27 Σεπτεμβρίου 1831
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, εξέχων διπλωμάτης που θριάμβευσε στην Ευρώπη, έμελλε ν’ αντιμετωπίσει στην ίδια την πατρίδα του την πιο δύσκολη αποστολή της ζωής του. Υπήρξε ο Κυβερνήτης που συγκρούστηκε με το «βαθύ κράτος» της εποχής του και με τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, που δεν επιθυμούσαν την πλήρη ανεξαρτησία της χώρας. Η δολοφονία του στο Ναύπλιο, την 27η Σεπτεμβρίου 1831, εδραίωσε την ξενοκρατία στον τόπο και άλλαξε δραματικά τη μοίρα της νεώτερης Ελλάδος.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, εξέχων διπλωμάτης που θριάμβευσε στην Ευρώπη, έμελλε ν’ αντιμετωπίσει στην ίδια την πατρίδα του την πιο δύσκολη αποστολή της ζωής του. Υπήρξε ο Κυβερνήτης που συγκρούστηκε με το «βαθύ κράτος». Δεν εδίστασε να συγκρουστεί με τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης της εποχής του, που δεν επιθυμούσαν την πλήρη ανεξαρτησία του Ελληνικού κράτους και επεχείρησε την πρώτη στάση πληρωμών. Η μεγαλύτερη μάχη του όμως θα δινόταν με τους ίδιους τους συμπατριώτες του και ιδιαίτερα με τους πολιτικούς και τους τοπικούς άρχοντες, που έως τότε κινούσαν τα νήματα και διεκδικούσαν μερίδιο στην εξουσία.
Ο Καποδίστριας ως κυβερνήτης επώλησε όλα του τα υπάρχοντα για να χρηματοδοτήσει το νεοσύστατο κράτος, αρνήθηκε το μισθό του και υποχρέωσε και όλους τους πολιτικούς να κάνουν το ίδιο, επιλογές που απεδείχθησαν σοφές για το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, αλλ’ έστρεψαν το πολιτικό κατεστημένο της εποχής εναντίον του με αποκορύφωμα την δολοφονία του στο Ναύπλιο, την 27η Σεπτεμβρίου 1831.
Όπως σημειώνουν σε έναν απολογισμό του σπουδαίου και δύσκολου έργου του, οι Δ. Απέργης και Κ. Εμμανουήλ:
«Πάντα ταῦτα εἶναι ἔργα τῆς ἀκλονήτου καὶ ἀδαμάστου θελήσεως τοῦ Καποδιστρίου, ὁ ὁποῖος παλαίων πρὸ μυρίων δυσχερειῶν καὶ μιᾶς ἀχαλινώτου ἐν τῷ εσωτερικῷ ἀντιπολιτεύσεως ἐπέτυχεν σοβαρωτάτην διπλωματικὴν νίκην εἰς τὸ ζήτημα τῆς ὁροθεσίας. Τὸ ἄρθρον 10 τῆς συνθήκης τῆς Ἀνδριανουπόλεως 1829 καὶ τὸ Πρωτόκολλον τῆς Ἑλληνικής Ἀνεξαρτησίας τοῦ Λονδίνου 1830 εἶναι κατὰ ἐν μέγιστον ποσοστὸν ἔργον τοῦ Κυβερνήτου, τῆς διπλωματικῆς του ἱκανότητος καὶ τοῦ ἐπιδεξίου διπλωματικοῦ καὶ πολεμικοῦ χειρισμοῦ τοῦ ἑλληνικοῦ ζητήματος.
