«Με το λύχνο του άστρου στους ουρανούς εβγήκα στο αγιάζι των λειμώνων στη μόνη ακτή του κόσμου…» Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί
Κάθε φορά που διαβάζω ή ακούω αυτούς τους στίχους στα μάτια της ψυχής μου υψώνεται αγέρωχος και ολόφωτος ο Τουρλίτης, έτσι όπως κάποτε τον πρωτοαντίκρισαν τα παιδικά μου μάτια, ένα καλοκαίρι στην Άνδρο, το νησί της γιαγιάς Σοφίας… Ίδιος κερί που ανάβει πάνω στο μανουάλι του κόσμου, ο Τουρλίτης δείχνει ακούραστα τα αστέρια τρυπώντας τον νυχτερινό ουρανό της Άνδρου.
«Με το λύχνο του άστρου στους ουρανούς εβγήκα στο αγιάζι των λειμώνων στη μόνη ακτή του κόσμου…» Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί
Κάθε φορά που διαβάζω ή ακούω αυτούς τους στίχους στα μάτια της ψυχής μου υψώνεται αγέρωχος και ολόφωτος ο Τουρλίτης, έτσι όπως κάποτε τον πρωτοαντίκρισαν τα παιδικά μου μάτια, ένα καλοκαίρι στην Άνδρο, το νησί της γιαγιάς Σοφίας… Ίδιος κερί που ανάβει πάνω στο μανουάλι του κόσμου, ο Τουρλίτης δείχνει ακούραστα τα αστέρια τρυπώντας τον νυχτερινό ουρανό της Άνδρου.
Η Ανδριώτικη Βεγγέρα, το Μελεκούνι της Ρόδου, η Κεραμική παράδοση της Σίφνου, τα Πανηγύρια της Ικαρίας, οι Μάντρες της Λήμνου και η Καλαντήρα της Νισύρου, από σήμερα αποτελούν προστατευόμενα έθιμα, παραδοσιακές τέχνες και κοινωνικές τελετουργίες της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς των Ελλήνων.
Η Άρνη (ή Αρνάς) είναι χωριό της Άνδρου στον Δήμο Υδρούσας. Βρίσκεται στο εσωτερικό ορεινό τμήμα του νησιού, χτισμένη σε υψόμετρο 500 μ. και είναι πλούσια σε νερά και βλάστηση. Λέγεται από παλιά πως το νερό της Άρνης έχει την ιδιότητα όποιος το πίνει να ξεχνά εκείνους που αγαπά. Έτσι, όποιος δεν ήταν εύκολο να ξεχάσει ανθρώπους που αγάπησε αληθινά, έπινε της Άρνης το νερό για να τους λησμονήσει και να ξεφύγει από τη σκέψη τους, που τον βασάνιζε.
Ο Άγιος Νεομάρτυρας πάτερ Ιωάννης της Σάντα Κρούζ γεννήθηκε το 1937, στο χωριό Αποίκια της νήσου Άνδρου και λεγόταν Καρασταμάτης. Σε ηλικία 20 ετών πηγαίνει στην Αμερική και δημιουργεί οικογένεια. Χειροτονείται ιερέας και για 10 χρόνια εργάζεται με ιεραποστολικό ζήλο στην Αλάσκα. Αφού διακόνησε την Εκκλησία σε πολλούς Ναούς, το 1981 πήγε στην Σάντα Κρουζ στον Ναό του Προφήτη Ηλία, τον οποίο και τελειοποίησε και τον εγκαινίασε για να γίνει κέντρο ορθόδοξης ομολογίας σε όλη την περιοχή, όπου οι άνθρωποι ήταν απομακρυσμένοι από τον Θεό και την Εκκλησία.
