, βάδιζε με μεγάλη προθυμία και χαρά, μάλιστα ζητούσε από τους χριστιανούς που απαντούσε στον δρόμο του να τον συγχωρήσουν, ευχόμενος παράλληλα ο Θεός να συγχωρήσει και αυτούς. Σαν έφτασε στον ορισμένο τόπο της εκτελέσεώς του, στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, γονάτισε, έκαμε την προσευχή του και έσκυψε το κεφάλι του ειρηνικά και με χαρά, σαν να περίμενε ζωή απ’ το σπαθί και όχι θάνατο. Ο δήμιος για να κάνει τον Άγιο να δειλιάσει, έστω και την ύστατη ώρα, χτύπησε αρχικά τον λαιμό του με την ανάποδη πλευρά του σπαθιού. Έπειτα έσκισε το δέρμα του νεαρού κτυπώντας τον ελαφρά με την κοφτερή πλευρά του σπαθιού, για να τον πανικοβάλει. Όμως ο άγιος ήρεμος και γεμάτος θάρρος τον προκάλεσε λέγοντάς του «χτύπα για την πίστη». Τότε ο δήμιος εξαγριώθηκε και τον αποκεφάλισε βίαια χαρίζοντάς του το αμαράντινο στεφάνι του μαρτυρίου και πλουτίζοντας την Εκκλησία των Αθηνών με ένα καλλίνικο μάρτυρα. Ήταν 9 Ιουλίου του 1771 μ.Χ. Την ημέρα αυτή εορτάζεται, κάθε χρόνο, και η μνήμη του Αγίου νεομάρτυρος Μιχαήλ Μπακνανά.
Ο αρχαίος στύλος στον ναό του Ολυμπίου Διός, ενώπιον του οποίου μαρτύρησε
ο Άγιος Μιχαήλ Πακνανάς και ο οποίος φέρει εγχάρακτη αναφορά στο μαρτύριό του
Ο αποκεφαλισμός του Αγίου Μιχαήλ έλαβε χώρα επί των μαρμάρων της βορειοανατολικής πλευράς του αρχαίου ναού του Ολυμπίου Διός. Ενδεικτικό είναι ότι μέχρι σήμερα σε έναν από τους στύλους του αρχαίου ειδωλολατρικού ναού σώζεται εγχάρακτη επιγραφή που μαρτυρεί και επιβεβαιώνει το μαρτύριο του Αγίου που συντελέστηκε στον χώρο αυτόν, και αναφέρει: «1771 Ιουλίου 9, απεκεφαλίσθη ο Πακνανάς Μιχάλης …».
Από το 2010 και εντεύθεν έχει καθιερωθεί να τελείται υπαίθρια Θεία Λειτουργία, ανήμερα της εορτής του Αγίου, στον τόπο του ενδόξου μαρτυρίου του. Η πρωτοβουλία ανήκει στον προϊστάμενο του παρακείμενου ναού της αγίας Φωτεινής Ιλισσού π. Μάξιμο Κάππα. Την παραμονή της εορτής του Αγίου και ανήμερα είναι δωρεάν η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο των στύλων του Ολυμπίου Διός για τους πιστούς, προκειμένου να συμμετάσχουν στην πανηγυρική Θεία Λειτουργία προς τιμήν του Αγίου.
Ο ενταφιασμός του Αγίου πραγματοποιήθηκε στον πέριξ του αρχαίου ναού χώρο, σε σημείο άγνωστο σήμερα. Στην Αθήνα δεν υπάρχει ναός αφιερωμένος στον Άγιο Μιχαήλ τον Κηπουρό, ωστόσο ο Άγιος τιμάται ιδιαιτέρως σε δύο Ναούς της πρωτεύουσας: Στον Ιερό Ναό Αναλήψεως Κυρίου Νέου Κόσμου (Λαγουμιτζή και Ντελακρουά), καθ’ ότι στην περιοχή αυτή βρίσκονταν οι κήποι του Αγίου και στον Ιερό Ναό Αγίου Φιλίππου Μοναστηρακίου (Ηφαίστου 41), όπου ήταν η ενορία του Αγίου Μιχαήλ.
