Βίκτορ Χάρα, η φωνή της ελευθερίας στη Χιλή

29 Σεπτεμβρίου 202229 Σεπτεμβρίου 2022kimintenia

Victor Jara
(28 Σεπτεμβρίου 1932 – 16 Σεπτεμβρίου 1973)

Ο Βίκτορ Χάρα υπήρξε Χιλιανός ποιητής, τραγουδιστής, συνθέτης, θεατρικός σκηνοθέτης και συγγραφέας, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μουσικού – πολιτικού κινήματος «Nueva Canción Chilena», που αποτέλεσε τη φωνή των φτωχών και των δημοκρατών στη Χιλή της δεκαετίας του 1960 και των αρχών του ’70. Με την επικράτηση του πραξικοπήματος του στρατηγού Πινοσέτ, στις 11 Σεπτέμβρη 1973, ο εκλεγμένος πρόεδρος της χώρας, Σαλβαδόρ Αλιέντε ανετράπη, ενώ ο Χάρα συνελήφθη την επομένη του πραξικοπήματος, μεταφέρθηκε στο Στάδιο της Χιλής, μαζί με πολλούς ακόμα πολιτικούς κρατουμένους, και αφού υπέστη βασανιστήρια, δολοφονήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 1973.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Βίκτορ Λίδιο Χάρα Μαρτίνεθ (Victor Lidio Jara Martinez, 28 Σεπτεμβρίου 1932 – 16 Σεπτεμβρίου 1973) γεννήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1932, στην πόλη Lonquén, κοντά στην πρωτεύουσα Σαντιάγκο. Ήταν παιδί μίας αγροτικής οικογένειας. Θύμα ενδοοικογενειακής βίας από τον πατέρα του, ο Βίκτορ Χάρα βρήκε από μικρή ηλικία καταφύγιο στη μουσική. Η μητέρα του Αμάντα επέμενε στην εκπαίδευση των παιδιών της και έτσι ο Χάρα βρέθηκε σε ένα καθολικό σχολείο του Σαντιάγκο. Ο θάνατος της μητέρας του, το 1947, όταν εκείνος ήταν 15 ετών ήταν το γεγονός που συγκλόνισε τη ζωή του.

Ξεκίνησε να σπουδάζει για να γίνει λογιστής, αλλά σύντομα σταμάτησε και ξεκίνησε να φοιτά σε μία ιερατική σχολή, ώστε να γίνει ιερέας. Μετά από κάποια χρόνια όμως, απογοητευμένος από την εκκλησία, εγκατέλειψε τη σχολή. Αφού υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία γύρισε στη γενέτειρά του και ξεκίνησε να ασχολείται με τη μουσική και το θέατρο. Η συνάντησή του με τη Βιολέτα Πάρα (Violeta Parra), τραγουδίστρια παραδοσιακής μουσικής, αποτέλεσε το έναυσμα για τον Χάρα να εμβαθύνει στο συγκεκριμένο είδος μουσικής, ενσωματώνοντας σε αυτό πολιτικά στοιχεία.

Με τη σύζυγό του Τζόαν

Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 έγινε μέλος της θεατρικής ομάδας Compañía de mimos de Noisvander και άρχιζε να σπουδάζει υποκριτική και σκηνοθεσία στη Σχολή Θεάτρου του Πανεπιστημίου της Χιλής (Scuola di Teatro dell’ Università del Cile). Το 1957 μπήκε στην ομάδα έρευνας παραδοσιακών τραγουδιών και χορών Cuncumén, ενώ πέντε χρόνια αργότερα πήρε και το πτυχίο του στη θεατρική σκηνοθεσία.

Το πρώτο θεατρικό έργο που σκηνοθέτησε ήταν το «Parecido a la felicidad» του Alejandro Sieveking, το 1959. Μέχρι το 1972 σκηνοθέτησε περισσότερα από δέκα έργα, μεταξύ των οποίων τον «Μανδραγόρα» του Νικολό Μακιαβέλλι (1960) και την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή (1969), ενώ υπήρξε και βοηθός σκηνοθέτη τρεις φορές: το 1960 στο «La Viuda de Apablaza» του Germán Luco Cruchaga, το 1963 στο «Ο καυκασιανός κύκλος με την κιμωλία» του Μπέρτολτ Μπρεχτ και το 1966 στο «Μαρά/Σαντ» του Πέτερ Βάις. Στο μεταξύ, το 1961, έγραψε το πρώτο του τραγούδι, το «Paloma quiero contarte» και λίγο αργότερα ηχογράφησε, με το γκρουπ Cuncumén το «Folclore chileno», στο οποίο συμπεριελήφθησαν και δύο τραγούδια του, το «Paloma quiero contarte» και το «La canción del minero».

Ο Βίκτορ Χάρα τραγουδά στο Ελσίνκι, στις 25 Αυγούστου 1969

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 μέχρι το 1968 ήταν διευθυντής της «Academia de folclore de la Casa de la Cultura de Ñuñoa» και από το 1964 μέχρι το 1967 ήταν καθηγητής υποκριτικής στο Πανεπιστήμιο.

