kimintenia

Το ηλιοτρόπιο ή απλά «ήλιος» συμβολίζει αυτό ακριβώς που είναι, δηλαδή τον ήλιο… Αντανακλά τη ζεστασιά, την ευτυχία και τη μακροβιότητα… Έχει γοητεύσει με την ομορφιά του και θυμίζει πάντοτε καλοκαίρι! Από σύμβολο λατρείας στους Ίνκας σε σήμα κατατεθέν κατά της πυρηνικής ενέργειας και σύμβολο της χίπικης κουλτούρας. Ο μύθος γύρω από τον κατατρεγμένο έρωτα του θεού Ήλιου στην ελληνική μυθολογία μέχρι τους συμβολισμούς του. Η ιστορία και η δύναμη ενός λουλουδιού! Τι είναι αυτό που κάνει τα ηλιοτρόπια τόσο εντυπωσιακά;

Ηλίανθος, ηλιοτρόπιο ή απλά ήλιος… Το λουλούδι που συμβολίζει αυτό ακριβώς που είναι, δηλαδή τον ήλιο… Το ηλιοτρόπιο συμβολίζει τη βαθιά πίστη, την επιμονή και αντανακλά τη ζεστασιά, την ευτυχία και τη μακροβιότητα… Για κάποιους, ο ηλίανθος υπόσχεται δύναμη, θερμότητα και τροφή, δηλαδή τις ευεργετικές ιδιότητες του ήλιου… Άλλοι βρίσκουν πως η βασιλική εμφάνιση του ηλίανθου υποδηλώνει περηφάνια ή έρωτα χωρίς ανταπόκριση. Σίγουρα όμως το ζωηρό χρώμα και η επιβλητικότητα του υπέροχου αυτού άνθους εκπέμπουν αισιοδοξία, αυτοπεποίθηση και θέρμη…

«Κι η μέρα χώριζε από το κορμί σου, ανέβαινε, άνοιγε,
μεγάλη ευχή πάνω στα ηλιοτρόπια»
(Οδυσσέας Ελύτης, Προσανατολισμοί)

Ο αρχαίος μύθος

Το ηλιοτρόπιο, το λουλούδι που στρέφεται στη μεριά του ήλιου μαρτυρά τον έρωτα της Κλυτίας προς τον θεό Ήλιο στην ελληνική μυθολογία. Ο μύθος τους είναι η ιστορία ενός μεγάλου, χαμένου έρωτα, για τούτο το φυτό στρέφεται και ακολουθεί πάντοτε τον ήλιο. Σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο, ο Ήλιος ήταν ερωτευμένος με την Ωκεανίδα Νύμφη Κλυτία. Τον έρωτα αυτό αποφάσισε να καταστρέψει η Αφροδίτη, θέλοντας να πάρει εκδίκηση. Η θεά είχε εξοργιστεί, επειδή ο Ήλιος φανέρωσε την κρυφή ερωτική της σχέση με τον Άρη. Τον καταράστηκε, λοιπόν, να ερωτευτεί παράφορα την Λευκοθόη, κόρη του βασιλιά της Περσίας Όρχαμου και της Ευρυνόμης.

Επειδή λοιπόν η Λευκοθόη ήταν πάρα πολύ όμορφη, ο Ήλιος έριχνε τις ακτίνες του μόνο πάνω της. Ανέτειλε κάθε πρωί νωρίτερα και έδυε αργότερα, ώστε να μπορεί να τη θαυμάζει. Κάποια στιγμή θέλησε να την πλησιάσει και για να μπει στο διαμέρισμα της αγαπημένης του, πήρε τη μορφή της Ευρυνόμης. Κατάφερε να διώξει τις σκλάβες και να μείνει μόνος μαζί της, με τα εξής λόγια: «Φύγετε τώρα γιατί έχω κάποιο μυστικό να ανακοινώσω στην κυρά σας». Τότε αποκάλυψε στη Λευκοθόη την ταυτότητα και τις προθέσεις του: «Εγώ είμαι αυτός που σας βλέπει όλους και φωτίζει το Σύμπαν, είμαι το φως του κόσμου και σε αγαπώ».

