kimintenia

15 Δεκεμβρίου

Ο Άγιος Ιερομάρτυς Ελευθέριος, εικόνα από τον ιερό ναό
Αγίου Ελευθερίου Βουκουρεστίου (sfelefterie.ro)

Διάκονος στα δεκαπέντε του και Επίσκοπος Ιλλυρίας μόλις στα είκοσί του χρόνια, ο Άγιος Ιερομάρτυς Ελευθέριος ο Θαυματουργός, έλαμψε σαν ολόφωτος αστέρας της θείας Χάριτος στο Ορθόδοξο στερέωμα. Η αγία ζωή του και η ποιμαντική αξιοσύνη του ήταν τόσο μεγάλες, ώστε έφθασαν στα πέρατα του Ρωμαϊκού κόσμου, φέρνοντας στον Χριστιανισμό τον βρετανό βασιλιά και ολόκληρο τον λαό της Βρετανίας. Το μίσος και η μανία των ειδωλολατρών ηγεμόνων της Ρώμης δεν άργησαν να ξεσπάσουν σε βάρος του. Μετά από φρικτά βασανιστήρια, ο Άγιος Ελευθέριος μαρτύρησε μαζί με την αγία μητέρα του Ανθία, δι’ αποκεφαλισμού, αφού τα λιοντάρια, που έστειλαν εναντίον του οι Ρωμαίοι δήμιοι στην αρένα της Ρώμης, τον προσκύνησαν αντί να τον κατασπαράξουν! Για τον λαό μας, στα αβάσταχτα χρόνια της οθωμανικής σκλαβιάς αλλά και της γερμανικής κατοχής, το όνομα του Αγίου Ελευθερίου ταυτίστηκε με τον πόθο για την ελευθερία, για τούτο και δινόταν συχνά στα Ελληνόπουλα. Ο άγιος Ελευθέριος είναι ο προστάτης άγιος των εγκύων και επιτόκων γυναικών, αλλά και των μαιών και των ιατρών μαιευτήρων – γυναικολόγων.

Ο Άγιος Ελευθέριος γεννήθηκε τον 2o αιώνα μ.Χ. στην Ελλάδα (κατ’ άλλους στην Ρώμη) από πλούσιους γονείς. Τότε αυτοκράτορες ήταν ο Κόμμοδος και ο Σεπτίνος Σεβήρος. Ορφανός από πατέρα, ανατράφηκε σύμφωνα με τις επιταγές του Ευαγγελίου από την ευσεβέστατη και φιλάνθρωπη μητέρα του, Ανθία, η οποία έγινε χριστιανή ακούοντας το κήρυγμα μαθητών του Αποστόλου Παύλου. Διακαής πόθος της Ανθίας ήταν να επισκεφτεί τη Ρώμη, που τα χώματά της είχαν βαφτεί με το αίμα των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Κάποτε, λοιπόν, αποφάσισε και πήγε. Μαζί πήρε και το νεαρό γιό της, τον Ελευθέριο. Ο Επίσκοπος Ρώμης Ανίκητος, όταν είδε τον Ελευθέριο εκτιμώντας την πολλή νοημοσύνη του, τη θερμή πίστη και το αγνό ήθος του, τον έλαβε υπό την προστασία του.

Φορητές εικόνες του Αγίου Ελευθερίου (kallimasia.blogspot.com): α. Του Νικολάου Καλλέργη
(18ος αι.), Βυζαντινό Μουσείο Ζακύνθου, β. Από το τέμπλο του Ι.Ν. Αγ. Αθανασίου Θεσσαλονίκης,
γ. diakonima.gr

Έτσι, σε ηλικία μόλις 15 ετών, ο Ελευθέριος χειροτονήθηκε από τον επίσκοπο Ρώμης Ανίκητο διάκονος και έπειτα από τρία χρόνια χειροτονήθηκε ιερέας. Από τη θέση αυτή ο Ελευθέριος αγωνίστηκε με ζήλο για τη διδαχή του ποιμνίου του και σε έργα φιλανθρωπίας. Αργότερα, σε ηλικία είκοσι ετών, με κοινή ψήφο κλήρου και λαού, έγινε Επίσκοπος Ιλλυρικού, σημερινής Αλβανίας με έδρα την Αυλώνα. Σχετικά με τα νεαρό της ηλικίας του αγίου, κατά την οποία έγινε Επίσκοπος, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει, σε υποσημείωση του Συναξαριστού του: «Ας μη θαυμάζει κανείς ότι αυτός ο άγιος χειροτονήθηκε σε ηλικία αντίθετη με τους ιερούς κανόνες της 6ης Οικουμενικής Συνόδου και της τοπικής Συνόδου της Νεοκαισαρείας, οι οποίοι ορίζουν ότι ο διάκονος χειροτονείται στην ηλικία των 25 χρόνων, ο πρεσβύτερος στα 30 και ο Επίσκοπος πάνω από 30. Αυτό έγινε γιατί ο άγιος Ελευθέριος έζησε πριν ακόμη γίνουν οι παραπάνω κανόνες, οι οποίοι έγιναν αργότερα».