Σύλληψη και δολοφονία

Ο πρόεδρος της Χιλής Σαλβαδόρ Αλιέντε

Την 11η Σεπτεμβρίου του 1973 ο Αουγκούστο Πινοσέτ καταλαμβάνει την εξουσία στη Χιλή με πραξικόπημα, δολοφονώντας τον πολιτικό ηγέτη της χώρας Σαλβαδόρ Αλιέντε. Πολλά από τα εγκλήματα της δικτατορίας του Πινοσέτ στη Χιλή παραμένουν θαμμένα. Άγνωστοι παραμένουν ακόμα και πολλοί βασανιστές, που οδήγησαν στον θάνατο χιλιάδες ανθρώπους. Μεταξύ των θυμάτων της χούντας του Πινοσέτ ήταν και ο τραγουδιστής του κινήματος «Nueva canción», Βίκτορ Χάρα, ο οποίος βασανίστηκε και δολοφονήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου του 1973.

Αριστερά: Ο πρόεδρος της Χιλής Σαλβαδόρ Αλιέντε απομακρύνεται από το προεδρικό μέγαρο από τους πραξικοπηματίες του Πινοσέτ, στις 11 Σεπτεμβρίου 1973. Δεξιά: Το πτώμα του Αλιέντε λίγες ώρες μετά

Ο Βίκτορ Χάρα ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Χιλής καθώς και της Κεντρικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Νεολαίας της Χιλής (Juventudes Comunistas de Chile), είχε υποστηρίξει την κυβέρνηση συνασπισμού της Λαϊκής Ενότητας και είχε ταχθεί δημόσια υπέρ του Προέδρου Σαλβαδόρ Αλιέντε ο οποίος κέρδισε τις εκλογές το 1970. Τα τραγούδια «Venceremos» και «El Pueblo Unido Jamas Sera Vencido», του Sergio Ortega, γίνονται τότε συνώνυμα με την Αριστερά στη Χιλή.

Διώξεις πολιτών στους δρόμους της Χιλής με την επικράτηση του πραξικοπήματος, 1973

Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Σαλβαντόρ Αλιέντε ο Χάρα γίνεται αναπόσπαστο μέρος του πολιτισμού της Χιλής και ένας από τους βασικούς «πολιτιστικούς πρεσβευτές» της Χιλής στο εξωτερικό, με περιοδείες στην Ευρώπη και την Λατινική Αμερική. Το ενδεχόμενο της επανεκλογής του Αλιέντε είχε φέρει σε αδιέξοδο τη Δεξιά. Το πραξικόπημα του Πινοσέτ, με τη βοήθεια της CIA, εκδηλώνεται στις 11 Σεπτεμβρίου 1973, με στόχο να ματαιώσει κάθε τέτοιο ενδεχόμενο. Την ημέρα της επίθεσης στο προεδρικό μέγαρο, ο Βίκτορ Χάρα βρισκόνταν στο Πολυτεχνείο του Σαντιάγκο, σε μία έκθεση για τον φασισμό.

Πολιτικοί κρατούμενοι στο Στάδιο της Χιλής (Estadio Chile), σήμερα Στάδιο «Βίκτορ Χάρα»

Η Τζόαν Χάρα πληροφορήθηκε, μετά την επίθεση, πως ο σύζυγός της είχε συλληφθεί από τους πραξικοπηματίες. Μαρτυρίες από το Στάδιο της Χιλής, όπου συγκεντρώθηκαν οι πολιτικοί κρατούμενοι, αναφέρουν πως ένας υπολοχαγός με το προσωνύμιο «Πρίγκιπας» αναγνώρισε μέσα στο πλήθος τον Χάρα. Αφού τον βασάνισαν, στη συνέχεια τον δολοφόνησαν. Ορισμένοι αναφέρουν πως οι βασανιστές του, του έσπασαν τα χέρια και του έδωσαν μία κιθάρα περιγελώντας τον ζητώντας του να παίξει. Ο Χάρα φέρεται να τραγούδησε κάποια αποσπάσματα από το «Venceremos».

Βίκτορ Χάρα

Ο 18χρονος τότε στρατιώτης Jose Alfonso Paredes Marquez έζησε τη δολοφονία του Χάρα. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του ο Χάρα στάθηκε μπροστά στον αντιστράτηγο Nelson Haase, αλλά και έναν ακόμα, ο οποίος παραμένει άγνωστος μέχρι σήμερα. Έπαιξαν «ρώσικη ρουλέτα» και τον πυροβόλησαν στο κεφάλι. Στη συνέχεια διέταξαν τους στρατιώτες ν’ ανοίξουν πυρ στο άψυχο σώμα του Χάρα, αλλά και σε 14 ακόμα κρατούμενους που ήταν μάρτυρες της δολοφονίας του. Έχοντας επίγνωση της επιρροής που είχε ο Χάρα στην κοινωνία, δόθηκε εντολή να τον θάψουν σε έναν ομαδικό τάφο.

