kimintenia

20 Οκτωβρίου

Ο Άγιος Γεράσιμος (Νοταράς), ο νέος Ασκητής, ο εν Κεφαλληνία, είναι ο προστάτης Άγιος και πολιούχος της Κεφαλονιάς. Γεννήθηκε το 1506 στα Τρίκαλα Κορινθίας. Ήταν γόνος της αριστοκρατικής οικογένειας των Νοταράδων, οι οποίοι ήρθαν στην Κορινθία από την Κωνσταντινούπολη στις αρχές του 16ου αιώνα.

Ο προπάππους του, ο Λουκάς Νοταράς, ήταν ο τελευταίος πρωθυπουργός του Βυζαντίου και συγγενής του βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Ήταν εκείνος που είπε το περίφημο «κρειττότερον έστιν ειδέναι εν μέσῃ τη Πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν Λατινικήν». Το πατρικό σπίτι του Αγίου, ο «Πύργος των Νοταράδων», σώζεται και σήμερα στην Άνω Συνοικία των Τρικάλων, ενώ δίπλα στον ναό του Αγίου Γερασίμου, στην ίδια περιοχή, σώζεται και το εκκλησάκι όπου, σύμφωνα με την παράδοση, γεννήθηκε ο Άγιος.

Το εκκλησάκι όπου γεννήθηκε ο Άγιος Γεράσιμος και ο πύργος των Νοταράδων στα Τρίκαλα Κορινθίας

Στη Ζάκυνθο

Λόγω της οικογενειακής του κατάστασης αλλά και της ανήσυχης και πνευματικής φύσεώς του, ο Άγιος Γεράσιμος έλαβε πλούσια φιλολογική και θεολογική μόρφωση, με τη βοήθεια των γονιών του, Δημητρίου και Καλής. Στη συνέχεια, θα πάει στη Ζάκυνθο, σημαντικό πνευματικό κέντρο της εποχής, για να συνεχίζει τη μόρφωσή του, παρά το γεγονός ότι οι γονείς του ήθελαν να τον παντρέψουν με μία κοπέλα από την περιοχή των Τρικάλων.

Στη Ζάκυνθο θα γνωρίσει τον μοναχό Παχώμιο Ρουσάνο, Ζακυνθινό λόγιο με πλούσιο συγγραφικό έργο, πολύστροφο πνεύμα και ευρύτητα ενδιαφερόντων, ο οποίος θα τροφοδοτήσει ακόμη περισσότερο το ανήσυχο πνεύμα του Αγίου. Ο Παχώμιος θα ασχοληθεί ιδιαίτερα με δογματικά θέματα, με θέματα εκκλησιαστικής ζωής και ευταξίας (όπως την αμάθεια, την ανακολουθία στα τυπικά, τις δεισιδαιμονίες, την ονοματοδοσία, τη μουσικά κ.ά.), ενώ το μεγάλο ενδιαφέρον του για την γλώσσα των Ελλήνων τον οδηγεί στο να μελετήσει συγκριτικά τους κατά τόπους ιδιωματισμούς της καθομιλούμενης γλώσσας με μέθοδο που αργότερα χρησιμοποίησε και ανέπτυξε ο Αδ. Κοραής. Ο Παχώμιος Ρουσάνος περιείχε δύο στοιχεία που ταίριαζαν απόλυτα και ίσως συνδιαμόρφωσαν σε ένα βαθμό την προσωπικότητα του Αγίου Γερασίμου. Την λιτότητα του βίου και την καλλιέργεια του πνεύματος και της πίστης.

Η παραμονή του Αγίου Γερασίμου στους Αγίους Τόπους

Αυτό που χαρακτήριζε τον νεαρό Νοταρά (το βαφτιστικό του ήταν μάλλον Γεώργιος) από παιδί, ήταν η βαθειά σχέση του με την ορθόδοξη πίστη. Έτσι, αφού εγκατέλειψε τη Ζάκυνθο, άρχισε να επισκέπτεται τα σημαντικότερα πνευματικά – θρησκευτικά κέντρα της εποχής του, με πρώτο σταθμό, τον τόπο των γονέων του, την Κωνσταντινούπολη και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο Γεώργιος Νοταράς θα επισκεφτεί επίσης τη Χαλκηδόνα, τα μοναστήρια γύρω από την Προποντίδα και θα καταλήξει στο Άγιον Όρος, όπου εκάρη μοναχός και έλαβε το μοναχικό όνομα «Γεράσιμος».