Ὁ Κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος δὲν συνεκρότησεν οὕτω μόνον κράτος ἐκ τοῦ μηδενός, ἀλλ’ ἠγωνίσθη καὶ διὰ τῶν διπλωματικῶν του χειρισμῶν ἐπέβαλε μέχρι μεγάλου βαθμοῦ τὴν διεθνῆ αυτοῦ ἀναγνώρισιν. ῾Η ἐλευθέρα Ἑλλάς, τὸ ἀνεξάρτητον ἑλληνικὸν κράτος εἶναι ἔργον τοῦ ἀγωνισθέντος ἐπί ἐννεαετίαν καὶ θυσιασθέντος ἑλληνικοῦ λαοῦ, ἀλλά καὶ ἔργον τοῦ Κυβερνήτου του, ο ὁποῖος ἐγνώριζε πῶς νὰ ἀξιοποιήσῃ ἐπὶ τοῦ διπλωματικοῦ πεδίου τὰς θυσίας του καὶ τὸ ἐπέτυχε μέχρις ἑνὸς σημαντικοῦ βαθμοῦ, ἴσως δὲ θὰ τὸ ἐπετύγχανε καὶ κατὰ μεγαλύτερον ποσοστὸν ἐὰν δὲν ἐμεσολάβει τὸ γεγονὸς τῆς δολοφονίας του».
Ιωάννης Καποδίστριας, πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδος (Κέρκυρα, 10 Φεβρ. 1776 – Ναύπλιο, 27 Σεπτ./9 Οκτ. 1831)
Επ’ αυτού ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, πρ. Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, αναφέρει εν ενεργεία σε μελέτη του:
«Δεν ξέρω αν οι σύγχρονοι του Καποδίστρια εξετίμησαν τα επιτεύγματά του σχετικά με την οργάνωση του Ελληνικού κράτους. Αυτό που είμαι βέβαιος ότι δεν έχει εκτιμηθεί επαρκώς ακόμη και σήμερα, είναι το μεγαλύτερο επίτευγμά του, η μεγαλύτερη υπηρεσία του στο Έθνος.
Ο Καποδίστριας εκλήθη να κυβερνήσει μια χώρα χωρίς σύνορα, που μάλιστα εξακολουθούσε τότε να είναι κατακλυσμένη από εχθρικές δυνάμεις. Η Ελεύθερη Ελλάδα ήταν τότε ένα ιδανικό, χωρίς συγκεκριμένη μορφή. Οι ταλαιπωρίες της διευρωπαϊκής περιπλάνησής του από το ένα ανάκτορο στο άλλο, οι μάχες που συνήψε στη Ρούμελη για να απωθήση τον εχθρό, οι προσπάθειές του για την απελευθέρωση της Δυτικής Ελλάδος, όλα εκείνα τα σπουδαία γεγονότα, που προφανώς ήσαν τα πλέον σημαντικά κατά την περίοδο της διακυβερνήσεώς του, δεν διδάσκονται σε μαθητές και δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιηθεί από ενήλικες.
Ωστόσο, το μεγάλο εθνικό επίτευγμα τού Καποδίστρια είναι ότι ήταν ο πρώτος που καθόρισε τα σύνορα τού Ελληνικού κράτους -και μάλιστα εμπερικλείοντας στην Ελληνική επικράτεια μια περιοχή πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που είχε αρχικά σχεδιασθεί από τις λεγόμενες “Προστάτιδες Δυνάμεις”».
Για να κατανοηθεί η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και η εξέλιξη και κατάληξή της, είναι αναγκαίο να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι επί αιώνες, πέραν της πολιτικής κουλτούρας και των αυτεξούσιων – αυτόνομων αποφάσεών τους, τα Κοινά των Πόλεων, για να επιβιώσουν εθίστηκαν στις κάθε είδους συναλλαγές με υπέρτερες εξουσίες. Βασικά πάνω σε αυτό σκόνταψε ο Καποδίστριας και ίσως αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι ξένοι, ιδιαίτερα οι Βρετανοί.
Διάσπαρτοι όπως ήταν οι Έλληνες -προγενέστερα έγιναν και κάποια αναπόφευκτα ίσως λάθη από διακεκριμένα μέλη της Διασποράς- δεν διέθεταν μια υψηλή εθνική στρατηγική του συνόλου των Πόλεων και της Διασποράς. Αν και όπως λέγεται «το δικαστήριο των εθνών είναι η Ιστορία», προσεκτική μελέτη του στρατηγικού περιβάλλοντος της εποχής δείχνει ότι η κακοτυχία των Ελλήνων δεν ήταν τυχαία.
