«Ανάμεσα στα αγριόπευκα και κάτω από τα πυκνά αγιοκλήματα και τα βατόμουρα πέρασε μια καστανόξανθη και σιωπηλή ύπαρξη, με την ήρεμη αρχοντιά των πλασμάτων του δάσους, με την ομορφιά στα μάτια και στα μέλη κι ένα λαμπερό χρώμα, που λίγες γυναίκες με περίσκεψη θα το αποτολμούσαν. Λυγερή, με βλέμμα καθαρό, στάθηκε για μια στιγμή κατάντικρυ στον ήλιο -μια χρονιάρικη αλεπουδίτσα μ’ ολοστρόγγυλο κεφαλάκι και βελούδινες πατουσίτσες, κι έπειτα τρύπωσε στη σκιά. Ένα σκληρό σφύριγμα ακούστηκε μεσ’ απ’ το δάσος κι η αλεπού όρμησε προς εκείνο το κάλεσμα…».
Mary Webb, «Η αλεπουδίτσα»
(μτφρ: Άννα Σικελιανού, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1988, απόσπασμα)
Αλεπού, ένα όμορφο και πανέξυπνο ζώο της ελληνικής υπαίθρου
Χαρακτηριστικά
Η αλεπού ανήκει στο γένος των θηλαστικών και στην οικογένεια των κυνίδων. Το πιο γνωστό είδος είναι η κόκκινη αλεπού. Το τρίχωμα είναι κοκκινωπό με μαύρο χρώμα στο πίσω μέρος των αυτιών της και στο μπροστινό μέρος των ποδιών της, ενώ το άκρο της ουράς της είναι πάντα λευκό. Εξωτερικά μοιάζει λίγο με τον σκύλο, αλλά η ουρά της είναι πολύ πιο φουντωτή και το τρίχωμά της πιο πυκνό. Το μεγαλύτερο σε διαστάσεις είδος είναι η κόκκινη αλεπού. Φτάνει σε μήκος έως και 90 εκατοστά και ζυγίζει 7-10 κιλά. Το εντυπωσιακό είναι ότι η ουρά της φτάνει σε μήκος έως και 60 εκατοστά, δηλαδή είναι αρκετά μεγάλη συγκριτικά με το σώμα της. Στα περισσότερα είδη, τα πόδια είναι κοντά και λεπτά και έτσι η ουρά χρησιμεύει και σαν μέσο ισορροπίας.
Είδη
Η κόκκινη αλεπού μετρά τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση από κάθε άλλο είδος σαρκοφάγου ζώου και είναι το είδος που συναντάμε ευρύτατα και στην Ελλάδα. Η μικρότερη αλεπού ζει στην Έρημο Σαχάρα, έχει επιμηκυμένα αυτιά και γούνα σε κρεμ απόχρωση και κοιμάται καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, για να προστατευτεί από τον καυτό ήλιο. Τα επιμηκυμένα αυτιά της τη βοηθούν να ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματός της και η γούνα στις πατούσες της τη βοηθάει να περπατάει στην καυτή άμμο. Η Νησιωτική αλεπού, κατατάσσεται στα απειλούμενα είδη. Η Αρκτική αλεπού αντέχει σε θερμοκρασίες έως και -50°C!
Διατροφή
Όλα τα είδη αλεπούδων είναι παμφάγα. Το διαιτολόγιό τους αποτελείται σε μεγάλο ποσοστό από ασπόνδυλα. Ωστόσο, καταναλώνουν και τρωκτικά, λαγούς, κουνέλια και άλλα μικρά θηλαστικά καθώς και ερπετά όπως φίδια, αμφίβια, χόρτα μέχρι και μούρα. Ιδιαίτερη προτίμηση δείχνουν σε καρπούς, φρούτα, ψάρια, πτηνά, αυγά, σκαθάρια, έντομα και όλα σχεδόν τα είδη μικρών ζώων. Τα περισσότερα είδη δείχνουν μεγάλη προσαρμοστικότητα σε πολλά διαφορετικά είδη τροφής και κατά μέσο όρο καταναλώνουν 1 κιλό τροφής την ημέρα. Όλες οι αλεπούδες έχουν τη χαρακτηριστική συνήθεια να θάβουν (συνήθως κάτω από φύλλα, χώμα ή χιόνι) υπολείμματα τροφής όταν έχουν περίσσευμα έτσι ώστε να τα φάνε αργότερα.