Η «Χαιρετούρα» (ή «Γύρα» ή «Χαιρετισμός») είναι παλαιό πρωτοχρονιάτικο έθιμο της Άνδρου, μία ιδιαιτερότητα που συναντιέται μάλλον μόνο στο νησί αυτό του Αιγαίου. Κάθε πρωτοχρονιά μετά την εκκλησία οι άνδρες του χωριού που εκκλησιάζονται, επισκέπτονται, σε παρέες, τα σπίτια που είναι «ανοικτά» και χαιρετούν για το καλό του χρόνου. Όπως χαρακτηριστικά λένε «πηγαίνουν για χαιρετούρα» ή «χαιρετισμό» στα σπίτια του χωριού για να ευχηθούν τον «καλό χρόνο» και να τραγουδήσουν τα κάλαντα και τον Ανδριώτικο Αη-Βασίλη.
Στον Λειβαδιανό δρόμο προς τη Χώρα της Άνδρου και το Μέσα Χωριό, στο μονοπάτι της Καυκάρας και παντού στους γύρω λόφους, κίτρινες πινελιές χρωματίζουν τον μεγάλο χειμωνιάτικο καμβά της πλάσης!
Σε αυτό το κάτασπρο ερημοκκλήσι, τον «Άη Γιάννη το Σχίνο», όπως το αποκαλούν οι Ανδριώτες, εορτάζεται σήμερα στην Άνδρο η μνήμη της αποτομής της κεφαλής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Βρίσκεται στα ανατολικά της Βουρκωτής στον δρόμο προς τα Άχλα και ανήκει στην Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Άνδρου. Μονάχο του κι απέριττο στέκει αγέρωχο στην ερημιά, όπως έζησε και ο μεγάλος άγιός του, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής, που το σκέπει από τα αγριοκαίρια και τ’ αγιάζι.
Τα «Τρομάρχια» είναι τοποθεσία στη νοτιοανατολική Άνδρο. Επιβλητικοί γκρεμνοί, πλαγιές σπαρμένες αιμασιές και βράχια πάνω από το πέλαγος, στο στενό θαλάσσιο πέρασμα μεταξύ Άνδρου και Τήνου. Γεμάτα αφοβιά στέκουν αιώνες ενάντια στα κύματα και τους ανέμους του Αιγαίου κρατώντας στον κόρφο τους -μονάκριβο, πολύτιμο στολίδι- το μοναστήρι της Παναγίας της Τρομαρχιανής.
Η Ιερά Μονή Παναχράντου – Αγίου Παντελεήμονος Άνδρου, σαν να αναδύεται από το ίδιο το βουνό, περιστοιχίζεται από μεγάλους βραχώδεις όγκους, που ο αέρας με το πέρασμα των αιώνων σμίλεψε πάνω τους εκατοντάδες μικρές σπηλιές, οι μεγαλύτερες των οποίων χρησιμοποιήθηκαν ως ασκηταριά από παλαιότερους μοναχούς. Η μονή παρουσιάζει, κατά τον τύπο των βυζαντινών μοναστηριών, όψη φρουρίου και η έκταση που καταλαμβάνει είναι αρκετά μεγάλη, με τα κτήριά της να είναι κτισμένα σε παραλληλόγραμμη διάταξη, έχοντας μήκος κατά πολύ μεγαλύτερο από το πλάτος της. Λόγω του απόκρημνου τοπίου η Μονή έλαβε αυτή τη στενόμακρη διάταξη και δίνει σήμερα την εντύπωση λαβυρίνθου, αφού εκτός του στενού κεντρικού διαδρόμου της, μόνο μικρά δρομάκια και περάσματα οδηγούν στους λοιπούς χώρους της και στα κελιά.
