kimintenia

Στο Υπουργείο Εξωτερικών, αμέσως μετά την υπογραφή της Συμφωνίας
της Βάρκιζας. Από αριστερά: Σκομπορίνας, Σαράφης, Σιάντος, Τσιριμώκος,
Σοφιανόπουλος, Παρτσαλίδης, Μπαρούτσος. Πίσω, στο κέντρο,
ο Μαρκόπουλος και ο στρατηγός Κατσώτας

Στις 12 Φεβρουαρίου 1945 η ελληνική κυβέρνηση, με πρωθυπουργό, τότε, τον Νικόλαο Πλαστήρα, και το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος υπέγραψαν τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Η Συνθήκη αυτή ήταν η προσπάθεια να λήξουν όσα δεινά είχαν προκληθεί από τα «Δεκεμβριανά» (Δεκέμβριος 1944 – Ιανουάριος 1945), δηλαδή την ένοπλη σύγκρουση μεταξύ του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) -στρατιωτικού σκέλους του ΕΑΜ- από τη μία και των ελληνικών κυβερνητικών δυνάμεων και των Βρετανών από την άλλη.

Ακριβώς τέσσερις μήνες πριν την υπογραφή της ιστορικής συμφωνίας, στις 12 Οκτωβρίου 1944, η Αθήνα γέμισε σημαίες, γέλια και ζητοκραυγές. Τα ναζισιτικά στρατεύματα αποχωρούσαν, η πρωτεύουσα και, σταδιακά, ολόκληρη η χώρα απελευθερώνονταν. Η Κατοχή, που τόσα δεινά είχε σημάνει για τον τόπο, είχε τελειώσει και οι Έλληνες ήταν και πάλι ελεύθεροι. Παράλληλα, όμως, με τη χαρά υπήρχε και ένα μούδιασμα για το τι θ’ ακολουθούσε… Εμφύλιες έριδες αλλά και συγκρούσεις μεταξύ ένοπλων ελληνικών ομάδων είχαν ήδη εκδηλωθεί, ώσπου στις 3 Δεκεμβρίου του ’44 ξέσπασαν στην Αθήνα τα τραγικά γεγονότα που, αργότερα, ονομάστηκαν «Δεκεμβριανά».

H δολοφονία πολιτών στην Αθήνα που πυροδότησε τα Δεκεμβριανά του 1944

Βασικά ζητήματα, καθώς έμπαινε ο Δεκέμβρης του ’44, ήταν οι όροι ανασυγκρότησης του ελληνικού εθνικού στρατού, η αντιμετώπιση των δοσίλογων και των Ταγμάτων Ασφαλείας, των ελλήνων συνεργατών, δηλαδή, των Ναζί, και ο αφοπλισμός των ανταρτικών δυνάμεων. Τα Δεκεμβριανά θα διαρκέσουν ως τον Ιανουάριο του 1945 και θα οδηγήσουν στον θάνατο χιλιάδες ανθρώπους και από τις δύο πλευρές. Ο κυβερνητικός στρατός, με τη συνδρομή των Βρετανών, επικράτησε των κομμουνιστών και με τη Συνθήκη της Βάρκιζας έγινε μια ατυχής προσπάθεια να διευθετηθούν τα ζητήματα μεταξύ των δύο πλευρών.

Γράφει στο «ΒΗΜΑ» της 19ης Φεβρουαρίου 1995 ο Σπύρος Λιναρδάτος: «Η τότε κυβέρνηση Πλαστήρα και το ΕΑΜ υπέγραφαν τη συμφωνία για τον “οριστικό” τερματισμό των συγκρούσεων που είχαν αρχίσει στις 3 Δεκεμβρίου 1944 και “δια την ανάπτυξιν ελευθέρου και ομαλού πολιτικού βίου, του οποίου κύριον χαρακτηριστικόν θα είναι ο σεβασμός της πολιτικής συνειδήσεως των πολιτών … και ο σεβασμός προς τας ελευθερίας τας οποίας ο καταστατικός χάρτης του Ατλαντικού και αι αποφάσεις Τεχεράνης διεκήρυξαν”.

Ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας

Η Συμφωνία της Βάρκιζας υπήρξε καρπός πολυήμερων συνεδριάσεων και διαπραγματεύσεων ανάμεσα στους αντιπροσώπους της κυβέρνησης Πλαστήρα και του ΕΑΜ (Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου), κατόπιν πρωτοβουλίας που είχε αναλάβει ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, ο οποίος εκτελούσε τότε χρέη Αντιβασιλέως. Την κυβερνητική αντιπροσωπεία στη λεγόμενη «Διάσκεψη της Βάρκιζας» (στην πραγματικότητα, το πρώτο πρωτόκολλο αυτής υπεγράφη όχι στη Βάρκιζα, αλλά στη γειτονική Βάρη, στη βίλα Κανελλόπουλου) αποτελούσαν οι Ιωάννης Σοφιανόπουλος, υπουργός Εξωτερικών, Περικλής Ράλλης, υπουργός Εσωτερικών, και Ιωάννης Μακρόπουλος, υπουργός Γεωργίας. Μέλη της εξουσιοδοτημένης από την Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ αντιπροσωπείας ήταν οι Γεώργιος Σιάντος, γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτριος Παρτσαλίδης, γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ, και Ηλίας Τσιριμώκος, γενικός γραμματέας της ΕΛΔ (Ενώσεως Λαϊκής Δημοκρατίας).

Η υπογραφή της οριστικής συμφωνίας των δύο πλευρών άρχισε ακριβώς στις 7:20 μ.μ. της Δευτέρας 12ης Φεβρουαρίου 1945, στη μεγάλη αίθουσα του υπουργείου Εξωτερικών. Πρώτος έβαλε την υπογραφή του κάτω από το «Πρακτικόν Συμφωνητικού» ο υπουργός Εξωτερικών και πρόεδρος της Διασκέψεως της Βάρκιζας, Ιω. Σοφιανόπουλος, μέσα σε κλίμα έκδηλης συγκίνησης, σχετικής ανακούφισης, αλλά και αναμφισβήτητης δυσπιστίας. Ακολούθησαν, καθένας με το δικό του στυλό, ο Στέφανος Σαράφης (στρατιωτικός σύμβουλος της εαμικής αντιπροσωπείας), ο Δημ. Παρτσαλίδης, ο Γ. Σιάντος (πρόεδρος της εαμικής αντιπροσωπείας), ο Ηλ. Τσιριμώκος, ο Περ. Ράλλης, ο Ιω. Μακρόπουλος και ο Παυσανίας Κατσώτας (στρατιωτικός σύμβουλος της κυβερνητικής αντιπροσωπείας) που είχαν καταλάβει τις θέσεις τους στο μεγάλο ωοειδές τραπέζι της αίθουσας του υπουργείου Εξωτερικών.

Από την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας

Είχε προηγηθεί η ανακωχή του ΕΛΑΣ με τους Άγγλους (στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπι), που υπεγράφη στις 11 Ιανουαρίου 1945 και ίσχυε από τις 15 του ίδιου μήνα. Ο ΕΛΑΣ, που είχε υποχρεωθεί ήδη από τις 5 Ιανουαρίου να φύγει από την Αθήνα, τερματίζοντας έτσι τη «δεκεμβριανή» σύγκρουση στην πρωτεύουσα και τον Πειραιά που είχε κρατήσει έναν μήνα με την ανακωχή, συμφώνησε μέσα σε τέσσερις ημέρες να υποχωρήσει στη γραμμή Ιτέα – Λαμία – Δομοκός – Φάρσαλα – Βόλος και στην Πελοπόννησο νότια από τη γραμμή Πύργος – Άργος και να εγκαταλείψει και τη Θεσσαλονίκη.

Η Συμφωνία της Βάρκιζας εξασφάλιζε, κατ’ αρχάς, την ελεύθερη εκδήλωση των πολιτικών και κοινωνικών φρονημάτων των πολιτών καθώς και την απρόσκοπτη λειτουργία των ατομικών ελευθεριών (του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, της ελευθερίας του Τύπου, τις συνδικαλιστικές ελευθερίες). Επίσης, προέβλεπε την άρση του στρατιωτικού νόμου σε όλη την επικράτεια, την αμνήστευση των πολιτικών αδικημάτων που είχαν διαπραχθεί από την 3η Δεκεμβρίου 1944 και μετά, καθώς και την άμεση απελευθέρωση των ομήρων. Συγκεκριμένα άρθρα της Συμφωνίας αναφέρονταν στη στελέχωση του Εθνικού Στρατού και στην αποστράτευση των ενόπλων αντιστασιακών δυνάμεων (ΕΛΑΣ, ΕΛΑΝ, Εθνικής Πολιτοφυλακής), ενώ ο ΕΛΑΣ ανελάμβανε την υποχρέωση να παραδώσει, εντός 14 ημερών (έως την 26η Φεβρουαρίου), σαφώς καθορισμένο αριθμό όπλων (τυφεκίων, οπλοπολυβόλων, βαρέων πολυβόλων, όλμων, πυροβόλων κ.ά.).