Αναπαραγωγή
Ο καιρός της αναπαραγωγής τους αρχίζει τον Ιανουάριο με Φεβρουάριο. Η κόκκινη αλεπού είναι εξαιρετικά δραστήρια κυρίως τον Μάιο όταν μεγαλώνει τα μικρά της. Όταν έρχεται ο καιρός της αναπαραγωγής, το θηλυκό σκάβει μία φωλιά με δαιδαλώδεις διαδρόμους σε περιοχές οι οποίες ανήκουν σε ένα συγκεκριμένο αρσενικό. Μετά από 51-53 ημέρες, γεννιούνται 3-5 μικρά αλεπουδάκια. Τα μικρά της αρχικά έχουν κάπως πιο γκρίζο τρίχωμα σε σχέση με τη μητέρα τους, ενώ τις πρώτες δύο εβδομάδες είναι τυφλά. Η μητέρα τους τούς φέρνει τροφή καθημερινά και κάθε φορά που γυρίζει στη φωλιά της ακολουθεί διαφορετικό δρόμο. Σε ηλικία 2 μηνών τα μικρά βγαίνουν από τη φωλιά και αρχίζουν να παίζουν με τη μητέρα τους και μεταξύ τους.
Κυνήγι
Η αλεπού χρησιμοποιεί το μαγνητικό πεδίο για να κυνηγήσει. Το μαγνητικό πεδίο το χρησιμοποιούν και άλλα ζώα (πουλιά, χελώνες, καρχαρίες κ.ά.) αλλά η αλεπού είναι η μόνη που μπορεί και το χρησιμοποιεί για το κυνήγι της λείας της. Σύμφωνα με μελέτη του «New Scientist», η αλεπού βλέπει το μαγνητικό πεδίο σαν «δακτύλιο σκιάς» στα μάτια της, που σκουραίνει όσο πλησιάζει στον μαγνητικό βορρά. Όταν η μαγνητική σκιά εναρμονιστεί με τον ήχο που βγάζει η λεία, τότε η αλεπού γνωρίζει ότι είναι ώρα για εφόρμηση. Άλλωστε μπορεί να τρέξει με ταχύτητα έως και 72 χλμ. την ώρα!
Συμπεριφορά
Η αλεπού είναι μοναχικό είδος σε αντίθεση με τα «ξαδέλφια» της τους λύκους, που ζουν σε αγέλες. Όπως είναι γνωστό έχει μια ενστικτώδη δυσπιστία και φόβο απέναντι στον άνθρωπο. Βέβαια είναι αρκετά σπάνιες οι επιθέσεις σε ανθρώπους χωρίς κάποια προκλητική συμπεριφορά. Η αλεπού έχει 40 διαφορετικές κραυγές, όπως κραυγή συναγερμού για να προειδοποιήσει τα μικρά της ή άλλες αλεπούδες ότι υπάρχει κίνδυνος κοντά, κραυγή αναπαραγωγής, κραυγή κατά την ώρα τσακωμού ή παιχνιδιού, κραυγή λύπης κ.ά.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αλεπού όταν εξοικειωθεί με τον άνθρωπο αρχίζει να του δείχνει εμπιστοσύνη και επιδεικνύει μια φιλική και παιχνιδιάρικη συμπεριφορά όπως αυτή του σκύλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα σπάνιο είδος, η ασημένια αλεπού που είναι μια ποικιλία της κόκκινης αλεπούς με μεγάλη ποσότητα μελανίνης, έχει υποβληθεί σε πρόγραμμα εξημέρωσης και τις τελευταίες δεκαετίες είναι ιδιαίτερα δημοφιλής ως κατοικίδιο σε πολλά κράτη.
