kimintenia

Μ’ ένα αμαξάκι στην Πόλη και στην Πρίγκηπο…

Στον κόσμο της Έβδομης Τέχνης, η πιο επιτυχημένη συνεργασία Ελλήνων και Τούρκων είναι η παλιά πασίγνωστη και αγαπημένη, σε γενιές και γενιές, ταινία της Αλίκης Βουγιουκλάκη «Χτυποκάρδια στο θρανίο», του 1963. Εκείνη την εποχή οι Τούρκοι άφησαν για λίγο τις βλέψεις τους στο Αιγαίο και στα νησιά μας και απέκτησαν βλέψεις ..στη θρυλική Αλίκη, η οποία, στο απόγειο της καλλιτεχνικής πορείας της και πιο λαμπερή από ποτέ, «χάλαγε κόσμο» στην Τουρκία!

«Έτσι, μια μέρα ο κ. Οζντεμίρ Μπιρσέλ, που εκπροσωπούσε την μεγάλη τουρκική εταιρία παραγωγής «Birsel Film» ήρθε και με βρήκε», θυμάται ο Αλέκος Σακελλάριος:
«- Εσείς γράψατε και γυρίσατε την ταινία «Το ξύλο Βγήκε από τον Παράδεισο;» με ρώτησε.
– Μάλιστα, απάντησα εγώ.
– Θα θέλατε να γυρίσετε μια παρόμοια ταινία για την Εταιρία μας;
– Θέλω. Αλλά δε φτάνει να το θέλω μόνο εγώ!», απάντησε ο Σακελλάριος.

«Βρήκαμε την Αλίκη, τα είπαμε, τα παζαρέψαμε, τα συμφωνήσαμε και το σχετικό συμβόλαιο υπογράφηκε αυθημερόν στο «Κινγκς Πάλλας». Με τα συμβόλαια αυτά η «Χανούμ Μπουγιουκλάκ» υποχρεωνόταν να γυρίσει μια ταινία, που θα έγραφε και θα σκηνοθετούσε ο «εφέντης Σακελλάριος», στην Πόλη και στην Αθήνα, για λογαριασμό της εταιρίας, «Birsel Film». Για την ταινία αυτή ενδιαφέρθηκε κι η Εταιρία «Δαμασκηνός – Μιχαηλίδης» και τελικά αποφασίστηκε να γίνει συμπαραγωγή. Θα γυρίζονταν δηλαδή δύο ταινίες.. Μία ελληνική, με Έλληνες ηθοποιούς και πρωταγωνίστρια, φυσικά τη Βουγιουκλάκη και μία τουρκική, με Τούρκους ηθοποιούς και πρωταγωνίστρια πάλι την Βουγιουκλάκη!..».

Ξεχωριστή θέση στην ταινία κατέχει ο «Αμαξάς», το πασίγνωστο νοσταλγικό τραγούδι με τους χιλιοτραγουδισμένους στίχους του: «Καροτσέρη, Καροτσέρη…», του Μάνου Χατζιδάκη, που ερμηνεύει η Αλίκη στην αγκαλιά του -εκ Πριγκήπου ορμωμένου- αγαπημένου της, Καθηγητού της Ιατρικής Δημήτρη Παπαμιχαήλ, που έμελλε να γίνει ο γοητευτικός σύζυγος της νεαρής σκασιαρχίνας της 8ης Λίζας Λ. Πετροβασίλη!

Μοναδική η αξία της ταινίας και για τα πλάνα που μας χαρίζει ο φακός στην υπέροχη βόλτα με το αμαξάκι στους δρόμους της πολυαγαπημένης Πόλης και της μαγευτικής Πριγκήπου μιας ανεπανάληπτης εποχής, όταν ακόμα ο Ελληνισμός είχε ισχυρή παρουσία στην Κωνσταντινούπολη, παρά τις μεγάλες αντιξοότητες που αντιμετώπιζε.

«Στα γυρίσματα της ταινίας είχε κατέβει όλο το νησί», μου διηγήθηκε κάποτε η Πριγκηπιανή πεθερά μου, αναπολώντας τις παλιές χρυσές εποχές μέσα στις οποίες γεννήθηκε, μεγάλωσε και έφτιαξε την δική της οικογένεια στο πιο όμορφο νησί του κόσμου! «Πήρα κι εγώ τα παιδιά, πολύ μικρά τότε, και πήγαμε μαζί με όλη τη γειτονιά μας από τη συνοικία Γαρουφαλλιές της Πριγκήπου, όπου ζούσαμε, κάτω στην παραλία και στην Σκάλα του νησιού, να δούμε από κοντά την Αλίκη και τον Παπαμιχαήλ, που θα περνούσαν με τον αραμπά τους τραγουδώντας! Όμορφα χρόνια, όμορφη ζωή. Μια αξέχαστη ζωή στην Πρίγκηπο της δεκαετίας του ’50 και του ’60, που δεν την ξαναβρήκαμε ποτέ…».