Ο 18ος αιώνας ήταν βασικά το μεταίχμιο της κορύφωσης της αποικιοκρατίας και των εξισορροπητικών διενέξεων των μεγάλων δυνάμεων που έφερε η εξέγερση στο Παρίσι και ο Ναπολέων. Επιπρόσθετα, υπάρχει κάτι πολύ πιο σημαντικό, το οποίο δεν φαίνεται να ελήφθη υπ’ όψη από τους ηγέτες των επαναστατών και το οποίο ο Καποδίστριας στην συνέχεια προσπάθησε να το διαχειριστεί.
Η υπερδύναμη της εποχής και μεγάλη θαλασσοκράτειρα, η Βρετανία, ήλεγχε την περίμετρο της Ευρασίας (Ευρώπη, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή, Ινδική Χερσόνησο μέχρι την Κίνα). Με το πανίσχυρο ναυτικό της κυριαρχούσε στις θάλασσες, έκανε ναυτικούς αποκλεισμούς της Ευρώπης και κυριολεκτικά απαγόρευε στις ηπειρωτικές δυνάμεις, κυρίως στην Ρωσία, να κατέβουν στα θερμά νερά. Αυτά λοιπόν είχαμε στο στρατηγικό επίπεδο όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση.
Το Κυβερνείο (οικία του Ιω. Καποδίστρια) στην Αίγινα και το Μουσείο Ιωάννη Καποδίστρια στην Κέρκυρα
Ο Καποδίστριας και η Μεγ. Βρετανία
Εκείνη την εποχή, την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διαχειριζόταν το Λονδίνο με στρατηγικό σκοπό να μην διαταραχθεί η κυριαρχία της πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας. Να μην υπάρχει ενδεχόμενο να εγερθεί κάποιου είδους νέα Βυζαντινή Αυτοκρατορία που θα μπορούσε να αμφισβητήσει στρατηγικά το Ηνωμένο Βασίλειο ή και να συμμαχήσει με την Ρωσία.
Προς το τέλος της δεκαετίας του 1820, όταν ο Ιωάννης Καποδίστριας ανέλαβε την διακυβέρνηση των Ελλήνων, η χώρα παρουσίαζε εικόνα χάους και διαιρέσεων. Η Πελοπόννησος ήταν κυριολεκτικά ρημαγμένη. Οι Βρετανοί -και ως προς τούτο έπεισαν και τους Γάλλους- ήθελαν εκεί μόνο αυτοδιοίκηση, όχι κράτος (και μάλιστα φόρου υποτελή στον Σουλτάνο). Η τριετία του Καποδίστρια είναι η σημαντικότερη της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Η δολοφονία του καθόρισε την τύχη μας μέχρι και σήμερα. Δεν είναι του παρόντος. Όμως, μπορεί να ειπωθεί ότι εντυπωσιάζει η πολιτική και διπλωματική δεξιοτεχνία του Καποδίστρια, μιας από τις παγκοσμίως μεγαλύτερες πολιτικές και διπλωματικές φυσιογνωμίες του 18ου αιώνα. Με αριστοτεχνικούς διπλωματικούς ελιγμούς και εν μέσω διαιρέσεων και ειλημμένων βρετανικών στρατηγικών επιλογών, κατόρθωσε να δημιουργήσει κράτος. Να το εκτείνει μέχρι τον Βόλο και την Άρτα και να θέσει αιτήματα για άλλες περιοχές όπου υπήρχαν Έλληνες. Τον δολοφόνησαν. Ποιοί όπλισαν το χέρι;
Η δολοφονία του Κυβερνήτη
Σίγουρα ξέρουμε γι’ αυτόν που τον μαχαίρωσε. Πολλοί άλλοι, μαθαίνουμε, μέσα στην Εκκλησία και στο προαύλιο κρατούσαν διάφορα φονικά όπλα. Αναζητώντας όμως τα βαθύτερα αίτια, κύριο δικό μας συμπέρασμα είναι ότι την τριετία μετά το 1828, ο κατά τα άλλα καταμόναχος Καποδίστριας, στην τιτάνια προσπάθειά του να ενώσει κάτω από ένα δημοκρατικό κράτος τους διάσπαρτους και διαιρεμένους Έλληνες, κατόρθωσε να υπερφαλαγγίσει τις αντιρρήσεις της στρατηγικά πανίσχυρης τότε Μεγ. Βρετανίας.
