kimintenia

Οι όμορφες μέρες του Γενάρη και ο εφιάλτης του μεγάλου σεισμού…

Οι Αλκυονίδες ημέρες

Της Καστοριανής λογοτέχνιδας
Ιφιγένειας Διδασκάλου

Αλκύονη (xpatathens.com)

Μάταια περιμέναμε μέσα στον φετινό Ιανουάριο να καλοσυνέψει ο καιρός και ν’ απολαύσουμε λίγες γλυκές χειμωνιάτικες μέρες, τις γνωστές μας Αλκυονίδες, που, σύμφωνα με τον πανάρχαιο μύθο μας, πήραν το όνομα αυτό από την Αλκυόνα, το όμορφο ψαροπούλι. Η Αλκυόνη ζει κοντά στη θάλασσα και γεννάει τ’ αυγά της στις σχισμές των βράχων, μέσα στην εποχή του Χειμώνα.

Αλλά το Χειμώνα έχει πολλές κακοκαιρίες και θαλασσοταραχές και γι’ αυτό, κατά την αρχαία εποχή, τα άγρια κύματα έφταναν μέχρι τους βράχους που είχε τη φωλιά της η Αλκυόνα, της άρπαζαν τα αυγά και την άφηναν χωρίς οικογένεια, αυτήν που τόσο αγαπούσε τον άντρα της και τα παιδιά της.

Οπότε η Αλκυόνη άρχιζε το θρήνο. Έκλαιγε τόσο σπαραχτικά, που ο θεός Δίας τη λυπήθηκε, κι έλαβε την εξής απόφαση: Μέσα στην καρδιά του χειμώνα να γίνονται μερικές μέρες ηλιόλουστες και χωρίς θαλασσοταραχή, γύρω στις δύο εβδομάδες, ώστε στο διάστημα αυτό να προφταίνει η Αλκυόνη να γεννάει και να κλωσάει τ’ αυγά της, χωρίς να της τ’ αρπάζουν τ’ άγρια κύματα.

Αυτές, λοιπόν, οι ηλιόλουστες ημέρες του Γενάρη -που μάταια τις περιμέναμε εφέτος και δεν φάνηκαν- γίνανε για χάρη της Αλκυόνας και γι’ αυτό οι αρχαίοι μας πρόγονοι τις ονόμασαν Αλκυονίδες. Από τότε, κάθε Γενάρη ο νους μας πηγαίνει στην Αλκυόνα και τον όμορφο μύθο της, καθώς και στην αισιοδοξία πως θα περάσουν οι κακοκαιρίες και θα ξανάρθουν οι καλοσυνάτες ημέρες, οι Αλκυονίδες μέρες.

Λεπτομέρεια τοιχογραφίας με αλκυόνες από ιερό ναό της Καστοριάς (fos-kastoria.blogspot.com)

Ο τρυφερός ποιητής μας, ο Γεώργιος Δροσίνης, θέλοντας να τονίσει ότι και μέσα στις πιο δύσκολες εποχές που περνάει κανείς, μπορεί να ελπίζει ότι θα έρθουν και καλύτερες ημέρες, έγραψε τούτο το όμορφο δίστιχο:

«Και στης ζωής τους πιο βαρείς χειμώνες
Αλκυονίδες μέρες καρτερούν»

Κι ένας άλλος ποιητής μας, ο Αργύρης Κρανιώτης, που χρησιμοποίησε τις Αλκυονίδες, για να τραγουδήσει την αισιοδοξία, έπλεξε τούτον τον στίχο:

«Ηλιόλουστες μέρες, γελαζούμενες
της ζωής μας χαρά και γιορτάσι,
που κερνάτε τη γλύκα ανοιχτόχερα
μέσα σ’ ένα ολόχρυσο τάσι»

Πέτρινη βρύση με παράσταση με αλκυόνες (fos-kastoria.blogspot.com)

Όσο κι αν ο φετινός Γενάρης δεν μας χάρισε τις Αλκυονίδες ημέρες που τόσο περιμέναμε, ας ελπίσουμε πως θά ‘ρθουν τώρα, τις επόμενες μέρες, και πως θα ’ρχονται σε κάθε δύσκολη εποχή της ζωής μας, για να μας ξεγελούν, να μας ξεκουράζουν, να μας ζεσταίνουν την καρδιά. Ας έρχονται οι Αλκυονίδες μέρες του Δροσίνη, ηλιόλουστες και φωτεινές, ζεστές και χαρούμενες.

(πηγή: fos-kastoria.blogspot.com)

Η Αλκυόνη και οι Αλκυονίδες ημέρες

Την Αλκυόνη θα τη δούμε το χειμώνα να πετά πάνω από τις λίμνες, να κάθεται στις άκρες των καλαμιών και στα κράσπεδα των καναλιών έτοιμη να εφορμήσει στην τροφή της. Ώρες πολλές μπορεί να κάθεται ακίνητη στις άκρες λιμνών ή ποταμών πάνω σε ένα καλάμι ή βραχάκι. Μόλις θα δει κάποιο ψάρι κοντά στην επιφάνεια του νερού, εφορμά κάθετα με τα φτερά της διπλωμένα. Αστραπιαία, με το μυτερό και δυνατό της ράμφος, το αρπάζει και σε κλάσματα του δευτερολέπτου έχει βγει από το νερό. Θα απολαύσει το γεύμα της αρχίζοντας συνήθως από το κεφάλι και αφού τινάξει και τακτοποιήσει το φτέρωμά της είναι έτοιμη για νέα επίθεση.