Όταν καταφέρεις και βγεις στο υψηλότερο σημείο της Μονής, η πανοραμική θέα στο πέλαγος καθηλώνει, δίδοντάς σου πραγματικά την αίσθηση ότι αιωρείσαι στο κενό. Για την Ιστορική απαρχή της μονής δυστυχώς δεν έχουμε πολλά στοιχεία. Βασιζόμενοι σε δύο χειρόγραφα, που σώζονται σήμερα και στην τοπική παράδοση, δεχόμαστε ότι η ιστορία της Μονής ξεκίνησε ως εξής: Πριν το 960 μ.Χ. δύο μοναχοί που ασκήτευαν στο απέναντι βουνό έβλεπαν ένα φως κάθε βράδυ σε σημείο κοντινό με αυτό όπου σήμερα είναι κτισμένη η μονή. Βλέποντας τέτοιο θαυμαστό σημείο για πολύ καιρό αποφάσισαν να έρθουν προς εξερεύνηση του φαινομένου. Αφού έψαξαν αρκετά αξιώθηκαν από τη χάρη του Θεού να βρουν τη σεβάσμια εικόνα της Παναγίας της Παναχράντου κάτω από ένα σπήλαιο, κοντά στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Φωτοδότη, ονομασία την οποία έλαβε προφανώς από το φως που φανερώθηκε εδώ.
Η ιερά εικόνα της Παναγίας Παναχράντου και η τιμία κάρα του Αγίου Παντελεήμονος
Περιμένοντας ικανό καιρό μήπως φανερωνόταν άλλος μοναχός που να ασκήτευε εκεί και να προσευχόταν στην εικόνα και αφού δεν φανερώθηκε κανείς, οι δύο ασκητές πήραν την εικόνα μαζί τους στο κελί τους στο απέναντι βουνό. Το βράδυ εκείνο το φως που έβλεπαν δεν ξαναφάνηκε, γεγονός που τους επιβεβαίωσε ότι επρόκειτο για τη χάρη της Παναγίας. Όταν ξημέρωσε όμως η εικόνα είχε εξαφανιστεί από το σημείο όπου την είχαν ακουμπήσει και προς μεγαλύτερη έκπληξή τους το φως ξαναφάνηκε το επόμενο βράδυ. Επιστρέφοντας στο σημείο όπου είχαν βρει την εικόνα, είδαν πως και αυτή είχε θαυματουργικώς επιστρέψει εκεί! Αφού παρακάλεσαν τότε μετά δακρύων να επιτρέψει η Παναγία να πάρουν την εικόνα της, την επήραν, άλλα και πάλι διά νυκτός η Παναγιά επέστρεψε στον τόπο της. Τούτο συνέβη αρκετές φορές ακόμα, όταν τελικώς φωτίστηκαν και κατοίκησαν μόνιμα κοντά στο σπήλαιο, όπου έφτιαξαν και μικρό ασκητήριο.
Το γεγονός αυτό διαδόθηκε γρήγορα και έτσι και άλλοι μοναχοί ήρθαν εδώ και αποτέλεσαν την πρώτη αδελφότητα. Αργότερα, το 961 μ.Χ., ο Νικηφόρος Φωκάς εκστράτευσε στην Κρήτη για την απελευθέρωση του Χάνδακα (Ηρακλείου) από τους Άραβες, αλλά λόγω του εναντίου ανέμου που συνάντησε, αναγκάστηκε να σταματήσει στην Άνδρο. Θέλοντας να προσευχηθεί κάπου για το δύσκολο έργο που είχε αναλάβει, οι κάτοικοι του νησιού του υπέδειξαν το ασκητήριο, που είχαν φτιάξει οι μοναχοί. Έτσι, ο Φωκάς επισκέφθηκε τον τόπο αυτό και αφού προσκύνησε την Παναγία υποσχέθηκε πως θα βοηθούσε τους μοναχούς να φτιάξουν το μοναστήρι, ώστε να τους προστάτευε έτσι και από πιθανές επιθέσεις, αν τελικά κατάφερνε να νικήσει στον πόλεμο. Τελικά, ο Νικηφόρος Φωκάς ελευθέρωσε την Κρήτη και επέστρεψε στην Άνδρο, όπου άφησε πολλά χρήματα με τα οποία οι μοναχοί έχτισαν τα πρώτα κτήρια της μονής, που ονομάστηκε στο εξής «Ιερά Μονή Παναχράντου» προς τιμήν της Παναγίας μας. Από την κτίση της Μονής και μέχρι το 1590 δεν διασώζεται δυστυχώς κανένα έγγραφο στο αρχείο της και ίσως σε αυτό να διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο η μακρά περίοδος της φραγκοκρατίας που πέρασε η Άνδρος (1200-1566).
