Τα τέλη του 4ου και οι αρχές του 5ου αιώνα ήταν µια δύσκολη περίοδος για την Κύπρο. Η ειδωλολατρία έδινε την τελευταία µάχη της στο νησί. Υπήρξε και πολιτική αναστάτωση λόγω της δυναμικής εμφάνισης στην πολιτική κονίστρα του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους µε τον έντονο Ελληνικό χαρακτήρα και της υποχώρησης του δυτικού τρόπου ζωής και σκέπτεσθαι. Παρουσιάστηκε τότε και θρησκευτική αστάθεια λόγω των αιρέσεων. Και τότε ακριβώς παρουσιάστηκε, θεόσταλτος ποιµένας, ο επίσκοπος Αρσινόης Αρκάδιος. Με την αγιότητα του βίου του, την ορθόδοξη πίστη του και το ορθό φρόνηµά του έγινε φάρος πραγµατικός που οδήγησε τον λαό του σε λιμάνια σωτηρίας.
Τόποι που με του φεγγαριού το αλησμονάνθι και με του ήλιου τους χυμούς με θρέψατε Σήμερα ονειρεύομαι για σας μάτια που να σας συντροφέψουν μ’ ένα φως καλύτερο…
Οδ. Ελύτης, Ήλιος ο πρώτος
Η Γερόνησος, ένα νησάκι στα ανοιχτά της Πέγειας στην Κύπρο, αποτελεί τόπο μοναδικής ιστορικής και οικολογικής αξίας, με αδιάκοπη ανθρώπινη παρουσία 5.000 ετών
Η Ιερά Νήσος ή, κατά παράφραση, «Γερόνησος» είναι ένα ακατοίκητο νησάκι από τον 14ο-15ο αιώνα, έκτασης 26.000 τ.μ., απέναντι από τις ακτές του κόλπου του Αγίου Γεωργίου στην Πέγεια της επαρχίας Πάφου. Υπήρξε σημαντικός λατρευτικός χώρος κατά την ύστερη Ελληνιστική περίοδο, οπότε οι πιστοί διέσχιζαν τα νερά για να επισκεφθούν το Ιερό του Απόλλωνα που είχε ανεγερθεί πάνω στο νησάκι. Το νησί διαδραμάτισε επίσης πολύ σημαντικό ρόλο στη ναυσιπλοΐα στην ανατολική Μεσόγειο.
Γεωλογικά η Γερόνησος αποτελείται από ένα σκληρό ασβεστολιθικό φλοιό από θαλάσσιες αναβαθμίδες του Πλειστόκαινου, υπερκείμενο ενός μαλακού πυρήνα από μάργα.
Στο νησί έγιναν, για πρώτη φορά, ανασκαφές το 1982 από τον Σοφοκλή Χατζησάββα, μετά από την υποβολή αίτησης κατασκευής ξενοδοχειακής μονάδας στον χώρο του. Σύντομα επιβεβαιώθηκε η παρουσία ελληνιστικών ερειπίων με τη συνακόλουθη απαγόρευση της ανοικοδόμησης στο νησί.
Η Joan Breton Connelly με μέλη της ομάδας της κατά τις ανασκαφές στη Γερόνησο
Το 1989, η αμερικανίδα αρχαιολόγος Joan Breton Connelly από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης άκουσε για το έργο και εντυπωσιάστηκε από το εύρος του υλικού που εντάχθηκε στις ανασκαφές που συνεχίστηκαν έκτοτε. Οι ανασκαφές του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης έχουν δείξει ότι το νησί πιθανόν να εθεωρείτο «ιερό» ή τουλάχιστον να ήταν συμβολικά φορτισμένο ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, αφού έχουν βρεθεί σε τεφροδόχο της πρώιμης Χαλκολιθικής περιόδου (περίπου 3800 π.Χ.) λίθινα εργαλεία, ένα ειδώλιο γυναίκας και μία χάντρα.