(argolikivivliothiki.gr)

Πολλές φορές πριν βουτήξει για να αρπάξει εντυπωσιακά τη λεία της, φτερουγίζει επιτόπου το ίδιο εντυπωσιακά! Είναι ίσως το πουλί του τόπου μας με το πιο χαρακτηριστικό πτέρωμα. Έντονα μεταλλικό γαλάζιο στο πάνω μέρος, λευκός λάρυγγας, λευκή κηλίδα στο λαιμό στο κάτω μέρος και μάγουλα πυρόξανθα με κόκκινα πόδια. Φωλιάζει σε πρανή κοντά στο νερό, φτιάχνοντας μια σήραγγα, όπου γεννά έξι – εφτά στρογγυλά αυγά. Το γρήγορο, ίσιο και χαμηλό πέταγμά της πάνω από το νερό, δίνει την εντύπωση γαλάζιου βέλους που σχίζει τον αέρα!

Η Αλκυόνα δεν εγκαταλείπει ποτέ το ταίρι της. Με τη συζυγική πίστη των Αλκυόνων ασχολήθηκε ο Πλούταρχος που αφηγείται ότι, αν ο σύζυγος της Αλκυόνης γεράσει και δεν μπορεί να πετάξει, τότε η θηλυκή Αλκυόνη τον παίρνει στους ώμους της και τον φέρνει πάντοτε μαζί της, τον ταΐζει και τον περιποιείται έως το θάνατο.

Ο παγωμένος Ιανουάριος είναι ο μήνας που είναι περισσότερο συνδεδεμένος σύμφωνα με τη μυθολογία με αυτό το πουλί. Όλοι ξέρουμε τις «Αλκυονίδες ημέρες», που εμφανίζονται κάθε χρόνο στη μέση του χειμώνα. Είναι μερικές ηλιόλουστες μέρες χωρίς σύννεφα και ανέμους στο χρονικό διάστημα από τις 15 Δεκεμβρίου ως τις 15 Φεβρουαρίου. Η ονομασία τους είναι αρχαία ελληνική και προέρχεται από τον Αριστοτέλη. Τις ημέρες αυτές επικρατεί ηλιοφάνεια, αρκετή ζέστη και σχετική άπνοια και μέσα στη καρδιά του χειμώνα απολαμβάνουμε μερικές ημέρες καλοκαιρίας, κατά τη διάρκεια των οποίων η ελάχιστη θερμοκρασία δεν κατεβαίνει κάτω από τους 4 βαθμούς και η μέγιστη δεν υπερβαίνει τους 14 βαθμούς Κελσίου. Το καιρικό αυτό φαινόμενο παρατηρείται στην Ελλάδα και στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι, που όλα τα εξηγούσαν με μύθους, είχαν πλάσει και γι’ αυτό το αξιοπρόσεκτο φαινόμενο ένα μύθο, το μύθο της Αλκυόνης.

Η Αλκυόνη αναζητά τον σύζυγό της Κήυκα, λάδι σε μουσαμά, έργο του Herbert James Draper, 1915 (dasarxeio.com)

Η Αλκυόνη, κόρη του Αιόλου και της Αιγιάλης, παντρεύτηκε τον γιο του Εωσφόρου Κήυκα. Η αγάπη που ένιωθε ο ένας για τον άλλον τους οδήγησε να συγκρίνουν τους εαυτούς τους με το αρχέτυπο θεϊκό ζευγάρι, τον Δία και την Ήρα και να ονομάζονται με τα ονόματα εκείνων, όχι τα δικά τους. Οι θεοί τους τιμώρησαν, μεταμορφώνοντας την Αλκυόνη στο ομώνυμο ψαροφάγο θαλασσοπούλι και τον Κήυκα σε πουλί που ορμά στη θάλασσα για ν’ αρπάξει τη λεία του, ίσως τον γλάρο. Επειδή όμως η Αλκυόνη έφτιαχνε τη φωλιά της κοντά στην ακτή και τα κύματα την κατέστρεφαν, ο Δίας τη λυπήθηκε και διέταξε τους ανέμους να σταματήσουν για δεκατέσσερις μέρες, επτά πριν το χειμερινό ηλιοστάσιο και επτά μετά. Στη διάρκεια αυτών των ημερών, η Αλκυόνη επωάζει τα αυγά της. Αυτές οι χωρίς κακοκαιρία μέρες ονομάστηκαν «Αλκυονίδες».

Ο Οβίδιος παραλλάσσει κατά πολύ την ιστορία αποδίδοντας την αιτία της μεταμόρφωσης των δύο ηρώων στον οίκτο των θεών. Διηγείται, λοιπόν, ότι ο Κήυκας αποφάσισε να ταξιδέψει, για να ζητήσει χρησμό από το μαντείο του Απόλλωνα στην Κλάρο. Τα παρακάλια της Αλκυόνης για τον κίνδυνο από τους ανέμους -τους ήξερε καλά από τα παιδικά της χρόνια σαν κόρη του Αιόλου που ήταν- δεν σταμάτησαν τον Κήυκα. Όμως θαλασσοταραχή στο Αιγαίο τσάκισε το πλοίο και ο ίδιος πνίγηκε. Το σώμα του ξεβράστηκε στην ακτή, όπου το βρήκε η Αλκυόνη. Ο θρήνος της προκάλεσε τη συμπόνια των θεών που τους μεταμόρφωσαν σε πουλιά. Όλα αυτά βέβαια στη μυθολογία, γιατί η Αλκυόνη γεννά κανονικά, όπως τα περισσότερα πουλιά, την άνοιξη..