Πρίγκηπος παραλία, δεκαετία ’60, όταν ακόμα ο Ελληνισμός ανθούσε
και το νησί αποτελούσε κύριο παραθεριστικό θέρετρο των Κωνσταντινουπολιτών

Για όλα αυτά η ταινία, πέρα από την μεγάλη εμπορική επιτυχία και απήχηση που γνώρισε από την εποχή της μέχρι σήμερα, παραμένει ένα φιλμ εμβληματικό και πάντα αγαπημένο για τους Ρωμιούς της Πόλης. Το τραγούδι «Καροτσέρη» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε δίσκο 45 στροφών, το 1963. Κάποια από τα τραγούδια και τα μουσικά θέματα της ταινίας είχαν εκδοθεί σε δίσκους 45 στροφών κατά τη δεκαετία του ‘60, ωστόσο ολόκληρο το soundtrack της ταινίας εκδόθηκε, για πρώτη φορά, μόλις το 1997.

Τελευταία μαθαίνω πως οι τουρκικές αρχές καταργούν τα παραδοσιακά αμαξάκια από τα Πριγκηπόνησα και αποφάσισαν να τα αντικαταστήσουν με …τουριστικά λεωφορεία για τις μετακινήσεις των σημερινών κατοίκων και των επισκεπτών στο νησί. Ούτε να το σκέφτομαι δεν θέλω… Οι άμαξες και οι παραδοσιακοί αραμπατζήδες τους είναι ένα στοιχείο – σύμβολο για ολόκληρη την Πρίγκηπο, άρρηκτα συνυφασμένο με την ιστορία, την καθημερινότητα και τον πολιτισμό του νησιού, εδώ και αιώνες…

Όπου και αν βρεθείς, σε κάθε εποχή του έτους στην Πρίγκηπο, τα παραδοσιακά αμαξάκια σε συντροφεύουν με τα κουδουνάκια τους και το ρυθμικό βηματισμό των αλόγων. Συμπληρώνουν δε μοναδικά την ούτως ή άλλως φινετσάτη εικόνα του νησιού και τη μοναδική αρχοντιά του με τα εξαίσια παλαιά Ελληνικά σπίτια και το ανέγγιχτο από την ατμοσφαιρική μόλυνση και το θόρυβο καταπράσινο φυσικό περιβάλλον του, που δεν γνώρισε ποτέ τι θα πει αυτοκίνητο, κορναρίσματα και καυσαέριο..

Βέβαια οι Τούρκοι δεν σεβάστηκαν άλλα και άλλα σπουδαία στοιχεία του ρωμέικου πολιτισμού, που στην αποτυχία τους να τον προσεγγίσουν, τον καταστρέφουν, τον ρημάζουν και τον υπονομεύουν συστηματικά… Περιμένουμε να σεβαστούν και να εκτιμήσουν τα αμαξάκια; Ευχόμαστε να μην δούμε τέτοια ασχήμια στον επίγειο παράδεισο που λέγεται Πρίγκηπος και όπου, εδώ και τόσα χρόνια, τα μοναδικά μηχανοκίνητα οχήματα που επιτρέπεται να υπάρχουν και να κυκλοφορούν είναι μερικά πυροσβεστικά, ένα περιπολικό της αστυνομίας και ένα ασθενοφόρο για την ώρα της ανάγκης!

Ο Αμαξάς (Καροτσέρη, καροτσέρη)

Καροτσέρη καροτσέρη
ασ’ το καμουτσίκι απ’ το χέρι
και μην το κτυπάς.
Δε χρειάζεται να τρέχεις
όταν τόσο πια κοντά σου έχεις
κείνον που αγαπάς.

Άσ’ το τ’ αμάξι μονάχο να κυλάει
κι όπου κι αν πάει για μένα είναι καλά!
Όλα είν’ εντάξει κι η αγάπη μου είναι πλάι
κι όταν γελάει ο κόσμος μου γελά.

Όλα γύρω μου είναι ωραία
κι έχω την αγάπη μου παρέα
δίπλα μου εδώ να!
Άσ’ την ρόδα να γυρίζει
μια τρελή χαρά με πλημμυρίζει
και με κυβερνά.

Άσ’ το τ’ αμάξι μονάχο να κυλάει
κι όπου κι αν πάει για μένα είναι καλά!
Όλα είν’ εντάξει κι η αγάπη μου είναι πλάι
κι όταν γελάει ο κόσμος μου γελά.

(Στίχοι: Αλέκος Σακελλάριος, Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις, Α’ ερμηνεία: Αλίκη Βουγιουκλάκη)

Πανόραμα Πριγκήπου

Χάλκη Πριγκηπονήσων

Αραμπάς περνά…

Το τραγούδι «Αραμπάς περνά» από την τουρκική λέξη «araba», που σημαίνει τετράτροχη άμαξα που τη σέρνουν ζώα, απαντάται τόσο με ελληνικούς όσο και με τουρκικούς στίχους. Για τούτο είναι πολλοί εκείνοι που αναρωτιούνται, αν είναι παραδοσιακό ελληνικό ή τουρκικό τραγούδι.. Και οι δύο λαοί το θεωρούν δικό τους! Η μουσική ίδια, οι στοίχοι διαφορετικοί.. Είναι τελικά ελληνικό ή τουρκικό τραγούδι ο περίφημος και χιλιοτραγουδισμένος «Αραμπάς»; Όσο και αν έψαξα δεν έβγαλα άκρη! (Και παρακαλώ όποιος γνωρίζει με στοιχεία να μας… διαφωτίσει)..