Κατά τον 1ο αιώνα π.Χ., η ανασκαφέας υποθέτει ότι οι οικογένειες έφερναν τους μικρούς τους γιους στην Ιερά Νήσο για να συμμετάσχουν σε τελετουργικές τελετές για την ενηλικίωσή τους. Μια κυκλική πλάκα που αποκαλύφθηκε πρόσφατα πιθανόν να χρησίμευε ως τόπος χορού, ενώ ενεπίγραφα όστρακα που βρέθηκαν μαρτυρούν ότι τα παιδιά μάθαιναν το ελληνικό αλφάβητο και πιθανόν εδώ να λειτουργούσε και σχολείο αρρένων ως τμήμα του Ιερού.
Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τρεις περιόδους ανθρώπινης παρουσίας στη Γερόνησο: την πρώιμη Χαλκολιθική (3800 π.Χ.), την ύστερη Ελληνιστική (80-30 π.Χ.) και τη Βυζαντινή περίοδο (6ος-7ος και 13ος αι. μ.Χ.), η πιο έντονη δραστηριότητα της οποίας είναι η ύστερη ελληνιστική περίοδος σε μια εποχή που η Κλεοπάτρα κυριάρχησε στην Κύπρο. Τα έργα που ανακαλύφθηκαν περιλαμβάνουν νομίσματα, κεραμικά, γυαλί και επιγραφές. Τα ασβεστολιθικά φυλαχτά, όμοια με εκείνα που χρησιμοποιούνταν στα κυπριακά ιερά του Απόλλωνα, δείχνουν την τελετουργική δραστηριότητα και τη λατρεία στον Απόλλωνα. Το νησί προφανώς εγκαταλείφθηκε μετά από καταστροφικό σεισμό τον 1ο αιώνα π.Χ. ή μ.Χ. Δραστηριότητα μικρού επιπέδου στο νησί αρχίζει και πάλι τον 6ο αιώνα μ.Χ., όταν χτίστηκε μια δεξαμενή και καταφύγια ζώων.
Τον περασμένο Απρίλιο στο πλαίσιο της υπογραφής διατάγματος για την προστασία σημαντικών περιοχών του Εθνικού Δασικού Πάρκου (ΕΔΠ) Ακάμα, η Γερόνησος κηρύχθηκε προστατευόμενο «Φυσικό Μικραπόθεμα» καθώς στο νησί απαντά το απειλούμενο είδος Cistanche phelypaea, που περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου ως «Κρισίμως Κινδυνεύον» (Critically Endangered).
Είχε προηγηθεί επί τόπου επίσκεψη στο νησί μελών του Τμήματος Δασών, του Τμήματος Αρχαιοτήτων και του Δήμου Πέγειας, παρουσία της αρχαιολόγου Τζόαν Κόνελι, προκειμένου να διαπιστωθούν, κατόπιν σχετικής αυτοψίας, οι συνθήκες στις οποίες βρίσκεται το προς εξαφάνιση είδος και κατά πόσο επηρεάζεται από τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Πρόκειται για παρασιτικό φυτό που δεν αναπτύσσει δική του χλωροφύλλη, με εντυπωσιακά κίτρινα άνθη την περίοδο της ανθοφορίας του, που απαντάται σε μικρούς αριθμούς στη Γερόνησο (ΕΔΠ Ακάμα) και στη χερσόνησο Ακρωτηρίου εντός των Βρετανικών βάσεων.
Σήμερα, ο πληθυσμός του φυτού είναι εξαιρετικά μικρός. Λιγότερα από 20 φυτά του είδους αυτού έχουν απομείνει στη Γερόνησο, με αποτέλεσμα να απειλείται πλέον σοβαρά με εξαφάνιση από την Κύπρο. Το Τμήμα Δασών με επιστολή του προς το Τμήμα Αρχαιοτήτων προειδοποίησε ότι ο πληθυσμός της Cistanche phelypaea έχει επηρεαστεί ανεπανόρθωτα από τις ανασκαφές, που διενεργούνται στη Γερόνησο τις τελευταίες δεκαετίες, και ζήτησε να αποκλεισθούν των αρχαιολογικών ανασκαφών τα σημεία στο νησί, όπου έχουν εντοπιστεί τα τελευταία αυτά φυτά.