Το 1538 θα μεταβεί μετά από κοπιαστικό ταξίδι στα Ιεροσόλυμα, όπου θα υπηρετήσει για δέκα χρόνια περίπου στον Ιερό Ναό της Αναστάσεως του Κυρίου (Πανάγιος Τάφος). Εκεί θα λάβει και τον δεύτερο βαθμό της ιεροσύνης, από τον Πατριάρχη Γερμανό τον Α’, του οποίου διετέλεσε και στενός συνεργάτης. Ο πρεσβύτερος πλέον Γεράσιμος, θα ζήσει αυστηρά ασκητική ζωή, γεμάτη περισυλλογή και πίστη και θα αποσύρεται συχνά στα ιερά μοναστήρια γύρω από τον Ιορδάνη ποταμό. Επίσης μετά από άδεια του Πατριάρχη θα νηστέψει και θα παλέψει με τους πειρασμούς, κατά τον τρόπο του Ιησού, στο Σαραντάριο Όρος.

Στον Πανάγιο Τάφο θα αναλάβει καντηλανάφτης, κλεισμένος μάλιστα συνεχώς μέσα σε αυτόν, αφού εκείνη την εποχή οι Τούρκοι είχαν επιβάλλει βαριά φορολογία στους προσκυνητές, η οποία δινόταν στην τουρκική φρουρά κατά την είσοδο. Την περίοδο αυτή ο Άγιος Γεράσιμος θα ταξιδέψει και σε άλλους τόπους με έντονη θρησκευτικότητα, όπως τη Συρία, τη Δαμασκό, το Σινά, την Αντιόχεια, την Αλεξάνδρεια και την έρημο της Θηβαΐδας.

Η σπηλιά του Αγίου Γερασίμου στη Ζάκυνθο

Η Κρήτη και η επιστροφή στη Ζάκυνθο

Το 1548, ο Άγιος αφήνει τα Ιεροσόλυμα για ένα ταξίδι στην Κρήτη, όπου και παρέμεινε 1-2 χρόνια. Στη συνέχεια, μετά από 20 περίπου χρόνια γόνιμων περιπλανήσεων και πνευματικής αναζήτησης θα επιστρέψει στη Ζάκυνθο. Εκεί θα ασκητέψει σε μία σπηλιά, στον Άγιο Νικόλαο Γερακαρίου, όπου μέχρι και σήμερα οι Ζακυνθινοί την ονομάζουν «σπηλιά του Αγίου Γερασίμου».

Η σπηλιά του Αγίου Γερασίμου στη Ζάκυνθο

Οι Ζακυνθινοί δεν θ’ αργήσουν να καταλάβουν τη σημαντικότητα του Αγίου και θα προστρέχουν συχνά στο ασκητήριό του για ν’ ακούσουν το λόγο του Θεού και τις σοφές συμβουλές του. Αυτό προσέκρουε ωστόσο στην ταπεινοφροσύνη του Αγίου και ίσως τον ενοχλούσε. Στην σπηλιά αυτή, στην απόκρυμνη και δύσβατη πλαγιά κοντά στη θάλασσα, θα μείνει για 5 χρόνια τρώγοντας μόνο βραστά κολοκύθια χωρίς αλάτι και όσπρια βρασμένα στο νερό. Ο βιογράφος του μάλιστα αναφέρει ότι, όπως ο Όσιος Θεοδόσιος ο Κοινοβιάρχης, ο Γεράσιμος δεν θα συνόδευε με ψωμί το φαγητό του για 30 ολόκληρα χρόνια, τόσο κατά τις περιηγήσεις του όσο και αργότερα, μετά την εγκατάστασή του  στην Κεφαλονιά.

Σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις, ο Άγιος Γεράσιμος βάπτισε τον πολιούχο της Ζακύνθου, Άγιο Διονύσιο, ο οποίος γεννήθηκε την ίδια εποχή. Ακόμη και αν αυτό δεν αληθεύει όμως, ήταν τόσο μεγάλη η αγάπη των Ζακυνθινών για τον Άγιο Γεράσιμο και τόσο εμβληματική η φυσιογνωμία του, που είναι πολύ πιθανό να επηρέασε την προσωπικότητα του προστάτη της Ζακύνθου.

Η Κεφαλονιά

Βρισκόμαστε στο 1555. Ο αριστοκράτης Γεώργιος Νοταράς, γόνος της πλούσιας και ιστορικής οικογένειας των Νοταράδων, αφού περιηγήθηκε για περισσότερα από 20 χρόνια σχεδόν σε όλους τους ιερούς τόπους ενδυναμώνοντας τη θρησκευτική του πίστη, αφού μετέτρεψε τον εαυτό του σε έναν ταπεινό αλλά γεμάτο πνευματικότητα και σοφία ασκητή, είχε φτάσει ο καιρός να επισκεφτεί και το νησί της Κεφαλονιάς, στο οποίο έμελε να παραμείνει μέχρι και την θάνατό του. Ένα νησί το οποίο επηρέασε τόσο βαθειά, ώστε κατέστη προστάτης Άγιος και πολιούχος του.

Αρχικά, πιστός πάντα στον αυστηρά ασκητικό του χαρακτήρα, θα εγκατασταθεί σε μία σπηλιά στο Αργοστόλι, κοντά στην περιοχή της σημερινής Λάσσης. Στη σπηλιά αυτή, η οποία έπαιρνε φως από μία τρύπα διαμέτρου περίπου 30 εκ., θα παραμείνει και θα ασκητέψει για 6 περίπου χρόνια. Σήμερα, το σπήλαιο αυτό έχει ενσωματωθεί μέσα σε μικρό μετόχι της Ιεράς Μονής Αγίου Γερασίμου Ομαλών. Όταν όμως ο κόσμος άρχισε πάλι (όπως και στη Ζάκυνθο) να συρρέει συχνά στο ησυχαστήριό του, εκείνος θα αποφασίσει να φύγει.

Το περίτεχνο καμπαναριό και η είσοδος
της Ι.Μ. Αγίου Γερασίμου στην Κεφαλονιά

Η Νέα Ιερουσαλήμ

Ακολούθως, θα αναζητήσει έναν νέο ερημικό τόπο που τελικά θα τον βρει στα Ομαλά, στην περιοχή που βρίσκεται στους πρόποδες του Αίνου, στην κοιλάδα των 40 πηγαδιών, όπως λέγεται μέχρι και σήμερα. Εκεί, ο ιερέας Γεώργιος Βάλσαμος θα του παραχωρήσει το ερημοκλήσι της Θεοτόκου, με την εξουσιοδότηση «νά ποιήση (ὁ Γεράσιμος) ὡς αὐτός θέλει εἰς αὐτό τό μοναστήριον, εἰς ἀνακαινισμόν καί δόξαν Θεοῦ», όπως διασώζεται στο σχετικό «παραχωρητήριον» έγγραφο του έτους 1561.

Ο Άγιος λοιπόν, αφού καθαρίσει τη γύρω περιοχή, αφού φυτέψει δέντρα, ελιές και αμπέλια, θα ανακαινίσει στη συνέχεια εκ βάθρων το ναό, κτίζοντας κελιά και οικίσμους, περιτειχίζοντας τη μονή και αυξάνοντας τον αριθμό των μοναζουσών (δεν επιτρέπονταν οι άντρες).

Το μοναστήρι θα πάρει το όνομα «Νέα Ιερουσαλήμ», με την άδεια και την ευλογία του τότε επίσκοπου του νησιού Παχωμίου Μακρή. Από τότε η φήμη του εξαπλώνεται σε όλο το χριστιανικό κόσμο και μετά από αίτηση του Αγίου που προώθησαν οι μοναχές μετά την κοίμησή Του, το Πατριαρχείο θέτει τη μονή υπό την υψηλή του προστασία ορίζοντάς την ως Πατριαρχικό Σταυροπήγιο.