Ι.Μ. Παναχράντου Άνδρου
Από το 1590 και μετά, οπότε η Άνδρος πέρασε στα χέρια των Τούρκων, το μοναστήρι γνώρισε μεγάλη ακμή, με πρωτεργάτη τον τότε Μητροπολίτη Άνδρου και Κέας Γαβριήλ. Την περίοδο εκείνη ανακαινίστηκε και το καθολικό της Μονής (1602-1608) και πήρε τη μορφή που έχει μέχρι σήμερα. Σιγά – σιγά η δύναμη του μοναστηριού άρχισε να μεγαλώνει και έφτασε να περιλαμβάνει στο δυναμικό του περί τους 360 εγγεγραμμένους μοναχούς και κτηματική περιουσία στο μεγαλύτερο μέρος της Άνδρου, καθώς επίσης και Μετόχια στην Κωνσταντινούπολη, στη Χίο, στη Μυτιλήνη, στη Ρόδο και στη Σμύρνη. Η περιουσία αυτή, για να διατηρηθεί, ανάγκαζε τους μοναχούς να ταξιδεύουν πολύ, γεγονός που συνετέλεσε ώστε να συγκεντρωθούν στη Μονή πάρα πολλά κειμήλια καθώς και πλήθος Αγίων Λειψάνων.
Το σπουδαιότερο από τα Άγια Λείψανα που φυλάσσονται στη Μονή Παναχράντου, είναι η τιμία κάρα του Αγίου Παντελεήμονος, η οποία μεταφέρθηκε στη Μονή από την Κωνσταντινούπολη το 1705, με τη σύμφωνη γνώμη του τότε Πατριάρχη Κοσμά του Γ’, ενώ επίσης φυλάσσονται στη Μονή ιερά λείψανα των Αγίων Αειθαλά, Αβερκίου, Χαραλάμπους, Τρύφωνος και πολλών άλλων. Η μεγάλη δε αυτή ανάπτυξη της Μονής ώθησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο να την ανακηρύξει «Σταυροπηγιακή» το έτος 1683, γεγονός που της έδωσε μεγάλη ανεξαρτησία και σημαντικά προνόμια. Η μεγάλη δύναμη της Μονής σε μοναχούς και η εξάπλωσή της σε πολλά μέρη εκτός Άνδρου ήταν αναμενόμενο να συντελέσουν τα μέγιστα, ώστε αυτή να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στα σπουδαιότερα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την πατρίδα μας.