Cistanche phelypaea
Και ο αρμόδιος Δήμος Πέγειας ζήτησε με τη σειρά του να διενεργηθούν οι δέουσες μελέτες για την προστασία του περιβάλλοντος στη Γερόνησο, λαμβανομένου υπόψη ότι το νησί εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 και στην ευρύτερα προστατευόμενη περιοχή του Ακάμα. Από την πλευρά της η επικεφαλής της ομάδας ανασκαφών διάσημη αρχαιολόγος Τζόαν Κόνελι διαβεβαίωσε ότι από την έναρξη των ανασκαφικών εργασιών έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα, σύμφωνα με σχετικές μελέτες και υποδείξεις της Σχολής Δασολογίας του Πανεπιστημίου του Γέιλ των ΗΠΑ (Yale School of Forestry), προκειμένου να προστατευτεί το σπάνιο αυτό είδος που απαντάται στο περιβάλλον της Γερονήσου.
Με την κήρυξη της περιοχής ως Φυσικού Μικραποθέματος και τη συνακόλουθη εφαρμογή στο νησί όλων των σχετικών πρακτικών, κανόνων και μέτρων που επιβάλλει το νέο αυστηρό καθεστώς περιβαλλοντικής προστασίας του, έγινε το πρώτο καθοριστικό βήμα για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας του σπάνιου και απειλούμενου αυτού είδους και για τη διατήρηση αναλλοίωτης της μεγάλης οικολογικής σημασίας της Γερονήσου.
«Γιατί, ρωτάει στενάζοντας η μάνα, πού ’ναι ο γιος μου; Κι όλες οι μάνες απορούν πού να ’ναι το παιδί! Γιατί, ρωτάει ο σύντροφος, πού να ’ναι ο αδερφός μου; Κι όλοι του οι σύντροφοι απορούν, πού να ’ναι ο πιο μικρός!.. Ήταν γενναίο παιδί. Tο κορμί του, σιωπηλό ναυάγιο της αυγής Kαι το στόμα του, μικρό πουλί ακελάηδιστο… Ω! μην κοιτάτε, από πού του ’φυγε η ζωή. Μην πείτε πώς ανέβηκε ψηλά ο καπνός του ονείρου Έτσι λοιπόν η μια στιγμή παράτησε την άλλη Kι ο ήλιος ο παντοτινός έτσι μεμιάς τον κόσμο!» Οδυσσέας Ελύτης
Άγιοι Σωσθένης, Απολλώς, Κηφάς, Τυχικός, Επαφρόδιτος και Καίσαρ εκ των εβδομήκοντα (Μηνολόγιον Βασιλείου ΙΙ) (sw.m.wikipedia.org)
Eις τον Σωσθένην: «O Σωσθένης φέρων σε Xριστέ μου σθένος, Έσωσε πολλούς ενδύσας αυτούς σθένος». Eις τον Aπολλώ: «Έχων Aπολλώς συν χάριτι και λόγον, έπεισε πολλούς τον Θεόν σέβειν Λόγον». Eις τον Kηφάν: «Έσπευδε Kηφάς εκμιμείσθαι τον Πέτρον, ως αν φανή την κλήσιν έργοις εισφέρων». Eις τον Tυχικόν: «Mη τον τυχόντα Tυχικόν τούτον νόει. Oύτος γαρ εις πέφυκε των Aποστόλων». Eις τον Eπαφρόδιτον: «Eπαφρόδιτος δεξιών έργων φύλαξ, εκ δεξιών σε του Πατρός βλέπει Λόγε». Eις τον Kαίσαρα: «Όντως εβασίλευσε Kαίσαρ εμφρόνως, Xριστώ Bασιλεί τας ψυχάς συνεισφέρων».