Οι ιεροί ναοί Αγίου Ελευθερίου οδού Αχαρνών Αθηνών, Καμινίων Πειραιώς και Ελευθερουπόλεως Καβάλας

Η χειροτονία του αγίου Ελευθερίου, όπως γράφει κάποιος βιογράφος του, έγινε «κατ’ οικονομίαν» Θεού, λόγω των μεγάλων αρετών και της σοφίας του με την οποία προσείλκυε στον Χριστό τους ειδωλολάτρες. Η γλυκύτητα του λόγου του, που επιβεβαιωνόταν με τα πολλά θαύματά του, έκανε αυτούς που βρίσκονταν στην πλάνη ν’ ασπαστούν την χριστιανική αλήθεια. Η φήμη της αρετής του Αγίου Ελευθερίου ήταν τόσο μεγάλη που έφτασε μέχρι την Βρετανία. Έτσι, ο βασιλιάς της, Λούκιος, έγραψε επιστολή στον Ελευθέριο και του δήλωνε ότι αυτός και ο λαός του επιθυμούσαν να γίνουν χριστιανοί. Ο Ελευθέριος αμέσως ανταποκρίθηκε, στέλνοντας δύο εκπαιδευμένους στην πίστη άνδρες, που κατήχησαν και βάπτισαν χριστιανούς τον Λούκιο με τον λαό του.

Ο Άγιος Ελευθέριος και η μητέρα του Αγία μάρτυς Ανθία (pinterest, saint.gr)

Όταν ο Σεπτίμιος Σεβήρος πληροφορήθηκε την χριστιανική δράση του Ελευθερίου διέταξε την σύλληψή του. Υπέστη πολλά και φρικτά βασανιστήρια που δεν μπορεί να συλλάβει ο νους του ανθρώπου: Τον ξάπλωσαν επάνω σ’ ένα σιδερένιο κρεβάτι και άναψαν από κάτω φωτιά για να τον κάψουν, τον έβαλαν μέσα σε καζάνι με βραστή πίσσα και στη συνέχεια, τον έριξαν για να τον κάψουν μέσα σε πυρωμένο φούρνο. Κατόπιν, τον έδεσαν για να τον σύρουν στο δρόμο αγριεμένα άλογα και τέλος, ο Ελευθέριος οδηγήθηκε από τους ειδωλολάτρες στην αρένα της Ρώμης. Όμως και εκεί, τα άγρια ζώα όχι μόνο δεν τον κατασπάραξαν, αλλ’ έμειναν ήρεμα μακριά του χωρίς καν να τον αγγίξουν! Η χάρη του Θεού τον φύλαξε απ’ όλα, ώστε και από τους δημίους του πολλοί πίστεψαν στον Χριστό. Στο τέλος, ο αυτοκράτορας έβγαλε διαταγή να τον αποκεφαλίσουν μαζί με την αγία μητέρα Του.

Οι ιεροί ναοί Αγίου Ελευθερίου Θερίσσου Ηρακλείου Κρήτης, Βόλου
και Αλεξανδρουπόλεως Ν. Έβρου (creta24.gr, thenewspaper.gr)

Έτσι ο Άγιος Ελευθέριος πέρασε «εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ» (Προς Ρωμαίους, η’ 21). Δηλαδή στην ελευθερία της ένδοξης κατάστασης των παιδιών του Θεού. Η Σύναξή του τελείται στο μαρτύριο αυτού, πλησίον του Ξηρολόφου.