Προστασία και απειλές
Η προστασία της αλεπούς σε εθνικό, αλλά και σε κοινοτικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, χαρακτηρίζεται ως ιδιαιτέρως χαλαρή. Η παγκόσμια εξάπλωσή της και ο μεγάλος πληθυσμός της είναι αποτέλεσμα της ιδιαίτερης ικανότητάς της να χρησιμοποιεί κάθε πόρο του περιβάλλοντός της. Η αλεπού όχι μόνο επιβιώνει αλλά και ακμάζει σχεδόν παντού. Βέβαια οι πιέσεις πάνω στους πληθυσμούς της έχουν ως αποτέλεσμα πολυάριθμα θύματα αλεπούδων. Η κύρια αιτία θνησιμότητας των αλεπούδων στα πρώτα χρόνια της ζωής τους είναι τα αυτοκίνητα… καθώς όλο και περισσότερες ανθρώπινες επεμβάσεις γίνονται επιτρεπτές τα τελευταία χρόνια σε άμεση επαφή ή ακόμα και μέσα σε δάση και εν γένει στο περιβάλλον τους.
Φυσικά αίτια όπως επιδημίες λύσσας και ιώσεις μπορούν σε μικρό χρονικό διάστημα να αποδεκατίσουν τους πληθυσμούς τους και η σημερινή κατάσταση να ανατραπεί. Έτσι, στις αγροτικές περιοχές η καλύτερη προφύλαξη των οικόσιτων ζώων μας είναι προτιμότερη από τη θανάτωση ενός χαρισματικού ζώου, που απλώς προσπαθεί να επιβιώσει.
(φωτ. Κώστας Καραλιάς/fb)
Δεν υπάρχει λόγος θανάτωσης αλεπούδων όσο αφορά τη μετάδοση της λύσσας γιατί γίνονται εναέριοι εμβολιασμοί για την αποφυγή της μετάδοσής της. Συγκεκριμένα, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων διενεργεί από τα μέσα Μαΐου 2020 εκστρατεία από αέρος εμβολιασμού κατά της λύσσας των άγριων ζώων, με τη ρίψη δολωμάτων που περιέχουν εμβόλιο με ζωντανό εξασθενημένο ιό της λύσσας. Οι ρίψεις εστιάζονται σε μη κατοικημένες περιοχές στις Περιφερειακές Ενότητες Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Κιλκίς, Σερρών, Πέλλας, Ημαθίας, Πιερίας, Κοζάνης, Γρεβενών, Καστοριάς, Φλώρινας, Ιωαννίνων, Λάρισας, Τρικάλων, Καρδίτσας, Άρτας, Ροδόπης, Ξάνθης, Έβρου (εκτός Σαμοθράκης), Καβάλας (εκτός Θάσου), Δράμας καθώς και σε περιοχές των Π.Ε. Αιτωλοακαρνανίας, Πρέβεζας και Ευρυτανίας.
Η αλεπού ίσως θεωρείται απειλή για τους κτηνοτρόφους και πτηνοτρόφους επειδή επιτίθεται στα κοπάδια τους, αλλ’ αντίθετα για τους καλλιεργητές θεωρείται σύμμαχος καθώς μειώνει τον πληθυσμό των ποντικιών και των αρουραίων.
Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται διεθνώς οι πιέσεις για απαγόρευση της εκτροφής και εμπορίας γούνας μεταξύ άλλων και αλεπούς. Η Καστοριά είναι το τελευταίο κέντρο παρασκευής γούνας που έχει απομείνει σε ολόκληρη τη Γηραιά Ήπειρο και η Ελλάδα μία από τις τελευταίες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου επιτρέπεται ακόμα η εμπορία γουναρικών, παρά τις έντονες αντιδράσεις των φορέων και οργανώσεων για τα δικαιώματα των ζώων, σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο.
Τι κάνουμε αν συναντήσουμε αλεπού;
Αν συναντήσουμε αλεπού δεν ξεχνάμε ότι πρόκειται για άγριο ζώο. Δεν πρέπει να την ταΐζουμε ή να την ποτίζουμε καθώς η εξοικείωση με τον άνθρωπο μόνο κακό θα της κάνει. Σε περίπτωση που έχουμε βγει με τον σκύλο μας βόλτα, μαζεύουμε το ζωάκι μας με το λουρί και απομακρυνόμαστε, καθώς υπάρχει πιθανότητα η αλεπού να είναι φορέας λύσσας. Αν κινούμαστε με το αυτοκίνητο, ειδικά τις βραδινές ώρες, καλό θα ήταν να είμαστε προσεκτικοί καθώς η αλεπού που κυκλοφορεί κυρίως βραδινές ώρες τυφλώνεται από τα φώτα του οχήματος και υπάρχει κίνδυνος ατυχήματος.