Ο Άγιος Τυχικός
Ο Απόστολος Σωσθένης αναδείχτηκε επίσκοπος της πόλεως Κολοφώνος στην Ιωνία, και διακρίθηκε για την διδακτικότητα και την αυταπάρνηση του. Υπήρξε συνεργάτης του Αποστόλου Παύλου και χαρακτηριστικό της αγάπης του Παύλου που έτρεφε προς τον Σωσθένη είναι, ότι στην Α’ προς Κορινθίους επιστολήν του, ονομάζει αυτόν συστρατιώτη του. Σύμφωνα δε με τον θείο Χρυσόστομο, ο Απόστολος Σωσθένης και ο Κρίσπος είναι το ίδιο πρόσωσπο: «Oίμαι δε τούτον (τον Kρίσπον δηλαδή) και Σωσθένη λέγεσθαι. Oς τοσούτον ανήρ πιστός ην, ώστε και τύπτεσθαι, και παρείναι αεί τω Παύλω» (Oμιλ. λθ’ εις τας Πράξεις).
Ο Απολλώς ήταν λόγιος άνδρας της Αλεξάνδρειας και προικισμένος με πολλή δύναμη λόγου και γνώση των Γραφών. Στην αρχή γνώριζε μόνο το βάπτισμα του Ιωάννη, κατόπιν όμως πληροφορήθηκε ακριβέστερα σχετικά με την ανθρώπινη σωτηρία δια του Ιησού Χριστού, από τον Ακύλα και τη σύζυγο του Πρίσκιλλα. Ο Απολλώς κήρυξε θαρραλέα μέσα στη συναγωγή της Εφέσου και ύστερα πήγε στην Κόρινθο και την υπόλοιπη Αχαΐα. Τέλος διετέλεσε επίσκοπος Καισαρείας.
Τον Τυχικό αποκαλεί ο Απόστολος Παύλος αγαπητό αδελφό και διάκονο εν Κυρίω και η γνωριμία τους πρέπει να έγινε στο τέλος της τρίτης αποστολικής περιοδείας του Αποστόλου Παύλου. Εκήρυξε το Ευαγγέλιο στους χριστιανούς της Εφέσου αλλά (και κατά μια παράδοση) και στην Κύπρο όπου και υπήρξε ο πρώτος Επίσκοπος Νεαπόλεως – Λεμεσού. Όταν διεκπεραίωσε την αποστολή του, επέστρεψε και πάλι κοντά στον Απόστολο Παύλο.
Μετά δε τον μαρτυρικό θάνατο του θείου αυτού αποστόλου, κατά μία παράδοση, ο Τυχικός χρημάτισε επίσκοπος της Χαλκηδόνος, μιας πόλεως της Βιθυνίας της Μικράς Ασίας. Τέλος, στο χωριό της Πάφου, Μέσανα του διαμερίσματος Κελοκεδάρων, βρίσκεται ένας μισογκρεμισμένος Ναός αφιερωμένος στον Άγιο Τυχικό και μάλιστα υπάρχουν εκεί και δύο εικόνες του αγίου, μια πολύ παλαιά και μια κάπως νεώτερη με ημερομηνία αγιογραφήσεως το 1830 μ.Χ.
Ο Επαφρόδιτος ονομάζεται από τον Απόστολο Παύλο αδελφός και συνεργός και συστρατιώτης του και επετέλεσε τα αποστολικά του καθήκοντα στους Φιλιππησίους. Αυτός μετά τον Σωσθένη, ανέλαβε την επισκοπή Κολοφώνος.
Ο Καίσαρας, αναφέρεται με την οικογένειά του στην προς Φιλιππησίους επιστολή του Αποστόλου Παύλου και φέρεται ότι χρημάτισε επίσκοπος Κορώνης στην Πελοπόννησο.
Τέλος, για τον Κηφά, δεν διασώζονται βιογραφικά του στοιχεία.