Εικόνες του Αγίου Ελευθερίου και ιερά λειψανοθήκη με απότμημα
των τιμίων λειψάνων του στον ιερό ναό του στο Βουκουρέστι
(toeilhtarion.blogspot.com, sfelefterie.ro)

Το άφθαρτο σκήνωμα του αγίου Ελευθερίου φυλάσσεται στον Ιερό Κοιμήσεως Θεοτόκου στα Πευκάκια Νέας Ιωνίας. Μεταφέρθηκε εκεί το 1923 ή 1924 από την Ιωνόπολη (Ινέπολη) του Ευξείνου Πόντου, μεταξύ Σινώπης και Βοσπόρου. Η τιμία κάρα του Αγίου Ελευθερίου φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Σπαρμού Ολύμπου. Η δεξιά χείρα του Αγίου αποθησαυρίζεται στον Ιερό Ναό Παντοκράτορος Πατρών. Αποτμήματα τιμίων λειψάνων του Αγίου Ελευθερίου φυλάσσονται στις Ιερές Μονές Ιβήρων και Κουτλουμουσίου Αγίου Όρους, στην Ιερά Μονή Οσίου Διονυσίου εν Ολύμπω, στην Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Νικήσιανης Καβάλας, στην Κατακόμβη του Καθεδρικού ναού Παναγίας Ελευθερώτριας Διδυμοτείχου καθώς και στον ιερό ναό Αγίου Ελευθερίου Βουκουρεστίου και στην ιερά Μονή Caladarusani Βουκουρεστίου στην Ρουμανία.

Οι ιεροί ναοί αγίου Ελευθερίου Καρυάς Τήνου και Κάστρου Ίου
(orthodoxianewsagency.gr, iospaths.gr). Κάτω: η ιερά μονή
αγίου Ελευθερίου Μουρνιών Χανίων (fdathanasiou.wordpress.com)

Ο Άγιος Ελευθέριος θεωρείται βοηθός των εγκύων γυναικών. Τους δίνει «καλή λευτεριά». Πολλές γυναίκες επικαλούνται τη βοήθειά του και ακουμπούν το εικονισματάκι του αγίου πάνω τους. Η αντίληψη αυτή αναφέρεται και σ’ ένα προσόμοιο στιχηρό της εορτής. «Τῶν ἐπιτόκων γυναίων Πάτερ κηδόμενος, ἐλευθερίαν δίδως, τῷ Ναῷ σου φοιτώσαις …», δηλαδή «Φροντίζεις Πάτερ τις έγκυες γυναίκες που καταφεύγουν στο ναό σου δίνοντάς τους ελευθερία …». «Αη-Λευτέρη, λευτέρωσέ με», απευθύνονται στον Άγιο προστάτη και ποτέ τη μέρα της γιορτής του δεν πιάνουν βελόνα στα χέρια τους. Στη Θράκη οι έγκυες τιμούν ιδιαιτέρως τον Άγιο Ελευθέριο. Στην Θεσσαλονίκη και στις Σέρρες λένε: «Αη Λευτέρη μ’ λευτερώσει την». Σε πολλά μέρη, όπως στη Λέσβο, δεν είναι μόνον οι έγκυες που τάζουν άρτους στον Άγιο, αλλά και οι μαμές, για να τους «βγαίνουν καλά οι γέννες». Ακόμη, σε περίπτωση δύσκολου τοκετού, οι μέλλουσες μητέρες τάζουν το παιδί τους στον Άγιο και του δίνουν το όνομά του.

Φορητή εικόνα των αγίων Ελευθερίου και Στυλιανού, προστατών αγίων
της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας (Κωνσταντινούπολη, τέλη 19ου αι.)

Στην Κρήτη, το όνομα του αγίου Ελευθερίου δίνεται πολύ συχνά, ιδίως στα αγόρια, καθώς στα αβάσταχτα χρόνια της οθωμανικής σκλαβιάς, ταυτίστηκε με τον άσβεστο πόθο των Κρητικών να δουν την πατρίδα τους ελεύθερη από τον φοβερό ζυγό και τα μαρτύρια, ενώ κάθε οικογένεια ήθελε ν’ αναδείξει παλικάρια άξια και γενναία, που θα αγωνίζονταν για τη λευτεριά της Κρήτης. Στη δύσκολη και ηρωική πορεία του στην ιστορία, ο Κρητικός λαός ένιωθε πάντοτε τον Άγιο Ελευθέριο προστάτη του, συμπαραστάτη και οδηγό του! Αλλά και στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής, πολλοί Έλληνες έδιναν στα παιδιά τους το όνομα του αγίου Ελευθερίου, για να προφέρουν και ν’ ακούν -κάθε φορά που τα καλούσαν- την πολυπόθητη και ιερή λέξη «Ελευθερία!». Έτσι η ευλογία και η αγάπη του Αγίου Ελευθερίου ταυτίστηκε, στο πέρασμα των χρόνων, με την ίδια την ιστορία και τη μοίρα του λαού μας, κάνοντας τον μεγάλο αυτό Άγιο της Πίστεώς μας προστάτη και βοηθό ολόκληρου του Γένους.