Η ωραία και ποιητική ερμηνεία, που δόθηκε από τον πανάρχαιο ελληνικό μύθο για την καλοκαιρινή παρεμβολή μέσα στην καρδιά του χειμώνα, δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με τη σημερινή επιστημονική εξήγηση αυτού του φαινομένου. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν παρατηρήσει τις λίγες μέρες καλοκαιρίας που παρουσιάζονται το χειμώνα. Δεν είχαν όμως επιστημονικά μέσα και δεν ήταν σε θέση να ερμηνεύσουν τα παράξενα φυσικά φαινόμενα, που παρατηρούσαν γύρω τους. Έτσι έπλαθαν μύθους δίνοντας τη δική τους ερμηνεία στα διάφορα φυσικά φαινόμενα. Αυτό συμβαίνει και με το μύθο της Αλκυόνης. Κατά καιρούς πολλοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν αυτό το φαινόμενο εκφράζοντας ο καθένας την άποψή του.

Η αλκυόνη (names-n-gifts.com)

Ο Αριστοτέλης στο σύγγραμμά του «Περί ζώων ιστορίαι», γραμμένο περί το 350 π.Χ., αναφέρει ότι οι ημέρες αυτές εμφανίζονται εφτά ημέρες πριν και εφτά ημέρες μετά τη χειμερινή τροπή, αλλά τονίζει ότι στον ελληνικό χώρο δεν παρατηρούνται πάντα αλκυονίδες ημέρες. Ο Λουκιανός γράφει πως τις ημέρες που γεννά η Αλκυόνη τα αυγά της ο ουρανός δεν έχει σύννεφα, η θάλασσα δεν έχει κύματα και το πέλαγος είναι τόσο ήρεμο, που μοιάζει με καθρέφτη. Ο Αιλιανός στο έργο του «Περί ζώων ιδιότητες» μας πληροφορεί ότι όταν η Αλκυόνη κλωσάει τα αυγά της γαληνεύουν τα πελάγη και σταματούν οι άνεμοι στη μέση του χειμώνα. Όπως και να ‘χει η αγάπη τους παρέμεινε στην ιστορία και τούτες οι μέρες ηλιοφάνειας μες στο καταχείμωνο ακόμη και σήμερα λέγονται «Αλκυονίδες» προς τιμήν της…

Από την πλευρά της επιστήμης όμως η ερμηνεία του φαινομένου είναι τελείως διαφορετική. Η μετεωρολογία εξηγεί την καλοκαιρία των αλκυονίδων ημερών από το γεγονός ότι στο γεωγραφικό πλάτος της Ελλάδας και μέχρι το γεωγραφικό πλάτος της βορειοανατολικής Ευρώπης την περίοδο αυτή του χειμώνα παρατηρείται η ίδια βαρομετρική πίεση (εξίσωση πιέσεως), που «παγιδεύει» θερμές μάζες της ατμόσφαιρας στο ίδιο σημείο για πολλές ημέρες, με αποτέλεσμα να μη δημιουργούνται άνεμοι και ο καιρός να είναι λίγο ή καθόλου ψυχρός, αλλά και ηλιόλουστος, λόγω του αντικυκλώνα που δημιουργείται.

(πηγή: dasarxeio.com)

Η Αλκυόνη με λίγα λόγια…

– Με μέγεθος 16,5 εκ. είναι λίγο μεγαλύτερη από Σπουργίτη.
– Αναγνωρίζεται εύκολα και δεν μπορεί να γίνει σύγχυση με κάποιο άλλο πουλί. Έντονα μεταλλικό κυανό το πάνω μέρος της. Πυρρόξανθο κάτω μέρος και μάγουλα. Λευκό στο λαιμό και λίγο πίσω από το μάτι. Μεγάλο κεφάλι, σώμα κοντόχοντρο, κοντές φτερούγες και ουρά, δάχτυλα μικρά κόκκινα.
– Αρσενικά και θηλυκά παρόμοια. Μοναχική.
– Φωλιάζει σε μικρούς και μεγάλους υγρότοπους. Το χειμώνα είναι πιο κοινή καθώς έρχονται και άλλα άτομα από βορειότερες περιοχές.
– Πετά ίσια, χαμηλά και γρήγορα.
– Η φωνή της είναι ένα διαπεραστικό «τιιτ» που μπορεί να επαναλαμβάνεται γρήγορα.
– Το λατινικό της όνομα Alcedo atthis.
– Ψαροφάγο πουλί, δε λέει όχι στα έντομα και τις προνύμφες τους.

(πηγή: ornithologiki.gr, perierga.gr)

Ετυμολογικά, μυθολογικά και ιστορικά στοιχεία

Το όνομα της Αλκυόνης προέρχεται από τις αρχαίες Ελληνικές λέξεις «αλς» (= θάλασσα) και «κύω» (= γεννώ), εξ ου και σημαίνει «γέννημα της θάλασσας». Η Αλκυόνη ήταν αρχαία Ελληνική θεότητα, μια από τις επτά Πλειάδες αδελφές και θυγατέρες του Άτλαντα και της Πλειώνης (Αλκυόνη, Στερόπη, Ηλέκτρα, Κελαινώ, Μαία, Μερόπη, Ταϋγέτη. Στις Πλειάδες συμπεριλαμβάνουν κάποιοι και τα ονόματα Λαμπηθώ, Παρθενία, Πλαυκία, Πρώτις, Στονυχία).

Κήυξ και Αλκυόνη (names-n-gifts.com, xalkidikipolitiki.gr)

Η Αλκυόνη ήταν μητέρα του Υριέα, του Υπερήνορα και της Αιθούσης από τον Ποσειδώνα. Τις Πλειάδες ερωτεύτηκε ο γίγαντας Ωρίωνας και τις κυνήγησε επί πέντε έτη, για να τις απαγάγει. Τότε εκείνες ζήτησαν την βοήθεια του Δία για να τον αποφύγουν και αυτός τις μετάτρεψε στον αστερισμό των Πλειάδων ή Πούλιας. Εκεί τις ακολούθησε και ο Ωρίωνας ως αστερισμός και εκείνος, που τις κυνηγάει μέχρι σήμερα.

