Η Μεταμόρφωση (γερμ.: «Die Verwandlung») είναι ο τίτλος γερμανόφωνου μυθιστορήματος του Τσέχου συγγραφέα Φραντς Κάφκα. Γράφτηκε το 1912 και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1916 ως εκτενής νουβέλα, αποτελεί δε μυθοπλασία τρόμου με αλληγορική σημασία.
Κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος είναι ο νεαρός εμπορικός αντιπρόσωπος Gregor Samsa, ένας υπάλληλος μεγάλης εταιρείας που αγωνίζεται να απαλλάξει την οικογένειά του, τους γονείς και την αδελφή του, από ένα παλαιό χρέος που τους «πνίγει». Ένα πρωί, ξυπνώντας στο δωμάτιό του ανακαλύπτει ότι έχει μεταμορφωθεί σε γιγάντιο αποκρουστικό έντομο και από εκείνη τη στιγμή ξετυλίγεται ένα αβάσταχτο δράμα για τον ίδιο και τους οικείους του.
Η Μεταμόρφωση ξεκινάει με την ανεπίδεκτη αμφιβολίας επισήμανση ότι ο Gregor Samsa έχει μετατραπεί σ’ ένα ανθρώπινου μεγέθους έντομο. Δεν αποδίδεται σε κάτι αυτή η μεταβολή, αν και ο ίδιος ο Samsa, όσο ακόμα έχει διάθεση να σκεφτεί αυτό το ζήτημα, την αντιμετωπίζει ως απότοκο της κουραστικής και αδιέξοδης ζωής του ως πλασιέ, μια ζωή την οποία άλλωστε την οφείλει στα χρέη της οικογένειάς του, που είχε αναλάβει να αφανίσει. Στο τέλος ωστόσο αφανίζεται εκείνος και την ίδια στιγμή μοιάζουν καλύτερες οι προοπτικές και της οικογένειάς του, σαν να οφείλονταν όλα τα προβλήματά της σε αυτόν.
Ο ήρωας του έργου μοιάζει έτσι να επωμίζεται όλα τα βάρη της οικογένειας, από το χρέος μέχρι τη φρίκη που προκαλεί στους συγγενείς του η τερατώδης μορφή της ύπαρξής του. Η αλλοτρίωση του οικογενειακού περιβάλλοντος, με τη στάση των συγγενών του, εκφράζει την επιθυμία του συγγραφέα να περιγράψει τα αστικά αδιέξοδα της κοινωνίας του καιρού του. Ο Samsa, που έχουμε κάθε λόγο να εκτιμούμε πως αποτελεί το πιο ευγενικό και εκλεπτυσμένο μέλος της οικογένειάς του, αλλά και του περίγυρού του, όπως παρουσιάζεται στη διήγηση, τελικά δεν θα αποφύγει να έρθει σε ρήξη με όλους αυτούς τους ανθρώπους και να γίνει αντιληπτός ως κάτι απόκληρο και περίεργο, μια χαμένη υπόθεση..
Franz Kafka (1883-1924)
Όπως είχε πάρει το βάρος της οικογένειας όσο ακόμα ζούσε με ανθρώπινη μορφή, έτσι και στο τέλος παίρνει το βάρος που τώρα αποδίδεται ολότελα σε εκείνον, αλλά και μετά τον θάνατό του ξεκινάει φανερά ένας νέος κύκλος για τους οικείους του. Σταδιακά χάνεται κάθε επαφή με τον κόσμο των ανθρώπων. Αρχικά ο Samsa περιορίζεται στο δωμάτιό του, έπειτα και τα έπιπλά του απομακρύνονται για να πωληθούν, με την αμετάκλητη κρίση ότι δε θα του χρειαστούν ποτέ πια. Στην τελευταία προσπάθειά του να επανέλθει, έστω και ως έντομο, στον κόσμο των ανθρώπων, συναντά τη βίαιη απώθηση από τους ξένους που έχουν εν τω μεταξύ βρεθεί στο σπίτι ως νοικάρηδες. Ακόμα αξίζει να σημειωθεί η προδοσία από την αδελφή του, που πολύ αργά τη συνειδητοποιεί, και που όμως έμενε να σφραγίσει την τρομερή του μοίρα.