Ποιοι να ήταν άραγε οι ηθικοί αυτουργοί και ενδεχομένως οι υποκινητές των πολυάριθμων επίδοξων δολοφόνων του Καποδίστρια; Δεν χρειάζεται μεγάλη φαντασία. Ίσως η απόδειξη να μην έχει και μεγάλη σημασία. Οι τότε εμπειρίες όμως είναι διδακτικές: Επειδή οι Έλληνες διαιρέθηκαν και κυρίως επειδή κάποιοι συνομιλούσαν με ξένους, η δολοφονία του Καποδίστρια αποτέλεσε αφετηρία της ξενοκρατίας που κρατάει μέχρι και σήμερα, δύο αιώνες μετά.
Οι Βαυαροί δεν άργησαν να καταργήσουν την αυτο-θέσπιση των πόλεων και των κοινών μέσα στο νεοσύστατο κράτος, όπως και στα δικά τους κράτη. Πολιτική «Όπως οι Έλληνες κατανοούν την Πολιτική» δεν υπήρξε και δεν υπάρχει μέχρι σήμερα. Οι Βαυαροί, όμως, είχαν και έχουν κρατική ελίτ και διοίκηση. Ο Καποδίστριας επειδή γνώριζε καλά τις ανελέητες κρατοκεντρικές λογικές, φέρεται να είπε: «Η νίκη θα είναι δική μας, αν βασιλεύσει εις την καρδία μας μόνο το αίσθημα το Ελληνικό. Ο φιλήκοος των ξένων είναι προδότης».
Έκτοτε, το ζήτημα είναι κατά πόσο η τροχιά εξάρτησης και κυριαρχίας πραιτοριανών υπηρετών των ξένων θα αντιστραφεί για να τεθούν ξανά στο πολιτικό τραπέζι τα αιτήματα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Κυρίαρχο αίτημα να κυριαρχήσει η φιλοπατρία εντός ενός δημοκρατικά προσανατολισμένου και εθνικά ανεξάρτητου κράτους, όπου οι πολίτες, σύμφωνα με τις ελληνικές πολιτικές παραδόσεις, θα είναι εντολείς της ανακλητής εντολοδόχου εξουσίας και όπου ουδείς με θέση ευθύνης θα τολμά να είναι «φιλήκοος ξένων».
Στο ίδιο πλαίσιο, η Εθνική Ανεξαρτησία (το «ιδεώδες της ανεξαρτησίας» στην Κλασική Εποχή) θα είναι για όλους τους πολίτες αδιαπραγμάτευτη έσχατη λογική. Όχι κατασκευαστικά ιδεολογήματα. Δημοκρατικό προσανατολισμό προς την «Ιθάκη» της κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας υπό συνθήκες Εθνικής Ανεξαρτησίας. Πόσο μακριά είμαστε; Μήπως μετά την δολοφονία του Καποδίστρια και την Οδύσσεια δύο αιώνων, τελικά τα μνημόνια ήταν ένα είδος χαριστικής βολής κατά του νεοελληνικού κράτους και όσων Ελλήνων απέμειναν;
kimintenia.wordpress.com
Πηγές:
– Δ. Απέργης – Κ. Εμμανουήλ, «Γενική Ἱστορία τῶν Ἑλλήνων», σε: istorikathemata.com
– Κωνσταντίνος Τσάτσος, «Letter to the Tsar Nicholas I», σε: istorikathemata.com
– Παναγιώτης Ήφαιστος, «Ο Καποδίστριας οικοδομεί κράτος – Η δολοφονία του έφερε την ξενοκρατία», σε: slpress.gr
– mixanitouxronou.gr
kimintenia 