Η οδός Μπακνανά και η ομώνυμη στάση του τραμ στη συνοικία του Νέου Κόσμου της Αθήνας
Σύμφωνα με το άρθρο 50 της αποφάσεως 430/295/9.2.2016/2016 (ΦΕΚ Β’ 527/2016), ο Άγιος Μιχαήλ Μπακνανάς είναι ο Προστάτης Άγιος του Ιδρύματος Νεότητος και Οικογένειας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, στη σφραγίδα του οποίου φέρεται η εικόνα του αγίου Νεομάρτυρος. Προσκυνητάρι αφιερωμένο στον Άγιο υπάρχει και στον χώρο των παιδικών κατασκηνώσεων της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, στον Αυλώνα Αττικής. Το 2003, ο Άγιος Μιχαήλ Πακνανάς ανακηρύχθηκε προστάτης άγιος των διαιτολόγων και διατροφολόγων. Προς τιμήν του, ένας από τους κεντρικότερους δρόμος, στη συνοικία Νέος Κόσμος της Αθήνας, φέρει το όνομά του (Οδός Μπακνανά) καθώς και η παρακείμενη στάση του τραμ. Να σημειώσουμε, τέλος, πως ορισμένοι συναξαριστές, όπως ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, τοποθετούν το μαρτύριο του Αγίου στο έτος 1770, αντί του 1771 μ.Χ.
Carl Anton Joseph Rottmann, Η Ακρόπολις από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός, 1836
Ἀπολυτίκιον (Ἦχος α’)
Τοῦ δολίου πατήσας εὐθαρσῶς τὰ φρυάγματα ἐν ἐσχάτοις ἔτεσι, μάκαρ, Ἰησοῦν ὡμολόγησας, αἱμάτων σου δὲ ῥείθροις, Μιχαήλ, ἡγίασας τὴν γῆν τῶν Ἀθηνῶν καί ὑπόδειγμα ἐδείχθης ἅπασιν εὐσεβέσι, πίστει κράζουσι· Δόξᾳ τῷ ποιητῇ σου καί Θεῷ, δόξα τῷ σέ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ποδηγέτην σέ στεῤῥόν ἡμῖν δωρήσαντι.
Έτερον Ἀπολυτίκιον (Ἦχος γ’ – Θείας πίστεως)
Θείας πίστεως, ὁμολογίᾳ, κατηγλάϊσας, τὴν ἐκκλησίαν, καὶ Ἀθλοφόρων τὴν χορείαν κατηύφρανας, σὺ τῶν ανόμων κατετρόπωσας φάλαγγας, καὶ αριστείας βραβεῖα ἀπείληφας, Μάρτυς ἔνδοξε, Χριστὸν Μιχαὴλ ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.
Έτερον Ἀπολυτίκιον (Ἦχος δ’ – Ταχὺ προκατάλαβε)
Νεότητι σώματος τὸν παλαμναῖον ἐχθρόν, ἀθλήσας κατέβαλες, ὑπὲρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, τμηθεὶς τὸν αὐχένα σου· ὅθεν τῶν Ἀθηναίων ἡ περίδοξος πόλις μέλπει τὴν ἄθλησίν σου, Μιχαὴλ Νεομάρτυς· ἐκ ταύτης γὰρ ὡς ἄνθος εὐῶδες ἐβλάστησας.
Κοντάκιον (Ἦχος δ’ – Ἐπέφανεν σήμερον)
Εὐσεβείας ἤθεσι κεκοσμημένος, μαρτυρίου ἤνυσας, τὸ θεῖον σκάμμα Μιχαήλ, καὶ ἐκ χειρὸς τοῦ Παντάνακτος, τὸν τῆς ἀθλήσεως στέφανον εἴληφας.
Μεγαλυνάριον
Χαίροις Ἀθηναίων εὖχος σεμνόν, Μιχαὴλ θεόφρον, Νεομάρτυς τοῦ Ἰησοῦ, Ὃν ἀεὶ δυσώπει, ὑπὲρ τῶν ἐκτελούντων, τὴν μνήμην σου τὴν θείαν, καὶ εὐφημούντων σε.