Τοπίο με ηλιοτρόπια στους Μεταξάδες Έβρου

Ακούγοντας αυτά τα λόγια η Λευκοθόη τρομοκρατήθηκε. Ο Ήλιος χωρίς να χάσει καιρό πήρε την πραγματική του μορφή και απέκτησε τη συνηθισμένη λαμπρότητά του. Τότε η νεαρή κοπέλα τον ερωτεύτηκε παράφορα. Η πρώην ερωμένη του Ήλιου, η Κλυτία, ζήλεψε την ευτυχία τους. Πληροφόρησε τον βασιλιά Όρχαμο για τα καμώματα της κόρης του και εκείνος την τιμώρησε. Την έθαψε ζωντανή και ζήτησε να τη σκεπάσουν με έναν λόφο άμμου. Ο Ήλιος προσπάθησε να σώσει τη Λευκοθόη, αλλ’ ήταν πολύ αργά… Η κοπέλα είχε πια πεθάνει. Για να τιμήσει τη μνήμη της, την περιέχυσε με αμβροσία και πότισε τη γη γύρω της λέγοντας: «Θα κάνω τουλάχιστον ό,τι χρειάζεται για να ανέβεις στον ουρανό».

Προτομές της Κλυτίας των: 1. Charles Townley, Βρετανικό Μουσείο,
2. George Frederic Watts, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης (1868-75)
και 3. Hiram Powers (1865-67)

Αμέσως το κορμί της Λευκοθόης έβγαλε ρίζες και έγινε το δέντρο που παράγει το λιβάνι. Από εκείνη την ημέρα ο Ήλιος διέκοψε κάθε επαφή με την Κλυτία και την περιφρονούσε. Η απελπισία της την οδήγησε σε θανάσιμο μαρασμό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ριζώσει στη γη και να μετατραπεί σε ένα φυτό με κίτρινο χρώμα. Πρόκειται για το ηλιοτρόπιο, το λουλούδι που στρέφεται στη μεριά του ήλιου και μαρτυρά τον έρωτα της Κλυτίας προς τον θεό. Λέγεται μάλιστα πως το ηλιοτρόπιο, όταν βρεθεί κοντά σε δέντρα που παράγουν λιβάνι τα μαραίνει και μαραίνεται και το ίδιο αμέσως μετά…

Απεικονίσεις της Κλυτίας: 1. Nicolas Colombel Clytia (1644–1717),
2. Evelyn de Morgan (1855-1919), 3. Louis Welden Hawkins (1849-1910)

ΤΑ ΝΗΣΙΑ με το μίνιο και με το φούμο
τα νησιά με το σπόνδυλο καποιανού Δια
τα νησιά με τους έρημους ταρσανάδες
τα νησιά με τα πόσιμα γαλάζια ηφαίστεια
Στο μελτέμι τα ορτσάροντας με κόντρα-φλόκο
Στο γαρμπή τ’ αρμενίζοντας πόντζα-λαμπάντα
έως όλο το μάκρος τους τ’ αφρισμένα
με λιτρίδια μαβιά και με ηλιοτρόπια
(Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί)

Τα ηλιοτρόπια του Βίνσεντ Βαν Γκογκ

Αν υπάρχει ένας ζωγράφος που λάτρεψε τα ηλιοτρόπια και γενικότερα το κίτρινο χρώμα, δεν μπορεί να είναι κανένας άλλος εκτός από τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Οι πίνακές του με τα ηλιοτρόπια ζωγραφισμένα με διαφορετικές εκδοχές αποτυπώνουν την εμμονή του και αποτελούν ύμνο στο λουλούδι του καλοκαιριού και στα λιβάδια της νότιας Γαλλίας. Σίγουρα είναι από τους πιο διάσημους και αναγνωρίσιμους πίνακες στο ευρύ κοινό κι ας δούμε τι κρύβεται πίσω τους!

