kimintenia

Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ το 1922, στη φωτογραφία του διαβατηρίου του
με το οποίο ταξίδεψε στη Θράκη (torontoist.com)

6 Απριλίου – Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας του Θρακικού Ελληνισμού

«Είναι οι τελευταίοι από τη δόξα που ήταν κάποτε η Ελλάδα. Αυτό είναι το τέλος της δεύτερής τους πολιορκίας της Τροίας. Ποιος θα θρέψη τόσο πληθυσμό; Μην ξεχνάτε τους Έλληνες!…». Οι ανταποκρίσεις του Έρνεστ Χέμινγουεϊ από την Ανατολική Θράκη, το 1922, έχουν μείνει ιστορικές. Ήρθε στην Κωνσταντινούπολη ως απεσταλμένος της εφημερίδας Toronto Star Weekly, που κάλυπτε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο και, μέσω των ανταποκρίσεών του, το ευρύ κοινό της εποχής γνώρισε τη Μικρασιατική Καταστροφή. Υπήρξε παρών στην ανταλλαγή των πληθυσμών στη Θράκη, που ακολούθησε τη Συνθήκη των Μουδανιών, μιας επιλογής που καθόρισε τη μοίρα και την ιστορία του νεότερου Ελληνισμού…

Ανάμεσα στα νερά του Έβρου, του Τούντζα και του Άρδα, ο βίαιος ξεριζωμός του ελληνικού πληθυσμού της Αδριανούπολης και η παραχώρηση του Κάραγατς το 1923, είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της Νέας Ορεστιάδας, της νεώτερης πολιτείας της χώρας μας. Συνολικά, 250.000 γηγενείς Έλληνες και 150.000 στρατιωτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι ξεκίνησαν να εγκαταλείπουν την ανατολική Θράκη. Οκτώ χιλιάδες Τούρκοι αστυνομικοί εγκαταστάθηκαν τότε στην περιοχή, προκειμένου να επιβλέψουν την εκκένωση.

Οι ξεριζωμένοι, αφού πήραν μαζί τους όλες τις μνήμες τους, αλλ’ ελάχιστα από τα περιουσιακά τους στοιχεία, άλλοι με άμαξες και άλλοι με το τρένο, κατέφθασαν 18 χιλιόμετρα νότια της Αδριανούπολης, σε μια ακατοίκητη αγροτική περιοχή. Οι Έλληνες κάτοικοι του Κάραγατς (Karaagac) μετά από προτροπή του μητροπολίτη τους Πολυκάρπου, αποφάσισαν να κατοικήσουν όλοι μαζί σε μια περιοχή. Έστειλαν λοιπόν, μια επιτροπή να ερευνήσει τα μέρη που προτάθηκαν για τη νέα εγκατάστασή τους. Ως προσφορότερη κρίθηκε η τοποθεσία «Κουμ-Τσιφλίκ» και έτσι, στις 12 Αυγούστου του 1923, έγιναν τα εγκαίνια της νέας πόλης, που ονομάστηκε «Νέα Ορεστιάδα», για να τους θυμίζει την παλαιά Ορεστιάδα, το Κάραγατς που άφησαν…

Έλληνες πρόσφυγες από την Αδριανούπολη (adrianou125.blogspot.com)

Η περιοχή, που επέλεξαν και ίδρυσαν τη Νέα Ορεστιάδα, απέχει μόλις 18 χιλιόμετρα από τη γενέτειρά τους και κατέχει μια μοναδικότητα στην ιστορία της ελληνικής προσφυγιάς: πρόκειται για μια απέραντη έκταση πεδιάδας από την οποία απουσίαζε κάθε ίχνος προηγούμενου οικισμού! Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ορεστιάδας, ένα από τα αρτιότερα και καλύτερα οργανωμένα μουσεία στην Ελλάδα, διαθέτει μαρτυρίες για όλες τις μνήμες του ξεριζωμού χιλιάδων Ελλήνων και την εγκατάστασή τους στη νέα πόλη.