Η ιερά μονή αγίου Γερασίμου στα Ομαλά Κεφαλληνίας και το σπήλαιο του Αγίου στη Λάσση

Η Κοίμηση του Αγίου Γερασίμου

Ο Άγιος Γεράσιμος εκοιμήθη 19 χρόνια μετά την έλευσή του στα Ομαλά, σε ηλικία 70 ετών, στις 15 Αυγούστου του 1579. Όπως αναφέρει ο συναξαριστής του, όταν κατάλαβε ότι θα πεθάνει, φώναξε κοντά του τα πνευματικά του παιδιά, τον π. Ιωαννίκιο, τον π. Γερμανό και την ηγουμένη Λαυρεντία, οι οποίοι έμειναν κοντά του μέχρι το τέλος (χαρακτηριστική έχει μείνει η φράση που, σύμφωνα με την παράδοση, είπε λίγο πριν κοιμηθεί: «Τεκνία ειρηνεύετε εν εαυτοίς και μη τα υψηλά φρονείτε».

Μετά την κοίμησή του, τον έντυσαν με τα άμφια τα οποία φέρει μέχρι και σήμερα και μετά από κατανυκτική εξόδιο ακολουθία, στην οποία χοροστάτησε ο Επίσκοπος Κεφαλληνίας Φιλόθεος ο Λοβέρδος, ενταφίασαν το σώμα του δίπλα και μέσα στο νότιο τοίχο του Ναού.

Η Κοίμηση του Αγίου Γερασίμου

Δύο χρόνια μετά, ο πατριαρχικός έξαρχος του οικουμενικού Θρόνου της Κωνσταντινούπολης, έκανε την ανακομιδή του λειψάνου το οποίο όμως βρέθηκε στον τάφο ακέραιο. Οι Ενετοί θορυβημένοι από την εξέλιξη αυτή ζήτησαν και πέτυχαν το λείψανο να ενταφιαστεί και πάλι. Μετά από οκτώ μήνες, στις 20 Οκτωβρίου 1582, έγινε και δεύτερη ανακομιδή με τα ίδια αποτελέσματα. Το λείψανο ήταν και πάλι σώο και ακέραιο, μαζί με τα ιερά άμφια, με τα οποία είχε ενταφιαστεί, «απέπνεε δε άρρητη ευωδία, ενώ έφερε επάνω του και όλα τα αισθητά σημεία της αγιότητας και της θείας χάριτος». Μέχρι και σήμερα το τίμιο λείψανο του αγίου Γερασίμου σώζεται άφθαρτο και είναι πηγή θαυμάτων και ευλογίας.

Το άφθαρτο τίμιο λείψανο του αγίου Γερασίμου, όπως σώζεται έως και σήμερα

Γι’ αυτό το λόγο, η κυριώνυμος εορτή του Αγίου Γερασίμου ορίστηκε στις 20 Οκτωβρίου. Αργότερα οι χριστιανοί καθιέρωσαν να γιορτάζουν την μνήμη του στην επέτειο της κοιμήσεώς του, μεταφέροντάς την όμως κατά μία ημέρα, από τις 15 στις 16 Αυγούστου, λόγω της εορτής της Κοιμήσεως της Παναγίας. Τον Ιούλιο του 1622 το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον ανακήρυξε Άγιο.

Θαύματα του Αγίου Γερασίμου

Πολλά είναι τα θαύματα που αποδίδονται στον Άγιο Γεράσιμο. Ιδιαίτερη θέση σε αυτά έχουν οι θεραπείες δαιμονισμένων και ψυχικά ασθενών. Αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια από αυτά που βρήκαμε στο βίο του Αγίου.

Σωτηρία της Κεφαλονιάς από τους Αγαρηνούς

Πρώτα απ’ όλα οι Κεφαλονίτες, όπως αναφέρει ο βιογράφος του, αποδίδουν σ’ αυτόν τη σωτηρία της Κεφαλονιάς από τους «αιμοχαρείς Αγαρηνούς» (Τούρκους και Άραβες)», όπως και τη σωτηρία του νησιού από λοιμώδεις νόσους το 1760 (πανώλη), το 1816 και το 1854, ύστερα από λιτάνευση του Ιερού Του Λειψάνου.