Το κίτρινο ήταν το χαρακτηριστικό χρώμα του Βαν Γκογκ, ενώ τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ο χαρακτήρας του ηλιοτρόπιου έθελγαν τον Βαν Γκογκ για να τα ζωγραφίσει: Το πάλλον χρώμα που του άρεσε, αλλά επίσης και η φόρμα του. Το ηλιοτρόπιο είναι ένα δυνατό και ευθυτενές φυτό. Δεν είναι κομψό και λεπτεπίλεπτο. Το ονόμαζε το “χωριάτικο ηλιοτρόπιο” και έχει μία αγριάδα και τραχύτητα στην αληθινή φύση, που είναι εκείνο το συναίσθημα που τον συνέγειρε.

Διάσημοι πίνακες με ηλιοτρόπια του Βίνσεντ Βαν Γκογκ

Όπως είναι γνωστό, ο μεγάλος Ολλανδός ζωγράφος πέρασε κάποια χρόνια του σε άσυλο. Σε αυτή τη ζοφερή και ταραγμένη περίοδο της ζωής του, κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του αυτού, λαχταρούσε τη ζωή στη φύση και τα παιδικά του χρόνια στην Ολλανδία. Όπως αναφέρεται, ο Βαν Γκογκ αποκάλυψε στον αδελφό του Τεό πως κατά την περίοδο της αδιαθεσίας του έβλεπε με τον νου του το σπίτι τους και τον κήπο του στο Ζούντερτ και αναπολούσε τα παιδικά του χρόνια. Είχε αποτυπώσει από μνήμης στον καμβά την εικόνα του σπιτιού του, μία σύνθεση που αναπαριστούσε τη μητέρα και την αδελφή του να χάνονται σε έναν πυκνό κήπο, που περιελάμβανε ντάλιες και ηλιοτρόπια.

Τα ηλιοτρόπια ήταν για τον Βαν Γκογκ η αυθεντική ζωή στη φύση. Το ηλιοτρόπιο, που άλλοτε ο Βαν Γκογκ το αντιμετώπιζε ως διακοσμητικό στοιχείο, είχε περιβληθεί πλέον έναν συμβολικό χαρακτήρα, ένα σύμβολο που αντιπροσώπευε το φως, έγινε το ιδανικό της αυθεντικής ζωής μέσα στη φύση. Ο συμβολιστής ποιητής και κριτικός Γκαμπριέλ – Αλμπέρ Οριέ είχε υποστηρίξει πως τα ηλιοτρόπια του Βαν Γκογκ συγκορμίζουν μία δυνατή ιδέα, και γράφοντας στο Mercure de France είχε αναφερθεί στο «εμμονικό πάθος για τον ηλιακό δίσκο, που του αρέσει να λάμπει στους φλογισμένους ουρανούς του και από την άλλη πλευρά, τον άλλο ήλιο, το φυτικό άστρο, το υπέροχο ηλιοτρόπιο, το οποίο φιλοτεχνεί ξανά και ξανά, ακάματα, ωσάν ένας μονομανής».

Καλλιέργειες ηλιοτρόπιων στην Ορεστιάδα Έβρου

Ο καλλιτέχνης μάλιστα φανταζόταν να συνδυάσει την προσωπογραφία της Μαντάμ Ρουλέν, που ονομάζεται La Berceuse («Η γυναίκα με την Κούνια», 1888-89), με δύο έργα του με ηλιοτρόπια. Ο πίνακας αναπαριστά τη σύζυγο ενός φίλου του καθιστή, ενώ από πίσω της υπάρχει μία ταπετσαρία με έντονα, ολάνθιστα λουλούδια. Ο Βαν Γκογκ είχε φαντασθεί αυτόν τον πίνακα πλαισιωμένο από δύο έργα με ηλιοτρόπια, με τη μορφή τριπτύχου -η Παρθένος πλαισιωμένη από δύο πάλλοντα μπουκέτα. Στα τέλη του 1887, ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ, που αγωνιζόταν πέρα από την αναγνώρισή του για την ίδια του την επιβίωση, εξέθετε τους πίνακές του στους τοίχους του παρισινού εστιατορίου Γκραν Μπουιγιόν-Ρεστοράν ντι Σαλέ, όπου σύχναζαν για να γευματίσουν μεροκαματιάρηδες άνθρωποι.