Ι.Μ. Παναχράντου Άνδρου
Πιο συγκεκριμένα, την περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως, πρώτοι οι μοναχοί της Παναχράντου κήρυξαν την επανάσταση στο νησί και ιστορικοί της εποχής αποδίδουν την πρώτη επαναστατική ενέργεια σε εκείνους. Επίσης, ο Παναχραντινός μοναχός και Μητροπολίτης Τζιας και Θερμίων Νικόλαος Ρούσσος, ευλόγησε τα όπλα της εν Μολδοβλαχία αρξαμένης επαναστάσεως υπό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, τον Φεβρουάριο του 1821. Γνωρίζουμε δε, βάσει χειρογράφων, πως και χρηματικώς η Μονή βοήθησε σημαντικά στις ανάγκες της Πατρίδος τη δύσκολη εκείνη περίοδο. Μετέπειτα, όταν βασιλεύς της Ελλάδος ήταν ο Όθωνας, το Μοναστήρι αριθμούσε ακόμη πολλούς μοναχούς και αυτός ήταν ο λόγος που δεν το έκλεισαν, σύμφωνα με το διάταγμα του ιερόσυλου Mauer, που απαίτησε να κλείσουν όλα τα αντρικά μοναστήρια με πληθυσμό κάτω των πέντε μοναχών και όλα τα γυναικεία εκτός από τρία. Την περίοδο εκείνη μάλιστα έστειλαν στο Μοναστήρι εξόριστο τον μοναχό Χριστόφορο Παναγιωτόπουλο, γνωστό σε εμάς ως Παπουλάκο. Ο χαρισματικός εκείνος μοναχός πέρασε στη Μονή τα τελευταία επτάμιση έτη της ζωής του και εκοιμήθη στις 18 Ιανουαρίου του 1861.
Η ζωή των ελληνικών μοναστηριών είναι πάντα συνυφασμένη με την ιστορία του έθνους μας, με μια σχέση προσφοράς και αγάπης, όσο και αν κάποιοι σήμερα δεν θέλουν να παραδεχθούν κάτι τέτοιο. Για τη Μονή της Παναχράντου τα επόμενα δύο περιστατικά αποδεικνύουν αυτή την αλήθεια. Το πρώτο σχετίζεται με τον ερχομό των προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος δέχτηκε τότε να απαλλοτριωθούν μεγάλα τμήματα από την περιουσία των μοναστηριών προς ενίσχυση των ανθρώπων εκείνων. Η Ιερά Μονή Παναχράντου διέθεσε τότε για τον σκοπό αυτό όλα τα κτήματα που είχε εκτός Άνδρου καθώς και τα μισά περίπου από αυτά που είχε πάνω στο νησί. Το δεύτερο περιστατικό συνέβη κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων που βρίσκονται ακόμα εν ζωή, ο τότε Ηγούμενος της Μονής παρουσιάστηκε χωρίς φόβο μπροστά στον Γερμανό διοικητή και τον παρακάλεσε να επιτρέψει στους μοναχούς να σιτίζουν παιδιά από τα χωριά της Άνδρου, πράγμα που τελικά έγινε. Έτσι πολλοί σήμερα οφείλουν ευγνωμοσύνη στη Μονή, αφού τα ζώα που είχε και η ακούραστη προσφορά των μοναχών βοήθησαν να μην πεθάνουν αρκετοί από την πείνα.
Ι.Μ. Παναχράντου Άνδρου
Τα επόμενα χρόνια η Μονή άρχισε να φθίνει σε έμψυχο δυναμικό, με αποτέλεσμα να μείνει μόνον ένας μοναχός. Παρ’ όλα αυτά η Χάρις του Θεού φαίνεται ότι είχε άλλα σχέδια για τη Μονή Παναχράντου και έτσι αντί να πέσει σε παρακμή, ανακαινίστηκε πλήρως από τον ένα αυτόν μοναχό, ο όποιος μάλιστα, με τη βοήθεια αρκετών Ανδρίων, έκανε όλα τα έργα της ανακαινίσεως χωρίς να χαλάσει την παραδοσιακή εικόνα του μοναστηριού. Ο μοναχός αυτός είναι ο Αρχιμανδρίτης Ευδόκιμος Φραγκουλάκης και είναι ο σημερινός Ηγούμενος του Μοναστηριού. Στις μέρες μας είναι εγγεγραμμένοι στο μοναχολόγιο της Μονής πέντε μοναχοί, μεταξύ των οποίων ο π. Αέτιος και ο π. Φιλάρετος, που συνεχίζουν με την άσκηση, τη φιλοξενία και το έργο τους τη μακρόχρονη προσφορά της.
