Σέρρα, ο αρχαίος Πυρρίχιος για τον οποίο κάνουν λόγο ο Όμηρος, ο Πλάτωνας, ο Αριστοφάνης, ο Ξενοφώντας.. Ο κορυφαίος χορός των Ελλήνων του Πόντου, που αναπαριστά την προσπάθεια του πληγωμένου πολεμιστή να κρατηθεί στη ζωή και να νικήσει. Το σώμα λυγίζει, σχεδόν αγγίζει τη γη, μα ξαφνικά ο χορευτής παίρνει δύναμη, ορθώνεται και με το κεφάλι περήφανο κοιτάει ψηλά.
«Μέχρι τραγούδι έπλεξε και του το τραγουδούσε με κάθε ευκαιρία. Έχτισε τα λόγια πάνω στο ρυθμό του χορού σέρρα που έφερε την καταγωγή του από τον πολεμικό χορό πυρρίχιο των αρχαίων Ελλήνων. Χόρευε και μαζί του αντικριστά, βαστώντας ένα μαχαίρι, … και του διηγιόταν την ιστορία του χορού. Ότι τον χόρεψε στους Ομηρικούς χρόνους ο Πύρριχος κατά την ταφή του Πατρόκλου κι έτσι έλαβε το όνομά του. Χόρευαν και του τραγουδούσε: «Άμον τον ήλον έρθες και τ’ς’ αστραπής το θάμα, σον ουρανόν εκρέμετ’ και της ζωής μ’ το στάγμα».
Γιάννης Καλπούζος, «Σέρρα – Η ψυχή του Πόντου», εκδ. Ψυχογιός, 2016
Σπουδαιότερος από όλους τους χορούς του Πόντου είναι η περίφημη Σέρρα, αλλιώς Πυρρίχιος. Πυρρίχιος σημαίνει χορός του πυρός, της φωτιάς. Ο χορός αυτός αποτελεί αρχαιοελληνική πολιτισμική κληρονομιά. Τη Σέρρα χόρεψαν οι Κουρήτες, οι Αθηναίοι στα Παναθήναια και οι Λάκωνες στα Διοσκούρεια. Οι Έλληνες του Πόντου τη διατήρησαν ζωντανή έως τις μέρες μας.
Η Σέρρα είναι οπωσδήποτε πολεμικός χορός και χορεύεται με όπλα. Ο Αριστοφάνης (450-388 π.Χ.) αναφέρει ότι αυτός ο χορός ήταν στρατιωτικός και ένοπλος, ο δε Πλάτων (427-347 π.Χ.) περιγράφει τον Πυρρίχιο ως πολεμικό χορό με φάσεις άμυνας και επίθεσης και με τους χορευτές παρατεταγμένους με τα όπλα τους σε στρατιωτική διάταξη. Ο Όμηρος τον θεωρούσε ως έναν από τους σπουδαιότερους χορούς. Ο Πυρρίχιος χορός λέγεται και Σέρρα, επειδή χορευόταν, κυρίως, κοντά στον ποταμό Σέρρα της Τραπεζούντας.
Οι κινήσεις του σώματος είναι γρήγορες. Οι χορευτές γίνονται «ένα» μεταξύ τους. Η στροφή των ποδιών στο δάπεδο είναι βίαιη. Βίαιες και οι συσπάσεις των μυών του σώματος. Ενθουσιασμός καταλαμβάνει τους θεατές της Σέρρας. Όλα αυτά προσδίδουν αίγλη και πρωτοτυπία στο χορευτικό αυτό σύμπλεγμα. Μπορεί κάποιος να κατατάξει τον Πυρρίχιο μεταξύ των διασημότερων χορών στον κόσμο.
Ο χορός αποτελείται από τρεις (3) «στροφές» ως εξής: Στην 1η στροφή, οι χορευτές πιασμένοι χέρι με χέρι και με υψωμένα τα χέρια χορεύουν ομαλά, με μια ευφρόσυνη διάθεση ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους.