Η Μεταμόρφωση στηρίζεται σε ένα εξωφρενικό εύρημα του συγγραφέα, κωμικό και αγωνιώδες και, στο τέλος, φρικτό και τραγικό, όπως ακριβώς και η ίδια η ζωή. Κωμικοτραγική, έτσι όπως ήταν και η δική του. «Μια ζωή που διήρκησε μια νύχτα», όπως έλεγε ο ίδιος, αναφερόμενος στο μαρτύριο με τις αϋπνίες του, στα «Γράμματα στη Φελίτσε», τότε που καθόταν άγρυπνος στο δωμάτιό του, στο σπίτι των γονιών και των αδερφών του. Τότε που ησύχαζαν οι φωνές και τα γέλια τους και αυτός έχτιζε έναν τοίχο, όχι μόνο απ’ το υπόλοιπο σπίτι, αλλά και από τον υπόλοιπο κόσμο, και αφού χάιδευε τις ράχες των βιβλίων του, έγραφε, έγραφε, έγραφε.. Μόνο εκεί ήταν ο εαυτός του. Μόνο εκεί ήταν αυτός που ήταν. Μόνον τότε, γράφοντας:
«Ο τρόπος ζωής μου συνδέεται αποκλειστικά με το γράψιμο, και οι όποιες αλλαγές γίνονται μόνο και μόνο για να ανταποκριθεί κατά το δυνατόν καλύτερα στο γράψιμο, διότι ο χρόνος είναι λίγος, οι δυνάμεις ελάχιστες, το γραφείο φρίκη, το σπίτι θορυβώδες και πρέπει κανείς να ξεγλιστράει με διάφορα τεχνάσματα, εφ’ όσον δεν μπορεί να ζήσει μια ωραία κανονική ζωή ..».
Ολόκληρη η «Μεταμόρφωση» του Κάφκα θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως η αλληγορία της καταστροφής ενός ευαίσθητου όντος, από μια παλιά πληγή. Υπό μία έννοια μοιάζει εδώ η ιστορία του με εκείνη του «κακού τελωνίου», στις «Χίλιες και μια νύκτες», το οποίο παρουσιάζεται εξ αρχής φυλακισμένο και στο τέλος ξαναφυλακίζεται, ίσως υπό ακόμα αθλιότερες συνθήκες, όμως ποτέ δε μαθαίνουμε γιατί ήταν σε αυτό τον εγκλεισμό στην αρχή της ιστορίας: ακόμα πιο πολύ αποσιωπείται στο διήγημα του Kafka η αρχική πληγή του Gregor Samsa, όχι μόνον από τους άλλους, αλλά και από τον ίδιο.
Έτσι μπορεί να ειπωθεί ότι η ιστορία αρχίζει με τη συνέπεια αυτής, η οποία επισφραγίζει και τη μοίρα του κεντρικού ήρωα. Το αρχικό σύμπτωμα δεν υφίσταται πλέον ή αν μπορεί να εκτιμηθεί η ίδια η μεταμόρφωση ως σύμπτωμα, πάντως πλέον αυτό συμβαίνει με την πλήρη απώθηση κάθε έννοιας που θα οδηγούσε κάποτε στην ενόραση ενός βαθύτερου αιτίου της τωρινής κατάστασης, παρ’ όλο που, φυσικά, μόνον εκείνη θα μπορούσε κάποτε να παρουσιάσει τη δυνατότητα η παρούσα φρίκη να ανασκευαστεί.
Το διήγημα, διαχρονικό στο μήνυμά του, μπορεί έτσι πολύ εύστοχα να διαβαστεί ως το δράμα του ήρωα, τον οποίο το αβάσταχτο φορτίο της ανθρώπινης αλλοτρίωσης και το υπαρξιακό άγχος έχουν μετατρέψει σε απεχθές έντομο. Ο ήρωας πνίγεται και εγκλωβίζεται τυραννικά σε μια αναπόδραστη κατάσταση που δημιουργεί η έλλειψη, η διαρκής ματαίωση της δυνατότητας για μεταμόρφωση στη διάσταση εκείνη της ζωής που θα του επέτρεπε να υπάρξει ελεύθερος από τα δεσμά, τα βάσανα και τα δεινά του, με την αληθινή του οντότητα και ταυτότητα. Υπό αυτή την έννοια είναι στην απόλυτη αρχή της ιστορίας που εξασφαλίζεται η τελική της έκβαση, ο θάνατος του Samsa, όπως χρόνια αργότερα ο ίδιος ο Kafka πέθανε, από τη φυματίωση που και εκείνος όμως θεωρούσε απαρέγκλιτα ως μια «συμβολική πληγή».
Πηγές: wiki, Κυριάκος Χαλκόπουλος, σε: fractalart.gr, Κώστας Γιαννόπουλος, σε: diastixo.gr, vakxikon.gr
kimintenia 