kimintenia

24 Ιουνίου

Ο Όσιος Αθανάσιος ο Πάριος ήταν επιφανής θεολόγος και μέγας διδάσκαλος του Γένους, από τους πολυγραφότερους και σπουδαιότερους συγγραφείς της εποχής του. Γεννήθηκε στο Κώστο της Πάρου, το 1722 μ.Χ. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Τούλιος, αλλ’ από αγάπη για την γενέτειρά του, το αντικατέστησε με το Πάριος. Ο πατέρας του Απόστολος καταγόταν από την Καταβατή Σίφνου, όπου και σήμερα ζουν εκεί Τούλιοι ή Τόληδες. Η μητέρα του ήταν Παριανή, από το αρχοντικό γένος Δαμία.

Την πρώτη του παιδεία την έλαβε στη γενέτειρά του και συνέχισε, το 1745 μ.Χ., στη Σμύρνη κοντά στον Ιερόθεο Δενδρινό και τον Ιατροφιλόσοφο Χριστόδουλο. Το 1752 μ.Χ. αναχώρησε για το Άγιον Όρος και γράφτηκε στην περιώνυμη Αθωνιάδα Σχολή, που διηύθυνε ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης και αργότερα ο Ευγένιος Βούλγαρης. Μαθήματα άκουσε αργότερα στην Κέρκυρα και από τον Νικηφόρο Θεοτόκη. Με παράκληση του Παν. Παλαμά ήλθε στο Μεσολόγγι, αλλά μετακλήθηκε στη Θεσσαλονίκη για να διδάξει (1767-1770). Από την Αθωνιάδα Σχολή, όπου εκλήθη για να διδάξει, αναγκάστηκε ν’ αποχωρήσει εξαιτίας της αναμίξεώς του στις έριδες των Κολλυβάδων. Έφτασε στη Θεσσαλονίκη και ανέλαβε τη διεύθυνση της εκεί Σχολής μέχρι το 1786. Επιθυμώντας να επιστρέψει στην Πάρο, αναχώρησε στα τέλη του 1786 από τη Θεσσαλονίκη, αλλά τελικά βρέθηκε στη Χίο.

Διευθυντής της Σχολής της Χίου κατόρθωσε να τη διευρύνει και να την οδηγήσει σε μεγάλη ακμή (1788-1811). Κατά την εκεί θητεία του, εδημιούργησε τόσους τομείς και έργα που άλλος δεν ήταν δυνατό να τα συνεχίση. Τότε κατάλαβε πώς ήταν θέλημα Θεού να μείνει στη Χίο, μετατρέποντας τη Σχολή σε πανεπιστήμιο, στο οποίο εγγράφονται νέοι από όλα τα μέρη της γης, έπαιρναν αγνή σοφία, πίστη και ελληνισμό.

Χρόνια ολόκληρα εργαζόταν, μέρα και νύχτα, διδάσκοντος, γράφοντας σπάνια συγγράμματα, πρωτότυπα, γεμάτο σοφία, λειτουργώντας τα άγια μυστήρια, κηρύττοντας και στον λαό και στέλνοντας σε όλα τα μέρη της Ελλάδας δασκάλους για διαπαιδαγώγηση χριστιανική και ελληνοπρεπή. Από αυτούς έπαιρνε και ο Πατροκοσμάς, μαθητής του Αθανασίου και επάνδρωνε τα σχολεία του. Μέχρι τα 89 του χρόνια διηύθυνε αυτό το Πανεπιστήμιο ο Αθανάσιος, ρωμαλέος και αλύγιστος, ώστε να σημειώνει ο μαθητής του Μάουκας πως ήταν ολόρθος σαν κυπαρίσσι, με ένα μεγαλείο μορφής, λες κι ήταν ο Μωυσής που κατέβαινε από το όρος Σινά, μεγαλόπρεπος κρατώντας τις πλάκες των εντολών.