Το Καθολικό της ιεράς μονής αγίου Γερασίμου Κεφαλληνίας
και στα δεξιά η ασημένια λάρνακα με το άφθαρτο ιερό λείψανό Του

Θεραπεία της διαμονισμένης νεαρής γυναίκας

Λίγο μετά την κοίμησή του επίσης, μία δαιμονισμένη η οποία διέμενε στη Μονή, για θεραπευτικούς λόγους, έπεσε τη νύχτα σε φρεάτιο και κινδύνευε με πνιγμό. Ενώ όλοι κοιμόντουσαν, ξύπνησαν ξαφνικά νομίζοντας ότι άκουσαν τη φωνή του Αγίου να τους λέει ότι η δαιμονισμένη βρίσκεται σε κίνδυνο. Τρέχοντας για να τη βρουν είδαν με έκπληξη έναν καλόγηρο να την κρατάει στην επιφάνεια και να της λέει να μη φοβάται γιατί θα σωθεί και από το νερό αλλά και από τον δαίμονα. Όπως και έγινε.

Ο Άγιος Γεράσιμος θεραπεύει δαιμονισμένη
Σχέδιο Δημ. Πελεκάση για την αγιογράφηση
του Ι.Ν. Αγίου Γερασίμου Πολυκλινικής Αθηνών
1938 (pemptousia.gr)

Το 1785, μία γυναίκα έφερε στο μοναστήρι την εικοσάχρονη θυγατέρα της, «ονόματι Σωσάναν, πάσχουσα εκ πνεύματος πονηρού και κωφαλάλου». Μετά από ένα χρόνο, η κοπέλα είχε αρχίσει να τραγουδάει τη νύχτα και να φωνάζει αλλά την ημέρα «έμενε πάντα κωφάλαλος και διετέλει εις κατάστασιν βλακώδη». Ένα απόγευμα, κατά τη διάρκεια του εσπερινού, το κορίτσι άρχισε να φωνάζει και να κλαίει και να προξενεί τόσο θόρυβο, ώστε ο εφημέριος, ονόματι Νεόφυτος, εξοργίστηκε τόσο πολύ που την χτύπησε. Το αποτέλεσμα ήταν η Σωσάνα να κλαίει και να φωνάζει ακόμη περισσότερο.

Την ίδια νύχτα, ο Νεόφυτος, είδε στον ύπνο του ότι ξαφνικά άνοιξε η λάρνακα του Αγίου λειψάνου και ο Άγιος έκανε νεύμα σ’ αυτόν να πλησιάσει. Τότε «διά τινός βιβλίου, το οποίον εφαίνετο ότι εκράτει εις χείρας του ο Άγιος, εκτύπησε τον Νεόφυτον εις την κεφαλήν ται τω είπε ‘σου επόνεσε; ούτω επόνεσε και εις εμέ το ράπισμα, το οποίον έδωκες χθες εις ασθενή μου Σωσάναν». Μετά από αυτό, ο Νεόφυτος πήγε και ζήτησε συγχώρηση από τον Άγιο και μετά από λίγο «κατέφθασε και η Σωσάνα, σωφρονούσα πλέον και ομιλούσα και κατανυκτικώς προσευχόμενη και ευχαριστούσα τον Άγιον δια την από του πονηρού δαίμονος απολύτρωσίν της».

Από τη λιτάνευση του ιερού σκηνώματος του Αγίου Γερασίμου

Σωτηρία της Μονής από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών

Τώρα το φως της ειρήνης μας επιτρέπει στα χρώματα των λουλουδιών να βλέπουμε την ομορφιά τους. Υπήρξαν όμως και μέρες στο μοναστήρι του Αγίου Γερασίμου στην Κεφαλονιά που το φως του ήλιου δεν αναδείκνυε την ομορφιά της φύσης, αλλ’ οι ακτίνες του σαν λεπίδες έκοβαν την καρδιά του ανθρώπου που αιμορραγούσε από θλίψη για την ύβρη του πολέμου. Το φθινόπωρο του 1943 στην Κεφαλονιά έλαβε χώρα μια από τις μεγαλύτερες σφαγές ενστόλων καθώς 9.600 Ιταλοί στρατιώτες εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς.