Σε κάθε περίπτωση αν βρούμε νεκρή ή τραυματισμένη αλεπού, ειδοποιούμε τις τοπικές δασικές αρχές.
Μυθολογία
Πρώτη, ίσως, χρονολογική αναφορά στην αλεπού στην αρχαία ελληνική μυθολογία, αποτελεί η Τευμησ(σ)ία ἀλώπηξ, η αλεπού του όρους Τευμησσός. Σύμφωνα με την παράδοση, την άγρια τούτη αλεπού την είχαν στείλει οι θεοί του Ολύμπου για να τιμωρήσουν τους Θηβαίους για τα λάθη που διέπρατταν στη διακυβέρνηση της πόλης τους. Ο μόνος τρόπος να εξευμενιστεί η Τευμησία αλεπού και να σταματήσει να καταστρέφει και να λεηλατεί την Καδμεία -το οχυρό της Θήβας- ήταν να της προσφέρουν οι Θηβαίοι ένα παιδί κάθε μήνα, ώστε να μην τους σκοτώσει όλους. Η καταδίκη της Τευμησίας αλεπούς ήρθε ωστόσο, όταν ο Αμφιτρύων κάλεσε τον Κέφαλο, ο οποίος διέθετε έναν σκύλο, δημιούργημα του Ηφαίστου, που φημιζόταν για την ικανότητά του να πιάνει όλα τα θηράματα. Κι όμως, τα δύο θεριά αποδείχθηκαν ισάξια. Έτσι ο Δίας, για να δώσει τέλος σε αυτό το κυνηγητό, μετέτρεψε και τα δυο πλάσματα σε πέτρινα αγάλματα και έπειτα στους αστερισμούς του Μικρού και Μεγάλου Κυνός.
Λαογραφία – Παράδοση
Εξαιτίας της συνήθειάς της να ζει κοντά στα χωριά, η αλεπού έχει συνδεθεί με πολλές ιστορίες και παραμύθια πολλών πολιτισμών. Είναι επίσης γνωστή και δημοφιλής για τη μεγάλη της πονηριά, σε τέτοιο βαθμό ώστε να υπάρχει διεθνώς η χαρακτηριστική φράση: «είναι πονηρός σαν αλεπού!». Η αλεπού έχει επηρεάσει έντονα τη λαϊκή μας παράδοση. Είναι κυριολεκτικά παντού, ακόμα και «στο… παζάρι!». Ενώ όσα δε τα φτάνει «τα κάνει κρεμαστάρια»… Η «κυρά Μάρω» είχε τη χάρη της από την εποχή του Αισώπου, τον 4ο αιώνα π.Χ., και μέχρι σήμερα ακούγονται τα λαϊκά παραμύθια με την ίδια ως βασική πρωταγωνίστρια! Η φιγούρα της αλεπούς όμως αποτέλεσε ανά τους αιώνες αγαπημένο θέμα της μυθολογίας και της παράδοσης πολλών ακόμα λαών και πολιτισμών της γης σε όλες τις ηπείρους.
Παροιμίες
Πάμπολλες είναι και οι παροιμίες με αναφορές στην αλεπού:
«Βάλανε την αλεπού να φυλάει τις κότες».
«Διώξαμε την αλεπού και μπήκε το λιοντάρι».
«Η αλεπού εκατό χρονών τ’ αλεπουδάκι εκατόν δέκα».
«Η αλεπού κι αν κρύβεται, προβάλλει η ουρά της».
«Η αλεπού στην ανεμοζάλη χαίρεται» κ.ά.
Πηγές: thesekdromi.gr, welovemarathon.gr, maxmag.gr/perivallon/agria-zoi, willowisps.gr
kimintenia 