Όποιος είδε δυο μάτια ν’ αγγίζουν τη σιωπή του
Κι έσμιξε τη λιακάδα τους κλείνοντας χίλιους κόσμους
Ας θυμίσει το αίμα του στους άλλους ήλιους
(Οδυσσέας Ελύτης, Προσανατολισμοί)

Τα τοπία, η τέχνη και οι συμβολισμοί…

Οι εικόνες από τα απέραντα χωράφια με ανθισμένους ηλίανθους στην Τοσκάνη, στη νότια Γαλλία, αλλά και στη δική μας Φλώρινα, είναι τοπία που γεμίζουν το βλέμμα με χρυσό χρώμα. Μία νοητή κίτρινη θάλασσα που ζαλίζει με την ομορφιά της. Όταν μάλιστα ξεπηδούν ανάμεσά της μοβ λεβάντες και καταπράσινα κυπαρίσσια και ο ουρανός βάφεται γαλάζιος είναι μία ακαταμάχητη περιπλάνηση του βλέμματος… Κι ύστερα είναι κι εκείνη η παλιά ταινία… εκείνο το πικρό μελόδραμα του Vittorio de Sica, «I Girasoli» (Το ηλιοτρόπιο), του 1970. Σε μία ιταλική ταινία που ο θεός Μαρτσέλο Μαστρογιάννι αγκαλιάζει τη θεά Σοφία Λόρεν μέσα σε αυτούς τους απέραντους ορίζοντες, φυτεμένους με ήλιους σε ένα κινηματογραφικό αριστούργημα.

Μαγευτικό τοπίο της Τοσκάνης όταν οι ήλιοι είναι ανθισμένοι…

Ο Βιττόριο ντε Σίκα παρουσιάζει μία συνταρακτική ιστορία αγάπης, από τον ανέμελο έρωτα έως την αγωνία της ιστορικής πραγματικότητας, σ’ έναν κόσμο που αγωνίζεται, φθείρεται και συνεχίζει να ζητά απαντήσεις, ενώ η μαγική μουσική του σπουδαίου Ενρίκο Νίκολα Μαντσίνι, ταξιδεύει τον θεατή, στο φιλμ «Ηλιοτρόπιο».

Αφίσα από την αριστουργιματική ταινία «Το ηλιοτρόπιο» (1970)
με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι και τη Σοφία Λόρεν

Μελό-ξεμελό, το αριστουργηματικό φιλμ με την εξαίσια μουσική σου άφηνε αυτή τη γλύκα και την ελπίδα για μια νέα ζωή, την ελπίδα που αποτυπώθηκε αργότερα στα σύμβολα της κουλτούρας των χίπις και στη δεκαετία του ’80 των οικολογικών οργανώσεων, του συνθήματος «Nein Danke» των Πρασίνων της Γερμανίας και της διαμαρτυρίας για τα πυρηνικά εργοστάσια. Πυρηνικά εργοστάσια που λειτουργούν και παράγουν δίπλα σε κάμπους με ηλίανθους, εθνικό λουλούδι της Ουκρανίας, και τραγικό σύμβολο συνάμα μέσα στις απαγορευμένες ζώνες του Τσερνόμπιλ. Έτσι απλά τα φάγαμε και τα κατάπιαμε. Απέμειναν οι μικρές κονκάρδες μας με το «Nein Danke» μαζί με τις επιλεκτικά κατασκευασμένες αναμνήσεις μας.

Αφίσα από τη χίπικη κουλτούρα με τη δήλωση «Είσαι η ηλιαχτίδα μου!» που κατέστησε
τον ηλίανθο παγκόσμιο σύμβολο κατά των πολέμων και της πυρηνικής ενέργειας

Κι ύστερα ήρθαν οι Dolce & Gabbana με τη συλλογή τους «Ηλιοτρόπια» να μας θυμίσουν το περυσινό φθινόπωρο τη μαγεία της δημιουργίας. Το σχεδιαστικό δίδυμο που ποτέ δεν έκρυψε τη λατρεία του για τα έντονα χρώματα, τα εντυπωσιακά μοτίβα και την αγάπη τους για κάθε τι ιταλικό. Η συλλογή (που αν κάνετε αναζήτηση σε παγκόσμια e-shops θα βρείτε ακόμη κομμάτια της, όπως το υπέροχο μαγιό), περιελάμβανε από μάξι και μίντι φορέματα και φούστες, σακάκια, παλτό, καλσόν, τσάντες και παπούτσια με τα φωτεινά ηλιοτρόπια να κυριαρχούν.