Ο π. Γεράσιμος φρόντιζε μια γυναίκα που είχε ζήσει εκείνη τη φρίκη του πολέμου. Την νοιαζόταν μέχρι τα βαθιά γεράματά της και συχνά αναφερόταν στα βάσανά της. Μας έλεγε, λοιπόν, και τα εξής: «Η Αναστασία Βανδώρου, κόρη πλούσιας οικογένειας, με αρχοντικό κοντά στην Μητρόπολη Αργοστολίου, εκείνο το πρωινό, της 16ης του Σεπτέμβρη του 1943, είχε ένα κακό προαίσθημα και έλεγε στους γονείς της να φύγουν απ’ το σπίτι τους και να πάνε στο Μοναστήρι του Αγίου Γερασίμου, γιατί μόνο εκεί, όπως έλεγε, είχαν ελπίδα να σωθούν. Και αυτό έκαναν. Το Αργοστόλι, πρωτεύουσα του νησιού, όπου εκεί βρισκόταν και ο μεγαλύτερος όγκος των ιταλικών στρατευμάτων, βομβαρδιζόταν από τη γερμανική αεροπορία σε καθημερινή βάση από το πρωί μέχρι το βράδυ. Ιδιαίτερα όμως τη 16η του μηνός η πόλη υπέστη μια βιβλική καταστροφή. Στο σπίτι της οικογένειας Βανδώρου έπεσε εμπρηστική βόμβα και το κατέκαψε, αφήνοντας ωστόσο άθικτη μονάχα μια πολύτιμη μαλαματένια εικόνα της Παναγίας, ρωσικής τεχνοτροπίας.

Ο Άγιος Γεράσιμος νουθετεί τις μοναχές
Πίνακας στο Ηγουμενείο της Μονής (pemptousia.gr)

Στο μοναστήρι του Αγίου Γερασίμου κοντά οι Ιταλοί είχαν τις αποθήκες τροφίμων και πολεμοφοδίων τους. Έτσι τα γερμανικά αεροπλάνα πετούσαν πάνω από το μοναστήρι για να καταστρέψουν τις αποθήκες και φυσικά και το μοναστήρι. Δεν έπεσε όμως ούτε μία βόμβα. Αργότερα έγινε γνωστό τι ακριβώς είχε συμβεί. Ο Γερμανός πιλότος δεν μπόρεσε να βομβαρδίσει, γιατί όταν πλησίαζε στο μοναστήρι ένα σκούρο σύννεφο απλωνόταν μπροστά του και το κάλυπτε, ενώ μια μορφή πάνω από το σύννεφο τον εμπόδιζε να προχωρήσει.

Μετά τη λήξη του πολέμου εκείνος ο πιλότος ήρθε στο μοναστήρι στα Ομαλά για να λύσει το αίνιγμα. Όταν είδε την εικόνα του Αγίου Γερασίμου έπεσε στα γόνατα και λύθηκε σε λυγμούς, γιατί αναγνώρισε ότι ήταν ο Άγιος εκείνη η μορφή μέσα στα σύννεφα, που τον εμπόδιζε να βομβαρδίσει. Και όσο καιρό έμεινε στο νησί ο Γερμανός πήγαινε στη Μονή και έμενε μπροστά στην Αγία Λάρνακα για ώρα προσευχόμενος με κατάνυξη.

Αυτά… κι ας μην νομίζουμε ότι οι Άγιοι μένουν αμέτοχοι στο ιστορικό γίγνεσθαι…

Ο πλάτανος που φύτεψε ο Άγιος Γεράσιμος στην Κεφαλονιά

Πηγές: Ιερά Μητρόπολη Κεφαλληνίας, «Βίος του Αγίου Γερασίμου», orthodoxia.online, xristianos.gr, kefalonitikanea.gr, saint.gr, pemptousia.gr