Μετακίνηση του ελληνικού πληθυσμού κατά την εκκένωση
της Αδριανούπολης και του Κάραγατς

Οι ανταποκρίσεις του Έρνεστ Χέμινγουεϊ από την ανατολική Θράκη, τον Νοέμβριο 1922, έχουν επίσης μείνει ιστορικές. Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ γεννήθηκε στις ΗΠΑ, στις 21 Ιουλίου 1899 και σε ηλικία 20 περίπου ετών, το 1920, ξεκίνησε από το Παρίσι, όπου βρισκόταν εγκατεστημένος με την πρώτη σύζυγό του, τη σταδιοδρομία του ως δημοσιογράφος και πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδος Toronto Star Weekly. Στα 1922 ο Χέμινγουεϊ ήρθε στην Κωνσταντινούπολη, ως απεσταλμένος της εφημερίδας του που κάλυπτε τον ελληνοτουρκικό πόλεμο. Μέσω των ανταποκρίσεών του το ευρύ κοινό της εποχής γνώρισε τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ήταν παρών στην ανταλλαγή των πληθυσμών στη Θράκη, που ακολούθησε τη Συνθήκη των Μουδανιών το 1922.

Στις 14 Οκτωβρίου 1922, καταπολεμώντας τον πυρετό του με ασπιρίνες και κινίνα, ο Χέμινγουεϊ αγόρασε τρεις καινούργιες καθαρές κουβέρτες και κατευθύνθηκε δυτικά, καταλήγοντας στην Αδριανούπολη, όπου η κατάσταση που αντίκρισε ήταν …χαοτική. Εκεί περιέγραψε το δράμα των Ελλήνων προσφύγων που εγκατέλειπαν την περιοχή μαζί με το εξαθλιωμένο στράτευμα, κατευθυνόμενοι δυτικά. Μέσα από το λογοτεχνικό του ταλέντο, ο συγγραφέας δίνει συγκλονιστικές περιγραφές μιας περιόδου που έχει σημαδέψει την ψυχή των Ελλήνων:

«Ο άντρας σκεπάζει με μια κουβέρτα την ετοιμόγεννη γυναίκα του πάνω στον αραμπά για να την προφυλάξει από τη βροχή. Εκείνη είναι το μόνο πρόσωπο που βγάζει κάποιους ήχους [από τους πόνους της γέννας]. Η μικρή κόρη τους την κοιτάζει με τρόμο και βάζει τα κλάματα. Και η πομπή προχωρά… Δεν ξέρω πόσο χρόνο θα πάρει αυτό το γράμμα να φτάσει στο Τορόντο, αλλά όταν εσείς οι αναγνώστες της Σταρ το διαβάσετε, να είστε σίγουροι ότι η ίδια τρομακτική, βάναυση πορεία ενός λαού που ξεριζώθηκε από τον τόπο του θα συνεχίζει να τρεκλίζει στον ατέλειωτο λασπωμένο δρόμο προς τη Μακεδονία …» (Toronto Star, 20 Οκτωβρίου 1922).

»Το κυρίως σώμα της πομπής, που διασχίζει τον ποταμό Έβρο στην Αδριανούπολη, φτάνει τα τριάντα χιλιόμετρα. Τριάντα χιλιόμετρα με κάρα που τα σέρνουν βόδια, ταύροι και λασπωμένα βουβάλια, με εξουθενωμένους, κατάκοπους άνδρες, γυναίκες και παιδιά να περπατούν στα τυφλά …».

»Χιλιάδες χριστιανοί, πολλοί εκ των οποίων πεινασμένοι και με όλα τα υπάρχοντά τους πακεταρισμένα στις πλάτες τους, άρχισαν να εγκαταλείπουν τη Θράκη σήμερα, καθώς ο σταυρός δίνει τη θέση του στην ημισέληνο. Ηλικιωμένοι άνδρες και γυναίκες, πολλοί κουβαλώντας παιδιά, βάδιζαν προς τη Βαλκανική, εγκαταλείποντας για πάντα τα σπίτια στα οποία κατοικούσαν για χρόνια. Κάποιοι φόρτωσαν τα οικιακά τους αντικείμενα σε καρότσια που σέρνανε βόδια. Τα περισσότερα τρένα στη Θράκη είχαν επιταχθεί από την ελληνική κυβέρνηση για τη μεταφορά στρατιωτών, οι οποίοι θα μετεπιβιβαστούν σε μεταγωγικά μόλις φτάσουν στα λιμάνια. Η Ραιδεστός στη χερσόνησο των Βαλκανίων είχε γεμίσει ασφυκτικά με πρόσφυγες. Οι βασανισμένοι και πεινασμένοι Έλληνες και Αρμένιοι περιμένουν κάποιο μέσο να τους μεταφέρει στην Ελλάδα …» (απόσπασμα από το άρθρο του Έρνεστ Χέμινγουεϊ «Οι χριστιανοί αφήνουν τη Θράκη στους Τούρκους», 16-10-1922).