Σιγά – σιγά ο χορός πλησιάζει προς τη 2η στροφή. Η διάθεση τώρα αλλάζει βαθμιαία. Η ευφροσύνη μεταβάλλεται σε ανησυχία. Το σώμα καταλαμβάνεται από ένταση. Τα χέρια των χορευτών με κινήσεις ρυθμικές προς τα μπρος και προς τα πίσω αποπειρώνται να κρατήσουν όρθιο το κορμί, να μην πέσει.
Στη φάση αυτή απεικονίζεται η προσπάθεια του πληγωμένου να κρατηθεί στη ζωή και να νικήσει. Κι ενώ το σώμα είναι σκυμμένο, μικρά ζωηρά και κοφτά βήματα αποδίδουν την προσπάθεια του λαβωμένου να κρατηθεί.
Στην 3η στροφή έρχεται η ώρα της λύτρωσης. Το σώμα, που λύγιζε και άγγιζε σχεδόν τη γη, παίρνει δύναμη, ο χορευτής αναπηδάει με τα σκέλη πλατιά ανοιγμένα και ορθώνεται στητός, με το κεφάλι περήφανο για να βλέπει ψηλά.
Δεν είναι λίγες οι συγκινήσεις που προσφέρει αυτός ο χορός. Όσοι τον έχουν παρακολουθήσει, έστω και μια φορά στη ζωή τους, έχουν κρατήσει στη μνήμη τους τη σκηνή κατά την οποία οι χορευτές γονατίζουν και χτυπάνε το πόδι τους βίαια στο έδαφος.
Η κίνηση αυτή είναι συμβολική και σημαντική για κάθε Πόντιο. Οι χορευτές εκείνη τη στιγμή γονατίζουν στους νεκρούς τους και το χτύπημα της μπότας σημαίνει ότι τους ακούνε.
Ο Πλάτωνας αναφέρει ότι ο Πυρρίχιος ήταν θείο δώρο των Θεών προς τους Ανθρώπους και τον διαχώριζε σε δύο είδη «τον ειρηνικόν» και «τον πολεμικόν». Αναφέρει μάλιστα ότι ήταν μέρος της λατρείας του Διονύσου.
Ο Στράβωνας αναφέρει ότι ο πρώτος που χόρεψε τον πολεμικό χορό ήταν ο γιος του Αχιλλέα, ο Πύρρος, επειδή χάρηκε που σκότωσε τον Ευρύπυλο. Ενώ μερικοί υποστηρίζουν ότι τον χόρεψε ο Κουρήτης Πύρριχος πάνω από το σώμα του Πατρόκλου για να τον θρηνήσει.
Στα αρχαία κείμενα αναφέρεται ότι οι χορευτές ήταν παρατεταγμένοι σε στρατιωτική διάταξη, κρατούσαν ασπίδα και δόρυ και μιμούνταν κινήσεις στρατιωτών σε ώρα μάχης. Οι Αθηναίοι τον χόρευαν στα Παναθήναια και οι Σπαρτιάτες κατά τη διάρκεια πολεμικών αναμετρήσεων.
Μάλιστα σε ένα κείμενο του Ξενοφώντα αναφέρεται μία γιορτή που διοργάνωσαν το 400 π.Χ. οι κάτοικοι της Κερασούντας, στην οποία χόρεψαν Πυρρίχιο. Στη διάρκεια των χρόνων οι Πόντιοι συνέχισαν να χορεύουν τον έντονο πολεμικό χορό, ο οποίος θεωρείται η πιο γνήσια εκδοχή του αρχαίου Πυρρίχιου.
Οι χορευτές είναι άντρες, ντυμένοι με μαύρα ρούχα και οπλισμένοι. Στέκονται σε ευθεία παράταξη πιασμένοι χέρι – χέρι με το κεφάλι ψηλά. Σταδιακά ο ρυθμός του χορού ανεβαίνει και, παρά τις διαφοροποιήσεις που έχει υποστεί στο πέρασμα του χρόνου, συνεχίζει να ξεσηκώνει όσους τον παρακολουθούν.
kimintenia 