Ο αστερισμός των Πλειάδων (Πούλια) φαίνεται να πέφτει στην θάλασσα στην αρχή του χειμώνα και ο λαός μας λέει πως είναι οι Πλειάδες στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τον Ωρίωνα. Εμφανίζεται δε ξανά πάνω από την θάλασσα γύρω στα τέλη Μαΐου, οπότε ξεκινά το καλοκαίρι και πάλι ο Ωρίωνας εμφανίζεται ξοπίσω τους. Οι Πλειάδες ήταν αδελφές των Υάδων και της Νύμφης Καλυψούς, που υποδέχθηκε τον Οδυσσέα στο νησί της, την Ωγυγία (ένα από τα νησάκια που αποτελούν σήμερα την Μάλτα).

Οι Αλκυονίδες στον Αστερισμό της Πούλιας (Πλειάδων) (xalkidikipolitiki.gr)

Το όνομα «Αλκυών» ιστορείται πως έφερε μία από τις τριήρεις που έλαβαν μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνος (22 Σεπτεμβρίου 480 π.Χ.).

(πηγή: names-n-gifts.com)

Οι Αλκυονίδες νήσοι και ο σεισμός του 1981

Τα σεισμογενή «Καλάνησα» του Κορινθιακού Κόλπου

Οι Αλκυονίδες νήσοι (moriasnews.gr)

Οι Αλκυονίδες νήσοι, καλούμενες και κατ’ ευφημισμόν «Καλά νησιά» ή «Καλάνησα», αποτελούν νησιωτικό σύμπλεγμα στο ανατολικό τμήμα του Κορινθιακού κόλπου, του λεγόμενου κόλπου του Λειβαδάστρου, απέναντι από το ακρωτήριο Ολμιών στον Νομό Κορινθίας. Το νησιωτικό αυτό σύμπλεγμα αποτελείται από μια συστάδα τεσσάρων νησιών: τη Ζωοδόχο Πηγή (νησίδα), το Δασκαλειό (Αλκυονίδα), το Γλαρονήσι (Αλκυονίδα) και το Πρασονήσι (Αλκυονίδα).

Το όνομά τους προέρχεται από τις Αλκυονίδες, τις επτά Νύμφες, κόρες του γίγαντα Αλκυονέα. Σύμφωνα με τον μύθο, όταν ο Ηρακλής σκότωσε τον πατέρα τους, οι Αλκυονίδες λυπήθηκαν τόσο πολύ, ώστε έπεσαν στην θάλασσα. Η Αμφιτρίτη όμως, συμπονώντας τες, τις μεταμόρφωσε σε πουλιά, τις Αλκυόνες.

Οι Αλκυονίδες νήσοι από ψηλά και από τις ακτές του Κορινθιακού (mononews.gr, klife.gr, iapopsi.gr, wondergreece.gr, lenastathi.com)

Οι Αλκυονίδες νήσοι αποτελούν τις τέσσερις κορυφές ενός υφαλόνησου, που εδράζεται σε βάθος 190 μ. και ο οποίος φέρεται να αναδύθηκε σε άγνωστη χρονική στιγμή εξ αιτίας έντονων γεωλογικών διεργασιών. Είναι νησιά σχετικά άνυδρα και υπάρχουν ελάχιστα κτίσματα σε αυτά, καθώς επίσης και εγκαταστάσεις για ιχθυοκαλλιέργειες. Στο έδαφός τους έχουν εντοπιστεί ερείπια αρχαίων κτισμάτων.

(πηγή: mononews.gr)

Η «Πούλια κι ο Αυγερινός» σε μια σύγχρονη τραγωδία…

Η περιοχή των Αλκυονίδων νήσων είναι ιδιαίτερα σεισμογενής και υπήρξε το επίκεντρο ισχυρού σεισμού, τον Φεβρουάριο του 1981, με πολλούς νεκρούς και καταστροφές στην Αττική, την Κορινθία και τη Βοιωτία. Ήταν το βράδυ της Τρίτης, 24ης Φεβρουαρίου 1981, ώρα 22:59, όταν μια ισχυρότατη σεισμική δόνηση, μεγέθους 6,7 βαθμών της Κλίμακας Ρίχτερ, σκόρπισε την καταστροφή, τον τρόμο και τον πανικό στην Αττική και τους γύρω νομούς. Επίκεντρο του σεισμού ήταν οι Αλκυονίδες νήσοι στον Κορινθιακό κόλπο, 70 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Αθήνας.

Για αρκετές ημέρες οι Αθηναίοι διανυκτέρευσαν σε πάρκα και ελεύθερους χώρους, διστάζοντας να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Οι υλικές καταστροφές στις γύρω περιοχές, όπως το Λουτράκι, η Κόρινθος και η Περαχώρα, ανάγκασαν πολλές οικογένειες να μείνουν χωρίς στέγη, καθώς τα περισσότερα σπίτια κρίθηκαν μη κατοικήσιμα. Ο σεισμός, εκτός από τις υλικές καταστροφές, άφησε πίσω του 20 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες.