Οικογένειες Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης περνούν
την Αδριανούπολη στον δρόμο της προσφυγιάς, το 1922

Τα δημοσιογραφικά άρθρα του Χέμινγουεϊ αναφέρονται κυρίως στη στρατιωτική εκκένωση της Κωνσταντινούπολης και της Ανατολικής Θράκης και στο αντίστοιχο χρονικό του ελληνικού ξεριζωμού. Το αντικειμενικό ρεπορτάζ -η ψυχρή αποτύπωση ενός ιστορικού γεγονότος- εξελίσσεται σταδιακά σε απόγνωση και κραυγή διαμαρτυρίας για τα δεινά των μετακινούμενων πληθυσμών. Ο δημοσιογράφος καταδεικνύει, μεταξύ άλλων, τα ολέθρια διπλωματικά και στρατιωτικά σφάλματα της ελληνικής κυβερνήσεως. Λίγο μετά, στις 3 Νοεμβρίου του 1922, από το Μουρατλί, σημειώνει τον τραγικό επίλογο της προδοσίας:

«Αυτό είναι το τέλος της σπουδαίας ελληνικής στρατιωτικής περιπέτειας. Ακόμα και στην εκκένωση, οι Έλληνες φαίνονται καλοί στρατιώτες. Έχουν έναν αέρα θαρραλέας επιμονής που θα σήμαινε δύσκολα ξεμπερδέματα για τον Τούρκο, αν ο στρατός του Κεμάλ έπρεπε να πολεμήσει για τη Θράκη, αντί αυτή να του δοθεί ως δώρο στα Μουδανιά. Ο λοχαγός Ουίταλ του ινδικού ιππικού … μου είπε την εκ των έσω ιστορία της ίντριγκας που οδήγησε στην κατάρρευση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία: Οι Έλληνες στρατιώτες ήταν πολεμιστές πρώτης κατηγορίας. Είχαν καλούς αξιωματικούς, οι οποίοι είχαν υπηρετήσει με τους Βρετανούς και τους Γάλλους στη Θεσσαλονίκη και υπερτερούσαν του κεμαλικού στρατού. Πιστεύω ότι θα καταλάμβαναν την Άγκυρα και θα έβαζαν τέλος στον πόλεμο, αν δεν είχαν προδοθεί. Όταν ο Κωνσταντίνος ανέλαβε την εξουσία, έδιωξε όλους τους αξιωματικούς του στρατού από το πεδίο της μάχης· από τον αρχιστράτηγο μέχρι τους διοικητές των διμοιριών. Αντικαταστάθηκαν με νέους αξιωματικούς που ήταν οπαδοί του Τίνο, οι περισσότεροι εκ των οποίων είχαν περάσει τον πόλεμο στην Ελβετία ή τη Γερμανία και δεν είχαν ακούσει ούτε πυροβολισμό. Αυτό προκάλεσε την πλήρη κατάρρευση του στρατού και ήταν το αίτιο, της ελληνικής ήττας».

Προσφυγικός καταυλισμός Ελλήνων από την Ανατολική Θράκη
στα περίχωρα της Αδριανούπολης

»Καθώς γράφω, ο ελληνικός στρατός ξεκινάει την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης. Οι στρατιώτες παρελαύνουν σκυθρωπά… Εγκατέλειψαν τις καμουφλαρισμένες θέσεις των πολυβόλων, τις οχυρωμένες και γεμάτες συρματόπλεγμα κορυφογραμμές, εκεί όπου είχαν σχεδιάσει να δώσουν την τελική μάχη εναντίον των Τούρκων … Όλη μέρα περνάω από δίπλα τους· είναι βρόμικοι, κουρασμένοι, αξύριστοι, ανεμοδαρμένοι στρατιώτες που βαδίζουν στην καφετιά, άγονη θρακική ύπαιθρο, χωρίς μπάντες, χωρίς οργανώσεις αρωγής· τίποτα, εκτός από ψείρες, βρόμικες κουβέρτες και κουνούπια τη νύχτα. Είναι οι τελευταίοι από τη δόξα που ήταν κάποτε η Ελλάδα. Αυτό είναι το τέλος της δεύτερής τους πολιορκίας της Τροίας» (Toronto Star, 3 Νοεμβρίου 1922).