Η Συμφωνία διευκρίνιζε ακόμα τους μηχανισμούς με τους οποίους θα γινόταν η εκκαθάριση του Δημοσίου (δημοσίων υπαλλήλων, υπαλλήλων δημοτικών και κοινοτικών υπηρεσιών κ.λπ.) και των Σωμάτων Ασφαλείας (Χωροφυλακής και Αστυνομίας Πόλεων). Τέλος, τα μέλη των δύο αντιπροσωπειών συνομολογούσαν την όσο το δυνατόν πιο σύντομη (σε κάθε περίπτωση εντός του 1945) διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το πολιτειακό ζήτημα και, εν συνεχεία, ψηφοφορίας για την εκλογή Συντακτικής Εθνοσυνελεύσεως με σκοπό την κατάρτιση του νέου Συντάγματος της χώρας, παρουσία μάλιστα παρατηρητών από πλευράς των μεγάλων συμμαχικών δυνάμεων.

Στην πραγματικότητα, η Συμφωνία αποδείχθηκε φενάκη και απαρχή νέων δεινών για την Ελλάδα και τον λαό της. Όπως γράφει και ο άγγλος συγγραφέας και γνώστης των ελληνικών πραγμάτων Γουντχάουζ – Κρις, «χωρίς εγγυήσεις καλής πίστεως, η Συμφωνία της Βάρκιζας αποδείχθηκε στείρα. Γιατί η μεν Αριστερά δεν παρέδωσε όλα της τα όπλα, ενώ η Δεξιά, εξοπλισμένη με την αναστολή του “χαμπέας κόρπους” (για τις αυθαίρετες συλλήψεις) και με την απειθάρχητη εκδικητική μανία της νεοσύστατης Εθνοφυλακής, ήταν ασύδοτη στην εκτέλεση πράξεων προσωπικής βεντέτας εναντίον καθενός που μπορούσε να θεωρηθή κομμουνιστής» (C.M. Woodhouse, «Το Μήλον της Έριδος», εκδόσεις Εξάντας, σ. 343).

Η ίδια η Αριστερά (Ζαχαριάδης, Ιωαννίδης, Παρτσαλίδης κ.ά.) έχει παραδεχθεί ότι έκρυψε έναν σημαντικό αριθμό όπλων, αν και παρέδωσε όσα είχαν συμφωνηθεί. Ταυτόχρονα όμως παραθέτει τους αριθμούς (1.289 φόνοι, 6.671 τραυματισμοί, 31.632 βασανισμοί, 34.931 συλλήψεις, 165 βιασμοί γυναικών κ.λπ.) που φανερώνουν τον όργιο της τρομοκρατίας της Εθνοφυλακής, της Αστυνομίας, της Χωροφυλακής και των ποικιλώνυμων τρομοκρατικών οργανώσεων της Δεξιάς μόνο τον πρώτο χρόνο μετά τη Βάρκιζα. Αυτό το όργιο της τρομοκρατίας, που εσήμαινε ευθεία παραβίαση της Συμφωνίας Βάρκιζας, κατήγγειλε το 1946 και ο επικεφαλής της κυβερνητικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη, ο υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Πλαστήρα Ιω. Σοφιανόπουλος. Είπε ότι θα προτιμούσε να κόψει το χέρι του παρά να βάλει την υπογραφή του στη Συμφωνία, αν ήξερε με ποιον τρόπο θα «εφαρμοζόταν».

Το άρθρο της Συμφωνίας που προκάλεσε τις περισσότερες συζητήσεις και, παρ’ όλίγον, τη διακοπή των διαπραγματεύσεων, ήταν το σχετικό με την αμνηστία, δεδομένου ότι η κυβερνητική πλευρά απέκλειε τη γενική και χωρίς εξαιρέσεις αμνηστεία. Τελικά έγινε δεκτή και από τις δύο πλευρές μία διατύπωση κατά την οποία «αμνηστεύονταν τα πολιτικά αδικήματα τα τελεσθέντα από της 3ης Δεκεμβρίου 1944», αλλά «εξαιρούνταν της αμνηστίας τα συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δεν ήταν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχίαν του πολιτικού αδικήματος». Η υπογραφή του άρθρου αυτού έγινε αργότερα το αντικείμενο της σοβαρότερης κριτικής στην αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, δεδομένου ότι διευκόλυνε την εξαπόλυση δικαστικού διωγμού, καταδικών, ακόμα και εκτελέσεων αγωνιστών της Αριστεράς για «αδικήματα κατοχικά» αλλά και των Δεκεμβριανών».