Ὁ Οἶκος
Βίον ἔχων αὐτουργόν, καὶ ζῶν ἐν εὐσεβείᾳ, καὶ τὸν Θεὸν φοβούμενος, ὡς Ἄβελ ὁ κλεινός, καὶ λατρεύων αὐτῷ ἐν πίστει καὶ ἀληθείᾳ, πρὸς μαρτυρίου ἀνελήλυθας ἀκρότητα, ἀθλητικῶς ἀγωνισάμενος, Μιχαὴλ μακάριε, ὑπὸ τῶν υἱῶν τῆς Ἄγαρ συσχεθείς, καὶ πρὸς ἐξόμοσιν ποικίλως ἐκβιασθείς, ἀμετακίνητος ὤφθης ἐκ τῆς εὐσεβοῦς ὁμολογίας, μὴ δελεασθεὶς δωρεῶν παροχαῖς, μηδὲ πτοηθεὶς βασάνων ἀπειλαῖς, ἀνώτερος πάντων γενόμενος, ἐν τῇ δυνάμει τῆς πρὸς Χριστὸν πίστεως. Καὶ τῶν πάλαι Ἀθλητῶν μιμητὴς ἀναφανείς, εὐτόλμως τὸν αὐχένα τέτμησαι, καὶ ἐκ χειρὸς τοῦ Παντάνακτος τὸν τῆς ἀθλήσεως στέφανον εἴληφας.
Κάθισμα (Ἦχος α’ – Τὸν τάφον Σου Σωτήρ) (Μετὰ τὴν α’ στιχολογίαν)
Τὴν πίστιν τοῦ Χριστοῦ, ὡς ἀσύλητον ὄλβον, κατέχων ἀσφαλῶς, τῆς ψυχῆς τῷ ταμείῳ, ἀθλῆσαι προτετίμηκας, ὑπὲρ ταύτης μακάριε, ὅθεν ἤσχυνας, τὸν ἐπελθόντα ἐχθρόν σοι, καὶ ἠρίθμησαι, ὦ Μιχαὴλ Νεομάρτυς, Μαρτύρων ταῖς τάξεσι.
Έτερον Κάθισμα (Ἦχος πλ. α’ – Τὸν Συνάναρχον Λόγον) (Μετὰ τὴν β’ στιχολογίαν)
Εὐσεβείας τοῖς τρόποις καλλωπιζόμενος, καὶ ἁπλότητι Μάρτυς καὶ ἀκακία ψυχῆς, τὸν ἀγῶνα τὸν καλὸν νομίμως ἤνυσας, καὶ ἀνέτειλας ἡμῖν, ὡς ἀστὴρ νεοφανής, εὐφραίνων τῇ σῇ ἀθλήσει, ὦ Μιχαὴλ Νεομάρτυς, τῶν εὐσεβούντων τὰ συστήματα.
Έτερον Κάθισμα (Ἦχος πλ. δ’ – Τὴν Σοφίαν καὶ Λόγον) (Μετὰ τὸν Πολυέλεον)
Ἐν ἁπλότητι τρόπων τὸ θεῖον πῦρ, τῆς ἀγάπης Κυρίου ὃ ἐν ψυχῇ, κατεῖχες μακάριε,, ὑπεμφαίνων τρανότατα, ἀκλόνητος ἐδείχθης, ἐχθροῦ ἐπιθέσεσι, μηδόλως καταπτήξας τυράννων φρυάγματα, ὅθεν καὶ τῷ ξίφει, ἐκτμηθεὶς τὸν αὐχένα, Μαρτύρων ἠξίωσαι, τῆς εὐκλείας καὶ χάριτος, Μιχαὴλ ἀξιάγαστε, μεθ’ ὧν ἀεὶ δυσώπει Χριστόν, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν ἁγίαν μνήμην Σου.
Έτερον Κάθισμα (Ἦχος δ’ – Ταχὺ προκατάλαβε)
Ὑπῆλθες τὸ στάδιον τοῦ μαρτυρίου στεῤῥῶς, καὶ πλάνην κατήσχυνας τὴν τῶν ἀπίστων ἐχθρῶν, γενναίᾳ ἐνστάσει σου, ὅθεν σε Νεομάρτυς, Μιχαὴλ ὁ Δεσπότης, δόξης τῆς οὐρανίου, κληρονόμον δεικνύει, ὡς κοινωνὸν τοῦ πάθους Αὐτοῦ δι’ ἀθλήσεως.
Ας έχουμε πάντοτε την ευχή του Αγίου νεομάρτυρος Μιχαήλ Πακνανά!
Είθε η χάρις και η ευλογία Του να σκέπουν και να αγιάζουν την πόλη
της Αθήνας μας και τους κατοίκους της!
Πηγές: orthodoxia.online, saint.gr, agioiathinas.com, Ό Άγιος Μιχαήλ Πακνανάς ο κηπουρός
kimintenia 