Μανόλης Αναγνωστάκης
(Θεσσαλονίκη 9 Μαρτίου 1925 – Αθήνα 23 Ιουνίου 2005)
Όταν μιαν Άνοιξη
Όταν μιαν άνοιξη χαμογελάσει
θα ντυθείς μια καινούργια φορεσιά
και θα ‘ρθεις να σφίξεις τα χέρια μου
παλιέ μου φίλε
Κι ίσως κανείς δε σε προσμένει να γυρίσεις
μα εγώ νιώθω τους χτύπους της καρδιάς σου
κι ένα άνθος φυτρωμένο στην ώριμη, πικραμένη σου μνήμη
Κάποιο τρένο, τη νύχτα, σφυρίζοντας,
ή ένα πλοίο, μακρινό κι απροσδόκητο
θα σε φέρει μαζί με τη νιότη μας
και τα όνειρά μας
Κι ίσως τίποτα, αλήθεια, δεν ξέχασες
μα ο γυρισμός πάντα αξίζει περισσότερο
από κάθε μου αγάπη κι αγάπη σου
παλιέ μου φίλε.
(Στίχοι: Μανόλης Αναγνωστάκης, Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης,
άλμπουμ: «Μπαλάντες», 1975, Ερμηνεία: Ζορμπαλά Μαργαρίτα)
Ποιητής με πολιτική συνείδηση, φυλακίστηκε και καταδικάσθηκε σε θάνατο για τις ιδέες του και χαρακτηρίστηκε ως ο «ποιητής της ήττας», καθώς με τους στίχους του εξέφρασε τη διάψευση των οραμάτων της Αριστεράς
Κατά καιρούς μ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή. Προσωπικά δεν νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής. Είμαι ερωτικός και πολιτικός μαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο. Είναι η εποχή που τα συνδύαζε αυτά τα δύο. Δηλαδή δεν μπορούσε να είναι κανείς ερωτικός ποιητής, ξεχνώντας το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που ήταν φουντωμένα τα πολιτικά πάθη. Υπήρχε το πολιτικό στοιχείο μέσα, η έκφραση της πολιτικής, μέσα από μια ερωτική κατάσταση όμως. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίνουμε αυτό το πράγμα εύκολα. Γι’ αυτό αρνούμαι όλα αυτά περί «ποίησης της ήττας» και τα σχετικά. Δεν είναι ποίηση της ήττας. Είναι μια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή. Όταν τελείωσε η εποχή, τελειώνει κι η ποίηση. Δεν μπορείς να γράφεις συνεχώς ποίηση. Δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής. Αισθάνομαι την ποίηση σαν τρόπο έκφρασης επειδή δεν μπορούσα να εκφραστώ διαφορετικά. Δηλαδή ήταν η εποχή τόσο πιεσμένη, τόσο δύσκολη, που μόνο εκφράζοντας τον πόνο του μπορούσε κανείς να την αντέξει.
Μανόλης Αναγνωστάκης
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, στις 10 Μαρτίου του 1925, όπου και σπούδασε ιατρική. Αδελφή του ήταν η θεατρική συγγραφέας Λούλα Αναγνωστάκη. Καταγόταν από το χωριό Ρούστικα Ρεθύμνης, όπου σώζεται το σπίτι του πατέρα του Ανέστη και του θείου του Χρήστου, σπουδαίων Θεσσαλονικέων ιατρών, των οποίων ο πατέρας Εμμανουήλ Ανεστ. Αναγνωστάκης ήταν δάσκαλος Ρουστίκων και εισαγγελέας εφετών. Ο άλλος παππούς του Ιωάννης Κασιμάτης ήταν βουλευτής του Ελευθερίου Βενιζέλου.
«Όταν αρχίσαμε ορισμένοι νέοι να ενδιαφερόμαστε για τη λογοτεχνία και για την τέχνη γενικότερα, στο γυμνάσιο, λίγο πριν από τον πόλεμο, δηλαδή παιδιά ακόμα (1938, 1940), η Θεσσαλονίκη ήταν πραγματικά μια έρημη χώρα», θα πει ο Μανόλης Αναγνωστάκης σε συνέντευξή του στον σπουδαίο κριτικό λογοτεχνίας Μάριο Βίττι το 1977, στη Θεσσαλονίκη.
«Όπως το γράφει ο Βαφόπουλος στην αυτοβιογραφία του, αν και γι’ αυτόν το 1940 δεν ήταν έρημη χώρα γιατί ήταν ήδη αρκετά μεγάλος και είχε προλάβει να συνδεθεί με ορισμένους κύκλους. Για μας τους πολύ νέους δεν υπήρχε άνθρωπος να καθίσουμε να συζητήσουμε, δεν υπήρχε τίποτα. Θεωρώ τον εαυτό μου και μια παρέα φίλων μου ότι ευτυχήσαμε, όντας μαθητές σ’ ένα σχολείο όπως το Πειραματικό τότε. Βρέθηκαν καθηγητές σαν τον Μπότσογλου, τον Μιχαλόπουλο, τον μακαρίτη Θέμελη, τον Γιάννη Αναστασιάδη. δεν ήταν όλοι τους φιλόλογοι αλλά είχαν μια τέτοια κουλτούρα, υπήρχε ένα τέτοιο πνευματικό κλίμα που ευνοούσε αντί για έκθεση να γράφουμε ένα ποίημα ή έναν θεατρικό διάλογο. Αυτή η ευνοϊκή κατάσταση παρουσιαζόταν μόνο στο Πειραματικό».