Η φοβερή σεισμική δόνηση εκδηλώθηκε ταυτόχρονα με την προβολή στους τηλεοπτικούς δέκτες της σειράς «Το Φως του Αυγερινού» σε σκηνοθεσία Ερρίκου Ανδρέου. Η γέννηση του γιου των κεντρικών ηρώων, της Φιλιώς και του Λουκή, συνέπεσε με τον σεισμό των Αλκυονίδων και ταυτίστηκε για πάντα μαζί του στη μνήμη των περισσοτέρων Ελλήνων…

Έτσι, η Πούλια (ή Πλειάδες, στον αστερισμό των οποίων ανήκει η μυθική Αλκυόνη) κι ο Αυγερινός (από τον τίτλο της σειράς) συναντήθηκαν ακόμα μια φορά στην ιστορία του τόπου μας, στον πληγωμένο, χειμωνιάτικο ουρανό εκείνης της δραματικής νύχτας της νεώτερης Αθήνας.

Οι πρωταγωνιστές της τηλεοπτικής σειράς «Το Φως του Αυγερινού», που παιζόταν στους δέκτες την ώρα του σεισμού: Κοραλία Καράντη, Αλμπέρτο Εσκενάζυ, Άγγελος Αντωνόπουλος, Τζένη Ρουσσέα και Εύα Κοταμανίδου (clubnewsonline.com)

Υπήρξαν και ορισμένοι πιο θαρραλέοι που δεν εδίστασαν να ξαναμπούν στα σπίτια τους, ώστε να μην χάσουν την συνέχεια του αγαπημένου τους σήριαλ! Παράλληλα, μέσα σε λίγες ώρες, τα πάρκα και οι ελεύθεροι χώροι των πόλεων και των συνοικιών γέμισαν από πανικόβλητους κατοίκους. «Μας έσωσε ο Αυγερινός», κατέθεσε κάτοικος της Περαχώρας. Πολλοί υποστήριξαν πως προκειμένου να παρακολουθήσουν την δημοφιλή σειρά, είχαν μείνει ξάγρυπνοι ως αργά εκείνο το φοβερό βράδυ κι έτσι μπόρεσαν και αντέδρασαν άμεσα εγκαταλείποντας τις οικίες τους που υπέστησαν καταστροφές, κάτι που δεν θα ήταν πιθανόν εφικτό, αν ο σεισμός τους είχε βρει στον ύπνο…

Η φονική δόνηση των 6,7 Ρίχτερ και η καταστροφή

Βράδυ Τρίτης, 24 Φεβρουαρίου 1981. Το ρολόι έδειχνε 22:59 και οι περισσότεροι ήταν συντονισμένοι στην ΕΡΤ και στο δημοφιλές σίριαλ «Το Φως του Αυγερινού». Ένας υπόκωφος θόρυβος ακούστηκε και για τα επόμενα οκτώ δευτερόλεπτα τα κτήρια της Αθήνας σείστηκαν συθέμελα. Τα πάρκα, τα προαύλια των σχολείων και όλοι οι ανοιχτοί χώροι γέμισαν από κόσμο. Όσοι επέλεξαν να φύγουν με το αυτοκίνητό τους βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στους δρόμους καθώς οι σηματοδότες βγήκαν εκτός λειτουργίας και επικρατούσε κυκλοφοριακό χάος.

Ο σεισμός των Αλκυονίδων του 1981 και οι κύριοι μετασεισμοί του (piperatanews.gr)

Οι περισσότερες καταστροφές από τον ισχυρό σεισμό στην Αθήνα καταγράφηκαν στο Περιστέρι, στην Ανθούπολη και στην Παλατιανή. Στη Νίκαια αρκετές προσφυγικές κατοικίες κρίθηκαν επικίνδυνες και πάνω από 300 οικογένειες έμειναν άστεγες. Ωστόσο, ο επίσημος απολογισμός έδειξε πως η Αθήνα άντεξε…

Στην Κόρινθο, στο Λουτράκι, στα Μέγαρα, στην Περαχώρα και σε γύρω περιοχές, οι υλικές καταστροφές ήταν ακόμη μεγαλύτερες. «Μας έσωσε ο Αυγερινός. Αν είχαμε πάει για ύπνο, θα μας είχαν πλακώσει τα σπίτια μας», είπε σε δήλωσή του κάτοικος της Περαχώρας, ο οποίος μαζί με συντοπίτες του παρακολουθούσαν το σίριαλ της ΕΡΤ σε καφενείο του χωριού.

(πηγή: mixanitouxronou.gr)

Πληγές που άφησε ο σεισμός των Αλκυονίδων (1981) σε Αττική, Κορινθία και Βοιωτία… (Ιστορικό Αρχείο Καθημερινής, Εφημερίδα Έθνος, neaselida.gr, piperatanews.gr, mixanitouxronou.gr)

«Απόλλων», το ξενοδοχείο – σύμβολο του Λουτρακίου που εξαφανίστηκε στον σεισμό

Μετά τον φονικό σεισμό των Αλκυονίδων, η Πολεοδομία έκρινε ακατάλληλες και επικίνδυνες το 19% των κατοικιών σε Κόρινθο, Λουτράκι και Ξυλόκαστρο. Νεόδμητα ξενοδοχεία στο Βραχάτι και στο Λουτράκι Κορινθίας γκρεμίστηκαν. Στο Κιάτο κατέρρευσαν αρκετές κατοικίες, ενώ συνεργεία του Υπουργείου Δημοσίων Εσόδων έσπευσαν ν’ απομακρύνουν βράχους και χωμάτινα κατάλοιπα από το εθνικό οδικό δίκτυο.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του πολυτελούς ξενοδοχείου «Απόλλων» Λουτρακίου, από τους επτά ορόφους του οποίου μετά τον σεισμό, απέμεινε μόνον ..η πισίνα στον ισόγειο κήπο του. Το αποκαλούσαν «στολίδι του Λουτρακίου», ωστόσο το πολυτελέστατο επταώροφο «Απόλλων» απεδείχθη πως δεν ήταν παρά ένα χάρτινο οικοδόμημα πάνω στην άμμο..