Τα ιερά παρεκκλήσια του αγίου Ελευθερίου δίπλα στον Μητροπολιτικό
ναό Αθηνών και στο Επταπύργιο Θεσσαλονίκης (Γεντί Κουλέ) (pemtousia.gr)

Χαρακτηριστική γι’ αυτό είναι η περίπτωση του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος έλαβε το όνομα «Ελευθέριος» από τον πόθο των γονιών του για ελευθερία και από το τάμα της μητέρας του στον Άγιο Ελευθέριο. Στο Μουσείο Ελευθερίου Βενιζέλου, στα Χανιά, φυλάσσονται σήμερα δύο φορητές εικόνες του αγίου Ελευθερίου που ανήκαν στον Ελευθέριο Βενιζέλο, όσο ζούσε και δεν τις αποχωρίστηκε ποτέ. Η πρώτη είναι διαστάσεων 43,5 x 34 εκ. και φέρει την επιγραφή: «Ο ΑΓΙΟΣ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ». Πρόκειται για μοναδικό προσωπικό κειμήλιο του Ελευθερίου Βενιζέλου, που σεβόταν ιδιαίτερα ο μεγάλος Έλληνας πολιτικός μια που επρόκειτο για εικόνα του προστάτη Αγίου του. Απεικονίζει τον άγιο ιεράρχη ένθρονο, με λαμπρή αρχιερατική στολή, ιστορημένη σε χρυσοποίκιλτο κάμπο, που φέρει επισμαλτωμένα εκτυπώματα με την αγιορείτικη -ρωσικής προέλευσης- τεχνική του τσοκάνικου.

Φορητές εικόνες του Αγίου Ελευθερίου που ανήκαν στον Ελευθέριο Βενιζέλο
και σήμερα φυλάσσονται στο Μουσείο Ελευθερίου Βενιζέλου στα Χανιά.
Κάτω: Λεπτομέρεια από την επιγραφή της πρώτης εικόνας (yiorgosthalassis.blogspot.com)

Η εικόνα είναι έργο τοῦ 1909 του Αγιορείτου μοναχού Διονυσίου Θέμελη καί δωρήθηκε από τους Αγιορείτες αυταδέλφους Κοσμά μοναχό καί Θεόφιλο ιερομόναχο στον Κρητικό πολιτικό, προς τον οποίον έτρεφαν μεγάλη εκτίμηση. Πολύ κατατοπιστική για τα παραπάνω είναι η επιγραφή σε επίχρυση ταινία ένθετα προσαρμοσμένη στο κάτω μέρος της εικόνας: «ΤΩ ΕΞΟΧΟΤΑΤΩ ΚΥΡΙΩ ΚΥΡΙΩ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩ ΒΕΝΙΖΕΛΩ Τεκμήριον ἐλάχιστον ἀπείρου πρός αὐτόν ἐκτιμήσεως καί ἐνθυμήσεως ἔνεκεν, ταύτην δωροῦσιν οἰ ἀδελ(φοί) Κοσμᾶς μοναχός καί Θεόφιλος ίερομόναχος. Ἔργον Θέμελη Διονυσίου ἁγιογράφου. Ἐν Ἀγίῳ Ὄρει 1909». Η δεύτερη φορητή εικόνα του αγίου Ελευθερίου, των μέσων του 18ου αιώνα, απεικονίζει τον Άγιο με σκηνές από τον Βίο του. Η εικόνα βρισκόταν, όπως καί τώρα στό Μουσείο, επάνω από το κρεβάτι του Ελευθερίου Βενιζέλου, και μεταφέρθηκε, όπως και άλλα προσωπικά του αντικείμενα, από το Παρίσι, όπου ζούσε κάποια περίοδο εξόριστος.

