kimintenia

Η Άρνη (ή Αρνάς) είναι χωριό της Άνδρου στον Δήμο Υδρούσας. Βρίσκεται στο εσωτερικό ορεινό τμήμα του νησιού, χτισμένη σε υψόμετρο 500 μ. και είναι πλούσια σε νερά και βλάστηση. Λέγεται από παλιά πως το νερό της Άρνης έχει την ιδιότητα όποιος το πίνει να ξεχνά εκείνους που αγαπά. Έτσι, όποιος δεν ήταν εύκολο να ξεχάσει ανθρώπους που αγάπησε αληθινά, έπινε της Άρνης το νερό για να τους λησμονήσει και να ξεφύγει από τη σκέψη τους, που τον βασάνιζε.

Η Άρνη χτισμένη στην καρδιά της ορεινής Άνδρου

Μυθολογία

Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, η Άρνη ήταν πηγή του κάτω κόσμου, της Λήθης, απ’ όπου έπιναν οι νεκροί για να ξεχάσουν όσα άφηναν στον πάνω κόσμο… Η Λήθη ήταν μία από τις Νύμφες Ναϊάδες, θυγατέρα της Έριδας και προσωποποίηση της λησμονιάς και της αγνωμοσύνης.

Όμηρος

Η ονομασία «Άρνη» προέρχεται από το ρήμα «ἀρνέομαι», λέξη ομηρική που σημαίνει «αρνούμαι», «απαρνούμαι», «δεν θέλω»:

«Τότε η Αφροδίτη η αχνογελόχαρη της αποκρίθη κι είπε: / «Ούτε μπορώ κι ουδέ και πρέπει μου να σου αρνηθώ τη χάρη, [οὐκ ἔστ’ οὐδὲ ἔοικε τεὸν ἔπος ἀρνήσασθαι·] / τι εσύ στου πρώτου απ’ τους αθάνατους την αγκαλιά κοιμάσαι» (Ιλιάδα, Ξ’ 212).

Και αλλού: «… όλοι ζητάνε τη μητέρα μου και καταλύουν το βιος μου. / Κι αυτή το γάμο τον οχτρεύεται, μα μήτε τον αρνιέται …» – «τόσσοι μητέρ’ ἐμὴν μνῶνται, τρύχουσι δὲ οἶκον. / ἡ δ’ οὔτ’ ἀρνεῖται στυγερὸν γάμον οὔτε τελευτὴν …» (Οδύσσεια, α’ 249), «Κι εκείνον τότες οι πρωτόγεροι με παρακάλια έζωσαν, / κάτι να φάει, μ’ αυτός δεν ήθελε, μον’ έλεγε θρηνώντας …» – «αὐτὸν δ’ ἀμφὶ γέροντες Ἀχαιῶν ἠγερέθοντο / λισσόμενοι δειπνῆσαι· ὃ δ’ ἠρνεῖτο στεναχίζων …» (Ιλιάδα, Τ’ 304).

Η Λήθη του Λορέντζου Μαβίλη

Στη νεώτερη λογοτεχνία μας, στην Άρνη αναφέρεται ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, στο ποίημα του «Λήθη»:

«Καλότυχοι οἱ νεκροὶ ποὺ λησμονᾶνε τὴν πίκρια τῆς ζωῆς. Ὅντας βυθίσει ὁ ἥλιος καὶ τὸ σούρουπο ἀκλουθήσει, μὴν τοὺς κλαῖς, ὁ καημός σου ὅσος καὶ νἆναι. Τέτοιαν ὥρα οἱ ψυχὲς διψοῦν καὶ πᾶνε στῆς λησμονιᾶς τὴν κρουσταλλένια βρύση· μὰ βοῦρκος τὸ νεράκι θὰ μαυρίσει, ἂ στάξει γι’ αὐτὲς δάκρυ ὅθε ἀγαπᾶνε. Κι ἂν πιοῦν θολὸ νερὸ ξαναθυμοῦνται. Διαβαίνοντας λιβάδια ἀπὸ ἀσφοδύλι, πόνους παλιούς, ποὺ μέσα τους κοιμοῦνται. Ἂ δὲ μπορεῖς παρὰ νὰ κλαῖς τὸ δείλι, τοὺς ζωντανοὺς τὰ μάτια σου ἂς θρηνήσουν: Θέλουν μὰ δὲ βολεῖ νὰ λησμονήσουν».