Σε μιαν άλλη ανταπόκρισή του στην «Toronto Star», ο Χέμινγουεϊ γράφει: «Βρίσκομαι σε ένα άνετο τρένο, αλλά με τη φρίκη της εκκένωσης της Θράκης όλα μου φαίνονται απίστευτα. Έστειλα τηλεγράφημα στη Σταρ από την Αδριανούπολη. Δεν χρειάζεται να το επαναλάβω. Η εκκένωση συνεχίζεται.. Ψιχάλιζε. Στην άκρη του λασπόδρομου έβλεπα την ατέλειωτη πορεία της ανθρωπότητας να κινείται αργά στην Αδριανούπολη και μετά να χωρίζεται σ’ αυτούς που πήγαιναν στη Δυτική Θράκη και τη Μακεδονία. Δεν μπορούσα να βγάλω από το νου μου τους άμοιρους ανθρώπους που βρίσκονταν στην πομπή γιατί είχα δει τρομερά πράγματα σε μία μόνο μέρα. Η ξενοδόχος προσπάθησε να με παρηγορήσει με μια τρομερή τουρκική παροιμία: “Δεν φταίει μόνο το τσεκούρι, φταίει και το δέντρο”…» (Toronto Star, 14 Νοεμβρίου 1922).

Ο Χέμινγουεϊ, ως πολεμικός ανταποκριτής, ξέρει ότι 1.250.000 Έλληνες διώχτηκαν από τα σπίτια τους με την ανταλλαγή των πληθυσμών: «Ό,τι και να πει κανείς για το πρόβλημα των προσφύγων στην Ελλάδα, δεν πρόκειται να είναι υπερβολή. Ένα φτωχό κράτος, με μόλις 4 εκατομμύρια πληθυσμό, πρέπει να φροντίσει για άλλο ένα τρίτο των κατοίκων. Και τα σπίτια που άφησαν οι μουσουλμάνοι που έφυγαν δεν επαρκούν σε τίποτα, χώρια η διαφορά στο επίπεδο κουλτούρας που είχαν συνηθίσει οι Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη».

Ο δημοσιογράφος, αν και επηρεάζεται από την ελληνική τραγωδία, διατηρεί ουδετερότητα και ορθή κρίση, αλλά η δυστυχία στα γραπτά του λαμβάνει καθολική έκταση. Σε ένα από τελευταία του άρθρα από την Τουρκία στην Toronto Star γράφει: «Ποιος θα θρέψη τόσο πληθυσμό; Κανένας δεν το ξέρει και μέσα στα επόμενα χρόνια ο χριστιανικός κόσμος θα ακούει μια σπαρακτική κραυγή που ελπίζω να φτάσει και ως τον Καναδά: “Μην ξεχνάτε τους Έλληνες!”».

Οι ανταποκρίσεις του νομπελίστα Έρνεστ Χέμινγουεϊ, κατά το χρονικό διάστημα 1920-1922, έγιναν βιβλίο με τίτλο: «Με υπογραφή Χέμινγουεϊ 1920-1922: Ιταλία, Βαλκάνια, Μικρασιατική καταστροφή» (μτφρ. Κ. Καλογρούλης, Ηλ. Μαγκλίνης, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2003). Είναι όμως το δραματικό φινάλε του που κάνει πολύτιμο το βιβλίο για την ελληνική ιστορική μνήμη. Μέσα από είκοσι άρθρα που ξεκινούν με την περιγραφή της Κωνσταντινούπολης, στον απόηχο των γεγονότων της Σμύρνης, αναφέρεται στην Πόλη, που ουσιαστικά πολιορκείται από τα στρατεύματα του Κεμάλ. Γράφει για τον τρόμο των κατοίκων που οπλίζονται για ν’ αντιμετωπίσουν την απειλή, αλλά και για τον εφησυχασμό τους, όταν εμφανίζεται ο βρετανικός στόλος. Γράφει για τα καραβάνια των προσφύγων και για την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από τη Θράκη.

Πηγή: kimintenia.com