O άγιος της εξορίας, των προσφύγων και της εγκαρτέρησης
Ο Άγιος Δημητριανός καταγόταν από ένα χωριό που λεγόταν Συκαί και μετέπειτα Συκά, το οποίο βρισκόταν κοντά στο σημερινό Παλαίκυθρο της επαρχίας Λευκωσίας. Γεννήθηκε κατά την εποχή της βασιλείας του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Θεοφίλου, γύρο στα 834-835. Ο πατέρας του ήταν ιερέας και η μητέρα του ευσεβεστάτη. Οι γονείς του τον γαλούχησαν με τα ιερά νάματα της ευσέβειας.
Για τους αγίους Βαρνάβα και Ιλαρίωνα δεν γνωρίζουμε πολλά. Ο Λεόντιος Μαχαιράς στο χρονικό του, καθώς κι ο Κυπριανός στην ιστορία του, κατατάσσουν τους αγίους μεταξύ των 300 λεγομένων Αλαμανών, που πήγαν στην Κύπρο μετά τη Β’ Σταυροφορία κι ασκήτεψαν σε διάφορα μέρη. Με τη γνώμη όμως αυτή, που όσο κι αν φαίνεται πιθανή, συγκρούεται η πληροφορία, που μας δίνεται τόσο από την παράδοση, όσο κι από το συναξάρι των αγίων.
Όσιος Ιλαρίων ο Μέγας, τοιχογραφία της τραπέζης (fresco) 1176-1180, Ι.Μ. Αγίου Ιωάννου Θεολόγου, Πάτμος
Ο Όσιος Ιλαρίων ο Μέγας γεννήθηκε το 333 μ.Χ., στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Η κωμόπολη στην οποία ανατράφηκε ονομαζόταν Θαβαθά, πέντε μίλια μακριά από τη Γάζα. Οι γονείς του ήταν πλούσιοι ειδωλολάτρες. Στην επιθυμία τους να σπουδάσουν όσο γίνεται καλύτερα το γιο τους, έστειλαν αυτόν στην Αλεξάνδρεια.
Ο όσιος Κενδέας ήταν ένας από τους Αλαμάνους αγίους, που ήρθαν στο νησί της Κύπρου από την Παλαιστίνη. Όταν έφυγε απ’ την Αλαμανία για τα Ιεροσόλυμα ήταν μόλις δεκαοκτώ χρόνων. Εκεί ασπάστηκε τη μοναχική ζωή κι έφυγε για την έρημο του Ιορδάνου. Στο μέρος αυτό σε μια απόκρημνη πλαγιά βρήκε ένα μικρό σπήλαιο και με χαρά εγκαταστάθηκε σ’ αυτό και τρεφόταν με ακρίδες, όπως άλλοτε κι ο μέγας πολιστής της ερήμου, ο Πρόδρομος Ιωάννης.
Ο Άγιος Σώζων είναι τοπικός Άγιος της Πάφου και μάρτυρας της Κυπριακής Εκκλησίας, που όμως αγνοείται από τους συναξαριστές. Τον αναφέρει ο μεσαιωνικός χρονικογράφος Λεόντιος Μαχαιράς που γράφει:
«… Ομοίως ο Άγιος Σώζοντας εις του Πλακουντουδίου, παιδίν βοσκαρίδιν, και ετρέξαν το οι Σαρακηνοί όταν εκάψαν την εικόναν της Θεοτόκου εις την Μονήν και ετυπώθην η εικόνα εις τας πλάκας και είναι μέχρι την σήμμερον. Και ετρέξαν το, και εκράτεν το γαλευτήριν με το γάλαν και εσκοντύλισεν και ετζακίστην το γαλευτήριν και εχενώθην το γάλαν, και φαίνεται ως την σήμερον. Και ενέβην εις το σπήλαιον με τα άλλα παιδιά, και εβάλαν λαμπρόν και εκάψαν τα. Και έκτισαν ναόν και εβάλαν τα αγιάσματα (τα άγια λείψανα), και θεραπεύουν πάσαν νόσον».
kimintenia 