kimintenia

11 Μαρτίου

«Οὐ δόξαν βασίλειον, οὐ τήν τοῡ κόσμου τερπνότητα,
Θεοδώρα πάνσεμνε, ἀλλά τήν μένουσαν δόξαν ἐπόθησας»
(ἀπό τήν Ἀκολουθία)

(εικόνα: Αγία Θεοδώρα, σχέδιο εξωφύλλου του βιβλίου του Δ. Φερούση, «Θεοδώρα Κομνηνή – Βασίλισσα και Μοναχή», εκδ. Ακρίτας , 1997)

Μια πλειάδα αγίων της Εκκλησίας μας υπήρξαν βασιλείς, οι οποίοι υπερέβησαν την εγκόσμια δόξα και τον πειρασμό της εξουσίας και πολιτεύτηκαν σύμφωνα με τις επιταγές του Ευαγγελίου και προσάρμοσαν τη ζωή τους στη ζωή του Χριστού. Μια τέτοια αγιασμένη μορφή υπήρξε και η αγία Θεοδώρα η βασίλισσα της Άρτας. Γεννήθηκε στα Σέρβια της Κοζάνης, το 1210. Ο πατέρας της ονομαζόταν Ιωάννης Πετραλίφας και ήταν σεβαστοκράτορας και διοικητής της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Η μητέρα της Ελένη ανήκε σε οικογένεια αριστοκρατών της Κωνσταντινουπόλεως. Η οικογένεια του πατέρα της ήλκε την καταγωγή του από την φημισμένη ιταλική οικογένεια των Πετραλίφα. Πρόγονός της υπήρξε ο Πέτρος di Alife, ο οποίος είχε πάρει μέρος στην Α’ Σταυροφορία, τον 11ο αιώνα.

Η Αγία Θεοδώρα της Άρτας σε φορητές εικόνες και τοιχογραφία

Ανάμεσα στα έτη 1224-1230 πέθανε ο πατέρας της και ανάλαβε την προστασία της ο Δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Άγγελος Κομνηνός – Δούκας. Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι την εποχή αυτή δεν υφίσταται η βυζαντινή αυτοκρατορία, αφ’ ότου την κατέλυσαν οι σταυροφόροι της Δ’ Σταυροφορίας (1204), αλλά κάποια βασίλεια – δεσποτάτα. Ένα από αυτά ήταν αυτό της Ηπείρου, που είχε πρωτεύουσα την Άρτα.

Οι Κομνηνοδούκες έφυγαν από την Κωνσταντινούπολη και ίδρυσαν το Δεσποτάτο της Ηπείρου, το 1204. Στα 1230 ο Θεόδωρος υπέστη ήττα από τους Βουλγάρους και γι’ αυτό αναγκάστηκε να παραδώσει την εξουσία στον ανεψιό του Μιχαήλ Β’, γιο του Μιχαήλ Α’ , ιδρυτή του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Ο Μιχαήλ Β’ γνώρισε την νεαρή Θεοδώρα και εντυπωσιάστηκε από την σπάνια ομορφιά της και από την πνευματική της καλλιέργεια και γι’ αυτό αποφάσισε να τη ζητήσει σε γάμο. Σύντομα παντρεύτηκαν και την ανέβασε ως βασίλισσα στο θρόνο του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Οι χάρες της δεν άργησαν να γίνουν γνωστές στο παλάτι και στο λαό της Άρτας, ο οποίος εκδήλωνε με κάθε τρόπο την αγάπη του για την ευσεβή βασίλισσά του.

Ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου – Αγίας Θεοδώρας της Άρτας

Αν όμως ο λαός εκτιμούσε, θαύμαζε και αγαπούσε την Θεοδώρα, ο βάναυσος, σκληρόκαρδος και φιλήδονος Μιχαήλ την αποστρεφόταν, διότι η σεμνή και ευσεβής βασίλισσα δεν τον ακολουθούσε στις ατέλειωτες διασκεδάσεις και τις άκρατες φιληδονίες και απολαύσεις του. Μετά τη γέννηση του γιου τους Νικηφόρου, ο Μιχαήλ συνήψε σχέσεις με κάποια αρχόντισσα αρτινή, ονόματι Γαγγρινή, την οποία λίγο αργότερα την εγκατέστησε στο παλάτι και έκανε μαζί της δύο νόθους γιους.

Η Θεοδώρα, μη μπορώντας ν’ αντέξει την ταπείνωση και την προσβολή αυτή, αποφάσισε να φύγει από το παλάτι, εγκαταλείποντας τον θρόνο της στην ερωμένη του Μιχαήλ. Πήρε μάλιστα μαζί της και τον ανήλικο Νικηφόρο και έφυγε προς τα άγρια βουνά των Τζουμέρκων. Όπως αφηγείται ο βιογράφος της Θεοδώρας, κάποιος λόγιος μοναχός ονόματι Ιώβ, ο οποίος έζησε τον 17ο αιώνα, η αγία βασίλισσα, μαζί με το παιδί της τριγυρνούσε για πέντε ολόκληρα χρόνια στα κακοτράχαλα βουνά της Πίνδου, ζώντας σε πλήρη ένδεια. Τρέφονταν με άγρια χόρτα και στεγάζονταν στις σπηλιές των βουνών. Μάλιστα ο βιογράφος της την αποκαλεί «λαχανευομένη», από τη μοναδική τροφή της άτυχης αρχόντισσας και του παιδιού της.

