kimintenia

Δημήτρης Χαρισιάδης, Aγόρι με αετό, Στύλοι Ολυμπίου Διός 1955 (Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη)

Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, Ύδρα με χαρταετούς

Η Αποκριά και τα Κούλουμα γιορτάζονται σε όλη την Ελλάδα, ως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για εξόρμηση στην ύπαιθρο, ξεφάντωμα, γλέντι και χορό. Την Καθαρά Δευτέρα, οι μεταμφιέσεις, οι διασκεδάσεις και τα καρναβάλια των ημερών της Αποκριάς, που έχουν τις ρίζες τους στις αρχαιότερες διονυσιακές εορτές των Ελλήνων, δίνουν τη θέση τους στα πατροπαράδοτα Κούλουμα.

Βούλα Παπαϊωάννου, Το πέταγμα του χαρταετού, Αθήνα Λόφος Φιλοπάππου, δεκ. 1950

Ο Σπύρος Βασιλείου (αριστερά) και ο Αλέκος Φασιανός (δεξιά) δίνουν την δική τους εκδοχή για τα Κούλουμα και τον χαρταετό

Τα Κούλουμα αποτελούν τον υπαίθριο πανηγυρισμό της Καθαράς Δευτέρας, με την οποία ξεκινά η περίοδος της Σαρακοστής. Η γιορτή αυτή είναι πανελλήνια και κατ’ άλλους έχει αθηναϊκή καταγωγή, ενώ κατ’ άλλους βυζαντινή. Στην Κωνσταντινούπολη η Καθαρά Δευτέρα εορταζόταν με ένα πάνδημο καρναβάλι στα Ταταύλα, του οποίου οι εορταστικές εκδηλώσεις διαρκούσαν για πολλές μέρες.

David Seymour, Πέταγμα χαρταετών, Αθήνα 1954

Ευγένιος Σπαθάρης, «Καθαρά Δευτέρα στην παλιά Αθήνα»

Κατά μία άποψη η λέξη «κούλουμα» προήλθε από τον αναγραμματισμό της λατινικής λέξης cumulus που σημαίνει σωρός, αφθονία ή επίλογος, υποδηλώνοντας έτσι το άφθονο φαγοπότι με πολύ χορό, που συχνά χαρακτηρίζει την ημέρα ή και το τέλος της εορταστικής περιόδου της αποκριάς. Ειδικότερα, ο Α. Καμπούρογλου σημειώνει ότι ο όρος είναι καθαρά αθηναϊκός και προέρχεται από τις κολόνες του ναού του Ολυμπίου Διός, τις οποίες, στη νεώτερη ιστορία, οι Αθηναίοι αποκαλούσαν και κόλουμνα (columna) ή κούλoυμνα, κούλουμα. Τα Κούλουμα θεωρείται ότι ξεκίνησαν να εορτάζονται κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Καρυάτιδες και Χαρταετοί

David Seymour, Φιλοππάπου (Αθήνα), Κούλουμα 1954

Στην Αθήνα, πολλές δεκαετίες προ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα Κούλουμα εορτάζονταν πατροπαράδοτα στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου, όπου οι Αθηναίοι έτρωγαν κι έπιναν καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του ήλιου. Οι περισσότεροι χόρευαν υπό τους ήχους πλανόδιων μουσικών, κατά παρέες, είτε δημοτικούς είτε λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους της λατέρνας. Το σούρουπο της Καθαράς Δευτέρας, οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας συνήθιζαν να στήνουν λαμπρό χορό -κυρίως τσάμικο- γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός. Την εκδήλωση τιμούσαν με την παρουσία τους ακόμα και οι βασιλείς και βέβαια πλήθος κόσμου.

Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, Χαρταετοί στην Ακρόπολη (1952)

Δημήτρης Χαρισιάδης, Καθαρή Δευτέρα στου Φιλοπάππου, Μάρτιος 1955 (Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη)

Σήμερα, τα Κούλουμα εορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας με το χαρακτηριστικό έθιμο του πετάγματος του χαρταετού και το παραδοσιακό σαρακοστιανό τραπέζι με τα νηστίσιμα εδέσματα και τους μεζέδες. Ο χαρταετός, η χαρά των μικρών και μεγάλων την Καθαρά Δευτέρα, δεν είναι απλά ένα παιχνίδι που διατηρείται στην παράδοση εδώ και χιλιάδες χρόνια. Το πέταγμά του στα ύψη και το παιχνίδι του με τον άνεμο, ψηλά στον ουρανό, υποδηλώνει την ανάταση της ψυχής μετά το ξεφάντωμα της Αποκριάς.

Pierre C. Machard, Παιδάκια με αποκριάτικες στολές στο Ζάππειο, 1918

Νότης Ξάνθης, «Κούλουμα στον Κολωνό»

Αναστάσιος Γαζιάδης, Παιδάκια με αποκριάτικες φορεσιές, Πειραιάς, Αποκριά 1907 (Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη)

Τα Κούλουμα του Γιάννη Τσαρούχη

Δημήτρης Ζαχαριάδης, Απόκριες στη Σαλαμίνα και το Πέραμα, 1957 (Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη)

«Ό,τι μπόρεσα ν’ αποχτήσω μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους, επομένως να κερδίσω την ίδια διαφάνεια, το χρωστώ σ’ ένα είδος ειδικού θάρρους που μου ‘δωκεν η ποίηση: να γίνομαι άνεμος για τον χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο, ακόμα και όταν ουρανός δεν υπάρχει. Δεν παίζω με τα λόγια. Μιλώ για την κίνηση που ανακαλύπτει κανείς να σημειώνεται μέσα στη Στιγμή όταν καταφέρνει να την ανοίξει και να της δώσει διάρκεια», θα γράψει ο Οδυσσέας Ελύτης στον «Μικρό Ναυτίλο» του.

Γιάννης Μαγκανάρης, «Χαρταετός» (1959)

Αποκριά στον Πειραιά, 1910 (Νεοελληνική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρύπου, Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη)

Αλέκος Φασιανός, «Χαρταετός»

Και στη «Μαρία Νεφέλη» ο Οδυσσέας Ελύτης, θα πει:

«Κι όμως ήμουν πλασμένη για χαρταετός.
Τα ύψη μου άρεσαν ακόμη και όταν
έμενα στο προσκέφαλο μου μπρούμυτα
τιμωρημένη
ώρες και ώρες.
Ένιωθα το δωμάτιο μου ανέβαινε
δεν ονειρευόμουν – ανέβαινε
φοβόμουνα και μου άρεσε.
Ήταν εκείνο που έβλεπα πώς να το πω
κάτι σαν την “ανάμνηση του μέλλοντος”
όλο δέντρα που έφευγαν βουνά πού άλλαζαν όψη»

Ζαχαρίας Στέλλας, Ελλάδα, Καθαρή Δευτέρα 1970 (Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη)

Αλλά και ο Ανδρέας Εμπειρίκος, στο έργο του «Οι χαρταετοί», αναφέρει: «Σε ορισμένους τόπους ονομάζουν τα χέρια χέρες. Στα Ακροκεραύνεια πετούν γυπαετοί. Στις πανωσιές σουρώνει η θάλασσα και αναγαλλιάζει. Στις ανοικτές πλατείες τα παιδιά πετούν τον Μάρτη χρωματιστούς αετούς από χαρτί. Κόκκινοι, πράσινοι, κίτρινοι και κάποτε γαλάζιοι, οι χάρτινοι αετοί λυσίκομοι και με μακριές ουρές, πετούν επάνω από την πόλι, όπως επάνω από την φτέρη των υψηλών βουνών οι αετοί …».

Σπύρος Βασιλείου, Χαρταετοί

Πηγή: lifo.gr, monopoli.gr

kimintenia.wordpress.com