kimintenia

Τα μεγαλύτερα είδη κοχυλιών που συναντάμε στην Ελλάδα, την Κύπρο, αλλά και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο Θάλασσα είναι τρία: η Πίννα η ευγενής (Pinna nobilis), η Τόννα (Tonna galea) και ο Τρίτωνας ή Μπουρού (Charonia tritonis variegata). Και τα τρία αυτά κοχύλια ανήκουν στα προστατευόμενα είδη καθώς κινδυνεύουν με αφανισμό. Τα κοχύλια είναι ταυτισμένα με το ελληνικό καλοκαίρι, σύμβολα της ευτυχίας, της χαράς, της ξενοιασιάς, αλλά και των αγαπημένων περιπλανήσεων στις ελληνικές θάλασσες! Ας γνωρίσουμε όμως καλύτερα τις τρεις αυτές μεγάλες κυρίες των βυθών της Μεσογείου και τον θαυμαστό αλλά και απειλούμενο κόσμο τους..

Πίννα η ευγενής

Η πίννα (ή πίννα η ευγενής) (Pinna nobilis, Noble pen shell) (Linnaeus, 1758) είναι δίθυρο κοχύλι της οικογένειας των Πιννίδων (Pinnidae) και αποτελεί το μεγαλύτερο δίθυρο κοχύλι των Ελληνικών θαλασσών, αλλά και όλης της Μεσογείου. Πρόκειται για ενδημικό είδος της Μεσογείου θαλάσσης, δηλαδή από όλες τις θάλασσες του κόσμου τη συναντάμε μόνο στη Μεσόγειο, και μπορεί να ξεπεράσει σε μέγεθος τα 80 εκατοστά. Η πίννα του Αιγαίου, η μεγαλύτερη σε ύψος στον κόσμο, μπορεί να φθάσει το ένα μέτρο. Ζει σε αμμώδεις βυθούς και μοιάζει με τεράστιο μύδι χωμένο στην άμμο από την αιχμηρή της πλευρά.

Ορισμένα είδη μικρών καβουριών, που ονομάζονται πιννοθήρες ή πιννοκαβούρια ή πιννοφύλακες (Pea crab), του γένους Pinnotheres και της οικογένειας Pinnotheridae, έχουν μια ιδιαίτερη συμβιωτική σχέση με τις πίννες. Διαβιούν μέσα στο κοίλωμα του οστράκου της πίννας, επειδή εκεί βρίσκουν ασφαλές καταφύγιο από τους θηρευτές αλλά και τροφή από τα υπολείμματα των τροφών της πίννας. Όταν οι θύρες της πίννας είναι ανοιχτές τα πιννοκαβούρια βγαίνουν έξω για να βρουν τροφή, αλλ’ όταν νιώσουν τον κίνδυνο αστραπιαία μπαίνουν μέσα στην πίννα ειδοποιώντας την για τον κίνδυνο. Η πίννα κλείνει τότε τις θύρες της παρέχοντας έτσι προστασία στα καβούρια όσο και στην ίδια. Επίσης τα καβούρια ειδοποιούν την πίννα να κλείσει τις θύρες της, όταν κάποια τροφή εισέρχεται σε αυτήν. Έτσι η πίννα εγκλωβίζει την τροφή της, από την οποία τρέφονται, εν συνεχεία, και τα ίδια τα καβούρια.

Παλαιότερα, οι ψαράδες χρησιμοποιούσαν την πίννα ως δόλωμα για το ψάρεμα. Επίσης παλιά, η βύσσος της πίννας εχρησιμοποιείτο για την κατασκευή μεταξένιων υφασμάτων και υφαντών, κυρίως στη νότια Ιταλία και στη Σικελία. Από τη βύσσο της πίννας κατασκευάζουν κάλτσες και γάντια. Η βύσσος είναι η μεταξένια φούντα που συγκρατεί την πίννα γερά στον βυθό, μοιάζοντας με ρίζα. Η ιστορία της βύσσου ξεκινάει από την Αργοναυτική εκστρατεία, τότε που ο Ιάσων πήγαινε να πάρει το χρυσόμαλλο δέρας. Λένε, ότι επρόκειτο για μεταξωτό ύφασμα που είχε υφανθεί από αυτή την ίδια τη φούντα της πίννας. Πράγματι, τα χρώματα εκείνων των λεπτών και ανθεκτικών ινών, αφού πληθούν και στεγνώσουν, γίνονται χρυσά γεμάτα λάμψη.

Στο όστρακο της πίννας σπάνια σχηματίζονται μαύρα μαργαριτάρια, τα οποία όμως δεν έχουν ιδιαίτερη αξία. Παρά το μεγάλο της μέγεθος, το όστρακο της πίννας είναι λεπτό και εύθραυστο. Το εξωτερικό μέρος της είναι ακανθώδες για λόγους προστασίας, ενώ το εσωτερικό είναι λείο, με όμορφες ιριδίζουσες αποχρώσεις. Η πίννα έχει χαρακτηριστεί «απειλούμενο είδος» στη Μεσόγειο.