Τι σημαίνει ωστόσο «παραδοσιακό τραγούδι»; Είναι ένα τραγούδι, του οποίου η προέλευση χάνεται στα βάθη των αιώνων και το οποίο βρίσκουμε -ελαφρά ή αρκετά- παραλλαγμένο από τις κατά τόπους παρεμβάσεις και επιρροές κάθε λαού. Υπό την έννοια αυτήν επομένως, από τον 18ο αιώνα και μετά, η αστικοποίηση της κοινωνίας και μάλιστα ο συγχρωτισμός Ελλήνων, Αρμενίων, Εβραίων, Άγγλων, Γάλλων, Κούρδων και Τούρκων στα μεγάλα εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, δημιούργησε τις συνθήκες για την ανάπτυξη ενός νέου είδους, του λεγόμενου «αστικού» τραγουδιού, που δανείζεται στοιχεία από περισσότερες επιρροές και υιοθετείται από κοινωνικές ομάδες με διαφορετικές ιστορικές και πολιτισμικές καταβολές.

Πιθανόν ένα τέτοιο τραγούδι να αποτελεί και το «Αραμπάς περνά», με τον πάντα δροσερό ερωτικό στίχο του και τον ρυθμό του γρήγορου καρσιλαμά, που σκορπά το κέφι και ξεσηκώνει τις παρέες που γλεντούν, όπου και αν ακούγεται εδώ και αιώνες!

Άλλωστε η μουσική δεν χώρισε ποτέ τους λαούς, αλλά πάντα τους ενώνει! Μέσα από μια τέτοια μουσική «γέφυρα» παραθέτουμε κι εμείς μια ερμηνεία του «Αραμπά», όπου το τραγούδι ακούγεται εναλλάξ, τόσο με τους ελληνικούς όσο και με τους τουρκικούς στίχους του:

Αραμπάς περνά
(Παραδοσιακό Κωνσταντινούπολης)

Αραμπάς περνά, σκόνη γίνεται,
σήκωσ’ το φουστανάκι σου, να μη σκονίζεται.
Αραμπάς περνά, αραμπατζής λωλός,
στη μπάντα κοριτσάκια να μη σας πάρει ομπρός.

Αραμπάς περνά με τα φρόκαλα,
εβγάτε Φασουλιώτισσες με τα τσόκαρα.
Δε σου το ‘πα μια μες τον Κασαπά, δε σου το ‘πα δυο μες το Κορδελιό,
δε σου το ‘πα τρεις, να μην παντρευτείς.

Entarisi ala benziyor

Entarisi ala benziyor
Şeftalisi bala benziyor
Benim yarim bana benziyor
Olamaz ne çare o nişanlıdır
Kaytan bıyıklı delikanlıdır

Şekerli misin vay vay
Kaymaklı mısın vay vay
Sen de benim gibi
Sevdalı mısın vay vay

Entarisi biçim biçim
Ölüyorum senin için
Bekletme gel başın için
Olamaz ne çare o nişanlıdır
Kaytan bıyıklı delikanlıdır

Şekerli misin vay vay…

Και βέβαια θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε σε ένα επίσης παλαιό και πασίγνωστο τραγούδι, το «Καροτσέρι τράβα», για το οποίο μάλιστα η Μαρία Ιορδανίδου, στο έργο της «Λωξάντρα», αναφέρει τα εξής: «Την Καθαρή Δευτέρα μαζεύονται στον Άι-Λευτέρη οι Έλληνες από όλα τα μέρη της Πόλης και ακούγεται “καροτσιέρη τράβα, να πάμε στα Ταταύλα, πόσα τάλαρα γυρεύεις, να μας πας και να μας φέρεις” ..!».

Καροτσέρη τράβα

Τράβα τράβα τράβα, καροτσιέρη τράβα
και στο Καλαμάκι, κόψε για ουζάκι!
ε, ρε! ντουνιά.

Τράβα τράβα τράβα, στη Γλυφάδα τράβα
για καλό κρασάκι και για μπαρμπουνάκι,
ε, ρε! ντουνιά.

Γύρνα πίσω τράβα, στην Αθήνα τράβα
κι άκου μπουζουκάκι απ’ το Σμυρνιωτάκι,
ε, ρε! ντουνιά…

Πηγές:
– Αλέκος Σακελλάριος, «Λες και ήταν χθες…», εκδ. Σμυρνιωτάκης, γ’ έκδοση, σελ. 522.
– alekossakellarios.weebly.com, filmy.gr, constantinoupoli.com

kimintenia.wordpress.com