Παρ’ όλα τα βάσανά της ουδέποτε γόγγυσε κατά του Θεού και ούτε στιγμή έχασε τη βαθειά της πίστη στην πρόνοιά Του. Μετά από απίστευτες περιπέτειες, πέντε χρόνων, τη βρήκε κάποιος ενάρετος κληρικός, ο οποίος την περιμάζεψε στο χωριό Πρένιστα, το σημερινό ορεινό χωριό Κορφοβούνι της Άρτας. Εν τω μεταξύ έγινε γνωστή η εύρεση της βασίλισσας στον πιστό και ευλαβή λαό της Άρτας. Η χαρά των αρτινών μετατράπηκε πολύ γρήγορα σε οργή κατά του μοιχού Μιχαήλ. Εξαγριώθηκαν οι υπήκοοί του και απαιτούσαν την άμεση επιστροφή της Θεοδώρας στο παλάτι και την αποκατάστασή της στον θρόνο της.

Στην αρχή ο Μιχαήλ αγνοούσε τη λαϊκή κατακραυγή, αλλ’ όταν διαπίστωσε πως δεν ηρεμούσαν οι εξαγριωμένοι αρτινοί, αναγκάστηκε να τη δεχτεί στο παλάτι, να την αποκαταστήσει στον θρόνο της και να διώξει τη μοιχαλίδα Γαγγρινή από τη βασιλική αυλή. Μια νέα σελίδα ανοίχτηκε τότε για την ευσεβή βασίλισσα. Μετά την περιπέτειά της, την οποία θεώρησε δοκιμασία από τον Θεό, άρχισε ένα πρωτόγνωρο θεάρεστο και φιλάνθρωπο έργο. Κατόρθωσε επίσης, με την προσευχή και την επιμονή της, να κάνει τον Μιχαήλ να μετανοήσει για την συζυγική του απιστία. Έκανε μαζί του άλλα τέσσερα παιδιά: τον Ιωάννη, τον Δημήτριο, την Ελένη και την Άννα και έζησαν τα υπόλοιπα χρόνια τους θεοφιλώς.

Η ιερά λειψανοθήκη με τα τίμια λείψανα της Αγίας Θεοδώρας που ευωδιάζουν στον Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου – Αγίας Θεοδώρας Άρτας

Ο Μιχαήλ, μάλιστα, για να εξιλεωθεί για τον έκλυτο βίο του και την αμαρτία της μοιχείας κατά της Θεοδώρας, έκτισε ονομαστές Μονές και λαμπρές εκκλησίες στην Άρτα, μνημεία μοναδικής τέχνης και ομορφιάς, τα οποία σώζοντα μέχρι σήμερα και προκαλούν το θαυμασμό μας. Συγκεκριμένα, ίδρυσε την Ιερά Μονή της Κάτω Παναγιάς, της οποίας κτήτορας φέρεται η Θεοδώρα, την Ιερά Μονή Παναγίας Βλαχερνών και την Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου στην παλιά κάτω πόλη της Άρτας.

Το 1270 πέθανε ο Μιχαήλ και η Θεοδώρα αποσύρθηκε στην Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου, όπου μόνασε για δέκα χρόνια, έως τον θάνατό της το 1280 ή το 1281 και θάφτηκε στον νάρθηκα του ναού της Μονής, ο οποίος αφιερώθηκε κατόπιν σε Εκείνην. Οι ευσεβείς κάτοικοι της Άρτας και των γύρω περιοχών, την ανακήρυξαν αμέσως αγία, λόγω της πίστεώς της στον Θεό, της αγίας ζωής της και του μεγάλου φιλανθρωπικού της έργου. Η μνήμη της εορτάζεται στις 11 Μαρτίου και τιμάται ιδιαίτερα στην Άρτα, της οποίας είναι πολιούχος και προστάτης. Το τίμιο λείψανό της βρίσκεται σε μια κόγχη στα δεξιά του ναού, σε ασημένια λάρνακα. Κάθε χρόνο στην μνήμη της γίνεται λαμπρή λιτάνευση στην πόλη της Άρτας.

Το γεφύρι και το κάστρο της Άρτας

Πηγές:
– Λάμπρος Κ. Σκόντζος, «Αγία Θεοδώρα: Η ευσεβής και πολύπαθη βασίλισσα της Άρτας († 11 Μαρτίου)», σε: simeiakairwn.wordpress.com
– Δημήτριος Γ. Γιαννούλης, «Η Αγία Θεοδώρα η Βασίλισσα της Άρτας», Εκδόσεις Ιεράς Μητροπόλεως Άρτης, Άρτα 1994.
– Δημήτρης Φερούσης, «Θεοδώρα Κομνηνή – Βασίλισσα και Μοναχή», εκδ. Ακρίτας, α’ έκδοση, 1997.