«Απόλλων», το κόσμημα του Λουτρακίου που εξαφανίστηκε από τον σεισμό (mixanitouxronou.gr)

Δύο ημέρες μετά το τραγικό συμβάν, ο πρόεδρος του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ) προσπάθησε να καθησυχάσει την κοινή γνώμη και να μετριάσει τις αρνητικές επιπτώσεις για τον τουριστικό κλάδο, δηλώνοντας δημόσια πως: «Μόνο τέσσερα ξενοδοχεία κατέρρευσαν από το σεισμό, ενώ μερικά άλλα έχουν απλώς υποστεί μικρές ζημιές». Οι δηλώσεις του όμως, τη δεδομένη στιγμή, χαρακτηρίστηκαν από πολλούς ατυχείς έως και προκλητικές. Τα τέσσερα ξενοδοχεία που κατέρρευσαν από τον σεισμό των Αλκυονίδων νήσων το 1981, ήταν το διώροφο «Μπούσουλας» στην Κινέττα, τα πενταώροφα «Γαλαξίας» στο Βραχάτι και «Κόντης» στο Λουτράκι και το επταώροφο πολυτελές «Απόλλων», επίσης στο Λουτράκι.

Μέχρι το 1965 ο συντελεστής δόμησης στην περιοχή του Λουτρακίου επέτρεπε την ανέγερση οικοδομών μέχρι δύο ορόφους. Μετά τον μεγάλο σεισμό που είχε πλήξει την Κόρινθο το 1928, είχαν εφαρμοστεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα κανονισμοί αντισεισμικής προστασίας και, όπως κατέθεσε παλαιός μηχανικός της περιοχής: «Τα σπίτια που έφτιαξαν οι πολιτικοί μηχανικοί κατά τα πρώτα χρόνια ήταν θαυμάσια».

Ο σωρός ερειπίων του ξενοδοχείου «Απόλλων» Λουτρακίου (mixanitouxronou.gr)

Κάπως έτσι, τα χρόνια εκείνα, μπήκαν και τα θεμέλια του «Απόλλων». Χτίστηκε πάνω σε προσχώσεις που είχαν σχηματιστεί από τον Ισθμό της Κορίνθου, δίχως καμία επίσημη επιστημονική μελέτη των εδαφών. Επρόκειτο για ένα τεράστιο ξενοδοχειακό συγκρότημα, Α’ κατηγορίας με επτά ορόφους, προορισμένο να στεγάσει πάνω από 600 άτομα, το οποίο ανεγέρθηκε κυριολεκτικά πάνω σε επιχωματώσεις και στην άμμο. Ωστόσο, την περίοδο εκείνη αντιδράσεις δεν υπήρξαν. Κι αυτό γιατί κανείς δεν έβλεπε τον κίνδυνο.

Ήταν λίγο πριν τις 11 τη νύχτα, στις 24 Φεβρουαρίου του 1981, όταν ο σεισμός αιφνιδίασε τους μόλις 14 θαμώνες του «Απόλλων». Ευτυχώς, λόγω της εποχής, αλλά και της ημέρας -ήταν Τρίτη, το τουριστικό θέρετρο ήταν σχεδόν άδειο. Μόνοι παρευρισκόμενοι στις εγκαταστάσεις του ήταν λίγοι εργαζόμενοι και κάποιοι εργάτες που επισκεύαζαν μία μάντρα και έπρεπε να διανυκτερεύσουν στα δωμάτια του ξενοδοχείου.

«Αν ο σεισμός γινόταν Παρασκευή, θα είχαμε 200 νεκρούς! Γιατί θα έρχονταν εδώ Άγγλοι εκδρομείς. Εμείς σωθήκαμε γιατί ήμασταν λίγοι και προλάβαμε να βγούμε», θα δηλώσει ένας από τους εργαζομένους του «Απόλλων». Πράγματι, σύμφωνα με τους εργάτες, οι τοίχοι άρχισαν να σείονται και τα ταβάνια να καταρρέουν. Βιβλιοθήκες, καθρέφτες, φώτα έπεφταν από παντού, μπλοκάροντας τις διόδους διαφυγής.

Η άλλοτε πολυσύχναστη τεράστια πισίνα του πολυτελούς ξενοδοχείου …πριν και μετά την καταστροφή (mixanitouxronou.gr)

Όλοι έτρεχαν πανικόβλητοι προς την κεντρική είσοδο, ενώ προσπαθούσαν ν’ αποφύγουν τα χαλάσματα. Τότε, ένας από τους άντρες άρχισε να σπάει τα τζάμια της εξώπορτας με τα γυμνά του χέρια. Γέμισε πληγές και αίματα, αλλά κατόρθωσε να βγάλει τους πάντες έξω σώους και αβλαβείς. Μόνον όταν είχαν απομακρυνθεί αρκετά, γύρισαν πίσω να κοιτάξουν το τραγικό θέαμα. Το κτήριο ήταν μισογκρεμισμένο..

Άναψαν μία φωτιά κι έμειναν για αρκετή ώρα μέσα στο κρύο να περιμένουν βοήθεια. Τα αυτοκίνητα που ήταν παρκαρισμένα στο ξενοδοχείο είχαν γίνει κομμάτια. Τότε ήρθε το δεύτερο, μοιραίο χτύπημα. Ένας ισχυρός μετασεισμός αποτελείωσε το πολυώροφο ξενοδοχείο. Οι όροφοι άρχισαν να καταρρέουν και η ατμόσφαιρα πνίγηκε σ’ ένα πυκνό σύννεφο σκόνης που κάλυψε τα πάντα. Οι αυτόπτες μάρτυρες περιέγραψαν την εικόνα «σαν να έπεφταν εκατοντάδες βόμβες από παντού». Ο θόρυβος ήταν τρομακτικός.

