Η Γερόνησος, ένα νησάκι στα ανοιχτά της Πέγειας στην Κύπρο, αποτελεί τόπο μοναδικής ιστορικής και οικολογικής αξίας, με αδιάκοπη ανθρώπινη παρουσία 5.000 ετών

Η Ιερά Νήσος ή, κατά παράφραση, «Γερόνησος» είναι ένα ακατοίκητο νησάκι από τον 14ο-15ο αιώνα, έκτασης 26.000 τ.μ., απέναντι από τις ακτές του κόλπου του Αγίου Γεωργίου στην Πέγεια της επαρχίας Πάφου. Υπήρξε σημαντικός λατρευτικός χώρος κατά την ύστερη Ελληνιστική περίοδο, οπότε οι πιστοί διέσχιζαν τα νερά για να επισκεφθούν το Ιερό του Απόλλωνα που είχε ανεγερθεί πάνω στο νησάκι. Το νησί διαδραμάτισε επίσης πολύ σημαντικό ρόλο στη ναυσιπλοΐα στην ανατολική Μεσόγειο.

Γεωλογικά η Γερόνησος αποτελείται από ένα σκληρό ασβεστολιθικό φλοιό από θαλάσσιες αναβαθμίδες του Πλειστόκαινου, υπερκείμενο ενός μαλακού πυρήνα από μάργα.

Στο νησί έγιναν, για πρώτη φορά, ανασκαφές το 1982 από τον Σοφοκλή Χατζησάββα, μετά από την υποβολή αίτησης κατασκευής ξενοδοχειακής μονάδας στον χώρο του. Σύντομα επιβεβαιώθηκε η παρουσία ελληνιστικών ερειπίων με τη συνακόλουθη απαγόρευση της ανοικοδόμησης στο νησί.

Η Joan Breton Connelly με μέλη της ομάδας της κατά τις ανασκαφές στη Γερόνησο

Το 1989, η αμερικανίδα αρχαιολόγος Joan Breton Connelly από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης άκουσε για το έργο και εντυπωσιάστηκε από το εύρος του υλικού που εντάχθηκε στις ανασκαφές που συνεχίστηκαν έκτοτε. Οι ανασκαφές του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης έχουν δείξει ότι το νησί πιθανόν να εθεωρείτο «ιερό» ή τουλάχιστον να ήταν συμβολικά φορτισμένο ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, αφού έχουν βρεθεί σε τεφροδόχο της πρώιμης Χαλκολιθικής περιόδου (περίπου 3800 π.Χ.) λίθινα εργαλεία, ένα ειδώλιο γυναίκας και μία χάντρα.

Κατά τον 1ο αιώνα π.Χ., η ανασκαφέας υποθέτει ότι οι οικογένειες έφερναν τους μικρούς τους γιους στην Ιερά Νήσο για να συμμετάσχουν σε τελετουργικές τελετές για την ενηλικίωσή τους. Μια κυκλική πλάκα που αποκαλύφθηκε πρόσφατα πιθανόν να χρησίμευε ως τόπος χορού, ενώ ενεπίγραφα όστρακα που βρέθηκαν μαρτυρούν ότι τα παιδιά μάθαιναν το ελληνικό αλφάβητο και πιθανόν εδώ να λειτουργούσε και σχολείο αρρένων ως τμήμα του Ιερού.

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τρεις περιόδους ανθρώπινης παρουσίας στη Γερόνησο: την πρώιμη Χαλκολιθική (3800 π.Χ.), την ύστερη Ελληνιστική (80-30 π.Χ.) και τη Βυζαντινή περίοδο (6ος-7ος και 13ος αι. μ.Χ.), η πιο έντονη δραστηριότητα της οποίας είναι η ύστερη ελληνιστική περίοδος σε μια εποχή που η Κλεοπάτρα κυριάρχησε στην Κύπρο. Τα έργα που ανακαλύφθηκαν περιλαμβάνουν νομίσματα, κεραμικά, γυαλί και επιγραφές. Τα ασβεστολιθικά φυλαχτά, όμοια με εκείνα που χρησιμοποιούνταν στα κυπριακά ιερά του Απόλλωνα, δείχνουν την τελετουργική δραστηριότητα και τη λατρεία στον Απόλλωνα. Το νησί προφανώς εγκαταλείφθηκε μετά από καταστροφικό σεισμό τον 1ο αιώνα π.Χ. ή μ.Χ. Δραστηριότητα μικρού επιπέδου στο νησί αρχίζει και πάλι τον 6ο αιώνα μ.Χ., όταν χτίστηκε μια δεξαμενή και καταφύγια ζώων.