Το τίμιο λείψανο, η ιερά Κάρα και η δεξιά χείρα
του Αγίου Ελεθερίου (agiamarinaalykou.gr)

Ανάμεσα στους πολυάριθμους ιερούς ναούς, παρεκκλήσια και εξωκκλήσια που συναντά ο προσκυνητής σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο, στην Κύπρο και την Ομογένεια, αφιερωμένα στον Άγιο Ελευθέριο, ξεχωριστή θέση έχουν, για την ομορφιά της αρχιτεκτονικής τους και την ιδιαίτερη κατάνυξη που δημιουργούν στον επισκέπτη, ο ιερός ναός Αγίου Ελευθερίου της οδού Ονασαγόρου στη Λευκωσία και η ιερά μονή Αγίου Ελευθερίου στο Σαγκρί της Νάξου, για τα οποία παραθέτουμε ακολούθως μία σύντομη, ξεχωριστή αναφορά:

Άγιος Ελευθέριος Ονασαγόρου Λευκωσίας

Ο ιερός ναός Αγίου Ελευθερίου, επί της οδού Ονασαγόρου (εντός των τειχών) στη Λευκωσία της Κύπρου, είναι ένα εκκλησάκι κρυμμένο ανάμεσα σε γραφικά μαγαζάκια και οικήματα. Για τους Κυπρίους ο Άγιος Ελευθέριος θεωρείται ο προστάτης άγιος των σκλαβωμένων, αλλά και ελευθερωτής των επιτόκων γυναικών. Ο ναός, ένα από τα επτά μετόχια της Ιεράς Μονής Μαχαιρά, κλέβει τις εντυπώσεις για την ιδιόμορφη αρχιτεκτονική του. Κτίστηκε από τον Εθνομάρτυρα Κυπριανό το 1804, όταν ήταν Οικονόμος της Αρχιεπισκοπής. Τον χώρο είχε δωρίσει στη Μονή του Μαχαιρά, το 1800, μία ευσεβής κυρία με το όνομα Μαρία, ο τάφος της οποίας βρίσκεται στον περίγυρο του ναού. Ο ναός κατασκευάστηκε χωρίς άδεια της τουρκικής διοίκησης του νησιού, καθώς ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός ξεγέλασε τους Τούρκους, αφήνοντάς τους να πιστεύουν ότι έκτιζε μόνο μια μικρή αποθήκη της Μονής.

Ιερός ναός Αγίου Ελευθερίου Ονασαγόρου Λευκωσίας (cyprushighlights.com)

Η τοποθεσία του ναού ξαφνιάζει τους πεζούς, αφού το μόνο στοιχείο, που μαρτυρά την ύπαρξη του, είναι η εικόνα του Αγίου Ελευθερίου πάνω σε μια -κατά τα άλλα- συνηθισμένη καγκελόπορτα. Ανοίγοντας την καγκελόπορτα, ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με ένα φαρδύ διάδρομο που οδηγεί στο γυναικωνίτη. Στο χώρο υπάρχουν εικόνες, αλλά και επιβλητικές αγιογραφίες στην αριστερή πλευρά. Η είσοδος στο κυρίως μέρος του ναού, παρ’ όλο που βρίσκεται τρία πόδια κάτω από την επιφάνεια του δρόμου, δεν διαφέρει σε τίποτα από την είσοδο σε μια συνηθισμένη εκκλησία. Πάνω από την παραδοσιακή ξύλινη πόρτα υπάρχει επιγραφή, όπου αναγράφεται η χρονολογία κατασκευής του ναού, 1806.

Δέος καταλαμβάνει τον επισκέπτη, αφού οι τοίχοι όλοι είναι καλυμμένοι με αγιογραφίες βυζαντινής εποχής. Το αίσθημα αυτό ενισχύει το περιορισμένο φως. Τα γνωστά παραδοσιακά φωτιστικά δεν αντικαταστήθηκαν με αυτά του ηλεκτρισμού με τις παραπλανητικές λάμπες – κεριά. Το μοναδικό τεχνητό φως υπάρχει πάνω από το εικονοστάσι για λόγους πρακτικότητας, αφού ο ιερέας το χρειάζεται για να διαβάζει τις ψαλμωδίες. Ο ναός βρίσκεται στον Πεζόδρομο της οδού Ονασαγόρου αριθ. 32 και υπάγεται διοικητικά στην Ιερά Μονή του Μαχαιρά. Λειτουργεί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και παραμένει ανοικτός για τις ιερές Ακολουθίες και προσκύνημα από Δευτέρα μέχρι Σάββατο, 09:00-12:00 και 16:30-18:00. Την Κυριακή ανοίγει μόνο το πρωί για την θεία λειτουργία και μετά το τέλος της παραμένει κλειστός (τηλέφωνο επικοινωνίας: 00357-22664737, 00357-22363824).