Τη Μονή μπορεί κανείς να επισκεφθεί όλο τον χρόνο, από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου, ενώ εάν θέλει μπορεί και να φιλοξενηθεί για λίγες ημέρες στους χώρους της. Οι μεγαλύτερες εορτές που τελούνται στη Μονή Παναχράντου είναι δύο: του Αγίου Παντελεήμονος, στις 27 Ιουλίου, κατά την οποία πλήθος προσκυνητών απ’ όλη την Ελλάδα και τον κόσμο έρχεται να συνεορτάσει και στις 15 Αυγούστου, οπότε εορτάζεται με ξεχωριστή λαμπρότητα και ευλάβεια η Παναγία μας η Πανάχραντος.
Τις άλλες ημέρες γίνονται οι ακολουθίες αρκετά νωρίς το πρωί, κατά το μοναστηριακό τυπικό, υπό το φως των κεριών σ’ ένα κατανυκτικό περιβάλλον. Το μοναστήρι είναι αρκετά μεγάλο για τον αριθμό των μοναχών του και έτσι ο προσκυνητής θα αισθανθεί τον τόπο ερημικό, γεγονός που βοηθάει την ησυχία και την προσευχή. Είναι όμως ακόμα πιο σίγουρο πως μέσα απ’ τα πολύτιμα χειρόγραφα, τα παλαιά ιερά σκεύη, τους χρυσοποίκιλτους πολυελαίους και τις ασημένιες καντήλες, τους οντάδες και τα παρεκκλήσια που διαθέτει η ιστορική Μονή, θ’ ακούσει τις ψυχές όλων εκείνων που αναλώθηκαν εδώ, πάνω σε τούτον το βράχο, για να μπορέσουν με την προσφορά και τις προσευχές τους, να έλξουν το έλεος και την αγάπη του Θεού πάνω στο όμορφο Κυκλαδονήσι της Άνδρου και στον κόσμο μας.
Η χάρις και οι ευλογίες του Αγίου μεγαλομάρτυρος και ιαματικού Παντελεήμονος και η προστασία της Παναγίας μας της Παναχράντου, ας σκεπάζουν όλους μας παντοτινά!
Η θαυματουργός ιερά εικόνα της Αγίας Μαρίνας στη Μονή της στην Άνδρο
Η Αγία Μαρίνα γεννήθηκε στην Αντιόχεια της Πισιδίας, στα χρόνια του αυτοκράτορα Κλαυδίου του Β’, το 270 μ.Χ. Λίγες ημέρες μετά τη γέννησή της, η μητέρα της πέθανε και ο πατέρας της Αιδέσιος, που ήταν Ιερέας των ειδώλων, την ανέθεσε σε μια χριστιανή γυναίκα, από την οποία η Μαρίνα διδάχθηκε το Χριστιανισμό. Όταν έγινε 15 ετών, αποκαλύπτει στον πατέρα της ότι είναι χριστιανή. Έκπληκτος εκείνος από αυτό που άκουσε, με μίσος τη διέγραψε από παιδί του. Μετά από καιρό, έμαθε για τη Μαρίνα και ο έπαρχος Ολύμβριος, που διέταξε να τη συλλάβουν για ανάκριση. Όταν την είδε μπροστά του, θαύμασε την ομορφιά της και προσπάθησε να την πείσει με κάθε τρόπο να αρνηθεί το Χριστό και να γίνει σύζυγος του. Μάταια, όμως. Η Αγία Μαρίνα σε κάθε προσπάθεια του Ολυμβρίου αντέτασσε τη φράση: «Είμαι χριστιανή». Τότε ο σκληρός έπαρχος διέταξε να την ξαπλώσουν στη γη και την καταξέσχισε άσπλαχνα με ραβδιά τόσο, ώστε η γη έγινε κόκκινη από το αίμα που έτρεξε. Έπειτα, ενώ αιμορραγούσε, την κρέμασε για πολλή ώρα και μετά τη φυλάκισε.
kimintenia 