kimintenia

Μπήκαμε στον Ιούνιο! Καλώς ήρθες καλοκαίρι! Και όπως λέει και ο σοφός λαός: «Από το θέρος ως τις ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές!». Ο Ιούνιος, ο λεγόμενος και «Θεριστής», είναι ο πρώτος μήνας του καλοκαιριού, αν και όπως σημειώνει ο Φίλιππος Βρετάκος («Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των») «ως προς τον χρόνο της ελεύσεως του θέρους οι κάτοικοι της υπαίθρου είναι δύσπιστοι. Ασφαλή και βεβαιαν θεωρούν την είσοδό του μόνο όταν ακούσουν το τραγούδι των τεττίγων», δηλαδή των τζιτζικιών, τα οποία:

δηλαδή «εις τα δάση καθήμενοι επί δένδρου αφήνουν την απαλήν (λεπτήν) φωνήν των» (Όμήρου Ιλιάς, Γ,151). Για αυτό και λένε:

«Μη σε γελάσει ο βάθρακας (μπάκακας) ή το χελιδονάκι, αν δε λαλήσει ο τζίτζικας δεν είν’ καλοκαιράκι!».. και:

«Τζίτζικας ελάλησε, πάρτε τα δρεπάνια σας!», καθώς και:

«Τσίντσηρας ελάλησε, μαύρη ρώγα γυάλισε», αφού το τερέτισμα των τζιτζικιών σημαίνει και την αρχή της ωρίμανσης των σταφυλιών! 

Θερισμός, Κώστας Μπαλάφας

Με τον Ιούνιο μπαίνουμε πια στο ζεστό καλοκαίρι και στην εποχή του θερισμού. Οι κόποι κι ο ιδρώτας των ζευγάδων της περασμένης σποράς, γίνονται τούτο το μήνα χρυσάφι. Χρυσάφι που σκεπάζει τη γη και την κάνει σωστό χρυσοπέλαγο στα μάτια και στις καρδιές των γεωργών μας. Πού και πού διακρίνει κανένα χέρσο κομμάτι ή κάνα πράσινο μπάλωμα μέσα στη χρυσαφιά απεραντοσύνη του κάμπου. Στις αυλές των σπιτιών τους, κάτω από το δροσό και παχύ ίσκιο των μουριών, οι θεριστές γεωργοί τροχούν τα δρεπάνια τους, τα μαχαίρια του θερισμού, που μ’ αυτά θα κόψουν σε λίγο τα γινωμένα στάχυα του σιταριού.

Το αλώνισμα, Θεόφιλου Χατζημιχαήλ

Ο Ιούνιος φέρνει την πιο μεγάλη χαρά στους ξωμάχους μας. Το μεγάλο πανηγύρι π’ αναστατώνει σβάρνα όλα τα χωριά κι αλλάζει την ψυχολογία των γεωργών μας. Μας κουβαλάει τον θερισμό που δε σηκώνει καμιά αναβολή. Γι’ αυτό κι ο λαός μας λέει: «Θέρος, τρύγος, πόλεμος», όπως περιγράφει γλαφυρά ο Βασίλης Λαμνάτος («Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας»).

Έτσι, όσο πιο νωρίς το πρωί, για ν’ αποφύγουν τη μεγάλη κάψα, ξεκινάει ο θερισμός. Και συνεχίζει: «Σε λίγες μέρες, αφού καλολιαστεί το κομμένο σιτάρι, φτάνει κι ο δεματάς στα χωράφια με τα σικαλένια δεματικά ή «δεματκά» κατά τον ξωμάχο, για να μαζέψει τις χεριές και να τις κάνει δεμάτια. … Τούτα δω τα δεματικά, ο ξωμάχος τα φτιάχνει με ολάκερο τον κορμό της σίκαλης. Ξεριζώνει τη σίκαλη τούτο τον καιρό, τη μαζεύει προσεχτικά, τη δένει και τη βάζει στο νερό κάνα δυο μέρες, για να μουσκέψει. Έπειτα τη βγάζει, πιάνει έναν ίσκιο κι αρχίζει να δουλεύει. Πιάνει μερικά κλωνιά σίκαλη και τα δένει πολύ καλά απ’ το πάνω μέρος που ‘ναι τα στάχυα κι ύστερα τα στρίβει αντίθετα καλά, καλά να καλοστριφτούν, αγκαλιάζοντας τό ‘να τ’ άλλο και πετάει έτοιμο κάτω το δεματικό στριμμένο κι όμορφο σαν πλεξίδα.