Ο Απόλλων δεν μένει πια εδώ… Λίγα 24ωρα μετά το σεισμό ό,τι απέμεινε από το επταώροφο ξενοδοχείο: τα χαλάσματα της πύλης και το πληγωμένο του όνομα. Έναν χρόνο πριν τον μεγάλο σεισμό ζούσαμε στο Λουτράκι όπου είχαμε μετακομίσει, λόγω της τότε εργασίας του πατέρα μου. Στη φωτογραφία εκείνος μπροστά στην πύλη του κατεστραμμένου ξενοδοχείου όπου είχαμε άλλοτε περάσει πολλές ξένοιαστες παιδικές στιγμές (kimintenia.wordpress.com, προσωπικό αρχείο)

Αρκετά λεπτά αργότερα, μόλις το τοπίο καθάρισε κάπως, το «Απόλλων» δεν υπήρχε πια. Στη θέση του βρίσκονταν συντρίμμια, σκόνη και χώματα… Το ξενοδοχείο είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Το μόνο κομμάτι που κατάφερε να παραμείνει άθικτο ήταν η μεγάλη πισίνα. Πλέον όμως, στα γαλήνια νερά της καθρεφτίζονταν τα χαλάσματα.

Στα χρόνια που ακολούθησαν έγιναν σημαντικά βήματα για την αποκατάσταση των πληγέντων και των σπιτιών. Υπολογίζεται ότι ως τον Δεκέμβριο του 1983, δόθηκαν 60 δισεκατομμύρια δραχμές για τον σκοπό αυτό. Το ξενοδοχείο στο Λουτράκι δεν βρισκόταν ανάμεσα στα κτίσματα που μπορούσαν ν’ αποκατασταθούν. Τα ερείπια γκρεμίστηκαν, το οικόπεδο καθάρισε, το θέρετρο όμως δεν ξαναχτίστηκε ποτέ πια..

(πηγή: mixanitouxronou.gr)

Ο ισχυρός σεισμός των Αλκυονίδων …42 χρόνια μετά

Σήμερα, είμαστε πλέον σε θέση να γνωρίζουμε ότι ο φόβος και ο πανικός εκείνης της νύχτας του 1981 και των ημερών που ακολούθησαν, στοίχισαν τη ζωή σε περισσότερους ανθρώπους, απ’ ό,τι ο ίδιος ο σεισμός…

Την 00:30 ώρα της 25ης Φεβρουαρίου, λίγη μόνον ώρα μετά τον κύριο σεισμό, ακολούθησε μετασεισμός, ο οποίος είχε μέγεθος 6,4 Ρίχτερ και προκάλεσε περαιτέρω καταστροφές κυρίως σε ήδη πληγέντα κτίσματα. Αντιμέτωποι με τη διάχυτη, έντονη ανησυχία της πλειονότητας των πολιτών, αρμόδιοι επιστημονικοί φορείς δήλωσαν, με σχετική ανακοίνωσή τους την 27η Φεβρουαρίου 1981, πως ουδεμία επιστημονικά τεκμηριωμένη πληροφορία υπήρχε για επικείμενο ακόμα μεγαλύτερο σεισμό.

Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Τα Νέα», των τραγικών εκείνων ημερών (neaselida.gr)

Μέσα στις επόμενες τέσσερις ημέρες πραγματοποιήθηκαν περισσότερες από 1.000 μετασεισμικές δονήσεις, μεγέθους 3 έως 5,8 Ρίχτερ. Δεν ήταν όμως μόνον αυτό.. Τα μεσάνυχτα της 4ης Μαρτίου 1981 πραγματοποιήθηκε νέα σεισμική δόνηση μεγέθους 6,2 Ρίχτερ, η οποία τρομοκράτησε ξανά τους Αθηναίους, αλλά προκάλεσε καταστροφές κυρίως σε περιοχές της Βοιωτίας. Στις Πλαταιές και στο Καπαρέλλι κατέρρευσαν αρκετά σπίτια και εκατοντάδες κάτοικοι αναγκάστηκαν να ζήσουν σε σκηνές στις γύρω αλάνες. Υπήρξαν και τότε δεκάδες τραυματίες καθώς και δύο νεκροί από καρδιακή προσβολή.

Πράγματι, οι αριθμοί και οι αιτίες θανάτου των νεκρών έδειξαν πως ο φόβος στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους ανθρώπους απ’ ό,τι ο σεισμός καθ’ εαυτός. Από τους είκοσι (20) νεκρούς, μόνον τέσσερις (4) καταπλακώθηκαν από τα ερείπια των κτηρίων στα οποία βρίσκονταν. Οκτώ (8) πέθαναν από καρδιακή προσβολή και τέσσερις (4) ακόμη έχασαν την ζωή τους στην προσπάθειά τους να διαφύγουν από κάποιο κτήριο.

Ενδεικτικό του φόβου που είχε προκαλέσει ο ισχυρός σεισμός του 1981, ήταν το γεγονός ότι χιλιάδες Αθηναίοι αρνούνταν να επιστρέψουν στα σπίτια τους αρκετό καιρό μετά τη φονική δόνηση, φοβούμενοι νέες σεισμικές δονήσεις και καταστροφές. Σύμφωνα με τον τελικό απολογισμό, υπήρξαν 20 νεκροί, 500 τραυματίες, 22.554 κατεστραμμένες οικοδομές, 11.745 οικοδομές με σοβαρές βλάβες και άλλες 50.222 με βλάβες που ήταν επισκευάσιμες. Οι μετασεισμοί συνεχίστηκαν μέχρι και τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1981..