Και τι να πούμε τώρα για την ασκητική και φιλάνθρωπη ζωή του. Αμοιβόταν σαν ηγεμόνας από τη Σχολή. Μπορούσε να μένει σε μέγαρο. Να ‘χει δίαιτα πολυποίκιλη και πλούσια, υπηρέτες και υπηρέτριες. Όχι λοιπόν. Ο Αθανάσιος ήταν ασκητής. Έμενε σε ένα κελλί πενιχρό στο κάθισμα του μοναστηριού Αγίας Τριάδας, σαν ο πιο φτωχός καλόγερος. Το έχει του το μοίραζε στη φτώχεια. Θεωρούσε ασυγχώρητο αμάρτημα να μπει ο νέος χρόνος και να βρίσκεται στο σακκουλάκι του έστω και μια πεντάρα απ’ τον παληό χρόνο. Αυτός που μπορούσε να ντύνεται ηγεμονικά με ρούχα της ακρίβειας, άφησε όταν εκοιμήθη, στις 24 Ιουνίου 1813, ένα τριμμένο ράσο, κάποια βιβλία, ένα καλαμάρι και ένα λυχνάρι. Τότε δε έμενε σε πιο φτωχό μοναστηράκι και πενιχρό κελλάκι στο κάθισμα Αγίου Γεωργίου Ρεστών Χίου. Στην επιτύμβια πλάκα ο συνασκητής του Όσιος Νικηφόρος έγραψε:

«Η πολύκροτος Αθανασίου φήμη
Η περικλεής και πανένδοτος μνήμη
Πάντων τοις ωσίν ενηχεί θαυμασίως
Και εις έπαινον πάντας κινεί αξίως»

Στον ίδιο τάφο ετάφη αργότερα ο Όσιος Νικηφόρος. Τα οστά του οσίου Αθανασίου μεταφέρθηκαν στο οστεοφυλάκειο του εκεί ναϋδρίου, αλλ’ αποτεφρώθηκαν κατά τον εμπρησμό του 1822 μ.Χ. Σταματούμε ως εδώ για να δώσουμε το λόγο σε μερικούς από τους πολλούς επισήμους εγκωμιαστές του:

«Ο Αθανάσιος υπήρξε ο πλέον διάσημος μετά τον Ευγένιον Βούλγαριν» (L. Petit)
«Ανήκει στους πλέον διάσημους θεολόγους συγγραφείς της Ελληνικής Εκκλησίας, ενώ συγχρόνως είναι ένας ικανός φιλόσοφος» (Meyer)
«Υπήρξε εκ των γονιμοτέρων συγγραφέων» (Άμαντος)
«Ο σπουδαιότερος και πολυγραφότερος συγγραφεύςτης εποχής του» (Μπαλάνος)
«Δίκαια και επάξια θεωρείται ο διαπρεπέστερος μέγας διδάσκαλος του Γένους κατά τούς χρόνους της Τουρκοκρατίας» (Δ. Οικονομίδης)
«Για την ορθόδοξό του πίστη και τους αγώνες του υπέρ αυτής, δίχως υπερβολή, μπορεί να θεωρηθή ο Μέγας Αθανάσιος των 18ου και 19ου αιώνων» (Κ. Σαρδελλής)
«Ο εν λόγω ανήρ, αφιέρωσεν εαυτόν εις το έργον της ιεραποστολής, διδάσκων και νουθετών, συγγράφων αόκνως και μοχθών, διανύσας βίον ταπεινόν, απλούν, αθόρυβον, σεμνόν, άγιον» (Μητροπολίτης Παροναξίας Αμβρόσιος)
«Συνέπραξε μετά αγίου Μακαρίου και Νικοδήμου του Αγιορείτου (μαθητού του) κ.ά. ζηλωτών και οσίων ανδρών εις αναζωπύρησιν της πατρώος ευσεβείας και παιδείας του Γένους, εις κατοχύρωσιν και ανάδειξιν της παραδόσεως της Ορθοδόξου ημών Εκκλησίας, εις αναβίωσιν της αρχαίας πατροπαραδότου λειτουργικής ζωής, μάλιστα δε της μυστηριακής, της αγίας και παγίας και σεπτής ημών Ορθοδοξίας» (Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος).