Ο Ιάσονας παίρνει το χρυσόμαλλο δέρας

Τόννα ή Λαδένια

Η Τόννα ή λαδένια (Tonna galea, Giant tun) (Linnaeus, 1758), επίσης της οικογένειας Tonnidae, είναι από τα μεγαλύτερα σε όγκο γαστερόποδα όστρακα της Μεσογείου. Ονομάζεται και «Λαδένια», επειδή την χρησιμοποιούσαν παλιά ως κουτάλα για τη μεταφορά λαδιού. Ζει σε λασπώδεις και αμμώδεις βυθούς, ακόμα και σε βάθος 120 μέτρων. Κυρίως τη συναντάμε κοντά σε λιβάδια Ποσειδωνίας. Είναι νυκτόβιο είδος και θηρευτής, που τρέφεται με θαλασσινά αγγούρια, αστερίες, αχινούς, δίθυρα κοχύλια, καρκινοειδή, κάποτε και με νεκρά ψάρια. Και η τόννα έχει ομοίως χαρακτηριστεί ως «απειλούμενο είδος» στη Μεσόγειο. Δεν είναι βρώσιμη, γεγονός που -ως έναν βαθμό- την προστατεύει από την υπεραλίευση.

Τρίτωνας ή Μπουρού

Ο Τρίτωνας ή Μπουρού (Charonia tritonis variegata, Atlantic triton’s trumpet) (Lamarck, 1816) είναι ένα από τα μεγαλύτερα είδη κοχυλιού που συναντάμε στις ελληνικές θάλασσες και στη Μεσόγειο θάλασσα εν γένει. Το μήκος του φτάνει τα 40 εκατοστά. Το όνομά του προέρχεται από τον Τρίτωνα, γιο του θεού της θάλασσας Ποσειδώνα. Πρόκειται για μεγάλο γαστερόποδο της οικογένειας Ranellidae και αποτελεί ένα από τα ομορφότερα κοχύλια του τόπου μας και της Μεσογείου. Ζει σε αμμώδεις και βραχώδεις οικοτόπους, μέχρι και σε 50 μέτρα βάθος. Τρέφεται με αχιβάδες και αστερίες, που αρχικά παραλύει με το σάλιο της.

Η Μπουρού είναι προστατευόμενο είδος και απαγορεύεται η αλιεία της, η συλλογή της, η πώληση και η κατανάλωσή της. Ωστόσο, σε πολλές περιοχές των ελληνικών θαλασσών αλιεύεται παράνομα, κυρίως από ερασιτέχνες αλιείς, ενώ επίσης διακινείται και καταναλώνεται παράνομα σε καταστήματα εστίασης κυρίως σε τουριστικές περιοχές.

Το κοχύλι της Μπουρούς το χρησιμοποιούσαν ευρύτατα παλιά οι ναυτικοί για να στέλνουν ηχητικά σήματα. Αν φυσήξεις δυνατά μέσα στο αδειανό κοχύλι της βγαίνει ένας έντονος  ήχος. Αν πάλι την κρατήσεις με το άνοιγμά της κολλητά στο αυτί σου, θ’ ακούσεις τη φωνή της θάλασσας να σε καλεί!

Αφανισμός και παράνομη αλιεία

Αν και τα τρία αυτά κοχύλια ανήκουν στα προστατευόμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση είδη, βρίσκονται στα πρόθυρα του αφανισμού εξ αιτίας της παράνομης αλιείας τους. Σύμφωνα με τις επιστημονικές καταγραφές, το μεγαλύτερο πρόβλημα μείωσης πληθυσμού αντιμετωπίζουν η πίννα και ο τρίτωνας. Οι ερασιτέχνες αλιείς ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος του προβλήματος, αλλά και οι ίδιοι οι καταναλωτές που δεν γνωρίζουν πως τα τρία αυτά είδη είναι απειλούμενα και προστατευόμενα διά νόμου και ότι η εμπορία ή η κατανάλωσή τους απαγορεύονται.

Δυστυχώς τα τρία αυτά είδη λόγω του μεγάλου μεγέθους τους και της ομορφιάς τους τραβάνε την προσοχή των ανθρώπων που τα μαζεύουν όπου τα βρουν για σκοπούς εμπορίας ή για να στολίσουν τα σαλόνια τους, ακόμα και για τροφή. Πολλά καταστήματα που πωλούν κοχύλια και κοράλλια κυρίως στην Ελλάδα διαφημίζουν τα είδη αυτά στις ιστοσελίδες τους, ενώ δεν λείπουν ακόμα και ιστοσελίδες που δίνουν οδηγίες στους συλλέκτες κοχυλιών πώς ν’ αφαιρέσουν το νεκρό ζώο από το όστρακο. Οι πίννες λόγω του ότι είναι «φυτεμένες» στην άμμο σε όρθια στάση και με ακανθώδες εξωτερικό, πολύ συχνά πιάνονται σε δίχτυα ψαράδων και ανασύρονται στην επιφάνεια μαζί με τα δίχτυα με αποτέλεσμα τον θάνατό τους. Το μόνο μέτρο που μπορεί να παρθεί για την προστασία αυτών των ειδών, και όχι μόνο, είναι η άμεση καταγγελία των καταστηματαρχών που τα εμπορεύονται. Όταν η πώληση αυτών των ειδών σταματήσει δεν θα υπάρχει πια λόγος να αλιεύονται.

Πρέπει επιτέλους οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι ο βυθός της θάλασσας δεν είναι κατάστημα με σουβενίρ. Ανά τον κόσμο υπάρχουν χιλιάδες καταστήματα που πωλούν θαλάσσια είδη, κυρίως σε τουριστικές περιοχές, όπως κοχύλια, αχινούς, αστερίες, σφουγγάρια και κοράλλια, τα οποία συνήθως συλλέγονται ζωντανά από τη θάλασσα προκαλώντας τεράστιες και ανεπανόρθωτες ζημιές σε αυτά τα είδη.