Φτιάχνει καμιά εκατοστή από δαύτα τα ξαναβουτάει στο νερό και τ’ αφήνει εκεί να τα βρει την άλλη μέρα το πρωί, που θ’ αρχίσει με το χάραμα το δέσιμο του σιταριού. Και να πώς: Ξαπλώνει καταγής ξεστριμμένο το δεματικό και στοιβάζει πάνω σ’ αυτό εξήντα χεριές σιταριού όμορφα και συμμετρικά. Ύστερα, πιάνοντας τις άκρες του σικαλένιου δεματικού με τα χέρια του και πιέζοντας με το γόνατό του τις χεριές τις σφίγγει δυνατά, τις δένει και να, έτοιμο το δεμάτι. Το πιάνει τώρα, το στήνει με τα στάχυα προς τα πάνω κατά τον ήλιο για να ξεραθεί τελείως και για να μπορεί να το φορτώνει στα ζα του ευκολότερα, όταν θ’ αρχίσει, ύστερα από λίγο, να το κουβαλάει στ’ αλώνια».

Ο Γεώργιος Μέγας («Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας») μας περιγράφει κι ένα όμορφο έθιμο του θερισμού:

«Υπάρχει η συνήθεια -και είναι σχεδόν πανελλήνια- από το τελευταίο δεμάτι στάχυα, όταν θερίζουν, να πλέκουν με τέχνη μιαν ωραία δέσμη, που ονομάζεται από το σχήμα της «χτένι» ή «ψαθί» ή «σταυρός». Την κρεμούν έπειτα στο εικονοστάσι του σπιτιού ή στο μεγάλο δοκάρι του (τον μεσιά) ως «αγιωτικό» (σαν να έχει δηλαδή θρησκευτικό χαρακτήρα). Όταν έρθει ο καιρός της σποράς, τότε τους κόκκους του σιταριού της δέσμης αυτής, που έχουν ήδη ευλογηθεί την ημέρα της Υψώσεως του Σταυρού στην εκκλησία, τους ανακατεύουν με τον σπόρο».

Όπως περιγράφει ο Μ. Μιχαηλίδης – Νουάρος, στα χωριά της Καρπάθου, όταν τελειώσει το θέρος οι θερίστρες αφήνουν στο τελευταίο χωράφι μερικούς στάχεις αθέριστους και ολόγυρα σχηματίζουν με ένα δρεπάνι έναν κύκλο στο έδαφος. Τότε η πιο νεαρή θερίστρα, της οποίας ζουν και οι δύο γονείς, στέκεται εντός του κύκλου, σταυροκοπείται και έπειτα πετά πρπος τα πάνω το δρεπάνι της φωνάζοντας με ενθουσιασμό: «Κι από χρόνου, καλαλωνεμένα! καλοφαωμένα! καλοπρουκισμένα!».

Η θερίστρια – Τάσσος (χαρακτικό)

Αρχικά φαίνεται σαν κάποιος αόριστος φόβος να κατέχει τις ψυχές των θεριστών, για να μη θέλουν να τα πάρουν όλα να γυμνώσουν τελείως τον αγρό από τα στάχυα. Αφήνουν ένα μέρος του αγρού τους αθέριστο, γιατί φοβούνται ότι θα εξαφανιστεί η ευφορία του, αν τον θερίσουν ολόκληρο. Σε αυτό το αθέριστο τμήμα ή στα τελευταία στάχυα ενσωματώνεται τώρα όλη η βλαστική δύναμη του αγρού, η οποία στην Κάρπαθο προστατεύεται από τον χαραγμένο μαγικό κύκλο και ταυτόχρονα ενισχύεται και εξασφαλίζεται με τη γονιμοποιό δύναμη που ενσαρκώνει η νέα γυναίκα. Η ευχή που βγαίνει από τα χείλη της δεν αποσκοπεί μόνο στην καλή σοδειά του επόμενου χρόνου, αλλά και στην ευημερία της οικογένειας και στον ευτυχισμένο γάμο των κοριτσιών.