Κατόπιν όλων αυτών των μοναδικών στοιχείων περί της αγίας προσωπικότητας του Αθανασίου, με την πολύ επαινετή ενέργεια και εισήγηση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Παροναξίας κ. Αμβροσίου και η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας και το Σεπτό Πατριαρχείο ανεκήρυξαν ενθέρμως τον Αθανάσιο, Άγιο το έτος 1995:

«Θεσπίζομεν (αποφασίζει το Πατριαρχείο) όπως από του νυν και εις το εξής, εις αιώνα τον άπαντα, ο όσιος Ιερομόναχος Αθανάσιος ο Πάριος συναριθμήται τοις αγίοις της Εκκλησίας, τιμώμενος παρά των πιστών ύμνοις και εγκωμίοις γεραιρόμενος». Πανδήμως εορτάζεται την 24η Ιουνίου στην γενέτειρά του Κώστος Πάρου, όπου ανεγείρεται και μεγαλοπρεπής Ναός προς τιμήν του.

Η αγιοκατάταξη του Αγίου Αθανασίου έγινε το 1995 μ.Χ. Ακολουθία προς τιμήν του αγίου έγραψε ο μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης. Ο Άγιος Αθανάσιος ανήκει στη μεγάλη χορεία των διδασκάλων του Γένους που με όλη τους τη δύναμη εργάστηκαν ακαταπόνητα για τη μόρφωσή του. Υπήρξε πολέμιος των νέων ιδεών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής επαναστάσεως, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε να ξεσηκώσει τη σφοδρότατη διαμαρτυρία του Αδαμάντιου Κοραή.

Το συγγραφικό έργο του καλύπτει ευρύτατο χώρο της θεολογικής και της θύραθεν επιστήμης. Τα έργα του, εκδομένα και ανέκδοτα, θα μπορούσαν να καταταγούν στις παρακάτω γενικές κατηγορίες: Απολογητικά, Δογματοκανονικά, Λειτουργικά, Παιδαγωγικά, Βιογραφικά, Ποιητικά, Ομιλίες – λόγοι, Επιστολές.

Απολογητικά: 1) Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και ο Aντίπαπας (ο Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός) (1785), 2) Aντιφώνησις, 3) Oυρανού κτίσις, 4) Nέος Ραψάκης, 5) Φραγγέλιον, 6) Aλεξίκακον πνευματικόν, 7) Απολογία Χριστιανική (1798), 8) Έκθεσις ορθοδόξου Πίστεως, 9) Eγχειρίδιον απολογητικόν.

Δογματοκανονικά: 10) Δήλωσις, 11) Επιτομή, 12) Προαναφώνησις, 13) Λατίνων αναβαπτισμός, 14) Περί νεομαρτύρων, 15) Έθος και Παράδοσις, 16) Επιστολή, 17) Λόγος εις την Β’ Κυριακήν των νηστειών, 18) Βάπτισμα ανάγκης, 19) Χρίσις με μύρον των επιστρεφόντων ετεροδόξων, 20) Ερωτήματα, 21) Απόκρισις, 22) Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε, 23) Περί αγγέλων και θείου κάλλους, 24) Περί Εκκλησιασμού, 25) Επιστροφή εις ορθοδοξίαν Αρμενίου, 26) Σαφής απόδειξις ότι οι ετερόδοξοι είναι αιρετικοί.

Λειτουργικά: 27) Ο Μέγας Αγιασμός, 28) Περί των αγίων εικόνων, 29) Περί αναθημάτων, σκευών και αμφίων, 30) Περί μνημοσύνων, 31) Η γονυκλισία της Πεντηκοστής.