Κολάζ του Μανόλη Αναγνωστάκη
Η διαμόρφωση του λεγόμενου «κλίματος της Θεσσαλονίκης»
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής ο Μανόλης Αναγνωστάκης συμμετείχε στην ΕΠΟΝ. Τη διετία 1943-1945 ήταν αρχισυντάκτης του περιοδικού «Ξεκίνημα», που ανήκε στον εκπολιτιστικό όμιλο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο ποιητής ανέπτυξε έντονη πολιτική δράση στο φοιτητικό κίνημα, για την οποία φυλακίστηκε το 1948, ενώ το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο. Βγήκε από τη φυλακή με τη γενική αμνηστία, το 1951.
«Τι ερημιά υπήρχε από την πνευματική πλευρά στη Θεσσαλονίκη» συνεχίζει ο ποιητής σε συνέντευξη προς τον Μάριο Βίττι, το 1977. «Μια διάλεξη, μια έκθεση ζωγραφικής ή μια παράσταση ήταν μεγάλο γεγονός που το συζητούσαμε 15-20 μέρες και προγραμματίζαμε πώς θα πάμε να την παρακολουθήσουμε στο θέατρο Διονύσια. Όλα αυτά έπαιζαν κάποιο ρόλο στη διαμόρφωση του λεγόμενου κλίματος της Θεσσαλονίκης».
Με τη σύζυγό του Νόρα την ημέρα του γάμου τους
Ανάμεσα στην ιατρική και την ποίηση
Την περίοδο 1955-1956 ειδικεύτηκε ως ακτινολόγος στη Βιέννη και κατόπιν άσκησε το επάγγελμα του ακτινολόγου για ένα διάστημα στη Θεσσαλονίκη, ενώ το 1978 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ήταν ενταγμένος στο ΚΚΕ και μετά τη διάσπασή του, το 1968, εντάχθηκε στην πτέρυγα του ΚΚΕ εσωτερικού. Κατά την επταετή Χούντα ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δράση, ενώ το 1984 υπήρξε υποψήφιος ευρωβουλευτής με το ΚΚΕ Εσωτερικού.
Με τον Λεωνίδα Κύρκο
Δημοσίευσε κείμενά του για πρώτη φορά στο περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα» το 1942 και αργότερα στο φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα» (1944), του οποίου υπήρξε και αρχισυντάκτης για μία περίοδο. Συνεργάστηκε με την εφημερίδα «Αυγή» και με τα περιοδικά «Ελεύθερα Γράμματα», «Φιλολογικά Χρονικά», «Νέα Ελληνικά», «Διάλογος», «Επιθεώρηση Τέχνης», «Εποχές», «Ο Αιώνας μας και Θούριος, όπου έγραψε δοκίμια, μελέτες και κριτικές βιβλίων. Ποιήματά του καθώς και κριτικές δημοσιεύτηκαν αργότερα σε αρκετά περιοδικά. Την περίοδο 1959-1961 εξέδιδε το περιοδικό «Κριτική», ενώ υπήρξε μέλος της εκδοτικής ομάδας των «Δεκαοκτώ κειμένων» (1970), των «Νέων Κειμένων» και του περιοδικού «Η Συνέχεια» (1973).
Το 1986 του απονεμήθηκε το Α’ Βραβείο ποίησης για το έργο του «Τα Ποιήματα 1941-1971» και το 2002 το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας από τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία, ενώ το 1997 ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου και ο Μιχάλης Γρηγορίου έχουν μελοποιήσει αρκετά ποιήματά του, ενώ έργα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα ιταλικά.
Με τον Μίκη Θεοδωράκη
Αντί επιλόγου
«Και η σιωπή ορισμένες φορές και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι κι αυτή μια έκφραση» επισήμανε ο Μανόλης Αναγνωστάκης στην εκπομπή «Παρασκήνιο» της ΕΡΤ, το 1983. Κάτι που επιβεβαίωσε και με το τόσο μεστό και νομοτελειακό ποίημά του, «Στόχος» του 1970.
Καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε.
Καλά τη φέραμε τη ζωή μας ως εδώ.
Μικροζημιές και μικροκέρδη συμψηφίζοντας.
Το θέμα είναι τώρα τι λες.
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης έφυγε από τη ζωή στις 23 Ιουνίου 2005.
Πηγή: in.gr, omilosanagnostaki.gr, cityportal.gr
kimintenia 