Τον περασμένο Απρίλιο στο πλαίσιο της υπογραφής διατάγματος για την προστασία σημαντικών περιοχών του Εθνικού Δασικού Πάρκου (ΕΔΠ) Ακάμα, η Γερόνησος κηρύχθηκε προστατευόμενο «Φυσικό Μικραπόθεμα» καθώς στο νησί απαντά το απειλούμενο είδος Cistanche phelypaea, που περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου ως «Κρισίμως Κινδυνεύον» (Critically Endangered).

Είχε προηγηθεί επί τόπου επίσκεψη στο νησί μελών του Τμήματος Δασών, του Τμήματος Αρχαιοτήτων και του Δήμου Πέγειας, παρουσία της αρχαιολόγου Τζόαν Κόνελι, προκειμένου να διαπιστωθούν, κατόπιν σχετικής αυτοψίας, οι συνθήκες στις οποίες βρίσκεται το προς εξαφάνιση είδος και κατά πόσο επηρεάζεται από τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Πρόκειται για παρασιτικό φυτό που δεν αναπτύσσει δική του χλωροφύλλη, με εντυπωσιακά κίτρινα άνθη την περίοδο της ανθοφορίας του, που απαντάται σε μικρούς αριθμούς στη Γερόνησο (ΕΔΠ Ακάμα) και στη χερσόνησο Ακρωτηρίου εντός των Βρετανικών βάσεων.

Σήμερα, ο πληθυσμός του φυτού είναι εξαιρετικά μικρός. Λιγότερα από 20 φυτά του είδους αυτού έχουν απομείνει στη Γερόνησο, με αποτέλεσμα να απειλείται πλέον σοβαρά με εξαφάνιση από την Κύπρο. Το Τμήμα Δασών με επιστολή του προς το Τμήμα Αρχαιοτήτων προειδοποίησε ότι ο πληθυσμός της Cistanche phelypaea έχει επηρεαστεί ανεπανόρθωτα από τις ανασκαφές, που διενεργούνται στη Γερόνησο τις τελευταίες δεκαετίες, και ζήτησε να αποκλεισθούν των αρχαιολογικών ανασκαφών τα σημεία στο νησί, όπου έχουν εντοπιστεί τα τελευταία αυτά φυτά.

Cistanche phelypaea

Και ο αρμόδιος Δήμος Πέγειας ζήτησε με τη σειρά του να διενεργηθούν οι δέουσες μελέτες για την προστασία του περιβάλλοντος στη Γερόνησο, λαμβανομένου υπόψη ότι το νησί εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 και στην ευρύτερα προστατευόμενη περιοχή του Ακάμα. Από την πλευρά της η επικεφαλής της ομάδας ανασκαφών διάσημη αρχαιολόγος Τζόαν Κόνελι διαβεβαίωσε ότι από την έναρξη των ανασκαφικών εργασιών έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα, σύμφωνα με σχετικές μελέτες και υποδείξεις της Σχολής Δασολογίας του Πανεπιστημίου του Γέιλ των ΗΠΑ (Yale School of Forestry), προκειμένου να προστατευτεί το σπάνιο αυτό είδος που απαντάται στο περιβάλλον της Γερονήσου.

Με την κήρυξη της περιοχής ως Φυσικού Μικραποθέματος και τη συνακόλουθη εφαρμογή στο νησί όλων των σχετικών πρακτικών, κανόνων και μέτρων που επιβάλλει το νέο αυστηρό καθεστώς περιβαλλοντικής προστασίας του, έγινε το πρώτο καθοριστικό βήμα για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας του σπάνιου και απειλούμενου αυτού είδους και για τη διατήρηση αναλλοίωτης της μεγάλης οικολογικής σημασίας της Γερονήσου.

Πηγές: cyprusalive.com, yeronisos.org, philenews.com, portal.cybertaxonomy.org