Παιδαγωγικά: 32) Γραμματική του Νεοφύτου, 33) Ρητορική πραγματεία, 34) Στοιχεία Μεταφυσικής, 35) Σχολική επίτασις, 36) Θεματογραφία, 37) Εξήγησις, της «προς τους νέους παραινέσεως του Μεγάλου βασιλείου», 38) Διογένης ή περί αρετής, 39) Εξήγησις, εις τον «προς Δημόνικον του Ισοκράτους παραινετικόν λόγον κ.λπ.».

Βιογραφικά: 40) Βίος του εν αγίοις Πατρός ημών Κλήμεντος αρχ/που Βουλγαρίας (Μετάφραση στη δημοτική), 41) Βίος του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, 42) Μαρτύριον αγίου Γεωργίου του Εφεσίου (+1806), 43) Μαρτύριον του αγίου Ιωάννου του Κρητός (+1811), 44) Μαρτύριον αγίου Δημητρίου του Χίου (+1802), 45) Διήγησις του εν Χίω θαύματος του Τιμίου Προδρόμου κατά των Αγαρηνών εν έτει 1740, 46) Διήγησις του εν Χίω γεγονότος θαύματος, της Υπεραγίας Θεοτόκου κατά αρμενίων εν έτει 1748, 47) Βίος και πολιτεία του αγίου Μακαρίου Νοταρά, 48) Συναξάρια όλων των Κυριακών και των μεγάλων εορτών.

Ποιητικά: 49) Επιγράμματα, 50) Ακολουθία εις Άγιον Κλήμεντα, 51) Ακολουθία εις άγιον Γρηγόριον Παλαμάν, 52) Ακολουθία εις Άγιον Ελευθέριον, 53) Ακολουθία εις Άγιον Φανούριον, 54) Ακολουθία εις Αγίαν Παρασκευήν, 55) Ακολουθία εις Άγιον νεομ. Δημήτριον, 56) Ακολουθία εις Άγιον Μακάριονω, 57) Ακολουθία εις Οικουμενικήν Σύνοδον Αγίας Σοφίας, 58) Ανάπτυξις τροπαρίου Αγίας Παρασκευής, «Την σπουδήν σου τη κλήσει κατάλληλον».

Ομιλίες – Λόγοι (Σώζονται): 59) Εις Αγίαν Αικατερίναν, 60) Εις Μέγαν Αθανάσιον, 61) Εις Ευαγγελισμόν της Θεοτόκου, 62) Εις τον Τίμιον Σταυρόν, 63) Εξήγησις του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού κ.λπ.

Επιστολές (Σώζονται λίγες): 64) Δύο απολογητικές προς Κοραήν – Ιωάννην – Παναγ. Παλαμάν κ.ά. (κώδ. 5716 και 6175 Ι.Μ. Αγ. Παντελεήμονος Άθω), 65) Εις Μονήν Πάτμου, 66) Προς θεοφιλέστατον επίσκοπον (Εις Μονήν Πάτμου), 67) Προς επίσκοπον Αρδαμερίου, 68) Προς μητροπολίτην Γεννάδιον, 69) Προς ελλογιμότατον Κυπριανόν (χειρ. 1344, Εθνική Βιβλιοθήκη).

Ἀπολυτίκιον
Σοφία κοσμούμενος, παντοδαπεί ευσεβώς, διδάσκαλος ένθεος, της Εκκλησίας Χριστού, και βίου ορθότητος, στήλη λαμπρά ωράθης, Αθανάσιε Πάτερ. Όθεν η νήσος Πάρος, τη ση δόξη καυχάται, και πάντες σου τα θεία, τιμώμεν προτερήματα.

Πηγές:
– Ιερά Μητρόπολις Παροναξίας, σε: i-m-paronaxias.gr
– Ορθόδοξος Συναξαριστής, σε: saint.gr