Σύμφωνα με μαρτυρίες στη διάρκεια της κράτησής του ο Χάρα υπέστη βασανιστήρια. Η σύζυγός του Joan Jara ανέφερε ότι όταν παρέλαβε τη σορό του άντρα της, το σώμα του έφερε σημάδια κακοποίησης. Το κεφάλι του ήταν γεμάτο αίματα και αιματώματα, στη δεξιά πλευρά της κοιλιάς είχε μια μεγάλη πληγή, στο στήθος είχε πολλές μικρές οπές και τα χέρια του ήταν παραμορφωμένα.

Η δολοφονία του Χάρα ήταν μέρος του σχεδίου της δικτατορίας για να διαλύσει το κίνημα «Nueva canción». Οτιδήποτε συνδεόταν με αυτό καταστράφηκε, όπως παραδοσιακά όργανα και αρχεία. Το συγκρότημα Inti Illimani, που βρισκόταν σε περιοδεία στην Ευρώπη, όταν έγινε το πραξικόπημα, παρέμεινε στην εξορία. Στην εξορία οδηγήθηκαν και οι Sergio Ortega, Patricio Manns και Isabel Parra.

Το όνομα του Χάρα στη Χιλή απαγορεύτηκε και οποιοσδήποτε είχε στην κατοχή του υλικό που σχετιζόταν με το «Nueva canción» συλλαμβάνονταν, ενώ ο στρατός έμπαινε σε σπίτια ψάχνοντας στοιχεία «μαρξιστικής προπαγάνδας». Σχεδόν σαράντα χρόνια μετά, η γυναίκα του, Τζόαν Χάρα ζήτησε τη συνδρομή των αρχών για ν’ αποκαλυφθούν οι δολοφόνοι, όχι μόνο του άντρα της, αλλά όλων των αγωνιστών. Ο υπολοχαγός με το προσωνύμιο «Πρίγκηπας» παραμένει άγνωστος, ενώ πολλά στελέχη των Εθνικών Υπηρεσιών Πληροφοριών, που φέρονται να συμμετείχαν σε βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Πινοσέτ, εξακολουθούν να κατέχουν υψηλόβαθμες θέσεις και εξουσία στη Χιλή.

Ο Βίκτορ Χάρα τραγουδά με τα παιδιά σε μια φτωχογειτονιά της Χιλής

Τον Ιούνιο του 2008 ο Χιλιανός δικαστής Χουάν Εδουάρδο Φουέντες αποφάσισε να ξανανοίξει τον φάκελο της δολοφονίας του Βίκτορ Χάρα και δήλωσε ότι θα εξέταζε νέα αποδεικτικά στοιχεία που είχε προσκομίσει η οικογένεια του δολοφονηθέντος. Σχεδόν έναν χρόνο μετά, στις 28 Μαΐου του 2009, απαγγέλθηκε κατηγορία για τη δολοφονία του Χάρα σε βάρος οκτώ ατόμων, που όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα ήταν στρατιώτες. Για έναν εξ αυτών, τον Pedro Barrientos Núñez, που κατοικούσε στη Φλόριντα, εκδόθηκε διεθνές ένταλμα σύλληψης. Ο Núñez, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο του Χάρα. Παρ’ όλα αυτά, οι αρχές των ΗΠΑ δεν προχώρησαν στην έκδοσή του.

Στις 4 Σεπτεμβρίου 2013 το «Κέντρο για τη Δικαιοσύνη και τη Λογοδοσία» (Center for Justice and Accountability), μια διεθνής οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, με έδρα το Σαν Φραντσίσκο, υπέβαλε, εκ μέρους της χήρας και των παιδιών του Βίκτορ Χάρα, μήνυση στα αμερικανικά δικαστήρια, κατά του Pedro Barrientos Núñez. Στη μήνυση αυτή ο Núñezs κατηγορείται μεταξύ άλλων για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, σύμφωνα με το Alien Tort Statute, για βασανιστήρια και για θάνατο κρατουμένου χωρίς δίκη, σύμφωνα με τον Νόμο για την προστασία των θυμάτων βασανιστηριών, σε σχέση με τον θάνατο του Βίκτορ Χάρα

Ο αστερισμός Victor Jara

Το 1973, ο Σοβιετικός αστρονόμος Νικολάι Τσερνίχ, που παρατηρούσε το στερέωμα από το Ναουτσνί της Κριμαίας, ανακάλυψε έναν νέο αστερισμό. Πρόκειται για έναν αστεροειδή της Κύριας Ζώνης Αστεροειδών με απόλυτο μέγεθος (όπως ορίζεται για το Ηλιακό Σύστημα) 13,8. Στον νέο αστεροειδή δόθηκε το όνομα του πρόσφατα τότε δολοφονημένου Βίκτορ Χάρα, που θα φωτίζει παντοτινά με το έργο και τη θυσία του τον ουρανό της ελευθερίας και της δικαιοσύνης των φτωχών και των αδυνάτων όλων των λαών της γης.