Άρνη, η μικρή Ελβετία της Άνδρου

Το 2009 κυκλοφόρησε από τον Δήμο Υδρούσας το εξαιρετικό βιβλίο του ανδριώτη Μιχάλη Χαλά, με τίτλο «Άρνη, η μικρή Ελβετία της Άνδρου: Το χωριό με τις σαρανταδυό εκκλησιές». Το βιβλίο αποτελεί μια μοναδικής αξίας καταγραφή σπάνιων στοιχείων για την ιστορία, την παράδοση και τον πολιτισμό στην Άρνη, με ιδιαίτερες αναφορές στην πορεία της μέσα στον χρόνο, στις εκκλησίες, στα ξωκλήσια και στα πανηγύρια της, στην εκπαίδευση, στην απασχόληση των κατοίκων, στην οικοτεχνία, στη βιοτεχνία, στις τέχνες και στους τεχνίτες της περιοχής, στην άσκηση της ιατρικής στην Άρνη, στα ήθη και τα έθιμα, στη θρησκευτική ζωή του τόπου, στην αγιασμένη μορφή του καλόγερου Παπουλάκου, που έζησε στην Άρνη, ενώ επιχειρεί και ένα εξαιρετικό νοερό οδοιπορικό στους νερόμυλους και τις νεροτριβές της Άρνης και στο καταπράσινο πάρκο της.

«Το έργο», όπως αναφέρεται και στον πρόλογό του, «αποτελεί ένα μοναδικό ντοκουμέντο, στο οποίο ο συγγραφέας, με αφηγηματική δεινότητα, περιγράφει την αληθινή ζωή που ζούσαν οι άνθρωποι κατά το παρελθόν, μέσα σε ένα παραδεισένιο φυσικό περιβάλλον, απόλυτα εναρμονισμένοι με αυτό, με αξιοπρέπεια, ευλάβεια και σεβασμό για όλα τα έμψυχα και τα άψυχα που τους περιέβαλαν. Αντλεί από την ανεξάντλητη πηγή των παιδικών του βιωμάτων και της παράδοσης και αναπλάθει, με απλό, γλαφυρό και αριστοτεχνικό τρόπο, έναν ολόκληρο κόσμο, νοσταλγικό, παραμυθένιο, ανόθευτο, απροσποίητο, ειρηνικό και ολιγομέριμνο, γιατί οι άνθρωποι του τόπου αυτού είχαν την ελπίδα τους στον Θεό και Εκείνος τους έδινε τις ευλογίες Του. Ζούσαν σαν “οι μηδέν έχοντες και τα πάντα κατέχοντες”».

«Αυτό μαρτυρούν και οι 42 εκκλησιές και τα ξωκλήσια, που διασκορπισμένα σε όλη την Άρνη, χωμένα στο πράσινο, δείχνουν την ανάγκη των ξωμάχων για άμεση, συχνή επικοινωνία με το Θεό και τους Αγίους Του. Απ’ την επικοινωνία αυτή αντλούσαν δύναμη, υπομονή και έμπνευση για να δαμάσουν, με σκληρή δουλειά και εφευρετικότητα, αυτόν τον δύσβατο, τραχύ και ορεινό τόπο. Για εμάς, που ζούμε μέσα στις τσιμεντένιες φυλακές των μεγαλουπόλεων, που η ματιά μας είναι κοντόφθαλμη, γιατί δεν έχει τίποτα ν’ αγκαλιάσει, κανέναν πράσινο ή γαλάζιο ορίζοντα να ταξιδέψει για ν’ αναπαυθεί απάνω του, αυτός ο τρόπος ζωής μέσα στην ελευθερία, που μόνο η φύση χαρίζει, φαντάζει ανιαρός, φτωχικός και δυσκολοκατόρθωτος. Αλλ’ εκείνοι, μέσα από αυτόν τον τρόπο ζωής, δημιουργούσαν πολιτισμό. Ήσαν φιλόξενοι, ειρηνικοί και, κατά συνέπεια, χαρούμενοι, αφού “ο αλλότριος της ειρήνης, αλλότριος εστί της χαράς”, όπως έλεγε ένας άγιος».