Άγιος Ελευθέριος Σαγκρίου Νάξου

Το Σαγκρί είναι κοινότητα της Νάξου, 11 χλμ. νοτιοανατολικά της Χώρας, κεντρικά στο νησί. Εκεί υπάρχει το μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου, ένα από τα παλαιότερα Μοναστήρια και από τα αξιολογότερα θρησκευτικά και πνευματικά κέντρα του νησιού κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας. Στην επιγραφή του υπέρθυρου του καθολικού της Μονής αναφέρεται η χρονολογία 1636, όμως η ίδρυση της Μονής φαίνεται να είναι ακόμη αρχαιότερη. Το 1766 η Μονή ανήκε στον Ιερομόναχο Σεραφείμ Βαρβατόπουλον. Το 1816 ο ηγούμενος της Μονής Καλλίνικος Βαρβατόπουλος (ή Βαρβατάκης) ανακαίνισε τη Μονή και ίδρυσε Σχολή. Ο Ιερομόναχος Καλλίνικος Βαρβατάκης περιήρχετο σε πολλά μέρη της Ελλάδος με ιερά λειψανοθήκη, προς προσκύνησιν και αγιασμόν των πιστών. Με τα χρήματα που συγκέντρωνε ίδρυε σχολεία στη Νάξο. Η Σχολή στο Σαγκρί λειτούργησε ως Σχολή όλης της ορεινής Νάξου έως το 1834. Η Μονή είχε τη μεγάλη συμπαράσταση των Ναξίων Βουτσάδων της Σμύρνης.

Ο Καλλίνικος Βαρβατάκης ήταν ένας φλογερός Ιερομόναχος, ο οποίος, στις αρχές του 19ου αιώνα, αφιέρωσε τη ζωή και την περιουσία του στην ιερή προσπάθεια ίδρυσης σχολείου στο χωριό του το Σαγκρί. Γεννήθηκε στο Σαγκρί Νάξου γύρω στα 1760 και κληρονόμησε από τους προγόνους του το Μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου. Εκάρη μοναχός και το 1788 έγινε Ηγούμενος και ανέλαβε τη διαχείριση της μισοερειπωμένης Μονής. Το 1815 την επισκευάζει, με σκοπό όπως γράφει: «Να αποκαταστήση κοινήν σχολήν προς ωφέλειαν των φιλομαθών». Η Σχολή του Αγίου Ελευθερίου άρχισε να λειτουργεί το 1816. Γράφει ο ίδιος: «Επειδή η πατρίς μου υστερείται Ελληνικού σχολείου … αφιερώ επί συστάσει Ελληνικής σχολής το ειρημένον κληρονομικόν μου μοναστήριον, δια να φοιτώσιν εις αυτό οι των χριστιανών παίδες εκασταχόθεν και να διδάσχωνται». Τη σκοτεινή εκείνη εποχή λειτουργούσε στη Νάξο ένα μόνο ορθόδοξο σχολείο, εκείνο του Αγίου Γεωργίου Γρόττας. Αντίθετα τα καθολικά σχολεία της Χώρας (Σχολή Ιησουιτών, Σχολή Ουρσουλινών, Σχολή Καπουκίνων) και το σχολείο στα Μονοίτσια της Τραγαίας, λειτουργούσαν και επιχειρούσαν προσηλυτισμό. Για την ανακοίνωση του ερειπωμένου μοναστηριού ο Καλλίνικος δαπάνησε όσα χρήματα είχε και επί πλέον δανείστηκε σημαντικά ποσά. Προκειμένου όμως να εξοφλήσει τους δανειστές του και να αντιμετωπίσει τις δαπάνες λειτουργίας του σχολείου, ξεκίνησε περιοδεία ανά τις Μητροπόλεις της Ελλάδας, έχοντας μαζί του συστατική επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη Κυρίλλου και, αφού συγκέντρωσε χρήματα, επέστρεψε και το 1816 έθεσε σε εφαρμογή το όνειρό του για την ίδρυση σχολείου στη Μονή, αυτός ο ολιγογράμματος αλλά φλογερός πατριώτης. 