Σπύρος Μελετζής, Αντάρτες στη Βίνιανη

Αντάρτες, Λυκορράχη Γράμμου (1946-49)

Πάντως τη συμφωνία εκάλυψε με την ευθύνη της η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, αλλά και ο Νίκος Ζαχαριάδης που είχε επιστρέψει στο μεταξύ στην Ελλάδα. Ο Ζαχαριάδης επέμεινε στην τήρηση των όρων της Συμφωνίας και φέρθηκε με εξαίρετική σκληρότητα στον Άρη Βελουχιώτη που διεφώνησε με τη Βαρκίζα και επεχείρησε να συνεχίσει τον ένοπλο αγώνα με μερικούς ακόμα πρώην αντάρτες. Μόνο μετά το 1950, ύστερα από μια συζήτηση με τον Στάλιν, στην προσπάθειά του να μεταθέσει στην παλαιά ηγεσία (Σιάντο, Ιωαννίδη, Παρτσαλίδη κ.λπ.) την ευθύνη για την αποτυχία και τη συντριβή του κινήματος, ο Ζαχαριάδης αποκήρυξε και τη Βάρκιζα.

Γενικότερα πάντως ο άγριος διωγμός που εξαπολύθηκε εναντίον της Αριστεράς μετά τη Συμφωνία, ιδιαίτερα στις επαρχίες, στηρίχθηκε νομικά απολύτως μόνο στα κενά της συμφωνίας της Βάρκιζας, αλλά και σε νομικά τεχνάσματα – κατηγορίες για «αντιποίησιν αρχής» με πράξεις της ΠΕΕΑ (σ.σ. Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), για παράβαση κάποιου άρθρου του Ποινικού Νόμου περί «προσκλήσεως αμοιβαίας διχόνοιας» κ.λπ. Κυρίως όμως «στηρίχθηκε» στην απόλυτη αυθαιρεσία των πρώην ταγματασφαλιτών και χιτών και άλλων τρομοκρατών που δεν δίστασαν να εισβάλουν και ν’ ανοίξουν ακόμα και φυλακές και να σφάξουν ομαδικά πολιτικούς κρατουμένους (Γύθειο, Σπάρτη).

Άρης Βελουχιώτης

Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας επικράτησε άγρια κρατική και παρακρατική τρομοκρατία που αφενός την ανέχθηκαν, για τους δικούς τους σκοπούς, οι αγγλικές υπηρεσίες και, σε μεγάλο βαθμό, την υποκίνησαν αφού στόχος τους ήταν, όχι μόνον η διατήρηση του αστικού καθεστώτος, αλλά και η επαναφορά του πιστού τους Γεωργίου Γλύξμπουργκ, ως εγγύηση για την επιρροή τους στην Ελλάδα, και αφετέρου την ευνόησαν οι δεξιές κυβερνήσεις (Π. Βούλγαρη, Κ. Τσαλδάρη) και δεν μπόρεσαν να την αντιμετωπίσουν οι κεντρώες (Πλαστήρα, Σοφούλη). Η Ελλάδα βάδιζε ολοταχώς προς τον εμφύλιο αλληλοσπαραγμό, που επισήμως ξεκίνησε το 1946 και διήρκεσε ως τις 29 Αυγούστου του 1949. Και όπως σημειώνει στο «ΒΗΜΑ» της 4ης Δεκεμβρίου 1994 ο καθηγητής και ακαδημαϊκός Άγγελος Θ. Αγγελόπουλος: «Ενώ στις πολεμικές επιχειρήσεις κατά το εξάμηνο του πολέμου 1940-1941 είχαμε 15.000 οπλίτες και αξιωματικούς νεκρούς, στα Δεκεμβριανά είχαμε 17.000 και στον Εμφύλιο 47.000 και από τις δύο πλευρές…».

Μάρκος Βαφειάδης

Στο φύλλο της εφημερίδας «Τα Νέα», της Πέμπτης 21 Μαρτίου 1985, και στο πλαίσιο προδημοσίευσης του δεύτερου τόμου των «Απομνημονευμάτων» του Μάρκου Βαφειάδη, που θα κυκλοφορούσε λίγες ημέρες αργότερα από τον εκδοτικό οίκο «Νέα Σύνορα» (Λιβάνη), είχε περιληφθεί ένα άρθρο που έφερε τον τίτλο «Πώς παραδώσαμε τα όπλα μας – Η Συμφωνία της Βάρκιζας». Εκεί, μεταξύ πολλών άλλων μαρτυριών, σκέψεων και αισθημάτων που περιλαμβάνονται στο «αυτοβιογραφικό γραφτό» -έτσι το χαρακτήριζε ο ίδιος- του πάλαι ποτέ αρχιστρατήγου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και πρώτου προέδρου της αποκαλούμενης «Κυβέρνησης του Βουνού», διαβάζουμε τα εξής:

Πηγή: in.gr, ergatikosagwnas.gr, in.gr