Δείτε το βίντεο του Χρήστου και Νίκου Δημάκη, για τον μεγάλο σεισμό των Αλκυονίδων νήσων, του 1981 (πληροφορίες αντλήθηκαν από το Ιστορικό Λεύκωμα της «Καθημερινής»):

Φέτος συμπληρώνονται 42 χρόνια από τον φοβερό εκείνο σεισμό που συντάραξε την Αττική και τα περίχωρά της. Πέρα από τον καταστροφικό σεισμό του 1928 και έναν ακόμα ισχυρό το 1938, με επίκεντρο τον Ωρωπό, η ευρύτερη περιοχή της Αττικής, για πολλά χρόνια μέχρι το 1981, δεν είχε πληγεί από τον εγκέλαδο. Οι κάτοικοι δεν ήταν ούτε προετοιμασμένοι, ούτε εκπαιδευμένοι ν’ αντιμετωπίσουν με ψυχραιμία ένα φυσικό φαινόμενο τέτοιας έκτασης. Και τα κτήρια που κατασκευάζονταν δεν είχαν αντισεισμική φροντίδα.

Ο σεισμός των Αλκυονίδων νήσων άλλαξε για πάντα τον τρόπο με τον οποίο Πολιτεία και πολίτες αντιμετωπίζουμε το φαινόμενο των σεισμών στη χώρα μας. Έκτοτε, νέοι αυστηροί κτηριοδομικοί κανόνες εισήχθησαν στην ισχύουσα ελληνική νομοθεσία για την αντισεισμική θωράκιση των κτηρίων και των κατασκευών, ενώ η ασφαλής αντιμετώπιση των σεισμών έγινε μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε όλα τα σχολεία της χώρας.

Η έρευνα και η επιστήμη εστίασαν όσο ποτέ το έργο τους στο ζήτημα των σεισμών και κυρίως στις δυνατότητες πρόβλεψής του, αλλά και οι υπηρεσίες πολιτικής προστασίας υιοθέτησαν αποτελεσματικότερα και καλύτερα οργανωμένα και επανδρωμένα σχέδια αντιμετώπισης των κινδύνων και καταστροφών από τους σεισμούς, με πολύ σημαντικές επιτυχίες σε ανάλογες ανάγκες που προέκυψαν από τότε.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ένα δεκαήμερο μετά τον σεισμό των Αλκυονίδων του Φεβρουαρίου 1981, ιδρύθηκε η Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων (ΥΑΣ), η οποία σχεδιάστηκε με πρότυπο την Υπηρεσία Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων Βορείου Ελλάδος (ΥΑΣΒΕ), η δράση της οποίας είχε αποδειχθεί σωτήρια το 1978, στον μεγάλο σεισμό της Θεσσαλονίκης.

Ως λαός – εραστής της ζωής και ανέκαθεν αισιόδοξος και δημιουργικός, μάθαμε να μετατρέπουμε τις συμφορές και τις τραγωδίες μας σε σοφία, εμπειρία και γνώση. Αξιοποιώντας τα διδάγματα του εφιαλτικού Φλεβάρη του 1981 και ζώντας σε μια χώρα, στην οποία οι σεισμοί είναι σχεδόν καθημερινό φαινόμενο, ευχόμαστε πως η μνήμη των συνανθρώπων μας που χάθηκαν και δοκιμάστηκαν από τον σεισμό των Αλκυονίδων, θα μας υπενθυμίζει πάντοτε το κοινό χρέος να εργαζόμαστε για την πρόληψη των καταστροφών από τους σεισμούς και θα μας επιτρέψει να πορευτούμε σ’ ένα ασφαλέστερο μέλλον, όσον αφορά την αντισεισμική προστασία στη χώρα μας.

 (πηγή: mixanitouxronou.gr)

Η συμβολή του ΟΑΣΠ στην αντισεισμική προστασία των ιστορικών κτηρίων και μνημείων:

Πηγές:
– Ιφιγένεια Διδασκάλου, «Οι Αλκυονίδες ημέρες», Φως της Καστοριάς, σε: fos-kastoria.blogspot.com
– «Οι Αλκυονίδες ημέρες», σε: oikohouse.wordpress.com
– «Η Αλκυόνη και οι αλκυονίδες ημέρες», σε: dasarxeio.com
– Αλέξης Τότσικας, «Ο μύθος της Αλκυόνης – Από τη συζυγική αγάπη στις βαρομετρικές πιέσεις», Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, σε: argolikivivliothiki.gr
– Γ. Μπεριάτος, «Ιανουάριος: Η Αλκυόνη, το γαλάζιο βέλος», Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, σε: ornithologiki.gr
– «Αλκυών», σε: names-n-gifts.com
– «Αλκυών – Αλκυονίδες», Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας, σε: greek-language.gr
– «Ποιες είναι οι Αλκυονίδες νήσοι που έδωσαν τον μεγάλο σεισμό του 1981 και απειλούν με νέο», σε: mononews.gr
– «”Απόλλων”, το ξενοδοχείο σύμβολο του Λουτρακίου που εξαφανίστηκε στον σεισμό του ‘81», σε: mixanitouxronou.gr
– «1981. Οι σεισμοί των Αλκυονίδων που τάραξαν Αθήνα και Κόρινθο», σε: mixanitouxronou.gr

kimintenia.wordpress.com