(orinosaxotis.blogspot.com)

Ο Καλλίνικος προσέλαβε ως δάσκαλο τον ιερέα Νικόλαο Καστελάνο για τη διδασκαλία στοιχείων της ελληνικής γλώσσας, αλλά και «δια την ευκοσμίαν και βελτίωσιν των μαθητών και να κάμνη εις τας μονοκκλησίας ηθικούς λόγους εις σωτηρίαν των χριστιανών». Την πρώτη χρονιά λειτουργίας του σχολείου φοιτούσαν σε αυτό 40 μαθητές, αριθμός πολύ μεγάλος για την εποχή εκείνη. Ο Καλλίνικος δεν έπαυσε να απευθύνεται σε επιφανείς Έλληνες με εξουσία και πλούτο, ζητώντας στήριξη του σχολείου. Απευθύνθηκε στον ηγεμόνα της Βλαχίας Αλ. Σούτσο, δραγομάνο του στόλου, στον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’, με συστατική επιστολή του οποίου έκανε εράνους για το σχολείο περιοδεύοντας σε ολόκληρη την Ελλάδα. Το 1817 ταξιδεύει στη Σμύρνη και τα Βουρλά, όπου συναντήθηκε με τους ευκατάστατους Ναξιώτες της Σμύρνης και των Βουρλών, καθώς και με τον Μητροπολίτη Σμύρνης Άνθιμο Χωριανόπουλο, Ναξιώτη (από την Κωμιακή) και μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη. Ο Καλλίνικος με τη βοήθεια του Μητροπολίτη Ανθίμου έπεισε το σινάφι των Βουτσάδων της Σμύρνης (Ναξιώτες οι περισσότεροι) και ανέλαβαν την κηδεμονία του σχολείου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειξε ο Μητροπολίτης Άνθιμος για την ίδρυση σχολείου στην ιδιαίτερη πατρίδα του, ανταποδίδοντας σ’ αυτήν «τα τροφεία προθύμως». Ο Ιερομόναχος Καλλίνικος τον έπεισε και βοήθησε σπουδαίως στο έργο αυτό.

Ιερά Μονή Αγίου Ελευθερίου Σαγκρίου (blogs.sch.gr, orinosaxotis.blogspot.com)

Σε Πατριαρχικό σιγίλλιο του Μαρτίου 1817 «Περί της εν τη νήσω Νάξω μονής του αγίου ιερομάρτυρος Ελευθερίου» στο Σαγκρί αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι ο ιδιοκτήτης της παραπάνω Μονής μοναχός Καλλίνικος Βαρβατάκης, «εν έτει σωτηρίω αωιζ, κατά μήνα μάρτιον, αφίκετο εις Σμύρνην και [ανεκοίνωσε] ταύτην εαυτού την βουλήν προς τον ιερώτατον μητροπολίτην Σμύρνης, εν αγίω Πνεύματι αγαπητόν ημών αδελφόν και συλλειτουργόν κυρ Άνθιμον, Νάξιον όντα και αυτόν, και ουδέν ήττον φιλόκαλον και φιλόμουσον …». Στο περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» (Μάιος 1818) δημοσιεύτηκε μακροσκελές άρθρο με τίτλο «Από Κωνσταντινουπόλεως Μαΐου 25, 1818» με θέμα τον αγώνα του ναξιώτη Μοναχού Καλλίνικου Βαρβατάκη να ιδρύσει στο Σαγκρί Νάξου «σχολείον κοινόν της Ελληνικής παιδείας». Εκεί γίνεται λόγος για ένα ταξίδι που έκανε τότε στη Σμύρνη ο π. Καλλίνικος Βαρβατάκης, όπου συνάντησε τον συμπατριώτη του Μητροπολίτη Σμύρνης Άνθιμο: «… απελθών εις Σμύρνην [ο Καλλίνικος], ωμίλησε περί του πράγματος μετά του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου της πόλεως ταύτης, όστις Νάξιος ων, και τα τροφεία προθύμως αποδιδούς τη πατρίδι, ου μόνον παρώρμησε τον Καλλίνικον εις το καλόν, αλλά και χρηματικώς συνετέλεσεν εις την σύστασιν του σχολείου …».