Από τη συλλογή «Ηλιοτρόπια» των Dolce&Gabbana

Η θηλυκότητα και η ωδή στο κίτρινο χρώμα σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια και όπως κάπου γράφτηκε ειδικά για το μαγιό της συλλογής: «Σε ένα βασίλειο δίπλα στη θάλασσα έζησε μια πριγκίπισσα τόσο ψηλή και φωτεινή όσο ένας ηλίανθος»!

Χορεύουν τα ηλιοτρόπια;

Ναι, είναι ξεκάθαρο και επιστημονικά τεκμηριωμένο, ότι τα ηλιοτρόπια χορεύουν… Δεν στρέφουν απλώς το άνθος προς τον ήλιο παρακολουθώντας την πορεία του, όπως τόσα χρόνια πιστεύαμε, γέρνουν επίσης τους βλαστούς τους χάρη σε έναν ασύμμετρο πολλαπλασιασμό των κυττάρων τους.

Τα ηλιοτρόπια ακολουθούν τον ήλιο καθώς κινείται κατά μήκος του ουρανού κατά τη διάρκεια της ημέρας και μία νέα μελέτη προσδιορίζει τώρα τους μηχανισμούς πίσω από αυτή την κίνηση. Στρέφονται προς τα ανατολικά το πρωί με την ανατολή του ηλίου και τον ακολουθούν κατά τη διάρκεια της ημέρας, καθώς κινείται κατά μήκος του ουρανού, στρεφόμενα τελικά προς τα δυτικά με τη δύση του ηλίου. Τη νύχτα, τα λουλούδια στρέφονται πάλι προς τα ανατολικά στο σκοτάδι, σε ετοιμότητα για τις πρώτες ακτίνες του ήλιου την αυγή!

Σε μια νέα μελέτη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, οι ερευνητές αποκάλυψαν ότι η ικανότητα του ηλιοτρόπιου να ανιχνεύει το φως και το εσωτερικό του ρολόι συνεργάζονται για να ενεργοποιήσουν γονίδια ανάπτυξης που επιτρέπουν στους μίσχους να κάμπτονται με την πορεία του ήλιου. Έτσι, ο ταχύτερος πολλαπλασιασμός των κυττάρων στη ανατολική πλευρά αναγκάζει τον βλαστό να στρέφεται δυτικά και τούμπαλιν. Η χορευτική αυτή φιγούρα τους διαρκεί μέχρι την πλήρη ωρίμανση της ταξιανθίας τους, όπου εκεί πια ακινητοποιούνται και μένουν με τα σπέρματα – σπόρια τους στραμμένα ανατολικά προς τον ήλιο!

Ανθισμένα ηλιοτρόπια του Johan Krouthen

Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι υπάρχουν δύο μηχανισμοί ανάπτυξης στα ηλιοτρόπια. Ο πρώτος, ο οποίος βασίζεται στο διαθέσιμο φως, θέτει έναν βασικό ρυθμό ανάπτυξης του φυτού. Ο δεύτερος, που ελέγχεται από τον κιρκαδικό ρυθμό και επηρεάζεται από την κατεύθυνση του φωτός, προκαλεί τον μίσχο του φυτού να αναπτύσσεται περισσότερο από τη μία πλευρά, ώστε το φυτό να κινείται από τα ανατολικά προς τα δυτικά κατά τη διάρκεια της ημέρας. Καθώς το φυτό ωριμάζει, η συνολική ανάπτυξή του επιβραδύνεται και παύει να κινείται κατά τη διάρκεια της ημέρας, σταματώντας τελικά στραμμένο προς τα ανατολικά.

Πηγή: womanidol.com, wikiwand.com, womanidol.com