Θέρος – Επαμεινώνδας Θωμόπουλος

«Στα χωριά της Πυλίας όταν κι αποθερίσουμε», αφηγείται μια χωρική, «αφήνουμε ένα κομμάτι από το χωράφι άθερο, ως ένα μέτρο, να είναι τετραγωνικό, είτε στην άκρη, είτε στη μέση του χωραφιού, κι από εκεί κάνουμε το σταυρό μας κι αρχινίζουμε να θερίζουμε απ’ τη μιαν άκρη ετούνου του κομματιού, ώστε να βγούμε στην άλλη στο θερισμένο. Ύστερα πιάνουμε πάλι την άλλη μπάντα, ώστε να γίνει σταυρός. Τα στάχυα που θα κόψουμε τα δένουμε τέσσερα ματσάκια κι αυτούνα πάλι τα δένουμε σα σταυρό και τα βάνουμε στο εικονοστάσι στα εικονίσματα. Όταν έρθει του Σταυρού, θα πάρουμε το σταυρό, θα βάνουμε μέσα σ’ ένα σακκουλάκι λίγο από το γέννημα που ‘χουμε στο σωρό και θα τα πάμε στην εκκλησιά. Θα κάνουμε και λειτουργία να λειτουργηθούνε. Θα τα ξαναβάνουμε (το σταυρό και το σακκουλάκι) στα εικονίσματα. Το χινόπωρο, όντας βρέξει και θέλ’με να σπείρουμε, θα τα τρίψουμε φτούνα τα στάχυα, θ’ ανακατώσουμε το σιτάρι μαζί με τ’ άλλο, που είναι στο σακκουλάκι και θα κάνουμε αρή να σπέρνουμε απ’ αυτά».

Θερισμός, Nelly’s

Εδώ, τα τελευταία στάχυα δεν αφήνονται αθέριστα στον αγρό, αλλά κόβονται και αφού πλεχτούν σε ωραίο σταυρό ή χτένι, μεταφέρονται και τοποθετούνται ευλαβικά στο εικονοστάσι του σπιτιού. Η δύναμη που συνδέεται με τους κόκκους του αθέριστου σιταριού διατηρείται εκεί, κάτω από τη θεϊκή προστασία, ακέραια και μαζί με τον νέο σπόρο επαναφέρεται το φθινόπωρο στον αγρό, για να συνεχίσει τη βλαστική της ενέργεια.

Αλλά γιατί η Καρπάθια θερίστρα πετά προς τα πάνω το δρεπάνι της; Την εξήγηση μας τη δίνουν οι συνήθειες άλλων περιοχών της Ελλάδας. Στα Βούρβουρα Κυνουρίας, στο τέλος του θερισμού, αφήνουν ένα κομμάτι γέννημα αθέριστο. Αυτό το θερίζουν όλοι μαζί βιαστικά κι αμέσως και όταν τελειώσουν πετούν τα δρεπάνια και φωνάζουν: «Πιάστε τον! Πιάστε τον!» νομίζοντας ότι κάτι αόρατο ξεφεύγει και τρέχει. Μερικοί πιστεύουν ότι είναι για τον τυφλοπόντικα που τον κυνηγούν, για να μην ξανακάνει ζημιές στο χωράφι.

Jean François Millet, Θεριστές ξεκουράζονται, 1848

Στη Λέσβο υπάρχει η συνήθεια, όταν θερίζονται δυο γειτονικά χωράφια, οι θεριστές να συναγωνίζονται μεταξύ τους, ποιοι θα τελειώσουν πρώτοι, για να κυνηγήσουν το λαγό στο άλλο χωράφι. Και πιστεύουν ότι την επόμενη χρονιά η συγκομιδή θα είναι πιο άφθονη.

Αλλά και πέρα από τον θερισμό, ο Ιούνιος συνδέεται με τον κούρο των αιγοπροβάτων και τη συγκομιδή των κερασιών, γι’ αυτό λέγεται και «Κερασιάρης» ή «Κερασιανός». Ακόμη τον ονομάζουν «(Ε)ρινιαστή» (Πάρος) ή «Ορνιαστή» (Άνδρος), διότι τότε γίνεται ο ερινεασμός, δηλαδή η ανάρτηση ερινεών (αγριοσύκων) από τα κλαδιά ήμερων δένδρων συκής για τη γονιμοποίηση των καρπών τους, καθώς και «Θερμαστή» αλλά και «Αϊγιάννη» ή «Αϊγιαννίτη», επειδή τον Ιούνιο τελείται η εορτή των γενεθλίων του Αγίου Ιωάννου του Προδρόνου (Φίλιππος Βρετάκος).

Θεριστής στο Λασίθι της Κρήτης

Κατά την επικρατούσα άποψη, ο Ιούνιος ονομάστηκε έτσι από τους Ρωμαίους προς τιμήν της θεάς Juno, που αντιστοιχεί στη δική μας θεά Ήρα κι ήταν και εκείνη προστάτιδα του συζυγικού βίου και του γάμου.

Πηγή: firiki.pblogs.gr

Καλό μήνα φίλοι μας!
Καλό καλοκαίρι σε όλους!