Της Άρνης το νερό

«Της Άρνης το νερό» έγινε τραγούδι, του οποίου έγραψε τους στίχους και τη μουσική ο Σταύρος Σιόλας και παρουσιάστηκε, για πρώτη φορά στο κοινό, στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, το 2006.

Όπως διηγήθηκε αργότερα ο ίδιος ο Σταύρος Σιόλας: «Το 2005 κλήθηκα, από τον σκηνοθέτη και δάσκαλό μου στη δραματική σχολή του Θεάτρου Τέχνης, Κωστή Καπελώνη, να γράψω τη μουσική για την παράσταση «Αγγέλα» του Γιώργου Σεβαστίκογλου. Την παράσταση θα σκηνοθετούσε ο ίδιος για λογαριασμό του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βορείου Αιγαίου, με διευθυντή τον Δήμο Αβδελιώδη. Το έργο, γραμμένο το 1958, αποτυπώνει το κλίμα της μετεμφυλιακής περιόδου στην Ελλάδα, μέσα από τις ζωές ξεριζωμένων κοριτσιών από την επαρχία, που εξασφάλιζαν την επιβίωσή τους ως υπηρέτριες σε Αθηναϊκά σπίτια πλούσιων ή μεσαίων οικογενειών. Σε μια σκηνή του έργου, η Άννα (Χριστίνα Καραβεζύρη), απευθυνόμενη στην Αγγέλα (Τάνια Παλαιολόγου), ενώ απλώνουν ρούχα στην ταράτσα μιας πολυκατοικίας, θυμάται τον αρραβωνιαστικό της, που της είχε υποσχεθεί πως θα την παντρευόταν μόλις θα γυρνούσε απ’ τα καράβια. Ο γάμος αυτός θ’ αποτελούσε μια σωτηρία, ίσως τη μόνη διαφυγή, για εκείνην, όπως και για όλα τα κορίτσια της ίδιας μοίρας… Τον πρώτο καιρό της έστελνε μια κάρτα από κάθε λιμάνι. Στη συνέχεια μόνο στις γιορτές, έπειτα όλο και πιο αραιά… ώσπου σταμάτησε εντελώς να στέλνει… Σε αυτό το σημείο της αφήγησής της, η Άννα θυμάται ένα τραγούδι από το χωριό της: «Της άρνης το νερό Αγγέλα μου, της αρνησιάς η βρύση». Μια φράση από τα λεγόμενα «μοιρολόγια αποχωρισμού» της δημοτικής μας παράδοσης. Φορτισμένος έτσι από την ιστορία της νεαρής υπηρέτριας, αλλά και από την όλη ατμόσφαιρα του έργου, έγραψα το τραγούδι αυτό που έμελε έναν χρόνο μετά, στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης, να πάρει το 1ο βραβείο καλύτερου τραγουδιού από το κοινό και την επιτροπή και εγώ, που το τραγούδησα, να λάβω βραβείο καλύτερης ερμηνείας».

Πηγές:
– Μιχάλης Χαλάς του Παπανεστάση, «Άρνη η μικρή Ελβετία της Άνδρου. Το χωριό με τις σαρανταδυό εκκλησιές», εκδόσεις Δήμου Υδρούσας, Άνδρος 2009.
– Δημήτρης Τζήκας, σε: eranistis.net
– Politistikos sillogos Arnis (Σελίδα στο fb)
– Άρνη Άνδρος – Πολιτιστικός Σύλλογος Άρνης «Η Ευγγελίστρια» (Σελίδα στο fb)
– androsroutes.gr, tilestwra.com, filoithsarnhs (Ομάδα στο fb).