(orinosaxotis.blogspot.com)

Στις 2 Μαρτίου 1819 συντάσσεται έγγραφο από το σινάφι των Βουτσάδων επικυρωμένο και από το Μητροπολίτη Άνθιμο, με το οποίο αποδέχονται την κηδεμονία της Σχολής. Ο Καλλίνικος εκοιμήθη στις 5 Μαΐου 1820, στην Κωνσταντινούπολη, στο σπίτι του γιατρού Βλαστού, όπου έμενε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Οι βουτσάδες της Σμύρνης μόλις πληροφορήθηκαν τον θάνατο του έστειλαν στον Άνθιμο επιστολή παραίτησης από την επιτροπεία της σχολής του Αγίου Ελευθερίου, η οποία δυστυχώς έκλεισε, ενώ το Μοναστήρι περιήλθε στους κληρονόμους του Καλλινίκου. Ο σπόρος όμως της παιδείας, που έσπειρε ο φλογερός αυτός καλόγερος στον τόπο του δεν πήγε χαμένος! Σήμερα λίγοι Ναξιώτες και Σαγκριώτες θυμούνται τον σπουδαίο εκείνο πατριώτη. Η ανακαίνιση του Μοναστηριού του, που πρόσφατα ολοκληρώθηκε, ας είναι αιώνιο μνημόσυνο για τον ολιγογράμματο, αλλά σοφό και άγιο εκείνο καλόγερο.

Το μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου βρίσκεται στη νότια πλευρά του χωριού. Αποτελείται από το καθολικό και από διώροφο συγκρότημα, που χρησίμευε για κατοικία των μοναχών και αργότερα λειτούργησε ως σχολή, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στο τέμπλο της μονής υπάρχουν εξαιρετικές εικόνες του Αγίου Ελευθερίου, του Παντοκράτορος, του Αγίου Αρτεμίου και της Παναγίας Ελεούσας. Το μοναστήρι περιλαμβάνει αποθήκες, κελλιά και μια μεγάλη αίθουσα, που παλαιά λειτουργούσε ως αίθουσα διδασκαλίας και βιβλιοθήκη. Η μονή Αγίου Ελευθερίου υπήρξε αξιόλογο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων της Τουρκοκρατίας. Στις 8 Νοεμβρίου 2015, επαναπατρίσθηκε στη Νάξο η Ιερά Λειψανοθήκη με αποτμήματα τιμίων λειψάνων 13 Αγίων της Εκκλησίας μας, που κατασκευάσθηκε το 1817 από τον αοίδιμο Ιερομόναχο και Ηγούμενο της Ιεράς Μονής Αγίου Ελευθερίου Σαγκρίου, Νάξου, Καλλίνικο Βαρβατάκη. Το Καθολικό της Μονής λειτουργείται στις 15 Δεκεμβρίου κάθε χρόνο και όλο το καλοκαίρι παραμένει ανοικτό στους επισκέπτες.

Το μαρτύριο του Αγίου Ελευθερίου (agiamarinaalykou.gr)

Εικόνες του Αγίου Ελευθερίου (poimin.gr, in.gr, schoolnewss.weebly.com)

Πηγές:
– Μητροπολίτου Σερβίων και Κοζάνης Διονυσίου, «Ο Άγιος Ελευθέριος», σε: diakonima.gr
– Αριστείδη Θεοδωρόπουλου, «Ο Άγιος Ελευθέριος ο δι’ αποκεφαλισμού τελειωθείς σοφός και μαρτυρικός ιεράρχης του Ιλλυρικού», σε: kallimasia.blogspot.com
– Άντρια Λεωνίδου, «Ο Άγιος Ελευθέριος στην Ονασαγόρου (εντός των τειχών) Λευκωσία», σε: cyprushighlights.com
– «Αγιορείτικη εικόνα του προστάτη Αγίου του Ελευθερίου Βενιζέλου», σε: agioritikoslogos.blogspot.com
– Μαρία Γρατσία, «Το μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου στο Σαγκρί», σε: blogs.sch.gr
– «Ο Άγιος Ελευθέριος ο Ιερομάρτυρας», σε: saint.gr
– «Ιστορικές μονές αφιερωμένες στον Άγιο Ελευθέριο», σε: fdathanasiou.wordpress.com

kimintenia.wordpress.com